ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТРАНЗИТТІК ДӘЛІЗ РЕТІНДЕ

Казақстан Республикасы транзиттік дөліздер қабысуы жағынан мөртебелі
еуразиялық материктің аймағында орналасқан.Қазақстан Азиялық-Тынық мүхит
өңірін Еуропамен, сонымен қатар Ресейді басқа ТМД, Таяу Шығыс, Персия
шығанағыИндия мұхиты елдерімен байланыстырады, Еуразиялық материк
орталығында терең ішкі континенталда орналасқандықтан,Қазақстан теңіз
жолдарынан ең алыс елдерінің бірі болып табылады, бүл транзиттік
мүмкіндіктер жағынан жағымсыз жағдай. Қазақстанның сыртқы саясатын қүруда
экономикалық және географиялық факторлар жетекші роль атқарады.
Географиялық ерекшеліктері мен инфрақүрлымы жағынан Қазақстанның сыртқы
саясатын жетекші мәні бар көлік кешені қүрайды. Сыртқы сауданың өсуі
республиканың Дүниежүзілік сауда үйымына кіруі орташа мерзімдік кезенде
көлік қүралының үлесін сапалы түрде қайта қарауды қажет етеді. Дүниежүзілік
экономиканың дамуын болжау сарптама бағалары бойынша негізгі жүк ағындары
АҚШ-Еуропа-Оңтүстік-Шығыс Азия жөне Қытай үшбүрышында бағыталады екен.
Осыған орай аймақтағы елдер, олардың серіктестері мен транс үлттық
корпорациялар Қазақстанның көлік жүйесінің дамуына аса көңіл аударып отыр.
Дамыған елдер Батыс Еуропа мен АҚШ нарықтарының толық қамтылғандығынан,
тауар өндірушілердің назары төменірек дамыған, бірақ жоғары потенциалға ие
ТМД, Оңтүстік-Батыс Азия жөне Қытай елдерінің нарықтарына ауады, ал бүл
Қазақстан мен барлық Орталық Азия аймақтарының транзиттік мүмкіндіктерін
дамыту жөне пайдалану бағдарламаларын жасау қажеттіктерін күшейтеді.
Қазақстан Республикасының өлемдік кеңістікте интеграция процесіне
қатысуы, қарқынды дамып келе жатқан халықаралық тауар алмасу, ТМД елдерінде
еркін сауда аймағын үйымдастыру, көлік-экономикалық бірлестікті дамытудың
тарихи, үйымдық-экономикалық, техника-технологиялық жағдайларын жасау
жолдарын максимадды толық және тиімді пайдалану қажеттігін алдын-ала
анықтайтын ортақ көлік кеңістігін қүрусыз мүмкін емес.
Шын мөнісінде де, Қазақстан саяси да, экономикалық жағынан да
түрақты,ашық,нарық қатынастарын қүруда жетік, әрі посткеңестік кеңістікте
еуразиялық* саясатты орнымен жүргізетін мемлекет болып отыр Бүл әрине,
оның басқа көрші мемлекеттерге қарағанда артықшылығы болып табылады.
Интеграциялау қажеттігі бүгінгі күні бір ғана ел болып шеше алмайтын
көптеген өзекті экономикалық мәселелерден туындайды. Өндірісті
жаһандаңдыру мен интернацияландырудың өсуі,халықаралық еңбек
бөлінісінің терең дамуы жеке бір елдің отандық еркін бәсекесін қорғайтын
дәстүрлі саясатын тиімсіз етеді. Әлемдік нарықта қатал бэсекеге ешбір ел
жалғыз дара қарсы тұра алмайды. Бүл әлемдік экономика жүйесінде жеке
елдердің дамуын қамтамасыз ететін, халықаралық өзара өрекет етудің жаңа
формаларын іздеуге үмтылдырады. Елдер интеграциясы, түрлі мемлектаралық
одақтар, оның ішінде ірі ауқымды аймақтық экономикалық кешендер осындай
формалардың бірі болып табылады.
Сонымен қатар аймақтық экономикалық интеграция- бүл тек қана өлемдік
нарық бәсекесінен қорғану тәсілі болып қана қоймай, жахандану қолдайтын
экономикалық экспансиядан қорғану болып табылады. Бүл әрбір елдің дамуының
беріктігі мен еркіндігін қамтамасыз ету тәсілі болып табылады. Қазақстанның
Орталық Азияның жаңа тәуелсіз мемлекеттері сияқты жаңа жағдайларда өз
болашағын қүруда келесідей бағыттарды үстанғаны дүрыс деп есептеймін :
-қол жеткен тәуелсіздігі мен тек өз күшіне, әлеуметтік-экономикалық
даму міндеттерін өз бетімен шеше алатын мүмкіндіктеріне сүйене отырып кез
келген уақытта күштірек көршілес мемлекеттердің билігінде қалу қаупінен
арылу;
—өзінің үлттық экономикасын нығайта отырып, көрші мемлекеттермен
өзара тиімді интеграциялық байланыстарды дамыту.
Қазақстан үшін үлттық көлік-коммуникация кешенін дамыту саласында
маңызды міндеттемелердің бірі оның әлемдік нарықта қызмет көрсету
түрлерінің бэсекеге қабілетін қамтамасыз етіп, республика ауқымы арқылы
сауда легінің өсуін ынталандыру немесе көлік-транзитін дамыту болып
табылады. Осыған байланысты Еуропа мен Азияны қосатын көлік-транзит
дәліздеріне баға беру, тікелей Қазақстан Республикасы аумағынан өтетін
бағыттар мен балама бағыттардың экономикалық тиімділік параметрлерін
салыстыра отырып таддау жасау, бүгінгі күні ерекше өзекті мөселе болып
отыр.
Қазақстан үшін транзиттік потенциялдың маңызды мәні бар, ол екі бағытты
қүрайды:аймақтық және трансконтиненталдық. Бүл тасымаддау бағыттары сыртқы
және ішкі нарықтарды қамтиды.
Аймақтық транзит заңдылықтары экономикалық жүйелердің өзара тығыз
байланысын, ТМД-еддерінің нарықтарының өзара тэуелділіктерін, толық
орныққан көлік-коммуникацияларының
инфрақүрлымын(өндірістік
инфрақүрлым) сипаттайды.Аймақтық транзит бағыттары:Шығыс-Батыс,
Солтүстік-Оңтүстік.
Транзиттің трансконтиненталды бағыттары деп елдің аумағын көлденеңінен
және меридианды бағыттарда кесіп өтетін, Қазақстанды Оңтүстік-Шығыс Азиямен
Қытай арқылы,Орта Шығысты Өззбекстан мен Түрменстан арқылы, Еуропамен Ресей
арқылы байланыстарын жеткізу жолдарын айтады.
Қазақстан Республикасы БҮҮ мүшесі ретінде оның аймақтық комиссияларымен-
ЕЭК және АТМЭӘК(Азия мен Тынық мүхитқа арналған экономикалық жэне
элеуметтік комиссия) интеграция-көлік мэселелері жөніңде жемісті
ынтымақтасуда. Қазақстан ТМД-ға,Экономикалық ынтымақтастық үйымына(ЭЫҮ)
кіреді.Ол сонымен қатар Орталық Азиялық ынтымақтастық(ОАЫ), Шанхай
ынтымақтастық үйымы(ШЫҮ), Еуразиялық экономикалық
қоғамдастық(ЕурАзЭҚ),ТРАСЕКА, Еуропа-Кавказ-Азия дэлізін дамыту жөнінде
халықаралық көлік туралы Негізгі көпжақты келісім(НКК),
Аймақтық интеграция үйымы(АИҮ), тағы басқа сияқты аймақтық
қүрылымдардың құру бастаушысы және қатысушысы болып табылады.
Аймақтық экономикалық ынтымақтастықтың басты мақсаттарының бірі
көліктің әрекет етуші инфрақүрлымын тиімді пайдалануға, транзиттік әлеуетті
әрі қарай дамытуға және тауарлармен алмасу көлемін өсіруге бағытталған.
Тиімді және сенімді қызмет ететін еуразиялық трансконтиненталдық
байланыстарды қалыптастыру мәселелері қазіргі жахандану шарттарында ерекше
өзектілік алуда. Сондықтан халықаралық көлік бағдарларының бөсекеге
қабілетін арттыруда көлік дәліздерінің күрделі аймақтарында көлік-
логистикалық орталықтарын қүру транзит дамуында ерекше роль атқарады. Көлік
логистикалық орталықтары инфрақүрлымының техникалық деңгейін қамтамасыз
етуге, түтынушыларға қызмет көрсету мен көлік кешенінің қызмет ету
деңгейлеріне қол жеткізуге эсер етеді және Қазақстанның транзиттік
потенциалының нығаюына, жүк тасымалдау көлемінің өсуіне, мультимодальды
көлік логистикалық орталықтарын аймақтық және аймақаралық көлік-
логистикалық жүйелер үйымдарының қүрылуына ықпал етеді. Бүл үйымдар әлемдік
еддер арасында көлік көпірі … жалғасы