Инста-блогерлердің хиджабты сәнге айналдырып, елге дәріптегені дұрыс па? — мамандар пікірі

Әлеуметтік желілерде Қазақстанда хиджаб кию төңірегіндегі даулар бірнеше ай бойы өршіп келеді. Оларға себеп блогерлердің, шоу-бизнес жұлдыздарының посттары болды, олар бірінен соң бірі ормал тағып, оранып жатқандарын жариялады. Интернет-қоғамдастық бұған екіұшты жауап берді: кейбіреулері қыздарды құптаса, екіншісі хайп пен шамадан тыс пиарды айыптайды, ал басқалары хиджабтың қазақ тарихы мен мәдениетіне ешқандай қатысы жоқ деп жазады. Tengrinews.kz тілшісі Айгерім Абилмажитова арнайы мамандармен хиджабтың маңыздылығы, оны біздің ата-бабаларымыздың өміріндегі және қазіргі Қазақстандағы рөлі туралы әңгімелесті.

Хиджаб дегеніміз не?

Елордалық Діндерді зерттеу орталығының теологы Марат Смағұлов бастапқы мағынада хиджаб денені немесе басты жабуға арналған киім екенін түсіндірді.

«Бұл термин әйелдердің денсаулығын сақтау үшін сақтық шарасы ретінде қолданылды. 
Құранда «Нұр» сүресінің 31 аятында дінге сенетін әйелдерге үндеу бар, онда олар өздерінің жыныс мүшелерін қорғап, әурет жерлерін басқа біреуге көрсетпеу керек екені туралы айтылады. Яғни ең алдымен, біз әйелдердің денсаулығына, оның қауіпсіздігіне қамқорлық жасаймыз. Бірақ хиджаб немесе мұсылман киімінің белгілі бір түрі туралы ештеңе айтылмаған. Сондықтан хиджаб — бұл климаттық және географиялық ерекшеліктерге байланысты әйелдің, бүкіл дененің немесе бастың жабындысына қолданатын жалпы термині», — деді маман.

Шоқан Уәлиханов атындағы тарих институтының жетекші ғылыми қызметкері Салтанат Асанованың айтуынша, «хиджаб» сөзінің өзі қазақ немесе қазақтың дәстүрлі мәдениетімен байланысты емес.

«Хиджаб — араб халықтарының дәстүрлі костюмінің ерекшелігімен байланысты араб сөзі. Кейін ол діни түсінікке ие болды. Бұл бізге исламның таралуымен бірге келген және біздің тарихымызға ешқандай қатысы жоқ шетелдік сөз. Бірақ әйелдердің орану дәстүрі ғасырлар бойы жалғасып келеді. Бұл мұсылман мәдениетінің өнертабысы емес. Ол тоқу станогын ойлап тапқан сәттен басталды. Егер біз Ежелгі Греция мен Римнен, Үндістаннан бастап кез — келген халықтың мәдениетін қарастыратын болсақ, әр елдің әйелдерінің міндетті түрде арнайы бас киімі болған», — деп атап өтті тарихшы.

Біздің ата-бабаларымыз хиджаб киген бе?

«Біздің мәдениетімізде әйелдерге арналған түрлі жамылғылар болған, бірақ олар ешқашан хиджаб деп аталмаған. Бізде орамал, кимешек және басқа да бас киімдер болды. Біздің әйелдер климаттық ерекшеліктерін ескере отырып, араб елдеріндегі әйелдерге қарағанда бай гардеробты иеленді. Сондай-ақ, біздің ата-бабаларымыздың киімінде әрдайым ашық түсті маталар, қызыл камзол немесе жасыл шапан болған. Кішкентай қыздар тақия киді, жас қыздар ашық түсті орамал тағып жүрді. Олар үйленгенде сәукеле, содан кейін ақ орамал тақты. Қазірдің өзінде үйленген әйел мәртебесінде олар кимешек киген. Бұл бас киім тек әлеуметтік көрсеткіш қана емес, сонымен қатар практикалық аксессуар болды. Кимешек мойнын, кеудесін жауып, әйелге балаларды емізу кезінде басқа дене мүшелерін жабуға көмектесті», — деді теолог. 

Марат Смағұловтың айтуынша, араб халықтары ыстық климатқа байланысты осы киімді таңдаған, сондықтан олар АҚ және қара түстермен шектеледі.

«Мен Египетте, Каирде 10 жыл оқыдым. Осы тәжірибенің арқасында мен араб әйелдерінің қара түске боялып, тіпті беттерін жабуының тағы бір себебін түсінемін. Каир — адамдар өте көп қоныстанған қала, ал автобустар әрдайым кептелісте қалады, тіпті ағаштың бір дана алмасы құлайтын жер жоқ. Египетте өмір сүру деңгейі төмен болғандықтан, мінез-құлық мәдениеті басқаша. Әйелдерге тиісуге, оларға зорлық көрсетуге бейім сауатсыз ер адамдар көп. Сондықтан жергілікті әйелдер өздерін қандай да бір жолмен қорғау үшін осындай шапан киюі керек болды», — деп түсіндірді маман.

Тарихшы Салтанат Асанова бас немесе дене жамылғысы дінге қарамастан барлық халықтарда, ұлттарда әрқашан болғанын атап өтті.

«Бас жамылғысы — бұл, біріншіден, әйелдің әлеуметтік мәртебесін, екіншіден, практикалық, медициналық, гигиеналық көрсеткіштерді көрсететін әлеуметтік-мәдени маркер. Ұзақ уақыт бойы мата қоғамның барлық мүшелері қол жеткізе алмайтын қымбат материал болды. Барлық әйелдер үшін жабық киім болған жоқ. Сонымен қатар, әйелде мата неғұрлым көп болса, оның әлеуметтік мәртебесі соғұрлым жоғары деп саналды. Бұл оның байлығы, әл-ауқатының көрсеткіші деп танылды.

Шығыс және славян халықтарының әйелдері де бастарын жауып жүрді. Мысалы, Еуропада шляпалар киген. Егер сіз Ұлыбританиядағы ақсүйектер мен ғибадатханаға баратын қарапайым әйелдердің киімдерін қарасаңыз, олардың киімдеріндегі айырмашылық тек стильдер мен пішіндерде болғанын көресіз. Олар негізінен мұсылман әйелдерінің киімдері сияқты жабық болды», — деп сипаттады сарапшы.

Маманның айтуынша, көшпенділер континентальды климатқа байланысты ешқашан бас киімсіз жүрмеген. Дала желінен, күн сәулесінен қорғау үшін адамдар маусымға сәйкес әр түрлі шапан киген. Сондай-ақ, әйелдің бас киімімен оның әлеуметтік мәртебесін әрқашан ажыратуға болады.

«Басын киім — бұл неке мәртебесі. Себебі қазақтарда келіншек, келін, бәйбіше, бала ұғымдары бар», — деді.

Хиджаб қазақстандық қоғамда қандай себеппен теріс әсер етеді?

Теолог Марат Смағұлов алдымен терминологияны, оның ішінде қазақстандықтардың сөзіне белсенді түрде ене бастаған араб тілін түсіну керек екенін атап өтті.

«30 жыл ішінде елімізге әртүрлі исламдық ағымдар, соның ішінде деструктивті ағымдар келді, олар барлық жерде өз терминологиясын енгізе бастады. Ақ жаулық, кимешек, орамал сөздерін біз хиджаб деп айта бастадық, сол арқылы негатив тудырдық. «Хиджаб» сөзінің өзі адамдарды қорқытады. Қара киімге орану қазір сәнге айналды. Себебі тарихи тұрғыдан мұның бәрі біздікі емес», — деді маман.

«Біз ұлттық дәмді енгізуіміз керек. Біздің гардеробымызда барлық түстер бар. Мысалы, көйлек пен жасыл камзолдағы қыз қандай әдемі көрінеді. Егер біз өзімізге жүктелген хиджабтың бұл түрін алып тастасақ, бар негативтен арыла аламыз. Шынында да, олар біздің елге көптеген араб киімдерін әкеле бастады. Егер біздің дизайнерлер, сәнгерлер әйелдерге басқа балама ұсына алса және әйелдер оны сатып алып, киетін болса, жағдай түбегейлі өзгеруі мүмкін. Кем дегенде, біздің қыздарымыз бір жыл бұрын тақия киюді қалай танымал еткенін еске түсіріңіз», — деп жауап берді теолог.

Сарапшының айтуынша, хиджабты белгілі бір трендке айналдырған әлеуметтік желілер болды, өйткені көптеген блогерлер мұндай киімді жаппай кие бастады.

«Қазір болып жатқан нәрсе — бұл сән. Мүмкін, қазақстандық атақты адамдардың осылай киінуіне, оны жарнамалауына мүдделі адамдар бар шығар. Бірақ бұл Исламға ешқандай қатысы жоқ. Өйткені кешегі әншілер умраға бір рет барып, басқалардың өміріне араласа бастайды, онлайн курстар менмарафондар өткізеді», — деді теолог.

Тарихшы Салтанат Асанова қазақстандықтар бірінші кезекте өздері үшін кім екенін түсінуі керек екенін атап өтті.

«Қазіргі қазақ үшін ең маңызды мәселе — өзінің кім екенін түсіндіру. Олар өздерінің қазақ немесе мұсылан екенін түсіне ме? Егер олар бірінші қазақ, сосын барып мұсылман екенін түсінсе, онда бәрі жақсы. Ал керісінше болса, бәрі қауіпті. Себебі егер діни сана бірінші кезекте болса, онда біз ұлт ретінде, қазақ халқы ретінде жоғалуымыз мүмкін», — деп түйіндеді тарихшы Салтанат Асанова. 

Аударған: Kznews.kz сайты