Бухгалтерлік есептің типтік счеттары | Скачать Курстық жұмыс

І. Кіріспе.

ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Бухгалтерлік есептің нормативтік құқықтық базасы.
а) Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және атқаратын қызметі.
б) Бухгалтерлік ақпараттарды пайдаланушылар және оның ролі.
2.2. Тауарлы – материалдық құндылықтар есебі.
2.3. Материалдарды есептеуді ұйымдастыру.
4. Материалдар қозғалысы есебі және оларды құжаттау.
5. Материалдық қорларды түгендеу.
6. ТМҚ синтетикалық есебі мен материалдық қозғалысын есепке алу.

ІІІ. Қорытынды.
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе.

Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып
қоғамның экологиялық әлеуметтік жағдайларға сай өзгерістерге ұшырап келе
жатқан сондай-ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып
табылады. Белігілі ғылым Б.Де.Солозано осы ғылым туралы Бухгалтерлік есеп
барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре
алмаса, бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес- деген болса
оның әріптесі Р.А.Фаулки Есеп бұл барлық бизнестің тілі, яғни
Философиясы- деп атаған. Бухгалтерлік есеп ұйымының қаржылық ақпараттарын
өлшейтін, өңдейтін, есептейтін және оны пайдалануға жеткізіп отыратын жүйе
болып табылады. Бухгалтерлік есеп басқару жүйесінің ең маңызды орындарының
бірі иеленеді. Бұған дәлел ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымнының 1992 жылы
өткізілген конференциясы Есептей алмаған-басқара алмайды- деген сөздің
бекер айтылмағандығын атап өтуге болады. Жалпы бухгалтерлік есеп ұйымға
оның қаржылық жағдайын жоспарлау, бағалау, бақылау және талдау секілді
функцияларды шын орындауды қажет. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп кәсіпорын
активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен
олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана
бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындары және басқарушы
(ішкі) есеп болып 2-ге бөлінеді. Басқарушы есеп кәсіпорын қаржылық
ақпараттарын жеткізіп отыратын жүйе болса ол қаржылық есеп жоғарыда
айтылған қаржылық ақпараттарды ішкі пайдаланушы мен қатар сыртқы
пайдаланушыларға жеткізіп отыратын жүйе. Яғни басқарушы есептік мәліметін
кәсіпорын басшылары қандай да бір шешім қабылдау үшін пайдаланса қаржылық
есептің мәліметін бұлармен қоса жабдықтау (мердгер) кәсіпорындар банк
мекемелері, салық органдары және т.б. пайдаланылады.
Кез-келген ұйым үшін қаржылық есеп міндетті түрде жүргізілетін болса,
басқарушы есептін жүргізілуі және оның тәртібі әрбір кәсіпорынның
экономикалық саясатына байланысты.
Бүгінгі таңда ел экономикалық нарықтық жолға көнуіне байланысты жаңа
кәсіпкерлік қызметтердің бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің маңызы
мен рөлі арта түсуде. Осыған орай бухгалтерлік есептік мазмұны мен
құрлымына өзгерістер енгізеді. Еліміздегі жүргізіліп отырған бухгалтерлік
есеп жұмысқа толығымен халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай
орындалады.

2.1. Бухгалтерлік есептің нормативтік құқықтық базасы.

Бухгалтерлік есеп және финанстық есеп беру жұмыстарының негізгі
принциптері мен жалпы ережелерін және ішкі бақылау. Мен сыртқы аудиторлық
тексеруді жүргізілудің әдістерін негізгі ережелерін тағайындайтын өкілетті
орган Қаржы Министрлігінің қарамағындағы бухгалтерлік есеп және аудит
методологиясынның департаменті. Ол департамент қаржы министрлігінің
құрамына кіреді заңды тұлға статусы бар. Бұл департамент бухгалтерлік есеп
және аудит стандартарын бекітіп өзгертіп немесе жойып жаңа түрлерін
тағайындап отырады. Республиканың барлық экономика саласының есеп және
аудит жүргізу әдістерін дайындайды және аудиторлық қызметтерді жүргізуге
профессионалды бухгалтрге лицензиялық тесеру жүргізіп сертификат береді.
Бухгалтерлік есептің негізгі нормативтік құқықтық базасына мыналар жатады.
1) Бухгалтерлік есеп заңы- бұл заң 1995 жылы 26 желтоқсанда №2732 номерлі
президенттің указы бойынша бекітілегн.
2) Бухгалетрлік стандарттар
3) Әдістемелік нұсқаулар ережелер
4) Бухгалтерлік есептің типтік счеттары
5) Есеп саясаты.
Республиканың Азамат кодексі қаржылары бойынша заңды тұлғаларға
мыналар жатады:
— Шаруашылық серіктестігі
— Өндірістік коперативтер.
— Акционерлік қоғамдар.
— Мемлекеттік мекемелер
— Комерциялық емес кәсіпорындар.
Бұл заңды тұлғалар және жеке тұлғалар кәсіпкерлікпен айналысатын
Қазақстан резиденттер және резидент емес (заңды түрде Республикада
кәсіпкерлік жасайтын шетел компаниялары мекемелер, фирмалар) міндетті түрде
бухгалтерлік есеп және финанстық есеп жүргізуге тиісті. Бухгалтерлік есеп
заңы негізінде бухгалтерлік есеп және финанстық есеп жүйелерін жүргізуге
тиісті. Бухгалтерлік заң негізінде бухгалтерлік есеп принциптерін оның
сапасын және жалпы ережелерін белгілейді және нығайтады. Бухгалетрлік есеп
заңы негізінде ҚР-ның Конститутциясына сүйене отырып есеп заңдарын
шығарады. Бұл заң бойынша бухгалтерлік есеп және финанстық есеп жүйелерін
мемлекеттік басқару ретінде жүргізеді. Мемлекеттік басқару ретінде
жүргізіледі. Мемлекеттік басқару органдарынан басқа нормативтік құқықтық
актілерді Республиканың Ұлттық банкісінде шығарады және бекітеді.
Бухгалтерлік стандарттар негізінде есептің жеке-жеке объектілерінде есеп
жүргізудің ережелерін және қағидаларын анықтайды. Бухгалтерлік есептің
типтік жоспары шаруашылық операцияларының бухгалтерлік счеттарында көрсету
үшін пайдаланылатын құрал жалпы типтік бухгалтерлік счеттар бойынша әрбір
шаруашылық субъектілері өздерінің шаруашылығының көлемі орындайтын
жұмыстары және оларда болатын шаруашылық операцияларына байланысты жұмыстық
счеттар жоспарын жасайды. Әр шаруашылықтың өзінің бухгалтерлік есебін
жүргізу үшін сол шаруашылықтың бас бухгалтері есеп саясатын жасайды.
Шаруашылықтың есеп саясатын бухгалтерлік есеп заңына, бухгалтерлік
стандарттарға, методикалық рекомендацияларға типтік бухгалтерлік счеттарда
және де басқа Үкіметтің және Ұлттық Банктің шығарған ережелерін басшылыққа
ала отырып солардың негізінде жасалады.
Шаруашылықтың есеп саясаты сол шаруашылықтың бухгалтерлік және
финанстық есебін жүргізу тәртібін есеп жүргізу үшін қолданатын әдістерін
және негізгі есеп қағидаларын анықтайды. Барлық шаруашылықта бухгалтерлік
және финанстық есеп сол шаруашылықтың есеп саясатына сәйкес жүргізілуге
тиісті.
Шаруашалықтың есеп саясатымен бухгалтерлік счеттардың жұмыс жоспары
сол шаруашылықтың жетекшісі бекітеді. Шаруашылықтың есеп саясаты мынадай
негізгі 3 аспектін қамтиды:
1) Бухгалтерлік есепті методикалық жағынан қамтамасыз ету.
2) Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
3) Бухгалтерлік есепті техникалық жағынан қамтамасыз ету.
Бухгалетерлік есепті методикалық жағынан қамтамасыз ету негізінде
бухгалетрлік есептің басқару жүйелерін көрсетеді. Негізінде методикалық
басқару жүйелерін көрсетеді. Негізінде методикалық басқару 4 деңгейлі
нормативтік құқық құжаттардан (базадан) тұрады:
1) Методикалық басқарудың 1-ші деңгейлі есеп заңы.
2) 2-нші деңгейлі бухгалтерлік есеп және аудит департаментінің шығарған
стандарттары стандарттар негізінде мемлекеттің бағдарламаларын орындау
үшін қолданатын халықаралық бухгалтерлік есеп тәжірибесінде қолданатын
принцептерді қолдана (пайдалану) арқылы жүргізу.
3) 3-ші деңгейлі бухгалтерлік стандарттарды қолданғалы методикалық
рекомендациялармен, инструкцияларымен.
4) 4-ші деңгейлі есеп саясатын құрастырудағы қоладанатын негізгі
нормативтік құжаттар .
Бухгалтерлік есепті методикалық қамтамасыз етуде мыналар анықтайды:
а) типтік план бойынша бухгалтерлік жұмыстардың жұмыс счет жоспарын
жасау, сол жұмыс счеттары бойынша шаруашылығы басқару ұйымдастыру үшін
және олардың мәліметтерін сыртқы пайдаланушылар үшін аналитикалық және
синтетикалық субсчеттарды анықтау.
б) Шаруашылықта қоладанатын арнайы және әр салаларды қамтитын бастапқы
құжаттарды белгілейді.
в) шаруашылықтың күнделікті ағымдағы бақылау жұмысын жүргізу модельдерін
жасау.
г) шаруашылық мүліктерімен міндеттемелерін бағалау және инвестиция
жүргізудің технололгиясын жасау.
д) құжат айналымының ережесін мәліметтерді қорытындылау және мәлімет жинау
жолдарын анықтау шаруашылықта бухгалтерлік есепті ұйымдастыру негізінде сол
шаруашылықтың есептің қай формада жүргізуді анықтау. Бухгалтерияның
құрылымын қандай бөлімнен тұратындығын және бухгалтерлік персоналын
орындайтын міндеттерін анықтау.
Бухгалтерлік есеп негізінде басқару және финанстық есепті ұйымдастыру
бөлігінде негізінде мына объектілер есепке алынады:
1) Негізгі құралдар
2) Материалдық емес активтер
3) Тауар материалдық запастар
4) Ақша қаражаттары
5) Есеп айырысу жұмыстары
6) Уставтық капиталды есептеу және де басқа активтер мен пассивтерде есепке
жүргізіледі.
Бұл бөлімде бас кітап толтырылуы баланс жасау финанстық есеп
жасау салық есебін жүргізу бюджетпен есеп айырысу жұмыстары жүргізіледі.
Финанстық бухгалтерге басқару бухгалтериясына өнім өндірумен
байланысты шығындарды қорытындылап береді. Басқару есеп бөлімінде сол
шаруашылықты басқару үшін керекті мәліметтер дайындап өндіріс және
өндірістік емес жүргізуді өндірістік емес негізінде шаруашылықта өндіретін
өнімдеріне орындайтын жұмыстарымен, қызметтерімен кеткен шығындарды
есептеп олардың калькуляциясын жасайды. Бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру үшін әрбір бухгалтердің орындайтын есеп жұмыстарын міндеттерін
дұрыс бөлу. Негізінде есеп қызметкерлердің орындайтын міндеттерін
тағайындау мынадай 3 түрде болады:
1) Міндеттері әрбір есеп бөлімдеріне қарай бөлінеді:
а) Есеп айырысу бөлімдері
б) Өндірістік бөлімі
в) Сату бөлімі
г) Жалпы бөлім
Негізінде бұл әдіс үлкен ірі шаруашылықтарда қолданады.
2) Функционалды есеп, персоналдарының бөлу әдісте белгілі бір есепші
топтары бірыңғай есеп жұмыстарын бірге жүргізеді. Бухгалтер
персоналдың орындайтын міндеттердің тағайындау үшін олардың
орындайтын қызметтерін инвестициясын жасау.
Бухгалтерия жұмыстарын ұйымдастыру түрлері және онда істейтін
есеп қызметкерлердің саны сол шаруашылықтық құралдарыменен қамтамасыз
етілуіне байланысты.
3) Техникалық қамтамасыз ету. Бухгалтерлік техникалық қамтамасыз ету
дегеніміз – есеп саясатының методикалық және ұйымдастыру
аспектілерінің орындау үшін қолданатын процедуралардың қорытындысы ол
процедураға жататындар.
а) Шаруашылықта жасалған бухгалтерлік есеп счеттарнының пайдалану үшін
жасалған инвестициялар. Бухгалтерияның әрбір бөлімінде толтырылатын
бастапқы құжаттың формасы мен альбомы. Есеп жұмысында қолданатын техникалық
құралдар шаруашылықта тағайындырылған синтетикалық және аналитикалық
есептің коэфикаторы. Бухгалтердің профессионалдық деңгейлері,
квалификациясы, есеп процесін оптимизациялаудағы әртүрлі техникалық
ұйымдастыру және санитарлы гигиеналық қорлар.
б) шаруашылық ішінде қолданатын бақылау әдістері
в) бухгалтерияның ұжымындағы өндірістік қарым- қатынастардың мәдени
деңгейі.

Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның анықтайтын қызметі.

Бухгалтер есеп ұйымының қаржылық ақпеаратын бір (белгіленген)
әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін және оны оны өңдеп
тасымалдайтын жүйе. Ол кәсіпорынның жұмысын толығымен бақылап оны басқару
үшін бағыт бағдар беріп алдағы уақытта істелетін жұмысын жоспарлап және
сонымен қатар ол ұйымның болашаққа атқаратын жұмысын экономикалық талдау
жасауға өте қажетті ғылым болып табылады. Сондықтан бухгалтерлік есеп
бүтіндей халық шаруашылығы есебінің ең басты негізгісі болып саналады.
Бухгалтерлік есеп көптеген жүзжылдықтар бұрын пайда болып, бүгінгі күнге
дейін дамып келеді. Тайпалардың арасындағы шаруашылық операцияларына
байланысты табылған жазулардан бухгалтерлік есеп біздің заманымызға дейінгі
V ғасырда жүргізілді деген деректер бар. Ал біздің заманымызға дейінгі ІІ
ғасырда Грекияда салынған құрылысқа кеткен шығындар есептеліп салынған
үйдің (ғимараттың) қабырғасына жазылатын болған. Рим империясының
квесторлары мемлекеттік бухгалтерлерді бақылап оның қорытындысын емтихан
қабылдаушы таңдаған. Осыдан аудитор деген термин пайда болған. Міне, осы
жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып бухгалтерлік есептің тек қана
кәсіпорын жұмысының бір бөлігін атқарып қана қоймай тұтас мемлекетті
басқаруға қатысы бар екендігін дәлелдеуімізге болады. Сондықтан да бұлар
көрнекті ғылым. Б.Де.Солозонның Бухгалтерлік есеп болмаса әлемді басқару
мүмкін емес және онсыз адамдар бірін-бірі түсінбес еді — деген. ҚР-ның
бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңы еліміздегі
бухгалтерлік есепті жүргізу жүйесін анықтайды. Қаржылық есеп беру мен оның
пайдалануын жіне есепке алудың негізгі принциптері мен жалпы тәртібін ішкі
бақылау және сыртқы аудит жөніндегі талаптарды сондай-ақ ұйымдардың
құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
ҚР-ның аумағында жұмыс істейтін барлық кәсіпорын бухгалтерлік
есептеу мен қаржылық есеп беруді осы заманға сәйкес жүргізуге міндетті кез-
келген ұйымда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуге экономикалық мәселелердің
негізгі және басты қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік есеп арқылы
өндірілген өнім де есепке алуға сатып — өткізуге, айырбастауға және одан
түскен қаржыны тиімді уақытты етіп бөліп жұмсауға яғни кәсіпорындағы
шаруашылық үлестердің барлығын басынан соңына дейін есептеуге болады. Осы
айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық және техникалық үлестердің
сондай-ақ шаруашылық операцияларының барлығын да есепке алынуы экономикалық
талапқа сай бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Жалпы бухгалтерлік
есеп кәсіпорында мынадай қызмет атқарады- болашақта (алдағы уақытта)
пайдалану үшін ұйымда болып жатқан операцияларды ұйымның қаржылық
ақпараттық мәліметін өндейді сондай-ақ оны керек уақытына дейін сақтайды-
қаржылық ақпараттың мәліметі пайдаланушыларға уақытылы беріп отырады, ал
бұл ақпаратты пайдаланушылар осы деректер арқылы ұйымды басқару барысында
түрлі шешім қабылдайды. Көп барысында жағдайда бухгалтер мен есепшінің
арасындағы айырмашылықты білмегеннің салдарынан бұл екеуін шатастырып
алатындар да жиі кездеседі. Бұлар іс-тәжірибеде өз қызметтері барысында
бірін-бірі ауыстырып отыратындығ әрине рас. Бірақ есепшінің негізгі
міндеті шаруашылық операцияларын тіркеу, бухгалтерлік ақпараттық құжаттарды
сақтау ғана болса ол бұл мәліметтерді өңдеп оған экономикалық талдау жасап
және оны тпайдаланушыға тиімді етіп жеткізу бухгалтердің міндеті. Жалпы
кәсіпорында бухгалтерлік есеп жұмысын атқарушы жаман іс-тәжірбиеде мынадай
үш түрлі қиындыққа тап болмауы мүмкін. Әрбір жаңа келісімді жүргізу
барысында шешім қабылдаушы тұлғаға керекті есеп атқаратын табыс ету үшін
тиісті стандарттар мен ережелерін сүйенуге тура келеді, яғни оларға деген
қажеттілік туындайды. Ал кәсіпкер ешқашан капитал жинауда және бизнес
жүргізуде шығармашылық ойдың жетіспеушілігін сезінбейді кәсіпорынның
бухгалтерлік ақпарат мәліметтерін бірдей-мақсатқа тең дәрежеде пайдаланатын
екі тұлға болмайды, себебі мұндай ақпаратты әртүрлі тәсілменен әртүрлі
болып келеді бухгалтерлік есеп табиғат заңы емес ол әр түрлі ойлар мен
шешімдердің үйлесімі болуы мүмкін. Бухгалтерлік есеп мамандығына қайшы
келетін екі түрлі пікір бар:
1) Бухгалтерлік есеп басқа ғылымдар сияқты табиғаттың заңы мен
принциптеріне бағына бермейді, себебі оларды ұйымдастыру (жасау)
керек. осы аталған бухгалтерлік есеп принциптерін жеке тұлғалар ғана
ұйымдастыра (құрай) алады, сондықтан да оны ұйымдастыру (құру)
барысында қайшылықтар мен әртүрлі көзқарастардың болуы сөзсіз.
2) Бухгалтерлік есеп түсінігі логикалық негіздеу экономикалық теория іс-
тәжірбие бағдарлама және ортақ келісіммен негізделеді. Осыған орай
бухгалтерлік есеп түсінігі күнделікті өмірде болып жатқан әлеуметтік
және экономикалық жағдайға байланысты өзгеріп тұрады.
Кәсіпорындардағы бухгалтер мамандық қай-қайсысының болмсын негізгі
кәсіби міндеті бухгалтерлік ақпараты пайдаланушыларға уақытылы және
дұрыс есептелген мәлімет беру (ұсыну) болып табылады. Бұл ақпараттың
мәліметті бірдей дәрежеде пайдаланатын екі тұтынушы болмағандықтан
жалпы сипаттағы қаржылық есепті құру кезінде негізгі қағидалар мен
шектеулерді ұсынылатын ақпарат көлемін объективті бағалау қажет.
Бухгалтерлік есептегі бұл жүйе адамдар арқылы жасалатын
болғандықтан оны құру барысында туындайтын қайшылықтарды жеңуге
болады.

Бухгалтерлік ақпаратты пайдаланушылар және олардың рөлі.

Бухгалтерлік есеп кәсіпорындар мен ұйымдардың пайдаланушыларға
берілетін қаржылық ақпараттық мәліметтінің көлеміне және мінездемесіне
байланысты болып келеді. Бұл ақпараттық тмәліметті пайдаланушылардың
қатарына қаржы салымшыларын (инвесторларды) несие берушілерді (банк немесе
банктен тыс мекемелер) және бірлесіп экономикалық қызмет жасаушыларды
жатқызуға болады. Осы жоғарыда аталған кәсіпорындардың ақпаратын
пайдаланушылар маңызды басқарушылық шешім қабылдау барысында
кәсіпорындардың қаржылық есебіне сүйенеді. Кәсіпорындар мен ұйымдакрдың
қаржылық ақпараттық мәліметін пайдаланушылар негізінен мынадай 2 топқа
бөлінеді: кәсіпорынды басқарушылар (басшылар) кәсіпорынды тыс орналасқан
бірақ оның қаржылық жағдайына тікелей мүдделер кәсіпорынның қаржылық
қызметіне жанама мүдделер. Кәсіпорынды басқарушыларға осы ұйымның алдына
қойған мақсатына жетуіне және оның қызметіне толықтай жауапты адамдар
жатқызылады. Бұндай адамдарға кәсіпорынның иесі кәсіпорынның басшысы
директорлар кеңесінің мүшелері, менеджер бөлім басшылары т.б. жатқызылады.
Бұл аталған санатқа жататын адамдарды кәсіпорынның соңғы есепті жылдағы
таза пайдасының көлемі (мөлшері) нақты алынған табыс көлемінің жоспарымен
сәкестігі өндірген әрбір түрлі өнімнің өзіндік құны қызметтің қандай
түрінен табыс көбірек алынатындығы және тағы да басқа жағдайлар
қызықтырады. Кәсіпорыннан тыс орналасқан бірақ оның қаржылық жағдайына
тікелей мүдделі тұлғалар болып қаржылар салым жабдықтаушылар және басқалар
есептелінеді. Бұл тұлғалар өздерінің салған салымдары мен сатқан тауарлары
көрсеткен қызметтері сондай-ақ берген несиелерінің уақытылы
қайтарылатындығын білу үшін ұйымның қаржы тұрақтылығы мен төлем
қабілеттілігін зерттейді. Ал кәсіпорынның қаржылық қызметіне жанама мүдделі
тұлғалардың қатарына: салық органы, министрліктер мен агенттіктер,
аудиторлар, сақтандыру компаниялары сатып алушылар мен тапсырыс берушілер
және тағы да басқа заңды немесе жеке тұлғалар жатқызылады. Кәсіпорынның
бюджет және бюджеттен тыс мекемелерге берешек төлемдердің уақытылы
төлейтіндігін қаржылық ақпараттық мәліметтерінің дұрыстығын және өз
жұмысшы қызметкерлерімен еңбекақы боынша уақытылы есеп айырысатындығын
қадағалау осы яғни кәсіпорынның қаржылық қызметке жанама мүдделі
тұлғалардың жұмысы болып табылады. Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық
ақпараттық мәліметтерінпайдаланушылардың әр түрлі топтарының болуы біртұтас
бухгалтерлік есеп жүйесін екі бөлікке бөлді. Соңғы жылдары біздің елімізде
де халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес бухгалтерлік есепті
қаржылық есеп және басқарушылық есепті де екіге бөліп қарастыра бастады.
Бұндағы қаржылық есеп ұйымының ішкі және сыртқы пайдаланушылар қолданатын
қаржылық-ақпараттық мәліметтерді толық қалайтын болса, басқарушылық есеп
тек қана кәсіпорынның ішкі пайдаланушыларына керекті өнім өндіру табыста
табу және оның алдағы кезеңдегі нәтижесінің артуына байланысты ақпараттық
мәліметтерді қарастырады . белгіленген заңға сәйкес дұрыс жасалынған
қаржылық ақпараттық мәліметтерді кезінде пайдаланушыларға жеткізіп беріп
отыру кез-келген кәсіпорындағы бухгалтердің кәсіби міндеті болып табылады.
2.2. Тауарлы – материалдық құндылықтар есебі.

Өндіріс процесіне еңбек құралдармен қатар өндірістік қосалқы
қорлар еңбек заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдармен айырмашылығы еңбек
заттары өндіріс процесіне бір –ақ рет қатысады. Және олардың құны
өндірістік өнімнің материалдық негізгі құрал өнімнің өзіндік құны құрайды.
Тауар-материалдық босалқылар актив түрінде болады. өндірістік пайдалдануға
немесе жұмыскер мен қызметкерге орындауға арналған шикізаттық материалдар,
сатып алынған жартылай шикізаттар құрастырушы бұйымдар, отын, ыдыс және
ыдыстық материалдар. Босалқы бөлшектер және басқа материалдар: аяқталмаған
өндіріс, субъекті қызметіне барсында сатуға шығарылған дайын өнім. Тауар
материалдық құндылықтарды есепке алудың мынадай негізгі міндеттер тұрады.
Босалқылар кіріске дер кезінде және толық есепке алу, сақтау орындарындағы
жағдаын қадағалау; босалқылар қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық
және дер кезінде құжаттау. Көлікті дайындау шығындары дайындалған
құндылықтарды өзіндік құны уақытында және толық анықтау. өндірістік
шығындарды біркелей және дұрыс болуын бақылау; Ішкі ресурстарды жұмылдыру
субъектілерді қажетті емес материалдық босалқыларды сату, сақталатын
орындарға, құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы мәліметтерді алу,
өндіріс барысындағы функционалық қызметтік ролі мен мақсаты бойынша барлық
материалдық қосалқылар негізі және көмекші болады. Негізі-дайындалған
өнімнің заттай материалдық негізінен нан пісіргенде құралатын материалдар
болса көмекші материалдық өндірілетін өзіндік құнына кіргеннен өзіндік
негізгі материалдар сияқты оның заттай негізі құралмайды. өнімінің қажетті
қасиеттерді беру үшін көмекші материалдар негізгі материалдарға қосымша
пайдаланылады. Бірақ материалдарды негізгі және көмекші етіп бөлу шарттары
сипатқа ие өйткені олар өнімнің шығаруға жұмсалған материалдардың санына
(мөлшеріне) технологиялық сипатына және басқа да көптеген факторына тәуелді
болып келеді. Материалдық құндылықтар түріне есепке алу үшін материалдық
бөлімнің негізі активтің мүліктік шоттарын пайдаланады. Бұл бөлімше
құрамына төмендегі синететикалық шоттар кіреді.
201 Шикізаттар мен материалдар
202 Сатып алынған фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар конструкциялық
мен бөлшектер, детальдар
203 Отын
204 Ыдыс және ыдыстық материалдар
205 Қосалқы бөлшектер
206 Басқа материалдар
207 Қайта өндіруге берілген матриалдар
208 Құрылыс материалдар
201 Шикізаттармен және материалдар шотына шығарылатын өнімнің негізгі
салатын немесе өнімнің жасап шығаруға оның компонентті болып табылады.
Қажетті шикізаттар мен материалдар есепке алады.
202 сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар
конструкциялар және бөлшектер шотында сатып алынған жартылай фабрикаттар
және өндірілген өнімді құрастыру үшін алынған дайын құрастырушы бұйымдар
және жинауға немесе өндіруге кеткен шығындар есепке алынады.
203 Отын мына өнімдерді, қатты және басқа да отын түрлеріне есепке
алынады.
204 ыдыс және ыдыстық материалдар ыдыстық барлық түрлері ыдысты жөндеуге
арналған материалдар есепке алынады.
205 запастар бөлшектерді жөндеуге және машина, тозған бөлшектерді
айырбастауға (бөлшектер агрегаттар, аккумуляторлар, доңғалақтар) арналған
запастар бөлшектер есепке алынады.
206 Есепке алынған басқа да материалдар өндіріс қалдықтары жөнделетін
ақау бөлшектері, негізгі құралды жою барысында алынған материалдар және
есепке алынады.
207 Өндеуге берілген материалдар шоттың сыртқы өндеуге берілген
материалдардың және өңдеуге алынған бұйымның өзіндік құнның енгізуге есепке
алынады.
208. Құрылыс материалдарды құрылыс бөлшектерін монтаждану жұмысын және
құрылыс процесінде тікелей пайдаланатын құрылыс материалдарды есепке алады.

Тауар-материалдық запастар бағалы кезінде неғұрлым арзан өзіндік
құнымен не таза құнымен бағаланады. Қолда бар тауарлы-материалдық қорларды
бүліну және олардың жекелейді, әлді тлолықтай ескеру немесе олардың бағасын
төмендетеді, яғни бір сөзбен айтқанда өзіндік құнын деңгейіне келтіру
мүмкіндігі болмаған жағдайда өзіндік құнына орына сату (өткізу) бағасы
пайдалануға мүмкін. шикізат, материалдар сатып алынған жартылай шикізаттар,
отын, қосалқы бөлшектер және басқа қосалқы материалдар кәсіпорынның
балансында өздерін нақтылы өзіндік құнын көрсетеді. Осы баға бойынша
құндылықтары синтетикалық есептеде көрсетіледі. Талдамалы есепте бұйрықты
есепті бағасымен келісімді немесе жоспарланғанесеп бағасы көрсетіледі. Егер
субъекті материалдық құндылықтарды келісім бағасымен есепке алса, онда
олардың нақтылы өзіндік құны қосылуы мүмкін. Енді осы біз осы операциялар
бойынша жасалатын шоттар корреспонденциясын қарастырып көрейік.

№ Шаруашылық операциясының Сомма Шоттар
мазмұны Теңге, мың корреспонденциясы
Дт Кт
1. ТМЗ жеткізіп беру үшін 3200 351 441
жабдықтаушыға аванс берілген
2 Жабдықтауыштың сары тері 2758624 201 671
алынды- материалдық құны ҚҚС 441, 380 331 671
3 Тасымалдау шығыстарды өтілді 800000 687 641
Сақтау шығыстар өтіледі
630000 687 641
4 Сары теріні алуымен
байланысты шығыстар
Материалдық құнына қосылады
тасымалдау шығысы бойынша 800000 201 687
кеткен шығын 356700 201 687,634
сақтау шығыстары әлеу.салық
630000 201 687
5 Жабдықтаушының қарызын өтеуге3200004 671 351
бұрынғы берілегн аванс отчет
жасап алды.
6 Тауар сатылған құнға дейін
иматериалдық құн есепке
шығарылады. өзіндік құны 454,
324 болған таза сатылған құны
2300447 (35555, 6*64,7) теңге
құраған материалдарды өзіндік
құнына оларды алу мен
байланысты шығыстарды
қосқанда 2758624 теңге
құралған. Таза сатылған құн
мен материалдық өзіндік
құнының арасындағы
айырмашылығы 458177 теңге 458177 845 201
құралған (2758624)- 2300447

Тауар материалдық құндылықтарды есептеу үшін бухгалтер есеп
счеттарына бірқатар синтездік счеттар құрылған. Олардың әрқайсысында
біртектес заттардың табын есепке алады. Заттардың әрбір тобына есептеудің
ерекшелегіне бар. Олар төменде қарастырылған шикізат және материалдар
счетына есепке алынады, алынған жанар май мен жағар май материалдарының
құнын 10 счеттар 3 субсчет дебиттелініп 60 счет кредиттеледі жанар май мен
жағар май жіберу заборлық қортылу және чек + накладнойлар бойынша
жүргізулер жіберілген жанар май мен жағар май материалдарының құнына 10
счеттың 3 субсчет кредиттелінуі және жүргізушілерге трактормен машинистерге
отын жібергенде счеттың талдамалық көлік құралдарының банктарындағы отын
атты талдамалық счеті дебиттелінеді. Сондай-ақ басқа счеттар жанармай және
жағар май материалдарын ағымдағы жөндеуге, техникалық күтуге және машиналар
мен жабдықтарды ұстауға жібергенде дебиттеледі. талондар бойынша мұнай
өнімдері атты талдамалық счетта жанар май материалдарының талондары есепке
алынады. Есеп алынған талондарды көрсетілген өлшем бойынша және ақшалай
жүргізіледі. Ақшаның есептеу материалдық жауапты адамдар жанар май мен
жағар май материалдарының түрлері мен маркалары, талондардың купюрлары
бойынша жүргізіледі, материалдық жауапты адамдар бойынша бірыңғай
талондардың қозғалысын есептеу талондардың қозғалысы кітабында сандық
көрінісінде жанар май мен жағар май материалдарының маркалары және
талондардың купюрлары бойынша іске асырылады, материалдық жауапты адамдар
белгіленген мерзімді кіріс және шығыс құжаттарының негізінде талодардың
қозғалысы жөнінде есеп береді және оны бухгалтерияға тапсырады. Онда
бензиннің және дизельдік отынның құнына 06 счеттың талдамалық счет
кредиттеліп, 06 счет көлік құралдарының отыны жалдамалық счеты
дебиттелінуі жағар май материалдарының құнына апарылады.
Іс көлік құралдарының отын талдау счетында жүргізушілердің және
тракторшы- машинистердің тікелей шаруашылықтың мұнай қоймасынан немесе май
құятын пунктерінен алынған бензиндері мен дизельдік отындары есептелінеді.
Бензиннің және дизельдік отынның құны жол қағаздардың және көлік
құралдарына машиналар мен механизімдерге (талондар бойынша отынды қоса) май
құю жөніндегі құжаттардың мәліметтерімен салыстырған мұнай өнімдерін
беруді есептеу ведомісінің негізінде 06 счеттың субсчетының кредитінен
Қоймалардағы мұнай өнімдері атты счеттың 3 субсчетының дебитінде Көлік
құралдарының банктарындағы отын есептен шығарылады, машиналар мен
механизімдерді пайдалануға жұмсалған жанармай және жағар май материалдардың
құны 10 счеттың 3 сусчеиының кредитінен басқа счеттардың дебитіне
жатқызылады. Отынды өндіріс шығындарына есептен шығару үшін жол
қағаздарының және тракторшы машинистердің есептеу қағаздарды жинаушы
ведомостілерінде жинақталған отынды жұмсау жөніндегі мәліметтері негізі
болады, Көлік құралдарының банктарындағы отыны атты 3 талдамалық счетта
есепке алынған көлік құралдарының, машиналар сен механизімдердің
банктарындағы отынның қалдығы жүргізушілердің немесе тракторшы –
машинистердің қалпында бар отынға сәйкес келуітиіс. Тексерудің
қорытындылары көлік құралдарының банктарындағы қалдықтарды шығару актысымен
счетталады. Бухгалтерия бөлімшелері және тұтас шаруашылық бойынша көлік
құралдарының банктарындағы отын атты субсчетттың талдау счетында жанар май
және жағар май материалдардың есебін ұйымдастыруға міндетті. Осы мақсатпен
жанар май мен жағар май материалдарының әрбір маркасына карточка алынады.
Оған отынның қалдықтарын және қозғалысы (саны, құны) жөніндегі мәліметтер
енгізіледі. Пайдаланған мұнай өнімдері талдау счетында пайдалану
барысында қажетті сапалық көрсеткіштерін жыйған, сондай-ақ белгіленген
мерзімін атқарған пайдаланылған майлардың барлық түрлері есепке алынады.
Май жинауға және мұнай базасына өткізуге жатады. Шаруашылықтың мұнай
қоймаларында қабылданған пайдаланған майлардың құнына счеттың 3 субсчеты
дебиттеліп және басқа счеттары кредиттеледі. Пайдаланған майларды мұнай
базасына өткізуді счеттың кредиті 3 субсчет және 46 счеттың дебиті
бойынша белгіленеді. Мұнай базасы қабылдаған пайдаланған майлардың құнына
62 счетты дебиттеп 46 счетты кредиттейді. Пайдаланған майлардың құнын
төлеуді счеттың дебиті және счеттың кредиті бойынша жазады.
Қатты отын талдау счетында қатты отынның барлық түрлері (көпір,
торф, ағаш және басқалар) сондай-ақ өндіріс қалдықтары (ағаштың ұнтақтары,
жоңқалары кесінділері, ескі-құсқы шикізаттар) есепке алынады. Қатты отынды
кіріске алғанды счеттың 3 субсчеты дебиттелінеді және 60 (жеткізушілерден)
өндіріс қалдықтары, жарамсыз өнімдер, негізгі құралдарды жоюдан счеттары
және басқалары кредиттеледі. Отынды жұмсау оның бағытына қарай 10 счеттың
кредитінен счеттардың дебитіне жазылады сатуға арнлған мұнай өнімдері
талдау счетында осы мақсаттар үшін нарықтық қорлардан бөлінген ақшаға сату
үшін арналған жанар май және жағар май материалдары есепке алынады. Жанар
май және жағар май материалдарды бөлшек баға бойынша жіберіледі. Ақшалай
табысты қабылдау квитанциялары бухгалтерияға жанар май және жағар май
материалдарының қозғалысы жөніндегі есептеп бірге тапсырылады. Жанар май
және жағар май материалдарын жеткізіп және сату алғандарын жабуға сауда
ұйымдары … жалғасы