Француз дворяндығы | туралы қазақша
Барлық феодалдық қабаттардан орталықта және жергілікті жерлерде ең бай және саяси ең ықпалды XVI ғасырдың бірінші жартысында болды. Принцы және герцоги басым » корольдік кеңесі, жүлделі губернаторские бекеттері провинцияларында және командирлері әскері мен флоты. Олар Францияны бөлікке бөлу және германдық князьдерге ұқсас тәуелсіз иеліктер болу туралы ойлаған жоқ. Олардың идеалы орталықтандырудың орташа дәрежесі бар мемлекеттегі ақсүйектердің всевластиясы болды. Сондықтан олар Францияның саяси бірлігін осы бірлік олардың мүдделеріне жауап беретін шамада қолдады,яғни патшаның тарапынан үлкен шағымдар, зейнетақылар мен ақшалай сыйлықтар алу үшін орталықтандырылған фискалдық аппаратты пайдалануға мүмкіндік берді. Бірақ XVI ғ. білу мүмкіндігінен айырылған Людовик XIV дәуіріндегі өз ұрпақтарына ұқсас емес еді. Бурбоны, Гизы, Монморанси, Шатильоны және өзге де танымал особы, окружавшие тақ француз корольдері XVI в., тағы игеруді едәуір дәрежеде осындай мүмкіндігі бар. Бұл олардың қираған провинциялық ұсақ және орта дворяндықтармен («шпаги дворянством») байланыстарымен түсіндіріледі, ол ақша іздеу және қамқорлық жергілікті ақсүйектердің белгілі бір өкілінің айналасында топтастырылған және соғыс жағдайында оның қарулы отрядтарын құрады. Оларға тәуелді орта және ұсақ дворяндықтарға сүйене отырып, олар жергілікті жерлерде елеулі әсер пен тәуелсіздікке ие болды; мұны пайдалана отырып, олар патшалық билікке де қысым көрсете алды. «Корольдік милостарды» алу және дележ алу-бұл гранттар мен олардың дворяндық клиенттерінің арасындағы тығыз байланыстардың негізгі материалдық негізі болды.
«Шпаги дворяндықтарының» құлдыраған экономикалық жағдайы әсіресе «бағаның революциясына» байланысты нашарлады, ол шаруа төлеген ақша цензін құнсыздандырды. Көптеген дворяндар өз туыстарын ішінара немесе толық сатуға тура келді. Мемлекеттік аппараттың кіріс және ықпалды лауазымдары өздерінің жоғары құнына байланысты оларға қол жетімсіз болды. Тек армияда ғана «шпаги дворянство» маңызды рөл атқарды. Офицерлермен және тіпті солдаттармен (гвардиялық сөрелерде) қызмет еткен көптеген күн көргендер үшін, жалованье өмір сүрудің жалғыз көзі болды.
Ескі дворяндықтың саяси ұстанымы дәйекті емес еді. Феодалдық ақсүйектерден айырмашылығы — абсолюттік саяси жау — «шпаги дворяндығы» корольдік биліктің күшеюін қолдады. Соңғысын нығайту үшін оның дворяндықпен, армиямен тығыз байланысы қажет болды. Алайда «шпагидің дворяндығы» патша тек белгілі бір жағдайларда қызмет етуге дайын болды. Ол патша оған мемлекеттік Фиск есебінен кең өмір сүруге әр түрлі қызметтер мен басқа да мүмкіндіктерді берді, ол дворян монополиясын жер иелігін жасады, сондай-ақ әскери өндіруден Жомарт марапаттап, оларды жорықтарға жиі жүргізді. Сонымен қатар, олар байырғы дворяндық «еркіндіктерін» пайдалану құқығына ие болды: біріншіден, мемлекеттік салықтан босату және екіншіден, өз бодандықтарынан феодалдық повиндылықтарды алу, сот жасау және өз сеньорийлерін тұрғындарды жазалау, үлкен жолда қарақшылық жасау құқығы. Әһли сүннеттің экономикалық құлдырауы күшеюіне қарай, қазынаның есебінен азықтандыру талабы оның басты үй-жайлылығы болды.
XVI ғасырда «шпаги дворяндығы» құлдырауға келіп, жаңа қызмет ету процесі болды-өзінің шығу тегі бойынша буржуазиялық шенеуніктің жоғарғы өкілі болып табылатын «мантия адамдары» (бұл жолы әскери емес, бюрократиялық) дворян қабатының жер иеленушісі болды. Бұл дворяндықтарға құйылған жаңа қабат өз мүддесінде мен Францияның әлеуметтік құрылысындағы өзгерістерді пайдалана отырып, тауға тез барды, және тек ескі дворяндықты ғана емес, сонымен қатар феодалдық білуді де экономикалық және саяси тұрғыдан тарқата бастады, соның есебінен ол өзінің жер иеліктерін кеңейтуді тоқтатпады. Парламентте және соттарда, сондай-ақ жоғары қаржы әкімшілігінде сатылған мемлекеттік лауазымдарға меншіктің арқасында үстемдік ете отырып, «мантия адамдары» бірте-бірте артқы жоспарға ығыстырды немесе ақсүйектердің саяси ықпал ету құралы және «шпаги дворянства»қызмет еткен ескі таптық мекемелер мен лауазымдарды мүлдем жоққа шығарды.
XVI ғасырдың ортасына қарай патшалық кеңестегі (канцлер, баспасөз сақтаушысы, мемлекеттік хатшылар) мантия адамдарының әсері де айтарлықтай өсті. «Мантия адамдарының» саяси ықпалының көзі тек қана ірі ақша қаражаты мен кең жер иеліктеріне ие болып қана қоймай, сонымен қатар олар патшалық қазынаның лауазымдарының иелері мен кредиторлары болып табылғандықтан ғана емес, XVI ғ. олар әлі үшінші қабаттың жеңіл емес қабаттарын және ең алдымен буржуазияны қолдаудан оза алды. XIV-XV ғғ. ле-гистерінің дәстүрлерін жалғастыра отырып, олар феодалдық ақсүйектердің партикулярлы үрдістерімен, оның зорлық-зомбылыққа және заңсыздыққа бейімділігімен күрес жүргізді. Олар жалпы дворяндық сияқты, ел ішіндегі неғұрлым қатаң орталықтандыру мен қатты полиция тәртібін қолдады.
Осылайша, барлық дворяндық, ақсүйектерді қоспағанда, абсолюттік монархияның тірегі болды. Іс жүзінде ең сенімді тірек — «мантия адамдарының» жаңа дворяндық қабаты, көптеген, бай және ықпалды. Дегенмен, патша билігіне, жоғарыда айтылғандай, үлкен наразылықтар болды. Ол өзінің қарсыластарымен — «мантия адамдарымен» дұшпан етті. Сондықтан қатардағы дворяндар кейде абыз талаптарына құлақ түруге бейім болды. XVI ғ. Француз дворяндығында бірлік болған жоқ, бұл азаматтық соғыстар кезінде айқын көрінді.
Діндарлық ортада да бірлік болған жоқ. Ең ірі монастырлердің епископтары мен аббаттары атақты тұлғалардың кіші ұлдары болды. Бай қалалық канониктер сол уақытта осы қабаттан шыққан. Ескі дворян үйлерінің кіші ұлдарының үлесіне аз табыс әкелетін епископтар мен аббаттықтар ғана қалды. Кедей қалалық және ауылдық төмен дінбасылар өзінің материалдық жағдайы мен әлеуметтік шайы бойынша жиі қалалық низдерге және шаруаларға жақындады.
XVI ғ. бірінші жартысында абсолютизмнің дамуы
Барлық батыс еуропалық елдерден тек Францияда абсолюттік ең аяқталған, классикалық форма қабылдады, және сословно-өкілдік мекемелер (бас Штаттар) ұзақ уақыт бойы шақыртылмады.
Барлық дворяндықтардың түпкі мүдделеріне жауап бере отырып, абсолюттік жердің феодалдық меншігін қорғады. Оның қамқорлығымен феодалдар класының негізгі салықтық және тектік артықшылықтары мызғымас болып қала берді. Мемлекеттік қаражаттың едәуір бөлігі армия мен бюрократтық аппаратты ұстауға, дворяндарды материалдық қолдауға кетті. Дворянство абсолюттік негізгі тірек болып табылады, өйткені мемлекеттің басты функциясы-пайдаланылатын сыныптарды бағынысында ұстау-бұл кезеңде класс күресінің шиеленісуінің аса маңызды кезеңі болды.
Француз абсолюттік монархиясы өз өмір сүруінің бірінші кезеңінде буржуазияның көптеген экономикалық және ішінара саяси тілектерін жүзеге асырды және сол арқылы феодалдық қоғамның кедрінде капиталистік тәртіптің пайда болуына және өсуіне ықпал етті.
XVI ғасырдың бірінші жартысында абсолюттік монархия жүргізген өнеркәсіптік және сауда протекционизм Француз буржуазиясының аяққа тұруына көп көмектесті, бірақ бұл уақытта абсолюттік әлі дәйекті меркантилистік саясатты жүргізбеген және мануфактураларға ірі субсидия бермегенмен. Покровительственные кедендік тарифтер стесняли елге әкелу шетелдік өндірістік бұйымдар Италия, Испания, Фландрия. Үкімет Француз көпестеріне Левантта монополиялық артықшылықтар беруге қол жеткізді. Жалпыұлттық нарықтың дамуына ішкі кедендерді ішінара жою және белгілі шаралар мен таразылардың бірлігін белгілеу ықпал етті. Құқықты біріздендіру үшін провинциялық сот әдет-ғұрыптары қайта қаралып, бірқатар жалпыфранцуздық ордонанстар шығарылды. Патшалық әділет және жергілікті әкімшілік күшейген жүйесі губернаторларды және басқа да провинциялық лауазымды тұлғаларды ақсүйектер мен дворяндықтардан озбырлықпен шектеді. Орталық билік органдары нығайтылды. Осының барлығы буржуазияны ұлттық ауқымда дамытуға қажетті бірыңғай құқықтық тәртіпті қамтамасыз етті. Оның сыртқы саясатта мүдделері ескерілді.
XVI ғасырдың бірінші жартысында корольдік билік абсолютизмнің орталық аппаратын күшейту үшін Енді кедергі болатын сословиелік-өкілетті мекемелерді жоюға үлкен қадам жасады. Бұл VIII — Людовик XII (1498-1515), Франциск I (1515-1547) және Генрих II (1547-1559) үш мұрагерлерінің патшалық уақыты болды. Бас Штаттар шақырылуын тоқтатты. Сондай-ақ көптеген провинциялық Штаттар жойылды және қалғандардың құзыреті айтарлықтай шектелді. Патша үлкен әскерде болды. Барлық басқару корольдік кеңесте шоғырланған, бірақ ең маңызды үлестер корольге жақын адамдардың тар шеңберіне шешілді. Патша всевластиясы үшін маңызды кедергі парламенттер болды, әсіресе Париж. Ол жаңа жарлықтардың риисграциясы кезінде осы жарлықтардың елдің салт-дәстүрлеріне немесе алдыңғы заңдардың мәніне сәйкес еместігі туралы корольдің назарына жеткізуге құқылы болды. Парламенттердің құқығы жөндеу құқығы деп аталды. Парламенттер бұл құқықты өте жоғары бағалады, онда заң билігіне қатысудың белгілі нысанын көрді. Алайда, патшаның жеке қатысуымен өткен отырыс (lit de justice) Парламент үшін міндетті Жаңа корольдік жарлықтарды тіркеуді жасады.
XV ғасырдың соңы мен XVI ғасырдың бірінші жартысындағы қолайлы экономикалық жағдайлар Францияға агрессивті сыртқы саясатқа көшуге мүмкіндік берді. Италия үшін Франция мен Испанияның күресі өршіп кетті, Франция ақсүйектер мен дворяндықтар үшін жерлерді иелену және Жерорта теңізі саудаындағы өз көпестігінің позициясын нығайтуға ұмтылды. Италиялық соғыстар 1494 ж.Италияға француз королі Карл VIII сапармен басталды. Бірақ көп ұзамай ол бір-бірімен одақты құрған және испан королі мен Германдық императордың қолдауына ие болған шағын мемлекеттер Италиядан ығыстырды. XII Людовик өзінің ізашары кәсіпорнын қайталады, алайда одан да көп сәтсіздікпен және Испаниямен басып алынған Неаполитан Корольдігіне өзінің талаптарынан ресми түрде бас тартуға мәжбүр болды. Соғыс сипаты Франциск I Француз таққа кірумен өзгерді, ал 1516 жылы Испандық-Карл I, көп ұзамай «Герман ұлтының Қасиетті Рим империясының»V императоры Карлдың атымен сайланған. Карл V жаулап алу жоспарлары Францияның тәуелсіздігіне қауіп төндірді. Сондықтан V Карлы бар Франциск I жүргізген төрт соғыс үлкен қаталдықпен ерекшеленді. Екі басты қарсылас — Франция королі және Габсбург ешқандай құралдармен Ұялмай күрес жүргізді.
Франциск 1 саябақ шайқаста кезінде Павии (1525 ж.) тұтқынға алынды. Ол Миланға өз талаптарынан бас тарту және Габсбургке даулы бургунд жерлерін қайтару уәдесін ғана алды. Алайда, Франциск I өз уәделерін орындамады. Осыдан кейін көп ұзамай ол императорға қарсы бағытталған лигаға кірді (әкем Климент VII, ағылшын патшасы және кейбір итальяндық мемлекеттер), және венгрияның үлкен бөлігін басып алып, Венаның өзі осы уақытта қорқытқан ІІ тамаша түрік Сұлтан Сүлейменмен одақ құрды. Бұл одақ Франция үшін өте тиімді болды және Франциск I Түрік сұлтанынан Француз көпестерінің Түркиямен саудадағы маңызды артықшылықтарға ие болуына қатысты.
Соңғы соғыс кезінде Карл V әскері Францияға басып кіріп, Парижден екі өту ғана болды, бірақ ол өз табысын одан әрі дамыта алмады, өйткені Францияның осы облыстарының барлық тұрғындары жағынан қарсыласты қарсы алды. Сол уақытта Карлға қарсы неміс протестанттық князьлері сөз сөйледі; ол бекіністегі I Әлем Францискімен жасасуға мәжбүр болды (1544 ж.). II Генрих келесі француз патшасы V Карлмен және оның мұрагері — Филипппен соғысты қайта жүргізді. Толық қаржылық сарқылу нәтижесінде екі тарап 1559 жылдың сәуір айында барды. италиялық соғыстарды аяқтаған Като-Камбрезидегі әлем қорытындысы.
Келісім шарты бойынша Француз порты мәңгілікке болған каладағы құрлықтағы ағылшынның соңғы ұшуы жойылды. Франция Батыс Лотарингиядағы үш маңызды бекіністі алды — Мец, Тула және округтар бар Верден, бірақ өз әскерлерін Савойядан шығару керек еді. Италияда Францияның агрессивті жоспарлары сәтсіз болды; тек оңтүстікте ғана емес, Миланда да испандықтар нығая түсті.
