Тәңіршілдік — діни экстремизмге қарсы балама күш

Толық тәуелсіздік болмаса, толық бақыт жоқ.
Чернышевский Н.

Не істеу керек?

Қандай жүйе болса да, қандай форма да жұмыс істесек те, діни тақырып әрқашан өзекті болып қалатыны сөзсіз.

Кез-келген саясаткер осы бағытта нақты және түсінікті бағдарламаға ие болуы керек немесе кем дегенде дінге деген көзқарасын білдіруі тиіс. Дінге қатысты басты тақырып — экстремизм және радикализм. Мұның бәрі ел мен қоғамның қауіпсіздігіне байланысты. Қазақстандағы радикализмнің айқын көрінісі — мұсылман экстремистері. Мемлекет бұл құбылыспен  ҚМДБ және Мемлекеттік мекемелердің (УДР және олармен үлестес қоғамдық ұйымдар) көмегімен, екінші жағынан, арнайы қызметтердің көмегімен күреседі.

Егер ҚМДБ мен мемлекеттік мекемелердің тиімділігін қарастыратын болсақ, онда ол нөлге жақын. Неліктен? Тарихи исламдағы барлық ағымдар біртұтас платформада қалыптасады және осы мағынада ҚМДБ деструктивті идеологиялардан еш айырмашылығы жоқ, бұл радикалдарға тиімді қарсы тұруға мүмкіндік бермейді. Мемлекеттік құрылымдардың тиімсіздігі жоғары деңгейдегі мамандардың болмауынан туындамайды, екінші жағынан олар өздері оқытқан, ескірген догматиканың тұтқында қалып қойған.

Ең алдымен, мәселенің түп-төркінін талдау және түсіну маңызды. Ал ол мұсылмандардың сенімі қайдан шыққандығы туралы декларация негізінде нақты көрінеді. Тарихи исламның барлық ағымдары екі дереккөзге сүйенеді: Құран және хадистерде (аңыздарда) айтылған «сүннет».
Мұсылмандардың декларациясына сәйкес, Құран – Құдайдың сөзі, ал «хадистер» (дәстүрлер) – Мұхаммед пайғамбардың сөзі. Шын мәнінде, қоғамда іс жүзінде «хадистер» және «сүннет» деп саналатындардың бәрі Құраннан жоғары қойылады. «Сүннет» деп аталатынның барлығы адам өмірін реттейді, алайда оның ережелерінің 90%-ы Құранда жоқ. Сонымен қатар, Құран «сүннет» призмасы арқылы түсіндіріліп, мәтіннің шынайы мағынасын бұрмалайды. Егер біз ислам радикализмінің бүкіл тарихын талдайтын болсақ, онда экстремизмнің негізгі көзі негізінен «хадис», рухани көшбасшылардың шешімдері (фатва), алқалы шешімдер (ижма) және халифат заманындағы (шариғат) әзірленген заң ережелері түрінде ұсынылған. Ал ол «сүннет» деп аталады. Соғыс аймағы (даррульхарб) және Бейбітшілік аймағы (даррульислам) сияқты жағдай зайырлы мемлекетке қарсы әскери операцияларды заңды деп санауға мүмкіндік береді.

Біздің жағдайда, бұл Қазақстанға қарсы, мұны мұсылмандар жерінің басып алынуымен ақтайды. Әдет-ғұрыптарды қалдырғаны үшін жазалау жүйесі (намаздан бас тартқаны үшін өлім жазасы), неке адалдығын бұзғаны үшін таспен ұру сияқты мұсылмандардың дүниетанымы қараңғы орта ғасырларға апарып тастайды.

Мұның бәрі ҚМДБ ұстанатын «Әбу Ханифа мазхабын» қоса алғанда, бүкіл тарихи ислам дінінің ажырамас бөлігі болып табылады.
Бұл жағдайдан шығудың жолы қандай?
1) барлық мұсылмандық діни әдебиеттер мен білім беру материалдарының Қазақстан заңдарына сәйкестігіне аудит жүргізу. Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келетін барлық нәрсені ел аумағында тыйым салынған деп жариялау;
2) мемлекет тарапынан ғылым мен ҚР зайырлы заңдарына сәйкес зайырлы мамандар: дінтанушылар, теологтар және исламтанушылар дайындалатын оқу-әдістемелік кешенді әзірлеуге бастамашылық жасау;
3) әзірленген бағдарламаны аталған мамандарды шығаратын барлық жоғары оқу орындарына енгізу;
4) жаңа бағдарлама бойынша дайындалған түлектерді мемлекет тарапынан жұмысқа орналастыруға кепілдік беру;
5) діни білім беру туралы заң жобасына бастамашылық жасау, ол діни бірлестіктерге қойылатын мынадай талап болады: егер кез келген діни бірлестік діни білім бергісі келсе, зайырлы мамандармен бірлесіп оқу-әдістемелік материал әзірлеуі тиіс. Ескі Оқу материалдары, сондай-ақ шетелдік көздерден аударылған материалдар Қазақстан аумағында заңсыз деп танылсын;
6) мемлекеттік үлгідегі дипломы бар адамдарды діни қызметшілер ретінде тағайындауға ықпал ету;

Қабылданған шаралар діни сенім ахуалын
радикализм мен экстремизмді 3 жылдан (оптимистік болжам) 5 жылға дейін (пессимистік болжам) түбегейлі өзгертуге мүмкіндік береді.
Пессимистік болжам қарапайым есептеуге негізделген. ҚМДБ діни қызметкерлерінің ротациясы жыл сайын бүкіл штаттың шамамен 10%-ын құрайды. Жаңа бағдарлама бойынша дайындалған мамандарды ауыстырған кезде 5 жылдан кейін ҚМДБ жүйесінде қазіргі заманғы рухани қызметшілердің 100% толықтығы болады, бұл мұсылмандар арасындағы дүниетанымдық жағдайды өзгертуге мүмкіндік береді.  
Бұл мәселеде жүйелі мемлекеттік тәсіл қажет. Қоғам мен мемлекетке діни тұрғыдан алғанда біз сыртқы күштерге тәуелдіміз, демек біздің бұл салада идеологиялық тәуелсіздік жоқ екенін түсіну керек.

Менің ойымша, егер біздің еліміз озық ғылымы мен экономикасы дамыған, ұлттық рухы мен тілі асқақ бірқатар технократиялық мемлекеттердің қатарына кіргенін қаласақ, қазақтар жапондықтар (синтоизм) ретінде ұлттық деңгейде тәңірлік дүниетанымды насихаттауы тиіс!
Тек осындай өзіндік ұлттық рухани «өнім» деструктивті идеологиялар тарапынан төнетін қауіп-қатерлерге тиімді қарсы тұра алады.

Құсайынов Тұрарбек

Фото:  ашық дереккөз
(Автор мақаласы редакцияның көзқарасын білдірмейді)