Реферат: Экономика | Әлемдік нарық

Нарық механизімді ең жалпы түрде экономикалық мәселелерін шешу мақсатында өндірушілер мен тұтынушылардың рынок арқылы өзара әрекет ететін шаруашылықты ұйымдастыру формасы деп аңықтауға болады. Яғни әлемдік нарық дегеніміз не? Басында әлемдік нарық дегенді әр түрлі тауарларды сатумен байланысты жұртқа жария ретінде түсіндірді. Қоғам дамыған сайын әлемдік нарық ұғымы да өзгеріп отырады.
Қазіргі дамыған қоғамдар әлемдік нарық деген міндетті түрде сатушылар мен сатып алушылар кездесіп, келісім жасайтын орыне емес. Қазіргі заманда саудагерлер теледидар арқылы жарнама бере алады, сатып алушылармен тікелей байланыспай-ақ алыс-беріс жасаушылардың тапсырыстарын тгелефонмен жинап және тауарды почта арқылы жібере алады. Нарық-қоғамдық еңбек бөлінісі негізінде оқшауланған өндірушілердің арасындағы үстемдік етуші және аңықтаушы байланыс әдісі ретінде көрінеді.
Тауар өндірісі хағдайында нарықтық байланыстар экономикалық қатынастардың барлық жүйесін және барлық субьектілерін қамтиды.Нарықтың құрамына өз жұмыс күшін сатушы кәсіпкерлер де, еңбнккерлер де соңғы тұтынушылар да қарыз капиталының және бағалы қағаздардың иелері де т.б кіреді.Осыған сәйкес, қазіргі әлемдік нарықтың экономика нарықтарының бүгінгі бір жүйесі тауар мен қызметтер,жұмыс күші қарыз капиталдарының, бағалы қағаздардың валюталық нарық және басқалары нарықтың әр түрлі түрлері толықтай басқа бөлімде қаралады. Алайда қандай нарық болсада оның нақты түріне байланыссыз, бәсекеге негізделеді. Нарықтың механизімінің осы негізгі элементтерінің талдап көрсетейік.
Жоғарыда айтылғандай әрбір экономикалық жүйе етіп үш сұрақты шешу қажеттілігіне ұшырайды: Не өндіру керек? Қалай өндіру керек?кім үшін өндіру керек? Нарықтық экономикада бұл сұрақтар негізінде нарықтың көмекшісімен шешіледі(Баға, сұраныс пен ұсыныс, бәсеке механизімі арқылы).
Біріншіден, бұл бағалар салыстыру қажеттілігін аңықтау қызметін атқарады. Бағалардың өрлеуі ақыр соңында табыстардың берілген бір деңгейінде өнімді кімдер тұтынатында алдын-ала аңықтайды.
Екіншіден,бұл сұраныс пен ұсыныс.Сұраныс төлем тауарларға төлей алатын ақша соммасы. Ұсыныс-дегеніміз берілген бағада сатуға арналған тауардың саны.Сұрансы пен ұсыныстың ара-қатынасының өрлеуі.Бағаның құн төңірегіндегі тербелуін тауарды осы тербелулер арқылы сұраныс пен ұсыныстың тепе-тендігін қамтамасыз ететін деңгейі қалыптасады.
Үшіншіден,бұл бәсеке. Әрбір кәсіпкердің мақсаты пайданы барынша ұлғайту, сондықтанда, шаруашылық қызметінің көлемін ұлғайту.Ал бұның өзі өндірістің аса қолайлы жағдайлары үшін кәсіпкердің өзара келісіміне әкеліп соғады да, өзара бір –біріне деген қатынасты қарсыластар немесе бәсекелестер ретінде көрсетіледі. Егер қандай да бір тауардың ұсынысы сұранысынан көп болса, онда сатушылардың арасындағы бәсекелес күрес күшейеді.Олардың әрқайсысы өз тауарын сату үшін бағасын төмендетуге жиі болады,ал ол өз кезегінде осы тауарды өндіруді азайтады. Егер сұраныс ұсыныстан көп болса, онда бір-бірімен бәсекелес сатып алушылар түседі.Тапшы тауарды алу мүмкіндігіне ие болу үшін әрбір сатып алушы өз қарсыласына қарағанда жоғары баға ұсынуға тырысады.Баға өседі,ол осы тауарға ұсынысты ұлғайтады.
Бәсеке әлемдік нарықтың механизімінің қажетті элементі болып табылады. Бірақ бәсекенәі сипаты әртүрлі болуы мүмкін. Ол нарықтың тепе-тендікке жету әдісіне елеулі
әсер етеді. Нарықтық механизм еркін немесе жетілген бәсеке жағдайында,яғни нарықтағы сатылған өнімдердің біртектілігімен фирмалардың нарыққва еркін кіруімен сипатталғанда барынша тиімді әрекет етеді.Жетілген бәсеке кезінде сатушылар мен сатып алушылардан ешқайсысы да нарықтың, бағаға әсер ете алмайды.Егер дұрыстап айтсақ, жетілген бәсеке таза күйінде ешқашанда және ешқандай жерде болған емес. Оны тек ғылыми абстракция ретінде қарау керек, соған қарамай, нарықтық механизімінің қызмет істеуінің негізгі принциптерінің түсіну үшін талдау қажет.
Әлемдік нарықтық механизімнің артықшылықтары мен кемшіліктері.
Тауар шаруашылығы жағдайында әлемдік нарық қоғамдық өндірістің реттеушісі болды.Әлемдік нарық арқылы тауарлар өндірісінің құрылымының қоғамдық қажеттіліктер құрылымы мен көлемін өз бетінше бейімделуі, өндіріс факторы әр түрлі салалардың арасында бөлу жүзеге асады,яғни қанша өндіру керек екені шешіледі. Әлемдік нарық өндірістің қай жағдайлары қоғамдық қажетті екенін аңықтайды,шығындарды азайту және еңбек өнімділігі мен өндірістің техникалық деңгейінің өсуін ыңталандырады да, осы арқылы тауарлар қалай , қандай ресурстардың көмегімен және қандай технологиямен өндірілетіндігін аңықтайды.Ақырыңда, әлемдік нарық тауарларды кімдер үшін өндіру қажет, әртүрлі табыстар мен әртүрлі мамандығы бар халықтың әр түрлі бөлігінің арасында ұлттық табыс қалай бөліну керек мәселесін шешеді.Әрбір тауар өндірушінің негізгі міндеті нарықта өз тұтынушысын табу, оған өз тауарын сату. Нақ осы тұтынушы өз қолындағы ақшаны пайдалана отырып, ақыр соңында не өндірілетіне және өндірілген тауарлар қайда кететіне қызмет етеді.
Нарықтық механизм өз қызметін кәсіпкерлік еркіндігін, әр түрлі қолдану саласына ресурстардың ауысуы мен сатушыларды таңдау еркіндігін білдіретін экономикалық қатынастарды барынша тиімді жүзеге асырады. Басқаша айтқанда, нарықтық экономика дегеніміз-мемлекеттің араласуынсыз тиімді қызмет істеу қаблеті бар өзін-өзі реттеуші жүйе . Оның өз тәтібі бар және белгілі бір заңдықтарға бағынады.Жүз мыңдаған тауарлар,нарық заңымен орталықтандырылған басқарусыз өндіріледі, сонымен қатар сұраныспен ұсыныстың теңдігі қамтамасыз етіледі.Атап өту керек, бірнеше мыңдаған жылдар бұрын пайда болған нарық табиғи жолмен, өзгермелі жағдайларға бейімделе отырып, күрделі даму жолынан өтті және осы арқылы өзінің өміршендігін көрсетті.Осы мәнде нарықтың экономиканы адамзат өркениетінің жетістігі ретінде барлық өмір сүрген қоғамдық өндірісті ұйымдастыру формаларының ішіндегі ең тиімдісі ретінде қарауға болады.Сонымен бірге, нарықты қайсыбір кемшіліктерсіз және қайшылықсыз қарау үлкен қателік болар еді.Нарықтық механизімде тепе-теңдік орнату тенденциясыөзіне жолды тепе-теңдікте тұрақты түрде бұру арқылы салады.
Әлемдік нарық экономикасында такуарлар ақша көп болған жаққа қарай бағытталатын, нарық табыстың жетіспеушілігімен байланысты кейбіреулерді тарықтырса, ал басқалар салыстыруға болмайтын немесе шектен тыс табыстар алуы мүмкін.Әлемдік нарық механизімі пайда алуға бағдарланған, сондықтан қоғамның алдыңда тұрған көп міндеттерді, әлеуметтік қамтамасыз ету, ғылым мен мәдениетті дамыту, қоршаған ортаны қорғау және т.б тиімді түрде шеше алмайды.
Әлемдік нарықтың құрылымы және оның түрлері.
Жалпы нарық мәселесі төнірегіндегі осы күнге дейін теориялық айтыстар толастамай келеді.Экономикалық әдеиеттер мен зертеулерде «Әлемдік нарық» деген терминнің мәңі осы күнге дейін толық ашыла қойған жоқ.Көпшілігі нарықтың қатынасты стихиялық күштер үстемдік ететін ұйымдастырылмаған, у-шуы көп кәдімгі базармен теңесе, ал енді біразы нарықты экономиканы барлық ауруынан тез жазатын керемет «дәрі» деп те6немесе осы салада орын алып отырған алқылыптар мен қайшылықтарды тез реттейтін керемет «күш» деп те дәріпткуде. Саяси экономикалық мағынада әлемдік нарықты айырбас қатынасынан бюілдіретін экономикалық категория деп қарайды. Ол экономикалық қатынастар жүйесінде ұдайы өндіріс процесінің маңызды сатысы, айырбасты сипаттайды.Сонымен, нарық тауарлы өндірістің құрамды компоненті, тауарлы өндіріс пен айналыстың заңдарына сүйенетін айырбас процесі. Нарық тауар мен ақша айналысы қатынастарының жиынтығы.
Экономикалық дамудың обьектиивті жағдайы нарықты және оның категорияларын (баға, ұсыныс, бәсеке және т.б ) өмірге әкеледі.Көп уақыт бойы біздің елімізде басқарудың әкімшілдік әдісі үстем етуі нарықтың дамуына тежеу салды.Соңғы жылдары басқарудың экономикалық әдісіне көшу нарықтық айырбасқа кең жол ашты.Мысалы: Венгряда қазірдің өзінде экономикалық реформа барысында өндіріс құрал-жабдықтарына көтерме сауданы еңгізу арқылы нарықтық тепе-теңдігі қалыптастырылуда. Әрбір өндіріс әдісінде нарық меншікке байланысты өндіріс қатынастарының бүкіл жүйесінде әрекет етеді.Біздің қоғамымызда нарық өндірістің тиімділігі мен халықтың әлеуметтік түмпі дәрежесін жақсарту бағытында қызмет істей бастады.
Әлемдік нарықтың басты қызметтеріне өндіріс пен тұтынудың арақатынасын реттеу, ұдайы өндірістің үйлесімділігін қамтамасыз ете жатады. Қоғамдық қажеттіліктерді өтеу барысында халық шаруашылығы құрылымдары, өнімнің түрлері және басқа да шаруашылық параметірі жоспарланады. Сөйтіп, өндіріс пен тұтыну процесінің бағыт-бағдарлар алдымен нарықта, сұраныс пен ұсыныс, ксіпорындардың келісімдері арқылы алғашқы сынақтан өтеді. Сонымен қатар, нарық белгіленген жоспарды жүзеге асыруда маңызды рол атқарады. Өткені ол өндірілген өнімнің оған жұмсалған нңбектің қоғамдық қажеттілігін дәлелдейді.Нарықтың тағы бір маңызды міндеті, ол бағаныңқоғамдық қажетті еңбек шығындарын нақты сипаттаумен байланысты атқарады.
Көптеген елдердің тауар айналысында ауыл шаруашылығы мен басқа коператив өнімдері, өздерінің қосалқы шаруашылықтарда өндірген өнімдерді өткізетін нарық көрнекті орын алуда.Әлемдік нарықты сапасы жақсы тауарлармен толтыру мен қызмет көрсетуді жақсарту біздің әлеуметтік саясатымыздың басты міндеті. Ең бастысы реттелетін әлеуметтік нарықты дамыту, алыпсатарлармен күрестегі жеңістің «көлеңкелі экономиканы жоюдың алғы шарттары.
ТМД елдердің ұлттық нарықтары бір-бірімен тығыз байланысты. ….