Қазақ мәдениетінде кейбір тұлғалар бар – оларды бір ғана мамандықпен, бір ғана рөлмен шектеу мүмкін емес. Асанәлі Әшімов – сондай сирек құбылыстың бірі. Ол – актер ғана емес, тұтас бір дәуірдің рухани коды, қазақ сахнасы мен киносының тірі символы. Ғылыми еңбектерде «феномен» деп аталуы да тегін емес. Өйткені Әшімов шығармашылығы – жеке таланттың емес, ұлттық болмыстың, тарихи жадтың, эстетикалық талғамның тоғысқан нүктесі.
Зерттеушілер Асанәлі Әшімовті қазақ театр және кино өнеріндегі ерекше құбылыс ретінде қарастырады. Оның сомдаған кейіпкерлері бір-біріне ұқсамайды, бірақ барлығында ортақ бір қасиет бар – ішкі тереңдік. Ол ойнайтын образдар жай ғана сахналық бейне емес, көрерменмен үнсіз диалог құратын тірі тұлғалар. Әшімов кейіпкерді сыртқы әрекетпен емес, ішкі психологиялық күй арқылы ашады. Бұл – актерлік шеберліктің ең биік деңгейі.
Ғылыми мақалада Асанәлі Әшімовтің актер ретінде қалыптасу кезеңі, оның театр мен кинодағы жолы, шығармашылық эволюциясы жан-жақты талданады. Авторлар оның кәсіби мектебін, сахналық мәдениетін, рөлге дайындалу әдісін ерекше атап өтеді. Әшімов үшін актерлік өнер – жай кәсіп емес, рухани жауапкершілік. Ол әр образға ұлттық мінез, қазақы болмыс дарыта алды. Сондықтан оның кейіпкерлері уақыт өткен сайын ескірмейді, керісінше, жаңа қырынан ашыла береді.
Асанәлі Әшімов феноменінің тағы бір маңызды қыры – оның ұстаздық, тәрбиелік рөлі. Ғылыми тұрғыда ол тек орындаушы актер емес, актерлік мектеп қалыптастырған тұлға ретінде бағаланады. Оның сахнадағы талапшылдығы, кәсіби тәртібі, өнерге деген адалдығы кейінгі буынға үлгі болды. Көптеген жас актерлер үшін Әшімов – тірі эталон, өнердегі өлшем.
Публицистикалық тұрғыдан қарағанда, Асанәлі Әшімов – қазақ қоғамы үшін моральдық бағдар да іспетті. Ол ойнаған рөлдер арқылы әділет, ар-намыс, ерлік, ішкі қайшылық секілді күрделі ұғымдар көрермен санасына сіңді. Оның шығармашылығы көрерменді тек тамсандырмайды, ойлануға мәжбүрлейді. Бұл – нағыз өнердің белгісі.
Еске сала кетейік, бүгін кеңестік және қазақстандық кино мен театр өнерінің аса көрнекті өкілі, ұлттық мәдениеттің ірі тұлғасы болған Асанәлі Әшімов 88 жасқа қараған шағында қайтыс болды.