Micky’s Institute of Global Research and Development жариялаған жаңа зерттеу жаһандық капитал ағындары баяулап, геосаяси белгісіздік күшейіп отырған кезеңде Қазақстанның Орталық Еуразиядағы инвестициялар үшін жетекші бағыт ретіндегі рөлін сақтап отырғанын көрсетеді.
2024 жылы әлемде тікелей шетелдік инвестициялар (ТШИ) көлемі екі таңбалы көрсеткішке төмендегеніне қарамастан, Қазақстан бұл ағынның едәуір бөлігін ұстап қала алды. Бұл елдің ұзақ мерзімді капитал үшін тұрақты әрі болжамды нарық екенін және ірі инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға қабілетті екенін дәлелдейді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің деректеріне сәйкес, ел жыл сайын орта есеппен 20 млрд АҚШ долларынан астам тікелей шетелдік инвестиция тартады. Атап айтқанда, 2021 жылы ТШИ көлемі 23,8 млрд долларды, 2023 жылы 23,9 млрд долларды құрады. Ал 2025 жылдың алғашқы жартыжылдығында Қазақстан экономикасына 10,1 млрд доллар инвестиция тартылған. Жалпы алғанда, Орталық Азияға бағытталған барлық шетелдік инвестициялардың шамамен 60 пайызы Қазақстанның үлесіне тиесілі.
Бұл көрсеткіштер дамушы нарықтарда инвесторлар сенімі әлсіреп отырған жаһандық үрдіс аясында айрықша көзге түседі. Сарапшылар Қазақстанның тұрақтылығын Қасым-Жомарт Тоқаев президенттік кезеңінде басталған институционалдық реформалармен байланыстырады. Бұл реформалар жиынтығы сарапшылар арасында «Тоқаевтың инвестициялық циклі» деп аталып жүр. Аталған тәсіл үкіметтің белсенді қатысуын, шешім қабылдау рәсімдерін жеңілдетуді және шетелдік капиталды экономиканың шикізаттық емес секторларына бағыттауды көздейді.
Қазақстанның инвестициялық тартымдылығының негізінде макроэкономикалық тұрақтылық жатыр. Әлемдік шикізат нарықтарының әлсіреуіне және геосаяси шиеленістің артуына қарамастан, ел экономикасы 2025 жылы шамамен 6 пайыздық өсім қарқынын сақтап қалды. Бұл өсім тек энергетика саласының есебінен ғана емес, қызмет көрсету секторын дамыту, ауқымды инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру, логистиканы кеңейту және жаңартылатын энергия көздеріне инвестиция салу арқылы қамтамасыз етілді.
Халықаралық рейтингтер де бұл ілгерілеуді растайды. 2025 жылғы IMD әлемдік бәсекеге қабілеттілік рейтингінде Қазақстан 69 экономиканың ішінде 34-орынға көтеріліп, Жапония, Үндістан және Испанияны артта қалдырды. IMD сарапшылары елдегі қолайлы салық ортасын және басқару тәжірибесінің жоғары сапасын ерекше атап өтті.
Мемлекеттік басқарудың цифрландырылуы да Қазақстанның артықшылықтарының бірі болып отыр. Біріккен Ұлттар Ұйымының электронды үкімет индексінде Қазақстан әлем бойынша 24-орынға ие болып, онлайн мемлекеттік қызметтердің сапасы жөнінен үздік он елдің қатарына кірді. Біріккен Ұлттар Ұйымы бағалауы бойынша, бұл көрсеткіш әкімшілік шығындарды азайтып, келісу рәсімдерін жеделдетуге және инвесторлар үшін ашықтықты арттыруға мүмкіндік береді.
Елдің инвестициялық стратегиясындағы негізгі бағыттардың бірі – инвесторларды қорғау, арбитраж, салық салу және қаржылық қызметтерге жауап беретін институттарды күшейту. 2024–2029 жылдарға арналған инвестициялық саясат тұжырымдамасында логистика, жаңартылатын энергетика, өңдеу өнеркәсібі, агроөңдеу және цифрлық инфрақұрылым секілді салаларда нақты өлшенетін нәтижелерге байланысты ынталандыру тетіктеріне басымдық берілген. 2023 жылдан бері Үкімет жанындағы Инвестициялық штаб жалпы сомасы шамамен 113 млрд АҚШ долларын құрайтын 210-нан астам жобаны қолдап, әкімшілік кедергілерді жою және инвесторларды қорғауды күшейту мақсатында 172-ден астам заңнамалық түзету бастамашы болды.
Инвестициялық штаб жұмысының нақты мысалы ретінде биыл пайдалануға берілген KIA автокөлік зауытын атауға болады. KIA брендімен жұмыс істейтін бұл кәсіпорында шамамен 1,5 мың жаңа жұмыс орны ашылды. Сонымен қатар, 2025 жылы жалпы құны 11,87 трлн теңгені құрайтын 33 жоба бойынша Инвестициялар туралы келісімдердің негізгі шарттары мақұлданып, ірі инвесторлар үшін болжамды әрі тұрақты орта қалыптастырылды.
Қазақстан инвестицияға негізделген экономикалық өсімді қолдау мақсатында даму институттарын да қайта құрылымдаудан өткізді. Ұлттық холдинг «Бәйтерек» инвестициялық холдинг ретінде трансформацияланып, инфрақұрылымдық, индустриялық және экспортқа бағдарланған жобаларды қолдау бойынша қосымша өкілеттіктерге ие болды. Ал Астана халықаралық қаржы орталығы ағылшын құқығы қағидаттарына негізделген, тәуелсіз сот жүйесі мен реттеу тетіктері бар экожүйе арқылы инвестиция тартуды жалғастырып келеді. 2018 жылдан бері АХҚО платформасы арқылы шамамен 19 млрд АҚШ доллары көлемінде инвестиция тартылған. 2025 жылы салықтық және инвестициялық резиденттік бағдарламаларды кеңейту туралы жарияланды.
Инвестициялық реформалармен қатар, Қазақстан фискалдық тұрақтылық пен әлеуметтік дамуға да ерекше мән беріп отыр. 2026 жылға арналған мемлекеттік бюджет шығыстары шамамен 27,3 трлн теңге деңгейінде, яғни ЖІӨ-нің 14,8 пайызы көлемінде жоспарланған. Оның ішінде шамамен 39 пайызы әлеуметтік шығындарға бағытталады. Мемлекеттік қаржының жіктелуі біртіндеп ЭЫДҰ және Еуропалық одақ стандарттарына сәйкестендіріліп, бұл ұзақ мерзімді инвесторлар үшін ашықтық пен болжамдылықты арттырып отыр.
Жаһандық инвесторлар ұзақ мерзімді капиталды сіңіре алатын тұрақты юрисдикцияларды іздеп отырған жағдайда, зерттеу қорытындысында институционалдық реформалар, ынталандыру тетіктері, цифрландыру және фискалдық тұрақтылықтың үйлесімі Қазақстанды Еуразия аймағындағы жетекші инвестициялық орталық ретінде айқындап отырғаны атап көрсетіледі.
