Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Вашингтонға сапары елдің Еуразиядағы басты ойыншы ретіндегі рөлін айшықтай түсті. Мемлекет басшысының АҚШ көшбасшысымен жоғары деңгейдегі кездесуі Қазақстанның Шығыс пен Батыс державаларымен бірдей табысты қарым-қатынас орната алатын тәуелсіз, беделді мемлекет екенін көрсетті.
Сарапшылардың пікірінше, мұндай белсенді сыртқы саясат Қазақстанның «соңғы қатардағы мемлекет емес, халықаралық аренада дербес субъект әрі нақты ойыншы ретінде» мойындалатынын айғақтайды. Расында, Тоқаев соңғы кезде Бейжің, Мәскеу және Вашингтон арасында тепе-тең байланыс ұстанған көшбасшы ретінде танылып отыр, бұл Қазақстанның көпвекторлы дипломатиясының жемісі. Әлемдегі геосаяси турбуленттілік жағдайында Астана диалогты басты орынға қоя отырып, блоктарға бөлінуден бас тарту арқылы тұрақтылық пен өз позициясының тәуелсіздігін сақтап келеді.
Геосаяси көпір және көпвекторлы дипломатия
Тоқаевтың АҚШ-тағы келіссөздері Қазақстанның «көпір» дипломатиясы моделін нақтылай түсті. Америкалық тарап Орталық Азия елдері делегациясында Тоқаевтың жетекші рөл атқарғанын атап өтті, бұл Вашингтон үшін Қазақстанның аймақтық маңызды ойыншы екенін білдіреді.
«Қазақстан аумағы Шығыс пен Батысты, Солтүстік пен Оңтүстікті байланыстыратын көпір іспетті», сондықтан АҚШ прагматикалық саясатында Астанаға айрықша мән береді деп жазады сарапшылар.
Нақтырақ айтқанда, Тоқаевтың Ақ үйдегі кездесуі және C5+1 саммитіне қатысуы оның халықаралық беделін арттырды: АҚШ тарапынан Қазақстан «бейбітшілік пен өркендеудің шынайы серіктесі» ретінде бағаланды. Тоқаев жаһандық мәселелерге қатысты байыпты да теңгерімді ұстанымымен танылды, тіпті кей сарапшылар оны Вашингтон мен Мәскеу арасындағы құпия дипломатиялық диалогқа дәнекер бола алатын лидер ретінде көреді. Мұндай көпвекторлы бағыттың тиімділігін уақыт көрсетіп отыр.
«Қазақстан әлемде орын алып жатқан жайттарға байыпты, дәл әрі оңтайлы баға беріп отыр... Неғұрлым белсенді, ақылды ойыншы болып, достарымыз көп болған сайын, бұл еліміздің тарихи тағдыры үшін пайдалы болмақ», – дейді саясаттанушы Ғ.Әбішев.
Ядролық державалар арасындағы текетірес кезеңінде Қазақстанның осы ұстанымы оның халықаралық салмағын күшейтіп, көпжақты диалогтың беделін өсірді.
Тоқаев сапары аясында Қазақстан жаһандық бастамаларға да қолдау білдірді. Мысалы, ресми Астана Таяу Шығыста бейбітшілікті нығайтуға бағытталған Ибраһим келісімдеріне қосылды. Сарапшылар мұны Қазақстанның бейбітшілік пен диалог мәдениетіне сай келетін тарихи қадам ретінде бағалады. АҚШ тарапынан да бұл шешім жоғары бағасын алды.
Ақ үйдің хабарлауынша, Қазақстанның қатысуы «мұсылман әлемі мен Израиль арасындағы бейбітшілік, төзімділік пен ынтымақтастықты ілгерілетудегі көшбасшылығын көрсетеді». Яғни, Қазақстан өз қауіпсіздік мүддесін сақтай отырып, халықаралық бейбіт бастамаларға үлес қосуды маңызды санайды. Бұл да көпвекторлы сыртқы саясаттың бір көрінісі – жаһандық диалогта белсенді болып, ешбір одақта өзін шектемей, бәрімен сындарлы байланыс орнату.
Экономикалық нәтижелер және әріптестіктің күшеюі
Ақ үйдегі келіссөздер айтарлықтай экономикалық келісімдерге жол ашты. Сапар нәтижесінде екі ел арасында жалпы сомасы $17,2 млрд болатын 30-дан астам коммерциялық келісімге қол қойылды. Бұл келісімдер энергетика, көлік, ауыл шаруашылығы, технология және білім беру сияқты стратегиялық салаларды қамтиды.
Атап айтқанда:
- «Air Astana» компаниясы Boeing корпорациясынан 15 дана жаңа 787 Dreamliner ұшағын сатып алу туралы келісім жасасты. Бұл Қазақстанның азаматтық авиация паркін жаңартып, әуе байланысын дамытуға септігін тигізеді.
- АҚШ-тың John Deere компаниясы Қазақстанда ауыл шаруашылығы техникасын өндіру үшін $2,5 млрд инвестиция құймақ. Нәтижесінде Қостанай мен Түркістан өңірлерінде 3 мыңнан астам жаңа техника бірлігі шығарылады деп жоспарланып, Қазақстан агротехника өндірісі бойынша өңірлік хабқа айналуы мүмкін.
- Цифрлық технологиялар саласында да ірі жобалар қолға алынбақ. Мәселен, Freedom Holding және NVIDIA компаниялары Қазақстанда жасанды интеллектіні дамыту мен цифрлық кадрларды даярлау бойынша $2 млрд құны бар меморандумға қол қойды. Сонымен бірге Beeline Kazakhstan мен SpaceX компаниясының Starlink бөлімшесі еліміздің бүкіл аумағында спутниктік ұялы байланыс қызметін іске қосуға келісті.
Осындай келісімдер Қазақстан экономикасына ірі көлемде инвестициялар мен озық технологиялар әкелмек.
Сарапшы Мирас Жиенбаевтың айтуынша, «Қазақстан Вашингтоннан нақты экономикалық нәтижелермен оралды: $17 млрд көлеміндегі келісімдерге қол жеткізіп, өзін халықаралық инвесторлар үшін сенімді әріптес ретінде көрсетіп отыр».
Америкалық бизнес өкілдері де Қазақстанды Орталық Азиядағы ең перспективалы нарық ретінде танып, логистика, инновация және жаңа технология салаларында серіктестікті нығайтуға мүдделі екендерін білдірді. Бұл Орталық Азияны бұрынғыдай тұйықталған өңір емес, жаһандық экономикалық түрленіс торабындағы аймақ ретінде көрсетеді.
Келіссөздер барысында екі ел арасында стратегиялық әріптестіктің жаңа белесі айқындалды. Президент Тоқаев АҚШ-тың Қазақстан экономикасына тәуелсіздік жылдарынан бері $100 млрд астам инвестиция құйғанын атап өтті, бұл Орталық Азияға келген барлық америкалық инвестицияның 80%-ын құрайды. Вашингтондағы кездесулер осы әріптестіктің аясын кеңейтуге жаңа серпін берді. Мәселен, тараптар сирек кездесетін пайдалы қазбалар бойынша ынтымақтастық туралы өзара түсіністік меморандумына қол қойып, энергетика және көлік инфрақұрылымы салаларында бірлескен жобаларды талқылады.
АҚШ Конгресіндегі Қазақстан достық тобының өкілдері еліміздегі саяси-экономикалық реформаларды жоғары бағалап, екіжақты байланысты жан-жақты тереңдетуге дайын екендерін мәлімдеді. Мұның бәрі Қазақстан мен АҚШ арасындағы кеңейтілген стратегиялық әріптестіктің нығая түскенінің дәлелі.
Көпвекторлы саясаттың жемісі
Тоқаевтың АҚШ-қа мемлекеттік сапары геосаяси және экономикалық тұрғыдан табысты қадам болды. Бір жағынан, бұл сапар Қазақстанның халықаралық аренадағы мәртебесін өсіріп, елді Еуразиядағы балама көпір ретінде таныта түсті. Екінші жағынан, аса ірі инвестициялық келісімдерге қол жеткізу арқылы экономиканың түрлі секторында жаңа мүмкіндіктер ашылды.
Ең бастысы – Қазақстан жаһандық державааралық текетірестер жағдайында да көпвекторлы, теңгерімді саясат жүргізу арқылы ұтатындығын көрсетті. Диалог пен ынтымақтастықты блоктық ойлаудан жоғары қою – Астананың сыртқы саясаттағы кредосы. Бұл ұстаным елге халықаралық құрмет пен сенім әкелуде. АҚШ та, өзге серіктестер де Қазақстанды бейбітшілік пен тұрақтылықты жақтаушы сенімді әріптес деп таниды. Қазақстанның осындай көпжақты дипломатиясы алдағы уақытта да еліміздің геосаяси маңызын арттырып, орнықты дамуы мен қауіпсіздігіне қызмет ететіні сөзсіз.
