Сан мен дерекке негізделген спорт журналистикасы
Қазіргі спортты сырттай қарап жүрген жанкүйер оның артында қаншама дерек, есептеу, өлшем тұрғанын бірден байқамауы мүмкін. Бірақ стадиондағы әр соққы, жүгірістің әр метрі, ойыншылардың әр қозғалысы бір сәтте цифрға айналады. Сол ақпарат жанкүйерге түсінікті, қызықты түрде жетуі үшін журналист оны елеп, реттеп, саралайды. Санға сүйенген материал дәл осы жерде құнды көрінеді. Бұны күнделікті жұмысында сезінетіндер көп. Кейде кездейсоқ әңгіме кезінде жанкүйерлер матч алдындағы болжамды қайдан алғанын айтып, букмекерская контора жариялаған қысқа статистиканы мысалға келтіреді.
Спорт дерегін жинау тәсілдері
Ойын жүріп жатқанда ақпарат бірнеше арна арқылы ағылып келеді. Көрсеткіштің қайсысы маңызды екенін түсіну журналистің шеберлігіне байланысты. Бір баскетбол матчы кезінде операторлар жүздеген эпизодты тіркеп отырады, оның ішінен шешуші сәтті табу оңай емес. Компьютерлік жүйелер соққының бұрышы мен қашықтығын береді, ал арнайы датчик ойыншының жылдамдығы мен жүктемесін өлшейді. Осы деректің бәрі материалға өз реңін қосады.
Журналист күнделікті жұмыста бірнеше құралға жүгінеді. Кейі нақты көрсеткіш берсе, енді бірі ойын динамикасын бағалауға көмектеседі. Солардың ішінен жиі қолданылатын жүйелердің орны бөлек. Оларды меңгерген адамға ойынды басқа қырынан көру оңай.
Мұндай сәттерде маман әдетте былай әрекет етеді:
- Алдымен матчтың негізгі көрсеткішін анықтайды. Гол, пас, қашықтық секілді тіректер ойын құрылымын ашады.
- Әр эпизодтағы өзгерісті салыстырады. Бір таймдағы белсенділік пен екінші бөлік арасындағы айырмашылық маңызды белгі болуы мүмкін.
- Қосымша дерек қорын ашады. Команданың алдыңғы кездесулеріндегі көрсеткішті қарап, трендті табады.
Осы әрекеттер репортажға дәм береді. Көрермен оқиғаны тек эмоция арқылы емес, нақты ақпарат арқылы сезінеді.
Практикадағы мысалдар
Кей қалада жергілікті командалардың ойындарын бақылап жүрген шағын редакциялар бар. Солардың бірінде бір матчтан кейін қызық жағдай орын алды. Қорғаушының алаңдағы жүрісі әдеттегіден баяу көрінген. Бірақ материалды дайындап жатқан журналист дерекке сенді. GPS өлшемі ойыншының жүктемесі бұрынғы деңгейден төмен болмағанын көрсетті. Мұндай жүйелер әдетте төмен қарқынды және жоғары қарқынды жүгіріс көлемін бөлек өлшейді, сондықтан ойыншының шынайы жұмысы анық көрінеді. Соның арқасында жаңсақ пікірге жол берілмеді.
Тағы бір оқиға хоккей маусымында байқалды. Команда жеңіліс тауып жатты, жанкүйерлер қақпашыны сынға алды. Алайда оның сэйв пайызы орташа көрсеткіштен жоғары болып шықты. Журналист осындай дерек арқылы әңгіменің бағытын өзгертті. Оқырман көзқарасы да ауысты.
Кейде үлкен турнирдегі статистика көрінбейтін жайтты ашады. Мысалы, ойыншының қысқа қашықтықтағы жылдам үдеуі ұзақ қашықтықтағы жүгіруінен әлдеқайда маңызды рөл атқаруы мүмкін. Материалда мұндай дерек айтылса, оқырман әрекеттің маңызын жақсырақ түсінеді.
Деректі өңдеу машығы
Журналист қолданатын ақпараттың дәлдігі материалдың салмағын анықтайды. Сол себепті деректің қайдан алынғанын тексеру үнемі назарда тұрады. Ресми лигалық статистика әдетте сенім тудырады, бірақ оған қосымша клуб ұсынған дерек пен тәуелсіз трекинг жүйесінің өлшемі салыстырылады. Кейде бір көрсеткіштің қателігі бүкіл әңгімені бұрмалап жіберуі мүмкін. Осындай жағдайдың алдын алу үшін журналист әр мәліметті екі не үш көзден қарап шығады. Бұл тәсіл мәтіннің сенімділігін күшейтеді.
Санаулы сандардың өзі үлкен картинаны аша алады. Бірақ ол үшін журналист те белгілі бір машықты игеруі қажет. Әңгіме күрделі формула туралы емес. Түсіну, талдау, салыстыру дағдысы маңызды. Бір қарағанда қарапайым көрсеткіш өзге кезеңдегі көрсеткішпен салыстырылғанда мәнге ие болады. Мысалы, футболда xG көрсеткіші шабуылшының нақты мүмкіндігін айқындайды, ал прессинг қарқындылығын өлшейтін PPDA команда тактикасының өзгерісін көрсетеді. Шабуылшының маусым бойы қанша рет қауіпті аймаққа кіргенін білу оның рөлін нақты ашады.
Жұмыста әсіресе үш тәсіл көмектеседі береді:
- Көрсеткіштің мәнін түсіндіру. Жай статистиканы тізу жеткіліксіз, оқырманға оның неге әсер ететінін айту қажет.
- Нақты сәтті мысалға алу. Бір ойын эпизоды көрерменге бүкіл тенденцияны ұғындыра алады.
- Өткен маусыммен салыстыру. Бұл тәсіл өзгерісті анық көрсетеді.
Мұндай амал мәтіннің оқылымын арттырады. Оқырман деректі өмірден алынғандай қабылдайды.
Спорт тілінің реңі
Санмен жұмыс істеген журналист ойынды жанды қалпында көрсетуге тырысады. Мәселе тек есепте емес. Матчтың ырғағы, ойыншылардың шешімі, тренердің тактикасы да дерекпен үндесіп тұрады. Қысқа статистика кейде эмоцияны күшейтеді. Бір футбол матчында гол соққан ойыншының жылдамдығы секунд сайын көрсетіліп, жанкүйерлер арасында талқыланды. Соның арқасында қарапайым эпизод әңгімеге айналды.
Материал жазғанда назар аударатын бірнеше элемент бар. Оқырман көбіне деректі эмоциямен қатар қабылдайды, сондықтан қысқа түсініктеме берілген көрсеткіш оқиғаның мағынасын ашып жібереді. Бір нақты мәлімет көрген сәттің мәнін тереңірек сездіреді, артық пікірталасты да сейілтеді. Олардың мақсаты оқиғаны көркемдеу емес, ақпаратты айқындау. Статистика өзінше сөйлейді. Кей матчта 60-шы минуттан кейін прессинг қарқыны төмендеп, PPDA көрсеткіші өседі. Журналист осындай өзгерісті байқағанда, ойын ырғағының неге бәсеңдегенін дәл түсіндіреді. Көрермен сол мәліметпен бірге ойынды қайта көргендей әсер алады.
Оқырман сұранысы мен деректің байланысы
Қазір көп оқырман оқиғаның эмоциясымен қатар нақты мәліметті де күтеді. Дерек сюжеттен назарды алып қоймайды, керісінше оның мәнін айқындайды. Бір көрсеткіш бүкіл әңгіменің бағытын өзгертіп, көрерменнің ойын жинақтап береді. Журналист аудиторияның осындай сұранысын сезеді. Сондықтан ол ақпаратты реттеп, ең қажетті бөлігін таңдап ұсынады. Осындай теңгерім мәтінді табиғи әрі сенімді етеді.
Қорытынды ой
Сан мен дерекке сүйенген журналистика ойынды анық көрсетеді. Әр мәлімет оқырманға нақты бағыт береді. Талдау тереңдеген сайын оқиғаға деген түсінік те артады. Осындай тәсіл спортты жаңа деңгейде сезінуге жол ашады. Материал дәлелге тұнып тұрса, оған сенім де бекиді.