«Өлмейтіндер кланы»: 30 жылда тек 162 адамды байытқан «Ескі Қазақстан»

Ескі Қазақстанның кейбір билік өкілдері, тіпті қаңтар айындағы қанды трагедиядан бір жыл өтсе де, 1990-шы жылдардан бастап меншігіне айналған халық мүлкін ешкімге бергісі де, бөліскісі де келмейді. Осы жылдар ішінде еліміздің ең ірі мыс өндіруші компаниясы «Қазақмыс» және оның иелері, ең бай қазақстандықтардың тізімінің тұрақты көшбасшысы Владимир Ким бірнеше рет ел аузында, көп жанжалдың ортасында жүрді.

Arbat.media порталы Қазақстандағы оффшорлық құпиялардың, бір кездері ұлттық қазынаны балғадан босатқан жоғары дәрежелі саяси қайраткерлердің заңсыз әрекеттерінің барлығын ашуға тырысты.

ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУ

«Қазақмыс» көптеген алып өнеркәсіптер сияқты, мемлекеттік компанияның 100%-күмәнді мәмілелері, акцияларды қайта бөлу және жабық тендерлерден кейін біреудің жеке меншігіне айналды.

Түсініксіз оқиғалар 1995 жылдың маусымында «Жезқазғанцветмет» мыс алыбы жер қойнауын пайдалануға арналған үлкен учаскелермен бірге  «Самсунг Дойчланд ГмБх» корпорациясының басқаруына берілген кезде басталды. 35 жастағы Владимир Ким, бұрынғы комсомолшы және сәулет жоғары оқу орнының түлегі — «Қазақмыстың» негізгі кәсіпорны «Жезқазғанцветмет» АҚ Басқарушы директоры және бас атқарушы директоры болып тағайындалды.

Алайда, 1996 жылдың сәуірінде түсті металлургияның мақтанышы мен академик Сәтбаевтың туындысы бір жыл өтпестен банкротқа ұшырады. Күйреудің ресми себебі — «Самсунг Дойчланд ГмБх» басқарушы компанияның қарыздары. Ал олардың есебінен «Қазақмыс» акцияларының 40%-ы «Самсунгтың» бақылауына өтті. Бұл шешім жабық тендерде қабылданды, шетелдіктер бонуспен Балқаш тау-кен металлургия комбинатымен бірге 35% үлесті иеленді. Бір таңқаларлығы, сол кезде шенеуніктерде де, ел басшылығында да, Бас прокуратурада да бұл факт бойынша ешқандай сұрақтар туындаған жоқ.

1999 жылдың қараша айында «Самсунгпен» келісім-шарт мерзімі аяқталғанға дейін жарты жыл бұрын «Қазақмыс» акцияларының 35%-ы бес жылға Владимир Кимге жеке басқаруға берілген кезде де сұрақтар болмаған.

Тағы екі жылдан кейін, 2002 жылдың қазан айында Үкімет кәсіпорындарында 70 мыңға жуық адам жұмыс істеген компанияның мемлекеттік үлесін толығымен сатуға шешім қабылдады.

Сол кездегі премьер-министр Иманғали Тасмағамбетовтің баспасөз қызметі мәмілені жыл соңына дейін жасайтынын, ал басты мақсат — Қазақстандағы акциялар нарығын жандандыру екенін хабарлады. Пакеттердің бастапқы бағасы сол кезде белгісіз еді.

Өз кезегінде, мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің өкілдері өндірістерді сату отандық инвесторларға тау-кен-металлургия саласының атақты кәсіпорындарына ақша салуға мүмкіндік береді деп сендірді.

Шынында да, 2002 жылдың «Қазақмыс» акциялары қолдан қолға сатумен аяқталды.

Мыс алыбы шахталармен, кеніштермен, байыту фабрикаларымен, көмір разрездерімен, Қарағанды, Балқаш, Жезқазған, Сәтбаев қалаларындағы мыс балқыту зауыттарымен және басқа да активтермен бірге қысқа мерзімде жеке меншік иелігінде болды.

ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЖАЛАҚЫСЫ ЖӘНЕ ТОП-МЕНЕДЖМЕНТ

Меншік иелерінің ауысуымен бұрынғы мемлекеттік кәсіпорынның басшы құрамындағы 9 мүшесінің төлемдері айтарлықтай өсті.

Егер 2002 жылы «Қазақмыс» мемлекеттік үлесі сатылған жылы басқарушыларға $6 678 мың, әрқайсысы айына орта есеппен $7 75,3 мың немесе $66,3 мыңға түссе, онда жекешелендіруден кейін сыйақы сомасы өсті:

— 2003 жылы төлем көлемі бес есе өсті.

— 2004 жылы басқарушылар орташа есеппен айына $4 450 мың, месяц $37,5 мың алды.

— 2005 жылдың мамырына қарай әрқайсысы ай сайын $5 53,3 мың алды. Бес ай ішінде оларға шамамен 2,4 миллион доллар төленді.

Сонымен қатар, қарапайым жұмысшылардың орташа жалақысы 2002 жылы 100 доллардан асты. Жалпы алғанда, 66 мың қызметкерге 85,6 миллион доллар бөлінді. 2003 жылы қызметкерлер орташа есеппен $145, 2004 — $177 алды. 2005 жылдың алғашқы бес айында орташа жалақы 268 долларды құрады.

Бұрынғы мемлекеттік кәсіпорынның тоғыз басқарушысы ай сайын ондаған мың доллар алатын болса, қарапайым жұмысшылар – кеншілер, кеншілер, зауыт жұмысшылары 300 доллардан асатын жалақыға қанағаттанды.

2005 жылдың қорытындысы бойынша «Қазақмыстың» иелері ең бай қазақстандықтар рейтингінде бірінші орынға ие болғаны таңқаларлық емес.

МЕНШІК ИЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОФФШОРЛАР

Өздеріңіз білетіндей, акционерлер туралы деректер 2005 жылдың қазан айында компанияның Лондон қор биржасының листингінен кейін жарияланды. Владимир Ким — 45,6%, Олег Новачук — 13%, Йонг Кю Ча — 37,2%-ды иеленді. Кейін 2002 жылы олардың барлығы «Қазақмыс» Мемлекеттік үлесін оффшорлық компаниялар арқылы сатып алғаны белгілі болды.

2005 жылға қарай негізгі акционерлік фирмалардың саны 4-ке дейін қысқарды. Бірақ олардың арасында бірде-бір қазақстандық компания болған жоқ. 

Компаниялар Нидерланды, Британдық Виргин аралдары оффшорларында да тіркелді. Қазір Cuprum Holding-тен басқаларының бәрі әрекетсіз.

«Қазақмыс» акцияларымен түсініксіз оқиға әлі күнге дейін жалғасуда. Бүгінгі таңда Владимир Ким империясының негізгі компаниялары шетелдіктерде: Ұлыбританиядағы Kazminerals, Сингапурдағы «Қазақмыс». Екеуі де Kazakhmys PLC қайта құрылғаннан кейін пайда болды және Владимир Кимнің бақылауында қалды. Өткен жылы жеке Nova Resources BV KAZ Minerals компаниясын толығымен сатып алды. Бұл компания «Cuprum Holding» сияқты Голландияда тіркелген.

Голландиялық Оффшор компанияның үшінші елдердегі қызметтен алған кірістерін салықтан толығымен босататынын да ескеру керек. Оның ішінде резидент емес акционерлер мен олардың дивидендтері салықтан босатылады.  Ал «Қазақмыс» Қазақстандық мыс алыбы жекешелендіру кезінде офшорлық компаниялар мен олардың бенефициарларының меншігіне өтті. Бірақ қазір «Қазақмыстың» көптеген кәсіпорындарында жанжалдар өршіп тұр.

ЕРЕУІЛДЕР

Әлемдегі ең ірі мыс өндірушілердің бірін сату қазақстандық қоғамда резонанс тудырып, қатты сынға ұшырады. Содан бері компаниядағы үлкен жанжалдар мен еңбек қақтығыстары мезгіл-мезгіл орын алып тұрады: төмен жалақыға наразы жұмысшылардың ереуілдері, стихиялық митингілер, оффшорларға кірістер алудың түсініксіз схемалары, мыс алыбын және басқа да стратегиялық нысандарды жекешелендірудің заңсыздығын мәлімдейтін және оларды мемлекетке қайтаруды талап ететін ереуілдер.

Акционер компаниялар Қазақстанда офшорларда немесе бөгде тұлғаларда тіркеле отырып, орасан зор пайда табатыны туралы бұрын да айтылған еді. 2013 жылы Жезқазған жұртшылығы мен тұрғындары үкіметтен «Қазақмыстың» қызметін тексеруді сұрады.

Осы жылдың тамыз айында корпорация өндірісіндегілер Президентке «бұрын ел экономикасында жұмыс істеген» мыс компанияларын мемлекет меншігіне қайтару туралы өтінішпен жүгінді, ал қазір шағын топтаманы байытып жатыр.

Алайда, Жекешелендірудің заңсыздығы туралы алғашқы тікелей мәлімдемелердің бірі 2005 жылғы 8 қазанда — «Қазақмыс» Лондон биржасына шыққаннан кейінгі күні жасалды. Содан кейін қоғам белсенділері хатты Британдық инвестициялық институттарға, соның ішінде Ұлыбританияның қаржылық қызметтер департаментіне жіберді. Олар 1990-шы жылдары «Қазақмысты» жекешелендіру кезінде жасалған заң бұзушылықтар туралы және билік ауысқан жағдайда дау туындауы мүмкін екенін мәлімдеді.

ЭЛИТАЛЫҚ АВТОМОБИЛЬДЕР

Қазақстандықтар биліктегі өзгерісті қаншама жыл күтті. Осы жылдар ішінде Владимир Ким ең бай қазақстандықтар рейтингінің бірінші қатарына берік орнықты, «Қазақмыстағы» акциялардың үлесін 70%-ға дейін ұлғайтты.

Біз Владимир Кимнің және оның жақындарының Алматы мен Еуропадағы жылжымайтын мүліктері туралы да зерттедік. Шетелдік активтерден басқа, нағыз магнат  Владимир Ким және оның отбасы бірқатар қымбат көліктерден тұратын жеке флотқа ие.

Сонымен, 2022 жылдың тамызында Владимирдің әйелі Ким Ангелина 2022 жылы көк түсті жаңа Rolls Royce Cullinan кроссоверінің иесі атанды. Оның БАӘ-дегі ресми дилерлердегі бағасы жеткізу құны мен кедендік баждарсыз 800 мың доллардан басталады.

Rolls Royce-тен басқа, «Қазақмыс» басшысының жұбайының көліктері: Mersedes Benz Maybach GLS 600 — 2021 ж. ш. құны шамамен 150 млн., ақ Rolls Royce Ghost ГН — 2015 ж. ш. 70 млн.,

Қызы Кристина көк түсті иесі Bentley Bentayga V8, 2019 ж. ш., нарықтық құны шамамен 120 млн теңге.

Жұбайы мен қызының көліктерімен салыстырғанда, Владимир Кимнің өзінің автомобильдер әлдеқайда қарапайым. Оның меншігіндегі көлік құны: HUMMER H1, 2005 ж.в., Mersedes Benz g63 2012 ж.в., LAND ROVER RANGE ROVER 2015 ж. в., нарықтық құны 40 млн. және Land Rover Range ROVER 2018 ж. в., құны шамамен 70 млн. теңге.

Сонымен, 2-3 жылдан кейін мемлекеттік кәсіпорынды жекешелендірудің тарихи келісімі  Ескі Қазақстандағы ең ықпалды өкілдерінің біріне өтті.

«Қазақмыста» мыс саласын жекешелендіру жылдарында көп нәрсе өзгерген жоқ. Владимир Ким бірнеше компаниялардағы акцияларға иелік етеді, ол еліміздің ең бай азаматы, қызметкерлердің орташа жалақысы әлі де айына бірнеше жүз долларды құрайды. Бұрынғыдай, көптеген меншік иелері де оффшорлармен тікелей байланысты.

Arbat.media редакциясы оффшорлармен байланыс фактісі қылмыс емес екенін және бүкіл әлемде кеңінен қолданылатынын атап өтті.

Еліміздің мемлекеттік қарызы экспоненциалды түрде өсіп, халық 20 жылға дейін несиеге батып бара жатқанда, алынған қаражат сомасы 500 миллиард долларға жетуі мүмкін. Нақты сандарды айту қиын, бірақ Халықаралық бағалаулар бойынша Қазақстан экономикасы ондаған жылдар бойы 162 адамды байыту үшін жұмыс істеген. Еліміздің әл-ауқатының жартысы оларға тиесілі екені белгілі және олардың көпшілігі қандай да бір жолмен Назарбаевпен тікелей байланысты.

Қаңтар айындағы оқиғаларға қатысы бар кланның рөлін құқық қорғау органдары әлі анықтаған жоқ. 

Ақпарат: http://Arbat.media

Фото: vlast.kz