Малдарды өсіру мен бордақылауда есепке алу 5 туралы қазақша

Мал төлдері мен бордақылаудағы Жануарлар айналымдағы құралдардың ерекше тобын ұсынады. Мысалы, мал құрамында өсіруде және бордақылауда үнемі өзгерістер болады: белгілі бір жасқа жеткен мал төлдері негізгі табынға ауыстырылады,ал негізгі табыннан жарамсыз малдар және бордақылауға қойылған малдар айналым қаражатының құрамына ауысады.

Шаруашылықта алынған төл былайша бағаланады:

сүтті мал шаруашылығындағы бұзаулар-жыл бойы төл басының нормативтік-болжамды (жоспарлы) өзіндік құны бойынша (сүтті мал шаруашылығын ұстауға жұмсалатын шығындардың жалпы сомасының 10% — ы ұрыққа жатады);

етті мал шаруашылығындағы бұзаулар-туған кездегі бұзаудың тірі салмағын және өткен жылғы бұзаудың тірі салмағының 1 ц нақты өзіндік құнын ескере отырып (8 айлық жаста) ;

торайлар-туғандағы тірі салмағы және торайлар-дың тірі салмағының 1 кг нормативтік-болжамды (жоспарлы) өзіндік құны бойынша;

қозылар-нормативтік-болжамды (жоспарлы) өзіне-төлдің 1 басының құны бойынша жыл ішінде (туған сәттегі қозылардың өзіндік құны ет-жүнді қой шаруашылығында 10 %, романов-негізгі табындағы қойларды ұстауға жұмсалатын шығындардың жалпы сомасының 12% — ы мөлшерінде анықталады);

бұғы-жоспарлы өзіндік құны бойынша 1 бас;

туған кездегі аңдар мен қояндар — бақша кезінде 1 бас төлдің нормативтік-болжамды (жоспарлы) өзіндік құнының 50% мөлшерінде;

балапандар, үйректер, қаздар, күркетауық (тәуліктік балапандар) — 1 бастың қалыпты-болжамды өзіндік құны бойынша;

құлындар-нормативтік-болжамды (жоспарлы) себесто — лығы мөлшерінде-ересек жануарларды асыраудың 60 күні.

Жыл соңында нормативтік — болжамды (жоспарлы) өзіндік құн «қызыл сторно» әдісімен үнемдеу кезінде калькуляциялық айырманы есептен шығару жолымен және артық шығын кезінде-қосымша жазбамен нақты жеткізіледі.

Жаңа Бал Ара ұялары нормативтік-болжамдық есепте көзделген құны бойынша келеді (1 кг бал ара 10 кг балға теңестіріледі).

Жыл ішінде жануарлардың төлдерін бір жас тобынан екіншісіне немесе негізгі табынға ауыстыру кезінде оны жыл басындағы құны бойынша, оған қоса тірі салмағының 1 ц өсімінің нормативтік-болжамды (жоспарлы) өзіндік құны бойынша есептелген өсіруге жұмсалған шығындарды (немесе ай сайын ауыстыру сәтінде есептік өсім есептелетін жануарлар түрлері үшін 1 азықтық-күн) бағалайды.

Негізгі табыннан жарамсыз және бордақылауға қойылған өнімді малдар қалдық құны бойынша бағалауда 11 «өсіру және бордақылаудағы малдар» шоты бойынша келеді. Жарамсыз деп танылған ересек асыл тұқымды және алмастырылмайтын жылқылар мен басқа да жұмыс малын оларды сатудан және жарамсыз етінен алынған сома мөлшерінде бағалайды.

Өсіру және бордақылау өнімі тірі салмақтың өсімі болып табылады. Оны екі әдіспен анықтайды: ет алу үшін қолданылатын жануарлардың түрлері бойынша — өлшеу арқылы (ірі қара мал, шошқа) және есептеу жолымен (қой, ешкі, құс, қоян). Тірі массаның өсуін бірінші әдіс бойынша жануарлардың қозғалысын есепке ала отырып, кезеңнің басы мен соңындағы массаны салыстыра отырып анықтайды; екінші әдіс бойынша — жас топтары бойынша іріктемелі жолмен белгіленетін осы жануарлардың тірі массасына сүйене отырып, осы топқа тән жануарлар мен құстың (қой, ешкі, қоян) кемінде 5% — ын өлшейді. Өсіру және бордақылау нәтижесінде алынған малды өлшеу кезінде анықталған тірі салмағының өсімі бағаланады. Тірі массаның өсуіне қосымша бағалау сомасын нормативтік-болжамды бағалау 1 ц өсімді осы түр мен жануарлардың жас тобы бойынша оның центнер санына көбейту жолымен анықтайды.

Өсімі ескерілмейтін жас шыбықтар бойынша (құлындар, аңдардың төлдері) ай сайын малдардың өсу құнын азықтық-күндердің нақты саны және 1 азықтық-күнге есептелген өсірудің нормативтік-болжамды өзіндік құны бойынша есептейді. Ересек құс, қояндар, аңдар қайта бағалауға жатпайды, ал оларды ұстау құны олардан алынатын өнімге (жұмыртқа, тері және т.б.) жатады. Сырттан сатып алынған мал төлдері, құс, өсіруге және бордақылауға арналған ересек мал сатып алу және оларды сатып алуға және ұйымға жеткізуге байланысты шығындар бағасына қарай кіріске алынады.

12.2. Өсірудегі және бордақылаудағы жануарларды бастапқы есепке алу

Малды өсіру мен бордақылауда есепке алу негізінде алғашқы құжаттау жатыр. Бухгалтерлік есеп жануарларды өсіру мен бордақылауда есепке алу және қозғалысы бойынша операциялардың уақтылы құжаттық көрсетілуін қамтамасыз етуі тиіс.

Алынған төлді уақтылы есепке алу маңызды. Бұзау, торай, Қозы мен лақ туған күні келіп тұратыны анықталды. Құлынның туылуы бір тәуліктің жасында рәсімделеді. Балапандар, қаздар, үйректер мен күркетауық тәуліктік жаста (шаруашылықта инкубация кезінде) және түскен күні (сырттан сатып алу кезінде) келеді. Терісі бағалы аңдардың қояндары мен күшіктерін айдың соңғы күнінен кешіктірмей, қояндар мен күшіктерден басқа (олар келесі айда келеді) есепке алады. Бухгалтерлік есепте төлді тіркеу кезінде анықталған тірі күшіктер (қояндар) ғана кіріске алынады. Зоотехникалық есепте тіркелгенге дейін қалдық деп саналатын өлі туған күшіктер жазылады.

Көптеген жануарлардың төлдері келетін негізгі құжат жануарлардың төлін кіріске алу актісі болып табылады (ф. № 304-АӨК). Ол төл алған күні мал дәрігері қатысуымен ферма меңгерушісі, зоотехник немесе бригадир екі данада жасайды. Акт жануарлардың әрбір түрі бойынша жеке жасалады. Оның бір данасы құрылғаннан кейін келесі күні бухгалтерияға беріледі, екіншісі фермада қалады және жануарлар мен құстың қозғалысын есепке алу кітабында және фермадағы мал мен құстың қозғалысы туралы есеп жазу үшін негіз болады.

Мамандандырылған аң шаруашылықтарындағы алынған аңдардың төліне аңдардың төлін кіріске алу актісі (ф. № 305-АПК), онда әрбір ұяда табылған күшіктер (тірі және өлі) саны белгіленеді.

Кешенде шошқа басының қозғалысын есепке алу үшін мал қозғалысының және мал азығының шығынын есепке алу парағы қолданылады, онда ол учаске бойынша бір күн ішінде көрсетіледі. Есепке алу парағын учаске бастығы екі данада жасайды. Бірінші жұмыс күнінің соңында бухгалтерияға беріледі,екіншісі учаскеде қалады.

Кешен бухгалтериясында әрбір учаске, жас тобы бойынша жануарлардың қозғалысын есепке алу жануарлардың қозғалысын есепке алудың жинақтау ведомосінде жүргізіледі. Тізімдемеге жазулар жануарлар мен жемшөп қозғалысының есеп парақтарының негізінде күн сайын жүргізіледі. Жинақтау ведомосіндегі жазбалар негізінде айдың соңында фермадағы мал мен құстың қозғалысы туралы есеп жасалады.

Бөгде ұйымдардан сатып алынған жануарлар тауар-көлік жүкқұжаттары, шот-фактуралар негізінде кіріске алынады, асыл тұқымды төлге асыл тұқымдық куәлікті қоса береді.

Малды халықтан (Шартқа сәйкес) оны өсіруге және бордақылауға қою мақсатында қабылдауды бөлімше басшысы, ферма меңгерушісі, зоотехник, мал дәрігері және жануарлар бекітіліп берілетін тұлғалар құрамында Комиссия жүргізеді. Зоотехникалық және ветеринариялық тексеру, әр бастың қоңдылығы мен салмағын анықтау негізінде жануарларды тапсырушы тұлғаның қатысуымен мал мен құстарды беру (Сату) және сатып алу актісі жасалады. (№419-АПК), ол үш данада жазылып, біреуі жануарларды тапсырған тұлғаға тапсырылады және есептік өзара қарым-қатынасты көрсетуге негіз болады. Актіге комиссияның барлық мүшелері, жануарларды тапсырған адам қол қояды және ұйымның басшысы бекітеді.

Кейіннен мемлекетке сату үшін халықтан мал қабылдау және сатылған мал үшін халықпен есеп айырысу халықтан қабылданған малдарға қабылдау-есеп айырысу ведомосымен ресімделеді, ол екі данада жасалады. Онда тапсырушының Тегі, Аты, Әкесінің аты, қабылданған мал басының саны көрсетіледі.

Мамандандырылған құс шаруашылықтарында шығарылған балапандарды қабылдау жөніндегі операцияларды есепке алу үшін құстың тәуліктік төлін шығару және сұрыптау актісі қолданылады (Н. № 309-АӨК). Оны балапандарды шығару күні инкубация цехының бастығы бір данада жасайды, оған инкубация цехының бастығы, зоотехник, мал дәрігері, сұрыптаушы және балапандарды қызмет көрсетуге қабылдайтын оператор қол қояды. Құс фабрикаларында жас және ересек құстың қозғалысын күнделікті есепке алу үшін құс төлінің қозғалысын есепке алу карточкалары қолданылады.

Инкубация цехының бастығы тиісті құжаттардың негізінде инкубация үдерістері туралы есеп жасайды және бухгалтерияға ұсынады. Инкубация цехындағы өнімді есепке алу инкубаторға салынған жұмыртқаның әрбір партиясы бойынша жүргізіледі. Ол инкубаторға салынған жұмыртқаларды есептен шығаруға, сондай-ақ инкубациядан алынған балапандарды кіріске алуға негіз болып табылады. Қатып қалған, кеміргіштер, калектер мен ұрықтар, сондай-ақ инкубациядан алынған петушкалар оның қалдықтары ретінде қаралады және жемдік мақсаттарға қайта өңдеу үшін цехқа беріледі. Инкубация цехынан өсіру цехына балапандарды жіберу талап-жүкқұжат бойынша жүргізіледі. Құстарды қайта өңдеу және өнімнің шығуы туралы есепте (Н. № 418-АӨК) құстың сойылғаны және қайта өңделгені туралы ай ішіндегі деректерді жинақтайды.

Жануарларды бір технологиялық топтан екіншісіне көшіруді уақтылы және дұрыс құжаттық ресімдеу тіркеу мен ұрлауды ЕСКЕРТЕДІ. Жас төлді үлкен жас топтарына ауыстыру белгілі бір мерзімде жүргізіледі. Екі жастан асқан қашарлар төлдеген күні сиырларды, бір жастан асқан бұқашықтарды (тайпаға өсірілетін) ересек табындарға 18 айлық жасында ауыстырады. Өткен жылы туған қозыларды (немесе ешкіні) және қозыларды аналық отарларға қалыптастырғаннан және шағылыстыру жүргізілгеннен кейін 18-20 ай жастағы негізгі табынға ауыстырады. Тексерілетін мегежін негізгі табынға бірінші тіреуіш торайларды алып қойғаннан кейін, тексерілетін қабандарды негізгі табынға ауыстырады, олар жабылған аналықтардың өнімділігін бағалағаннан кейін 18-22 ай жасында қосылады.