Кеосаянның кесірі тағы кімге тиді немесе жарымен жарысып, орынсыз қалжыңдайтын пропагандист дауы 

Кесоянның кесірі қазақтан басқаларға да тиіп жүрген көрінеді. Басқа бәле — тілден. Аузым бар деп сөйлей бергеннің ниеті арам екеніне көз жеткіздік. Бұл пропагандист адамның надандығы ма? 

Тигран Кеосаянның НТВ арнасындағы «Международная пилорама» шоуында «өте төмен деңгейдегі әзілдер мен әңгімелердің» болғанын жоққа шығара алмаймыз. Бұл мемлекеттің де беделіне нұқсан келтіретіні сөзсіз. Осыдан бір жыл бұрын баспасөз шағымдары бойынша, қоғамдық алқа осындай қорытындыға келген. Желтоқсан айында Мәскеу мемлекеттік университеті журналистика факультетінің бір топ студенті бағдарламаға қарсы шағым түсіреді.  Басқарма құрамында RT басшысы, Кеосаянның әйелі Маргарита Симонян және шоудың сценаристі де бар еді. Көрермен мен сарапшылар шоуда өшпенділік, шет мемлекеттердің елшілерін қорлайтын және журналистикалық этиканың негізгі қағидаларын өрескел бұзатын факторлардың бар екенін анықтады.

Жүзден аса студент желтоқсан айында алқаға арызданған.  Бірінші курс студенттері семинарлардың біріне дайындалу үшін зерттеу мақсатында шоу эпизодтарымен танысады. Бірақ, студенттердің айтуынша, тележурналистің кей мәлімдемелері мен әзілдерінің шектен шыққаны соншалық, семинарда бағдарламаның мазмұнын талқылаған соң, олар Қоғамдық алқаға арыз жазуға шешім қабылдаған. Кеосаянның кесапат тілі журналистік этика нормаларына сәйкес келе ме, жоқ па?

Баспасөз шағымдары бойынша қоғамдық алқа журналистік этиканы бұзуға қатысты БАҚ аудиторияларының өтініштерін қарайды. Ұйым өзін тәуелсіз құрылым деп атайды. Алқа 2005 жылдан бері жұмыс істейді және екі палатадан – БАҚ қауымдастығы мен БАҚ аудиториясы.  Алайда жиналыста шоу мүшелерінің бірі де болмаған, бірақ оған тележүргізуші Владимир Познер мен Жоғары экономика мектебі заң факультетінің профессоры Илья Шаблинский қатысады.

Басқарма құрамында журналист Ирина Петровская, Николай Сванидзе, Ұлттық университет Экономика жоғары мектебінің коммуникациялар, медиа және дизайн факультетінің профессоры Анна Качкаева, Интернет-баспагерлер қауымдастығының президенті Иван Засурский, «Московский комсомолец» газетінің басшысы және редакторы Павел Гусев болды.

Шағымда не айтылды? 

Студенттер 2020 жылға арналған «Международная пилорама» шоуының ең жанжалды эпизодтарының бірін таңдады. Бірақ олар Батыс баспасөзі мен жұртшылықтың наразылығын тудырған Барак Обаманың эскизіне емес, мәселенің басқа да «бейтарап» сюжеттеріне назар аударады. Тележурналистің шет мемлекет азаматтарына айтқан пікірлері мен ойлары ұлтаралық араздықты тудыруы әбден мүмкін еді. Қауіптің алдын аламыз дегендердің ойы жүзеге аспаған болуы керек, пропагандист аузына келгенін аталап, қазақтың да шамына тиді.

Мәселен, Кеосаян кезекті шығарылымның бірінде «Владимир Путинмен кездесуге келген Шри-Ланканың ресми өкілі де өзінің мемлекеті сияқты кішкентай көрінеді және адасып қалғандай кейіпте жүр» деп әзілдеген. Бағдарламаның тағы бір сюжетінде «Руанда мемлекетінің басшысы мемлекеттер бас қосқан саммитте өзінің не істеп жүргенін білмейді, құдды бір апартеидтердің құрбаны сияқты» деп жағымсыз пікір білдіреді.

Кеосаянның үстінен түскен шағымда

«Мұндай салыстырулар мен тұжырымдар өзге ұлт өкілдерін кемсіту мен қорлау»,- делінген.

Бұл Ресей Федерациясы Қылмыстық кодексінің 282-бабы бойынша бұл өшпенділік немесе араздық тудыру және адамдық қадір-қасиетті қорлау болып табылады. Авторлардың пікірінше, Кеосаянның шоуындағы орынсыз қалжың мен пікірлер федералдық арна көрермендерінің, әсіресе араб және африка тұрғындарының теріс көзқарасын қалыптастыруы мүмкін.

Тағы бір арыз беруші

«Менің туыстарымның көбісі бұл бағдарламаны көреді, айтылғанның бәрін қабылдап, Тигран Кеосаянның айтқанын шындық деп санайтынына ашуланамын», — деді.

Кездесу барысында шағым білдіруші бағдарламаның сценаристі Маргарита Симонянның да «елдің әлемдік аренадағы имиджіне» жауапты RT телеарнасын басқаратынына назар аударуын сұрады.

Маргарита Симонян көптеген елдердің саяси шоу авторы бола отырып, RT-нің өзіне ғана емес, бүкіл елге зиянын тигізіп, Ресейдің шетелдегі имиджінің бұрмалануына әсер етуі мүмкін деп санайды.

Комитеттің шешімі қандай? 

Айтылған шағымды қарау үшін жиынға «Лингвистикалық сараптау және кеңес беру орталығы» АҰО директоры Ольга Матвеева мен философия ғылымдарының докторы, Қазан федералды университетінің профессоры Светлана Шайхитдинова төрелік етті.

Органның шешімінде жобаның  сатиралық сипаты этикалық тұрғыдан қабылданбайтын тәсіл екені айтылған.  Бұл ретте басқарма мамандардың да, бірлестік мүшелерінің де Кеосаян шоуынан «сатира белгілерін» таппағанына ерекше назар аударды.

Шайхитдинова бағдарламаның жанрын «қалжың» деп анықтады. Бағдарлама «адамның қадір-қасиетін құрметтеуге және ұлтына байланысты кемсітуге жол бермеуге негізделген қағидаттарды бұзды», — деп қорытындылады сарапшы.

Матвееваның айтуынша, дау тудыратын шоуда артық дүниелер өте көп болған.  Ол орыс халқын басқа елдерге қарсы қойып, «қара нәсілге, гомосексуалдар мен феминистерге» теріс көзқарасты білдіретінін атап өтті.

Матвеева шоу авторлары белгілі бір елдер мен этникалық топтардың өкілдеріне кесірі тиетінін жеткізген. Әсіресе, «саяси сатира» бағытындағы шоу деп ақталатын авторлардың ойы да, ниеті де таза болмаған. Айтылған сөз — атылған оқ, барлығы ұлтараздық қақтығысты тудыратын мақсатты көздейді. Бағдарламада журналистік этиканың негізгі қағидаларын өрескел бұзатын эпизодтар тым көп.

Шешімде басқарма мүшелерінің бірі Кесоянның кесірі көп шоуын «төмен тізілімдегі әзілдерден тұратын саяси тақырыптардағы стенд» деп атады. Бұған қоса, ол жоба құжатта «күнделікті мемлекеттік үгіт-насихаттың құрамдас бөлігі» ретінде сипатталған. Сонымен бірге, алқа мүшелері бағдарлама «мемлекетке де, оның беделіне де, жалпы ресейлік қоғамға да нұқсан келтіреді», — деп есептеді.

Кеосаян мен НТВ арнасы не дейді? 

Баспасөз шағымдары қоғамдық алқасының төрағасы Михаил Федотовтың айтуынша, бұған дейін «Международная пилорама» бағдарламасына ешкім шағым түсірмеген. НТВ телекомпаниясы Қоғамдық алқаның сауалына жауап беріп, шағымда көрсетілген уәждерді дәлелді деп есептемейтінін айтты.

Ал кесапатты Кеосаян шағымды талқылауға, жиынға қатысудан бас тартқан.

Басқарма арнаның да, жүргізушінің де ынтымақтастыққа келіспейтініне өкініш білдірді.  Сонымен бірге оның мүшелері НТВ-ның сот ісі туралы уәжін қабылдамады.  Кәсіби этикаға қатысты мәселелер өзінің «заңнан тыс сипатына» байланысты сотта қаралуға жатпайды.

«Международная пилорама» шоуы НТВ арнасында 2016 жылдан бері көрсетіліп келеді.  Ол саясаткерлер туралы дұрыс емес әзілдері үшін бірнеше рет сынға ұшырады.  Студенттер талдаған 28 қарашадағы эпизод бағдарлама тарихындағы ең шулы эпизодтардың бірін қамтиды.

Бұл шығарылым АҚШ-тың бұрынғы президенті Барак Обамаға арналған еді. Бағдарлама барысында Барак Обаманы қара түске боялып, макияж жасаған, пародия салатын актриса шығады. Ол «Шоколадный заяц» әнін орындап, «Қаралардың өмірі маңызды» деп айқайлайды.  Жауап ретінде жүргізуші Тигран Кеосаян Ресейде нәсілшілдік жоқ екенін айтып, «сіздерді сыған ұлтымен шатастырып алуға болады» деп әзілдейді. Сюжетті Батыстың жетекші БАҚ-тары, сондай-ақ  ән авторы, қара нәсілді орындаушы Пьер Нарсисс сынға алды.

Кеосаянның әйелі, RT телеарнасының бас редакторы Маргарита Симонян өзінің телеграм-арнасында Батыс БАҚ-тары мен жұртшылықтың сынына жауап бере отырып, оның пікірінше, Кеосаянның бұлай қалжыңдауға құқығы бар екендігін жазған.

Міне, ауру қалса да, әдет қалмайды. Кеосаянның адамдықтан надандыққа бет бұрғанына да біраз болыпты. Өзіне ғана емес, өзгелер ге де кесірін тигізетін пропагандисттің бір күндері жазаға тартылатыны сөзсіз.

(Фото:kuban24.tv, ақпарат: BBC.com)