Назарбаевтар әулеті мен кәсіпкер Серік Медетбеков арасындағы 1999 жылғы жанжал

«РИК» телерадиокомпаниясының негізін қалаушы Серік Медетбеков 1999 жылы Қазақстаннан кетуге мәжбүр болған. Араға бірнеше жыл салып 2005 жылдың мамыр айында Алматы қаласының Медеу аудандық сотына ол экс-президент Нұрсұлтан Назарбаев рейдерлік жолмен кәсібін басып алды деп шағым түсірді. Алайда ол кезде іс туралы мәлімет жарияланбаған.

ҚазТАГ редакциясы кәсіпкердің куәлігімен бөлісті.

«90-жылдардың басында мен Алматыда РИК телерадиокомпаниясын құрып, белсенді жұмыс жасадым. РИК телерадиокомпаниясы аясындағы ең танымал жобалардың бірі – 1998-1999 жылдары ең танымал радиостанциялар тізімінде жетекші орын алған «Ресей радиосы» жобасы. Қазіргі уақытта «Орыс радиосы» жобасы ұлттық радиожелі болып кетті. Ол кезде мен саясатқа араласпадым, бірақ тәуелсіздік сақтауға тырыстым және Назарбаевтар әулетінен шыққан медиамагнаттар – Дариға Нұрсұлтанқызы және Рахат Әлиевпен (Назарбаеваның бұрынғы күйеуі, 2015 жылы Австрия түрмесінде қайтыс болды) айқын бәсекелестік танытты. Ол осы үшін жапа шекті» делінген Медетбеков мәлімдемесінде.

1999 жылғы жанжал

Ол 1999 жылдың жазында «қуатты отбасымен жанжалдасып қалғанын» нақтылады.

«Менің өміріме нағыз қауіп төнді. 1999 жылдың тамызында мен Қазақстаннан Канадаға қашып, саяси баспана сұрауға мәжбүр болдым. 1999 жылдан бері мен Канаданың Монреаль қаласында тұрамын. 1999 жылы мамырда мен Лондонда А.М. Қажыгелдинмен (Әкежан, Қазақстанның экс-премьері) кездестім. Оқиғалар 1999 жылдың мамыр айының соңынан, мен Лондоннан келгеннен кейін дами бастады. Бұл кезде КТК («Коммерциялық телеарна» АҚ, республикадағы белгілі телекомпаниялардың бірі) басшылығы ауыса бастады, ал шын мәнінде арнаны И.П. Егармин басқарды, ол Назарбаева мен Әлиевтің қаржысы мен компанияларын басқаратын адам» деді кәсіпкер сотта.

Медетбеков бұл кезде «Караван» толықтай Назарбаеваның меншігінде болғанын атап өтті.

«Лондондағы Қажыгелдинмен кездесуімізден кейін Вадим Борейко (ол кезде әлі де ҚІЖК-нің жетекші офицері) баяндама жасады. Ол туралы Назарбаеваға дереу хабарланды. Назарбаевамен алғашқы кездесуге келгенімізден кейін Владимир Рерихтің (ол кезде ол бас редактор – Назарбаеваның «Хабар» агенттігінің орынбасары болатын) істі баяндауынша мен Қажыгелдиннің жақын адамдарының біріне айналдым. Оның үстіне, кейін «Қазақгейт» болып аталып кеткен іс бойынша жоғары деңгейдегі сыбайлас жемқорлықтың алғашқы деректерін біліп, оны жасыруға тырыспадық. Егармин Игорь Петровичке бұл айып ұнады, өйткені ол менің журналистерім берген жаңалықтарға үнемі Ресей радиосында цензураны енгізуге тырысты. Оның түсіндіруінше, бұл Назарбаеваның өтініші бойынша жасалған. Ал мен оған ешқашан рұқсат етпегендіктен, ол Назарбаева мен Әлиевке менің ішкі жау екенімді айта берді. Олар ең тәуелсіз журналистер мен диджейлерді жұмыстан шығаруды талап етіп, маған бірнеше рет қысым көрсетуге тырысты. Сондай-ақ, Назарбаеваның негізгі талаптарының бірі Deutsche Welle және BBC тәуелсіз бағдарламаларының қайта трансляциясын қысқарту не толығымен жабу болды» деп қосты медиа менеджер.

Жауапты адам ретінде таныстырды

Оның айтуынша, Егармин Назарбаева мен Әлиевтің қаржысы мен компанияларын басқарған адам.

«Оны Назарбаеваға сенімді және жауапты адам ретінде жеке таныстырды. Ол Ресей азаматы еді, Мәскеуде жабылмаған қаржылық «қарыздары» көп болды және бір кездері қарызға не қылмысқа байланысты ол жақтан қашып кетті. Нақтысын білмеймін. Ол ұзақ уақыт бойы Рахаттың қант орталығының (Әлиев құрған және бақылайтын компания) бас директоры болған. Сонымен қатар бейресми түрде Нұрбанкті басқарған, оның кеңсесі Нұрбанктің екінші қабатында болған. Оның визасынсыз Назарбаева мен Әлиевке тиесілі компаниялардың барлығында бірде-бір төлем жасалмаған. Бигелдин Ғабдулинмен (бұрынғы «ХХІ ғасыр» оппозициялық газетінің редакторы) арандатушылықты ұйымдастырып, ақыры оны елден қашуға мәжбүр еткен де сол. Егармин қазір отбасымен Венада, Австрияда тұрады» делінген хабарламада.

Кәсіпкердің айтуынша, ол 1998 жылы Назарбаева мен Әлиевке тиесілі «Европа плюс Қазақстан» радиокомпаниясының жарнамалық агенттігімен келісімге отыруға мәжбүр болып, оның радиостанцияларын «жабамыз» деп қорқытқан.

«Осы мәжбүрлі келісімге сәйкес, РИК телерадиокомпаниясындағы барлық жарнама үшін төлем ресми түрде «Европа плюс» есеп айырысу шоты арқылы, ал іс жүзінде «Хабар» телерадиокомпаниясы арқылы жүзеге асырылды. Кейін білгеніміздей, «Европа плюс» жарнама агенттігі арқылы айына 50 000 долларға дейін ақша өтіп, оны ешқайда жазбай, президенттік сайлау науқанына (1998-1999 ж) жұмсалады деген сылтаумен бізге аудармаған. Дариға Назарбаева менің Н.Ә.Назарбаевтың сайлауалды науқанын заңсыз қаржыландыру мүлдем заңсыз және болашақта президенттің заңдылығына күмән тудыруы мүмкін деген ескертуіме жауап бермеді. Дегенмен, мен осы мәселеге қатысты кейбір құжаттардың көшірмелерін сақтап қойдым. Маған Қажыгелдинмен қызметтес болды деп айып тағылған соң, 1999 жылдың маусым айынан бастап біздің кеңседегі телефондардың барлығы тыңдалды. Бұл туралы бізге тексеру үшін жалдаған мамандар хабарлады» деді Медетбеков сотта.

РИК радиостанциясы қаржыландырусыз қалды

Сонымен бірге, оның айтуынша, РИК радиостанциясындағы жарнама үшін тиісті ақшаны аудару тоқтатылды.

«Егарминнің адамдарынан қауіп төндіретін қоңыраулар басталды. Егарминнің өзі менімен бірнеше рет кездесіп, ақыры маған ультиматум қойды. Ол радиостанцияны менің қолымнан алып жатқанын, егер мен өз еркіммен істерді жаңа директорға бермесем, үстімнен қылмыстық іс қозғайтындарын айтты. Ал бұлтартпау шарасы ретінде олар сотқа дейін бас бостандығынан айрылады. Сыбайлас жемқорлық пен Қазақстан соттарының біржақтылығының деңгейін біле отырып, Назарбаеваның халқына қауіп төндірудің қиын емес екенін түсіндім. Маған 1999 жылдың 1 шілдесінен бастап барлық қызметкерлерді (журналистер мен диджейлерді) жұмыстан шығаруды сұрады. Уақыт ұтып, құрылтайшыларды ауыстырып, құжаттарды қайта рәсімдеуге келісемін деп кейіп таныттым. Маған Игілманов И. А. жаңа директор ретінде таныстырды» деп толықтырды медиа-менеджер.

Осыдан кейін оның айтуынша, оның кеңсесінде «жүргізушісі мен пулеметшісі бар көліктер кезекшілікке шыға бастаған, үй маңында да солай болған».

«Мен өз адамдарым арқылы Игілмановтың «РИК» жарнама агенттігінің бухгалтерлік құжаттарының жалған көшірмелерін бергенін білдім. Олар маған қатысты қылмыстық іс қозғап, жасырын түрде Ресей радиосын Республика алаңы, 13-ке (Назарбаеваға тиесілі Хабар, НТК, Хит FM, Europe Plus телерадиокомпаниялары орналасқан жер) көшіру үшін студия дайындай бастады. Осы кезде Ығылманов АРТПС-ке өз адамдарымен бірнеше рет келіп, жалған сенімхат пен жолдамамен менің құрал-жабдықтарымды алып кетпек болды. Тек АРТПС бас экономистінің қырағылығының арқасында ол мұны істей алмады. Осы уақыт бойы маған қорқытқан қоңыраулар жалғасты» деді кәсіпкер.

Құқығы бар

Ол осы оқиғаларға дейін Ығылмановтың 1997-1999 жылдар аралығында жарнама агенттігінің директоры болып жұмыс істегенін және барлық құжаттарға қол жеткізуге, басып шығаруға және қол қоюға құқығы бар екенін түсіндірді.

«Алайда белгілі болғандай, ол салық төлемей менің компаниям арқылы ақшаны қолма-қол ақшаға айналдырып, кассадан 2,5 мың АҚШ долларын жымқырған. Сонымен қатар ол абайсызда кісі өлтіргені үшін кінәлі екені белгілі болды. Оны жасырмақ болған. Біз ұрлық ісін сотқа бермейміз деп шештік, бірақ мен оны жалған құжат жасағаны үшін қуып жібердім. Мен Игілмановты қуып жіберген соң, Егармин оны бірден жұмысқа алды да, ол Есет Қосубаевпен АРТ орталығында жұмыс істей бастады. Тамыз айында пресс-конференциядан кейін олардың мені пәтерде тұтқындамақшы болатынын білдім, сондықтан біз шұғыл түрде туыстарымызға көшіп, түнде заттарды, бес чемоданды алып, қалғандарын қалдырдық. 1999 жылы 5 тамызда Қазақстанға тығыла алмаған соң, шетелге ұшып кеттік. Біздің адамдар бізді шекарадан өткізіп жіберді, әйтпесе біз одан өтпейтін едік. Бұл кезеңдегі құжаттардың көпшілігін Назарбаеваның адамдары әдейі жойғанына не құртып жатқанына сенімдімін. Бірақ шындық қазақстандықтарға ерте ме, кеш пе белгілі болады деп ойлаймын» деп түйіндеді сөзін Медетбеков.

Еске салсақ, 24 наурызда Қазақстанда экономиканы монополиясыздандыру жөніндегі комиссия жұмысын бастады. Оның міндеттерінің қатарында негізсіз жекешелендірілген объектілерді, соның ішінде ірі медиа ресурстарды мемлекет меншігіне беру бар.