«Миды кетуі» немесе ТМД елдерінің болашағы туралы бірнеше сөз
АҚШ билігі жоғары технологиялық салалармен айналысатын шетелдік мамандарға H-1B визаларын беруді қайта бастайды. Бұл туралы 31 наурызда Bloomberg ақпарат көздеріне сілтеме жасап хабарлады. АҚШ президенті Джо Байденнің шетелдік инженерлер мен бағдарламашылардың кіруіне тыйым салуды ұзартпау туралы шешімін ол алғаннан бері АҚШ әкімшілігіне визалық тыйымды алып тастауға қысым жасап келе жатқан технологиялық алпауыттар оң қабылдайтындығы атап өтілді.
24 ақпанда Байден Трамптың бірқатар санаттағы шетелдіктерге АҚШ-қа кіруіне шектеу қою туралы бұйрығын алып тастады. Қазіргі президенттің айтуынша, мұндай жарлық АҚШ-тың мүдделерін алға тартпайды, керісінше, мемлекетке зиян тигізеді, өйткені бұл АҚШ азаматтарының отбасы мүшелері мен заңды тұрақты тұрғын мәртебесін иеленушілердің олармен кездесуіне жол бермейді. отбасылар. Байденнің айтуы бойынша, бұл жағдай бүкіл әлемдегі таланттарды пайдаланатын Америка экономикасының кейбір салаларына кедергі келтіреді.
«Мидың кетуі» деген тіркес 1950 жылдардың басында пайда болды — Ұлыбританияда олар британдық ғалымдардың АҚШ-қа жаппай қоныс аудару процесін сипаттады. Жарты ғасыр ішінде білікті мамандардың жаһандық көші-қонының көлемі керемет өсті және қазір көптеген мемлекеттердің болашағы үшін елеулі қауіп ретінде қабылданды. Екінші жағынан, кәсіби көші-қонды қорғаушылар бейтарап басқа атауларды қолданады, мысалы, «ми алмасу» немесе «мидың қозғалғыштығы» — және бұл процестің тек «кемшіліктері» ғана емес, сонымен қатар «жағымды жақтары» да бар екенін атап көрсетеді.
Жасыратыны жоқ, қазіргі кезде жоғары білімді жастар өз елінен (жоғары ақы төленетін, қызықты және шығармашылық жұмыс табуға мүмкіндік жоқ) шетелге (ондай мүмкіндік бар) жақсы жалақы алатын жерде жұмыс істеуге дайын және олар осы қызықты және шығармашылық өмірді қайда өткізе, соған баруға дайын.
Өткен жылдың соңында халықаралық сарапшылар жоғары білімді адамдар, яғни «ми» ең көп батысқа кететін елдердің рейтингін жасады. Белгілі болғандай, Батысқа «мидың кетуі» көп бөлігі Үндістаннан ағып келген. ЭЫДҰ елдерінде осы елден 3,12 миллионнан астам жоғары білімді мигранттар жұмыс істейді. Екінші орында Қытай, ол жақтан ЭЫДҰ елдеріне шамамен 2,25 миллион маман кетті. Үшіншісі — Филиппины (1,89 млн адам).
Әрі қарай рейтингте ЕО-ның бірнеше елі бірден бар. Бұл Ұлыбритания (1,74 миллион), Германия (1,47 миллион) және Польша (1,2 миллион). Сарапшылар бұл фактіні Еуропалық Одақтың өзінде ішкі еңбек көші-қонының кеңеюімен түсіндіреді — жоғары білікті кадрлар бір елден екінші елге еркін ағады. «Мидың кетуі» бойынша елдер рейтингіндегі жетінші және сегізінші орындарды Мексика және Ресей сияқты елдер алады.
Мексикадан шамамен 1,14 миллион адам, ал Ресейден шамамен 1,06 миллион жоғары білімді мамандар кетті. Сонымен бірге, мексикалықтар, ЭЫДҰ мәліметтері бойынша, Америка Құрама Штаттарына жұмыс істеуге кетсе, ресейліктер негізінен Германияға кетеді. Айтпақшы, Германияға ресейліктерден басқа Польша, Түркия және Қазақстаннан білікті кадрлар да белсенді келеді.
Ресейден кейін «мидың кетуі» бойынша осы рейтингте Украина (9-ші орын) тұрғаны қызық, ол жерден 774 мыңға жуық жоғары білімді мигранттар Батыс елдеріне кетті. Ал ондықты 773 мыңға жуық білікті мамандар кеткен Румыния жауып отыр.
Осылайша, қазіргі заманғы жастардың проблемалары біздің уақытымызда өзекті болып отыр. Бүкіл әлемде, тіпті Қазақстанда да жастардың басымдықтары өзгеруде. Жақында Қазақстандағы жастардың тенденциясын зерттеу нәтижелері жарияланды.
«Егер демографияны қарастыратын болсақ, онда Қазақстан халқының саны өсуде. Бүгінде республикада 18,6 миллионнан астам адам тұрады. Табиғи өсімнің арқасында халық саны өсуде. Алайда, елден кететін жастар санының көбеюі алаңдаушылық туғызады. Жастар арасында жүргізілген сауалнамаға сәйкес, олардың көпшілігі Қазақстаннан кетуді жоспарлап отыр. Атап айтқанда, 15-тен 29 жасқа дейінгі қазақстандықтардың шамамен 42 %-ы шетелге оқуға немесе тұрақты тұруға кетуді жоспарлап отыр», — деді Дильда Майданбекова, Нұр-Сұлтан Коммунистік Халық партиясының қалалық филиалының екінші хатшысы.
Себептері қандай және онымен қалай күресуге болады? Оның айтуынша, қазақстандық жастардың жартысына жуығы шетелде оқуды аяқтағаннан кейін шетелде қалады. 40 %-ы қызықты жұмыс ұсынса, Қазақстанға орала алады.
«Қазақстанда тұратын орта жастағы адамдар қоршаған ортаға жақсы бейімделген. Ал мемлекеттік қызметте, үлкен бизнесте орны жоқ жастар өзге елдерге назар аударады. Көші-қон көңіл-күйін анықтайтын негізгі факторлар: материалдық әл-ауқаттың жақсаруы, перспективаның болмауы, мансаптық өсу мен даму, шетелде жоғары сапалы білім беру қызметтері», — деді Дильда Майданбекова.
Оның айтуынша, Қазақстандағы орта және жоғары білім сапасының проблемасы қаржыландыру деңгейімен тікелей байланысты. «Мәселен, 2016 жылы жоғары білім берудің мемлекеттік бюджеті күндізгі бөлімде оқитын адамға 504 долларды құрады. Салыстыру үшін: Ресейде бұл көрсеткіш 8,8 мың доллар, Қытайда — 3245 доллар, Түркияда — 3590 доллар, Оңтүстік Кореяда — 9656 доллар, ал АҚШ-та — 11 319 долларды құрайды», — деді Дильда Майданбекова.
Біздің мәдениетіміздің соңғы 25 жыл ішінде аянышты күйде болғаны жасырын емес. Біздің көптеген таланттар өз мансабын болашағы бар елдерде құруға мәжбүр. Бұл тек мәдениетке ғана қатысты емес. Біздің перспективалы жастар жақсы өмір сүру үшін басқа елдерге кетеді. Қазақстандық жастардың талантты, дарынды, креативті бөлігі өз елінде аз ақшаға жұмыс істегісі келмейді және егер Еуропаға немесе Америкаға көшу мүмкіндігі болса, олар соған кетіп жатыр.
PS. Егер жастар мәселесі саласындағы жағдай осылай жалғаса берсе, онда ТМД елдерінің болашағынан қандай перспективалар күтуге болады?
Керімсал Жұбатқанов, Қазақ — Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты
