Бауыржан Момышұлы: даңқты жауынгердің үздік өлеңдері — Қазақстан жаңалықтары

Stan.kz Кеңес Одағының батыры, Екінші дүниежүзілік соғыстың даңқты жауынгері, әскери қолбасшы, әрі белгілі жазушы Бауыржан Момышұлының 8 өлеңін ұсынады.

Ана тілін ардақты

Көшеде бояу ерін салқылдаған,

Былдырап орысшылап жырқылдаған,

Ұмытып ана тілін, салт – санасын,

Не қалды тілімізде жыртылмаған

Отбасы түсініксіз жатқан балдыр,

Газетте қазақ сөзі аз, шылдыр – мылдыр.

Оқысаң алып кітап шым – шытырық,

Опырмай, сандырақ па, бұл не бұлжыр?!

Ержеткендер сөйлейді орысшылап,

Кім отыр сөз құрылысын қынап – сынап,

«Мамасы» мен «папасы» шұршіт болып,

Күйдірді – ау, шүршітшілеп, бала жылап.

Тырнақтап жина әр жерден

Еріккеннен жазылған

Елге ермек бола алмас,

Зерікеннен жазылған

Зерттеуге белгілі бола алмас.

Ылғи алтын іздеме,

Қазына оған тола алмас.

Сұлу сөзге құл болма,

Зеректік онда көп болмас.

Қол-аяғы болмаса,

Орнынан адам тұра алмас.

Қанатын жазып ұшқанмен,

Құйрықсыз құс қона алмас.

Талабы таудай болса да,

Барлығын жалғыз бере алмас.

Тырнақтап жина әр жерден,

Асылын елеп теріп ал.

Көзге ілместен тастама,

Кірпішсіз үй құра алмас.

Ескертпе

Найзадан қол босаса қалам алдым,

Толғанып оқиғаны көп ойландым.

Тырмысып әл келгенше көргенімді,

Жалтақтамай, именбей ашық жаздым.

Отырсам көп ойланып күнім жақын,

Әр адам біле бермейд сөздің парқын.

Ұрпаққа арнап істелген адал еңбек,

Ақ ниетпен ұсындым саған, халқым.

Жазушы болмаған соң менің затым,

Көркемді, жұмыр емес жазған хатым.

Салмақтайтын саналы ер табылса,

Атаусыз неге қалсын менің атым.

Алдым, құрбым, сізден жылы хат бүгін 

Бір жыл өткен соң анау оның хатына жауап берді.

Алдым, құрбым, сізден жылы хат бүгін,

Ол әкелді өмірдің мол шаттығын.

Ұсындың да жүрегіңді, гүліңді

Жуып-шайдың кеудемдегі мұңымды.

Мөлдіреген таң сәріде шыққа ұсап,

Тамды — дағы тазалады қара өріктің тозаңын.

Ұсындың да жүрегіңді, гүліңді

Талпынам да жетсем деп қол созамын.

Тебірендім, ардақтадым атыңды,

Жас балаша әлдиледім хатыңды.

Көктен ағып түскен қолға меруерттей

Аяладым сенің махаббатыңды.

Көз алдымнан бір кетпейді зор тұлғаң,

Қор қызыңдай өзі келіп ұйықтатады,

Өзі келіп оятады ұйқымнан.

Өзі келіп ұйықтатады

Өзі келіп оятады ұйқымнан.

Әскер аты 

Тік аяқ, бура санды, құймақ тұяқ, 

Кең маңдай, етсіз жақты, қамыс құлақ. 

Омыраулы, жібек жалды, сағақ мойын, 

Бұлшық етті, сауырсын, артың талмақ. 

Иығың тік, жұмыр палуан келген белің, 

Тықыр жүн, майланғандай жылтыр терің. 

Тыртыңқы іш, аш бөрінің қарынындай, 

Бесіктен ерге жайлы тегіс жоның. 

Сағат қағып адымдап шұлғып жүрсең, 

Тұлпарға жеткізбейсің заулап желсең. 

Шабысың ұшқан құстан кейін емес, 

«Бір қызға сені қалай» қылған өлшем. 

Жып-жылтыр, мөлдірген қара сүлік, 

Анадан артық туған сен бір «күлік». 

Аттан ассаң, дауым жоқ менің сенде, 

Теңеру сені қызға шерменделік.

Арман жар

Қолаң қара шашы бар, ашаң жүзді,

Қыр мұрын, қиылған қас, қара көзді,

Толықша, сұңғақ бойлы, алма мойын,

Тиісті жауап бере майда сөзді.

Кең иық, әм кеуделі, құмырсқа бел,

Сипатты, салтанатты көргенде ел,

Ақ тамақ, оймақ ауыз, ауыр мінез,

Көз салмас көрінгенге көңілі ер.

Жырқылдақ, әсіреңкі, сылаң емес,

Ұн бетті, бояу ерін, қылаң емес,

Қылығы оларсыз-ақ жарасып тұр,

Ойыңа ой қосады берсе кеңес.

Жарасқан барлық кейпі денесіне,

Кім болмас риза туған енесіне.

Дәл соны жанға балап жар етпесең,

Күн көзі тірі жүріп көресің бе?!

Біреулерге 

Танимын сені ертеден, өстік бірге, 

Қызығын талай күннің кештік бірге. 

Шықса да сақал-мұртың сырғанайсың, 

Бола алмай өзің ие еш пікірге

Елпілдеп тұра алмайсың, елпең қағып, 

Сөйлейсің өзгелердің аузын бағып. 

Сипаңдап шені үлкенге сыйлампазсың, 

Бетіңе алуан түрлі бояу жағып. 

Басқаның жамылған соң көлеңкесін, 

Жалтақтап өлетіндей кетеді есің. 

Жүрексіз қоян сынды сендейлер ғой 

Халықтың қашыратын берекесін. 

Бейшара, жаңа білдім, кем екенсің, 

Қурайға іші қуыс тең екенсің. 

Айтушы еді әкем марқұм қызық өлең, 

Сондағы «нысанасы» сен екенсің. 

«Бүркіт болсаң, түлкіні алмас едің, 

Кекіліктің соңынан қалмас едің. 

Басына бадамшының қонып алып, 

Қиқулап шақырса да, бармас едің. 

Өгіз болсаң, болмас ең іске терең, 

Бір қыста болар едің үш көтерем. 

Екі айналып келген соң, жатып алып, 

Құйрықты қотшыларға тістетер ең. 

Түйе болсаң, сен өзің жөн болар ең, 

Аттан кейін, есекпен тең болар ең. 

Қия беттен жығылып белің сынып, 

Қарға менен құзғынға жем болар ең. 

Ешкі болсаң, сен өзің сұр болар ең, 

Бұтыңда желіні жоқ қу болар ең. 

Базарға айдап барса, өтпей қайтып, 

Қайтарда жарым теңге пұл болар ең. 

Қой болғанда, болар ең сары қошқар, 

Аузыңда бір тісі жоқ кәрі қошқар. 

Ақыраптың басында азбандық қып, 

Тоқсанда өліп, етіңді итке тастар. 

Қой болғанда, сен өзің шашар едің, 

Ережептің басында қашар едің. 

Ит болғанда, болар ең дүрегейдей, 

Тек жатпайтын қорада үрегейдей. 

Бұлтты күні жатар ең үйге кіріп, 

«Кет, жоғалғыр» десе де түрегелмей. 

Жылқы болсаң, болар ең сапақ сары, 

Аузыңда бір тісі жоқ мүлде кәрі. 

Тағы да адам болып жаның қапты, 

Мал болғанда, болар ең кімге дәрі».

Қайран сегіз

Панфилов тірі кезінде

Москваның төрінде

Жау жағадан алғанда,

Батыс елін қиратып,

Қанды ылаң салғанда,

Қаһарына шыдатпай,

Күші кернеп мастанып,

Бізді түгел жойдым деп,

Жер жүзіне мастанып,

Бүкіл жұртқа жар салып,

Лек-лек етіп қол жинап,

Танктері салып өрт,

Аспанда көп самолет,

Зеңбірегін сүйретіп,

Оты шығып аузынан,

Қолтығынан дем алып,

Аға, іні құл етіп,

Қарындас, қатын күң етіп,

Қанатты қанға малғанда.

Руза бойын жайлаған

Жүз мыңға жақын жау қолын,

Бөгет болып көлденең,

Жібермей алға байлаған,

Өр көкірек дұшпанның

Өршуін басқан біз едік.

Танкке қарсы таяқпен

Арпалысып күресіп,

Діңкелеткен біз едік.

Ынтымақты табанды,

Құрыш тәртіп болатты,

Бұлжытпастан бұйрықты,

Жалтартпастан жарлықты,

Белуардан қан кешіп,

Намыс туын көтеріп,

Жалғыз да болсаң алтауға,

Шыдап көрген біз едік.

Айуан келбет дұшпанның

Отыз мыңнан өлтіріп,

Жетпіс мыңнан жаралап,

Қырық мыңын қашырып,

Жүз танкісін бүлдіріп,

«Жеңілмес» намын күйдіріп,

Ойран сап бетін қайтарып,

Жау мұқатқан біз едік.

Гвардия атаққа ие боп,

Ту алып үлкен советтен,

Атағымыз жер жарып,

Ел қуанып, жау қорыққан,

Ызғарлы жігіт солдаттар

Майдан төрін шаңдатқан,

Ерлігіне таңғалтқан,

Қазақ, қырғыз ұлы едік

Панфиловтың кезінде.

ІІ

Панфилов қаза тапқан соң,

Бастады бізді Чистяков

Панфиловтың жолымен,

Ақылға салып іс істеп,

Соғысқа ендік жөнімен.

Жылы жерден келсек те,

Елемей боран, аязды,

«Ильмен» менен «Холмның»,

Арасында айқайлап,

Жүзімізден жай жайнап,

Ұран салған біз едік.

Белуардан қар кешіп,

Түкірік түспес аязда

Жылы орнынан қозғалтып,

Ордасына ойран сап,

Дірілдетіп бездіріп,

Қыр соңынан қалмастан

Дұшпанды қуған біз едік.

Көбін қолға түсіріп,

Аяқ-қолын үсіріп,

Он бес мыңын өлтіріп,

Жауды қырған біз едік.

Екі жүз отыз шақырым

Жорықта болып соғысып,

Тоқайласып, тоғысып,

Екі жүз қыстақ,

Қырық мың ел

Миллиондай шаршы жер,

Тоғай, орман, жол, өзен,

Табанынан дұшпанның 

Босатқан ерлер біз едік.

Олжаны елге сауға етіп,

Атақ алған майданда 

Қос орденді жалаулы,

Риза боп маршал мақтанған,

Жыраулар мақтап жырлаған,

Панфиловшыл азамат

Әскер көркі аталған

Ер солдаттар біз едік.

Батпақ кешіп белуардан,

Тоқсан бір күн ашығып,

Паналап ағаш, орманды,

Жүз атака тойтарып,

Қаншама қиын болса да

Ар-намысқа тырысып,

Аш күзендей құрысып,

Ата жаумен күресіп,

Жағаласып тіресіп,

Табандылық көрсеткен,

Кобляки деген шалшықта

Бастығымыз Чистяков

Бірнеше қиын қиямет

Басымыздан кешіріп,

Оттан тіккен қапшықтан

Жеңіспен шыққан біз едік.

ІІІ

Біз кім едік, біз едік

Панфиловтың кезінде,

Біз кім едік, біз едік,

Чистяковтың кезінде,

Кейіннен келді бастауға 

Чернигов деген нақұрыс,

Бастау жөні осы деп,

Күнде қиқу, ақырыс

Жігіт көңілін жер етіп,

Майда өсек сөз етті.

Бұрынғыны көре алмай,

Қолынан іс келе алмай,

Балағаттап ақыреттеп,

Айқын көлді шөл етті.

Ерлердің көбі шыдамай,

Сай-сүйегі сырқырап,

Ызаланып, қынжылып,

Басқа қолға көп кетті.

Әбден байқап қарасам, 

Чернигов деген Шернияз 

Ақылы жоқ, ары жоқ,

Ел қадірін білмейтін,

Ер қадірін сүймейтін,

Саясатсыз, сауатсыз,

Өз басын сипап сыйлаған,

Пасық пікір, дөң мінез,

Әдепсіз өскен ит екен.

Тегін сұрап қарасам,

Сасық тері иленген

Қабырлаған құрт екен.

ІV

Әділдікке тәнт тұрып,

Өсекке көңіл бөлмейтін,

Қара ниет озбырлық,

Қиянат тисе арыма,

Кім алдында болса да,

Оған мен жол бермеймін.

Аштырмаймын ауызын,

Езіп жүрек-бауырын

Он тоғызыншы июльде

Қырғыз, орыс алдында,

Жеті рет соғып найзамен,

Отырғыздым үндетпей,

Орынсыз айтқан сөзіне,

Өз басымды қорғаумен,

Талғар полкын қорғаймын,

Панфилов жөнін қорғаймын,

Ресімін сегіздің

Жігіт арын қорғаймын.

Кеткенше Шекең орнынан

Сөзімнен мен танбаймын.