Қазақша реферат: Ұстаздық дарын және өнер |

Ұстаздық әдеп, дарын, өнер, шеберлік — ұстаздың еңбегіне байланысты кәсіби қасиеттер. Ұстаз болу әркімнің қолынан келе бермейді. Ол туа біткен қасиеттермен байланысты: сезімталдық, өнегелілік, әдептілік, баланысты сүйе білу, т.б. Кейбір ұстаздар дарынды болады. Ол қасиет барлық ұстаздарда бола бермейді, ол табиғатынан немесе туа біткен белгі. Дарын — үлкен нышаннан туындайтын қабілеттіліктің түрі. Ол — адамның сәби кезінен байңалатын дара психологиялық ңүбылыс. Дарындылың барлың адамда бола бермейді. Дарындылықтың езі адамның қабілетіне қарай бөлінеді. Соның ішінде үстаздың дарын. Ол туа біткен қасиет. Біраң оны әрмен ңарай дамытпаса, ондай дарындылық та өз нәтижесін бермейді.
Үстаздың барлығы бірдей дарынды емес. Үстаз әдепті, іскер, шебер, өнерлі болуы мүмкін, дарынды болуы міндетті емес. Кезінде А.А.Макаренконың өзі өзін дарынды үстаздардың тобына жатңызбаган. Ол өзін шебер үстаз-дардың ңатарына қосқан.

Ұстаздың ңызмет өнерге жатады. Ол үшін үстаз психо-логиялың-педагогикалық білімді, дағдыны, іскерлікті толық меңгеріп, оны кәсіби еңбегімен ұштастырып, күш-жігерін аянбай, шөкірттің оңу-төрбиесіне жүмсау қажет. Ұстаз өз еңбегінің нөтижесін көретіндей болып тер төксе, өмірдегі барлың жаңалықты ңызметіне ұтымды пайда-ланса, осы еңбектің сценарийін өзі жазып, қойылымын өзі басңарып, басты рөлде өзі ойнап, шәкірттерін толық осы іске араластырып, сондай тамаша сабақ немесе іс-шара жүргізсе, мүндай ұстаздың қызметін ұстаздық өнер деп айтар едік. Ұстаздың өнерге: а) Ұстаздық шеберлік жатады. Бұл — ұстаздың өнерді меңгеру жолы. Шебер — өз ісін жетік меңгерген, өз қызме-тінде өнерлі адам. Ұстаздық шеберлік те осыған жатады. б) Ұстаздық техника (үстаздық бейімділік) — ұстаздың іс-қимылы арқылы үстаздық шеберлікті меңгеру қүралдары. Шеберлікке қол жеткізуге болады. Ол үшін адамның үстаздыңқа бейімі болуы керек. Бейімділік ұстаздың қызметке, шәкірттермен жүмыс істеуге айңын бейнеленген ыңғайы мен ңабілеттен көрінеді.

Ұстаздың өнер де тұтас құбылыс. Ол бірнеше құрамдардан тұрады: а) Мақсаттар жүйесі — бағыт-бағдар. Ұстаздың өнердегі мақсаттар үстаздық қызметтің мәнін ашады, бағытын айқындайды. Үстаздық ңызметтің барлың түрлерін осы мақсаттың төңірегіне топтастырады. Мысалы, гуманитарлық тәрбиедегі мақсаттар жүйесі — балаға өнегелі төрбие беріп адамгершілікке, сезімталдыңқа, сүйкімділікке тәрбиелеп, баланың жан-жақты дамуына мүмкіндік беру. б) Екінші құрам — баланы жан-жақты білу, оның физиологиясын, психологиясын, әлеуметтегі орнын, тәрбиесін, яғни баланы физиологиялық, психологиялық, әлеуметтік және педагогикалық түрғыдан зерттеу, терең білу. в) Үшінші құрам — ересектер мен балалардың арасындағы этикалық, эстетикалың қарым-қатынастарды ұйымдастыру принциптері. Бұл құрам тек ұстаздың іс жүзіндегі қатынасы арқылы іске асады. Мүны іс жүзіне асыру үшін ұстазға мынандай талаптар қойылады: 1. Мақсатқа талпынушылық, болашаңты меңзеу; 2. Принциптілік, әділеттілік; 3. Талап қоя білу, сыйластық, тілектестік; 4. Сенімділік, табандылың, айқындылың; 5. Іскерлік, ұйымдастырушылың, төртіптілік, бастамашылық; 6. Істің оңға басуын шын ниетпен құптау; 7. Жоғары нәтижелілік, ңарым-қатынастағы әдептілік, сыпайылық, ізеттілік. Осы талаптарды толығымен орындаған жағдайда ұс-таздың өнердің үшінші қүрамы орындалады. г) Төртінші құрам — ұстаздың баланы топта, әлеумет-тік ортада алатын орнын айқындап біліп, толық мінезде-ме бере білуіне байланысты. Әлеуметтік әдістеменің нә-тижесінде үстаз балалар ұжымын немесе жеке шәкірттердің көңіл-күйін, ұжымда алатын орнын (лидер, ара-ңатынас) жағдайын біліп бағыт-бағдар жасай алады. д) Бесінші құрамы — шәкіртті өнер салаларымен (өн-күй, көркем сурет, сахна өнері, мөнерлеп сөйлеу, т.б.) сусындатып тәрбиелеу.