Кәсіпорынның қаржылық инвестициялық қызметі
Мазмұны
Кiрiспе
- Кәсіпорынның қаржылық инвестициялық қызметінің мәні мен маңызы
1.1 Кәсіпорынның қаржылық инвестициялық қызметінің мәні
1.2 Кәсіпорындағы қаржылық инвестициялық процестердiң кезеңдерi және жүзеге асыру көздері
- Қазақстан Республикасының кәсіпорындардағы қаржылық инвестиция тартудың тиімділігін талдау
2.1 Қазақстан Республикасының кәсіпорындардағы қаржылық инвестиция тартудың ерекшеліктері
2.2 Оңтүстік Қазақстан обылысының кәсіпорындағы қаржылық инвестициялық процестерді талдау
- ¬аза¶стан Республикасындағы кәсіпорындардың қаржылық инвестициялық қызметін жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Жоспар
Кiрiспе
- Кәсіпорынның қаржылық инвестициялық қызметінің мәні мен маңызы
1.1 Кәсіпорынның қаржылық инвестициялық қызметінің мәні
1.2 Кәсіпорындағы қаржылық инвестициялық процестердiң кезеңдерi және жүзеге асыру көздері
- Қазақстан Республикасының кәсіпорындардағы қаржылық инвестиция тартудың тиімділігін талдау
2.1 Қазақстан Республикасының кәсіпорындардағы қаржылық инвестиция тартудың ерекшеліктері
2.2 Оңтүстік Қазақстан обылысының кәсіпорындағы қаржылық инвестициялық процестерді талдау
- ¬аза¶стан Республикасындағы кәсіпорындардың қаржылық инвестициялық қызметін жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Нарықтық қатнастарға өткен дербес егеменді еліміздің алға қарай даму
барысынды түрлі әрекеттер атқарыла бастады.Кеңестік экономикадан өтпелі экономикаға өткенде еліміздің экономикасындағы байланыстар (өндірістік,экономикалық,сауда-саттық) үзіліп қалды,яғни экономикамыздың әсіресе үзілген байланыс салдарынан тоқтап қалған кәсіпорындарының жұмыс істеуі мен қайта жандануға инвестициялық көздердің маңызы зор.
Қазақстан Республикасы нарықтық экономикаға өтуіне байланысты өз нарықтық институтын, мемлекеттік басқару жүйесін, экономикалық шаруашылық жүйесін қалыптастырды. Осыған байланысты күрделі бақылау жүргізу барысында мемлекет экономикасына инвестицияны тарту жөнінде көлемі ұлғайғанын бақылап, және тартудың маңыздылығы байқалып, әсерінен мемлекет экономикасының дамуы көрінуде. Мемлекеттегі инвестициялық климоттың тұрақтылығы оның масштабы, құрылымы, эффектілігі шетел инвесторларға бизнесін дамытуға, үлкен табыс алуға, елдің жағдайын көтеруге жол ашады
Негізінен инвестицияларды тарту оның құрылымды саясатын жүргізу ісі мемлекеттен нақты қолдау табуы тиіс. Инвестициялық қаржыларды ел экономикасына қатыстыру саясаты әр түрлі нысанда жүзеге асыруға мүмкіндігін, оған банктері мен халықаралық ұйымдардан қарыз алудан бастап, кәсіпорындарды тікелей инвестициялардың меншігіне сатуға дейінгі әрекеттер жатады. Мұның өтпелі формасы ретінде бірлескен кәсіпорындар ұйымдастырылу да мүмкін. Шетел капиталын ұлттық экономикаға тарту өте пайдалы процесс. Бірден инвестиция құрылымдық саясаты елдің өндірістік базасын жедел жаңартуын және оның өндірістік мүмкіндігінің артуын қарастырады. Екіншіден, фирмалар жаңа өндіріс орындарын ашумен қатар, капиталистік бәсекелестік күресте шыңдалған еңбек пен өндірісті ұйымдастыру тәжірибесін жүргізеді.
Инвестиция түсінігі капиталды салымдар мәнінен кең ұғым болып табылады.Бұл түзетудің маңыздылығы «юридикалық тұлғалар,азаматтар мен мемлекеттің инвестицияларды жүзеге асырудағы тәжріибелік іс әрекеттер жиынтығы» түсінігіндегі инвестициялық іс-әрекет мәнін түсінуге қажет.
Жалпы инвестиция арқылы қоғамның прогрессшіл дамуында таптар мен әлеуметтік топтардың мүліктік жағдайы,алатын табысы,орны мен маңызы,Қазақстанның дүние жүзі мемлекеттері арасындағы, макроэкономикалық көрсеткіштері мен абыройы артады, қағам дамуында кешегі, бүгінгі және ертеңгі сатыларының рөлі анықталып, ол болашаққа екпінді қарқынмен жүруіне, дүниежүзілік цивилизацияланған елдерге интеграциялануына кеңістік ашады.Сонымен қатар, жаңа өндірісті рационалды орналастыру, барлық кәсіпорындар ішінде ірі,орта, шағын және шетел фирмалары толығымен қатысатындарының үлесін оптималды ету, экономикалық өрлеудің экстинсивтік түрінде қарағанда интенсивтік түрін барынша тиімді дамыту үлкен көлемде инвестициялар ағымдарына тәуелді.
- Кәсіпорынның қаржылық инвестициялық қызметінің мәні мен маңызы
1.1 Кәсіпорынның қаржылық инвестициялық қызметінің мәні
Қазіргі уақытта кәсіпорындардың тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ететін экономикалық құрылымдарды қалыптастыру өте маңызды.Олардың жұмысының алға басуы көп жағдайда қаржы ресурстардың,яғни инвестицияларды тартуды талап етеді.Осыған орай кәсіпорындарда инвестициялық қызметті күшейтуде.Себебі,кәсіпорындар бәсекеге қабілетті болып,өз өндіріс ауқымын кеңейтуде,яғни инвестициялық қызметті дамыту бірден-бір жол болып табылады..
“Инвестиция” термині экономикаµа жаєа келгендердіє Ѕµымдарында кейде шатасуµа дейін апарады. Инвестиция жалпы тґртіп бойынша, бЅрыннан бар активтерді ґрѕрлі адамдардыє араларында бјліске тѕсіретін сатып алушылы¶ экономика ѕшін инвестиция болып саналады. Экономистер ¶олданып жѕрген инвестициялардыє мазмЅны жаєа капиталды жасау деген Ѕµымды білдіреді.
Негізгі ¶орµа ¶аржы жЅмсау ( јндірістіє негізгі ¶оры) босал¶ы ¶орларµа, резервтерге, сондай-а¶ пайда, дивиденд жґне бас¶а да табыс табу ма¶сатымен ¶Ѕнды ¶аµаздар шыµаруµа Ѕза¶ мерзімді капитал бјлуді инвестиция деп атайды.
Инвестициялар — кґсіпкерлік ¶ызметтіє жґне нґтижесінде пайда (табыс) ¶Ѕралатын немесе ґлеуметтік тиімділікке ¶ол жеткізілетін ¶ызметтіє бас¶а да тѕрлерініє объектілеріне жЅмсалµан мѕліктік жґне интеллектілік ¶Ѕндылы¶тардыє барлы¶ тѕрлері, капиталдыє ел ішіндегі жґне шетелдегі экоєомикаµа Ѕза¶ мерзімді жЅмсалымы.
Инвестицияны материалды¶-затты¶ жґне а¶шалайнысанына бјлуге болады. Материалды¶-затты¶ инвестиция−ол салынуµа тиісті јндірістік жґне јндірістік емес объектілер, жабды¶тар, машиналар жґне т.б. сонымен ¶атар, ол − ауыстыруµа немесе техникалы¶ парктерді кеєейтуге, материалды¶ заттарды бас¶а инвестициялы¶ тауарларды арттыруµа баµытталµан, ал инвестицияныє а¶шалай нысаны болса, ол − а¶шалай капиталдыє материалды¶-затты¶ инвестициясын жасауµа, инвестициялы¶ тауарларды ¶амтамасыз етуге жЅмсалады.
Өндірістегі жалпы инвестицияны јнім инвестиция деп атайды. Ол −негізгі капиталдыє (негізгі ¶ор ) артуын ¶адаµалауµа баµытталады. Жалпы инвестиция біріктірушініє екеунен ¶осылады. Оныє ішінде біреуі −амортизация. Ол −негізгі јндіріс ¶Ѕралдарыныє Ѕдайы тозу жґне оныє ¶Ѕнын јндірілетін јнімге кјшіру процесі.
Екінші біріктіруші таза инвестиция−бЅл капиталдыє ¶аржы жЅмсау негізгі ¶орларды арттыру,јсіре беру, µимараттар салу, јндіру жґне ¶ондыру, ¶осымша жабды¶тар, ¶олда бар јндіріс ¶уаттыµын жаєµырту ма¶сатында іске асырылады. Материалды¶ јндіріс салаларындаµы инвестициялармен ¶атар, олардыє едґуір бјлігі ґлеуметтік-мґдени салаларына, яµни µылым, білім, денсаулы¶, дене шыны¶тыру, спорт, ¶оршаµан табиµи ортаны ¶орµау, осы салалардаµы жаєадан салынатын объектілерге, олардаµы ¶олданылып жѕрген техника мен технологияларды одан ґрі жетілдіруге жЅмсалады.
Инвестициялар Ж±Ї-ніє еє маєызды жґне еє јзгермелі компоненттерініє бірі болып табылады. ¶ашанда болмасын ¶Ѕлдырау кезінде тауарлар мен ¶ызметтерге деген шыµын ¶ыс¶арады, бЅл ¶ыс¶арудыє ѕлкен бјдігі инвестициялы¶ шыµындар кјлемініє ¶Ѕлдырауына ¶атысты.
¬аза¶стан Республикасыныє “Шетелдік инвестиция туралы” Заєында: “Инвестициялар дегеніміз— мѕліктік ¶Ѕндылы¶тардыє барлы¶ тѕрлері жґне оларµа деген ¶Ѕ¶ы¶, сондай-а¶ пайда (табыс) алу ма¶сатында инвесторлардыє кґсіпкерлік ¶ызмет нысандарында жЅмсалµан интеллектуалды¶ меншікке ¶Ѕ¶ы¶”.
Кґсіпорынныє инвестициялы¶ стратегиясы екі біріктіруден аны¶талады: кјлемі жґне ресурстар сипаты, сол сия¶ты нары¶¶а жґне бґсекеге жарамдылыµы. БЅл екеуініє біріктілігін талдау кґсіпорын стратегиясын ¶исынµа келтіруге мѕмкіндік береді.
Сонымен, жалпы тѕрінде инвестиция а¶ша ¶аражаты ретінде, банктік салы¶тар, акциялар жґне бас¶а да ¶Ѕнды ¶аµаздар, технология, машиналар, жабды¶тар, лицензиялар, оныє ішінде тауар белгілеріне, несиелер, кез келген бас¶а да мѕліктер немесе мѕліктер ¶Ѕ¶ыµы, зиялы ¶Ѕндарды кґсіпкерлік ¶ызмет объектілеріне немесе бас¶а да ¶ызмет тѕрлеріне пайда (табыс) жґне ґлеуметтік нґтижеге жету ма¶сатына пайдаланады.
Инвестициялар ¶аржы ресурстарын пайдалануды ¶ыс¶а мерзімді жґне Ѕза¶ мерзімді кѕрделі ¶аржылар формасында жѕзеге асырылады. Инвестициялардыє тѕрлері бойынша тґуекелдік (венчурлік), тікелей, портфельдік жґне аннуитеттік болып бјлінеді.
Венчурлік капитал− ѕлкен тґуекелге байланысты жаєа саладаµы ¶ызмет кјрсетудегі жаєа акциялар формасында шыµарылатын инвестициялар болып табылады. Венчурлік капитал жЅмсалµан ¶аржыныє ѕлкен јтелімділігі есебіндегі јз јзінен байланысты емес жобаларды инвестициялайды. Ол јзіне тѕрлі формадаµы капиталды Ѕштастырады: несиелік, акционерлік, кґсіпкерлік.
Тікелей инвестициялау −шаруашылы¶ субъектілерініє табыстар тѕсіруіне жґне осы субъектіні бас¶аруµа ¶атысу ¶Ѕ¶ыµын алу ма¶сатындаµы жалµа капиталµа жЅмсалуы болып табылады.
Портфельдік инвестициялар −портфельді¶алыптастыруµа байланысты (тѕрлі инвестициялы¶ ¶Ѕндар жиынтыµы) жґне ¶Ѕнды ¶аµаздарды сатып алу, сол сия¶ты болса да активтер болып есептеледі.
Аннуитеттік− тЅра¶ты аралы¶ уа¶ыт ар¶ылы салымшыµа елеулі табыс ґкелетін, са¶тандыру жґне зейнета¶ы ¶орларына жЅмсалатын ¶аржыларды кјрсетеді.
Кґсіпорынныє инвестициялы¶ ¶ызметі — оныє жалпы шаруашылы¶ ¶ызметініє ажыратылмайтын бјлегі болып табылады. Кґсіпорынныє экономикасында инвестицияныє маєызы орасан зор. ¶азіргі јндіріс ѕшінЅза¶ мерзімді формалардыє маєызыныє јсуі ерекше. Егер декґсіпорын ойдаµыдай жЅмыс істейтін, јнімніє сапасын арттыратын, шыµындарды азайтатын, јндіріс ¶уаттарын кеєейтетін, јзініє шыµарµан јнімдерініє бґсекеге жарамдыµын арттыратын жґне рынокта јзініє жайµасымын ныµайтатын болса, онда капитал салу ¶ажет жґне оны салу пайдалы. Сонды¶тан да оµан инвестициялы¶ стратегияны мЅ¶ият ґзірлеп, жоµарыдаµы айтылµан ма¶саттарµа жету ѕшін оны ѕнемі жетілдірін отыру ¶ажет.
Инвестициялық қызметті жүзеге асыру көздері екіге бөлінеді:
- Тартылған құралдар;
- Қарызға алынған құралдар.
Тартылған құралдар тұрақты түрде берілген және олардың иелеріне табыс төлене алатын (дивидент, процент түрінде) және иелеріне қайтарылмайтын құралдар жатады. Олардың қатарына: акция эмиссиясынан түсетін құралдар, қосымша салымдар (поллар), сонымен қатар қайтарымсыз несие үлестік негізде жасалатын мақсатты мемлекеттік қаржыландыру жатады.
Қарызға алынған құралдар белгілі бір мерзімге беріліп, уақыты аяқталған соң процентерімен қайтарылатынақша ресурстары жатады. Қарызға алынған құралдарға: облигацияларды шығарумен байланысты құралдар, сондай-ақ банктер мен басқа да қаржы –несиелік институттарымен , мемлекетпен берілген несиелер.
Тартылған және қарызға алынған құралдарды мобилизациялау әртүрлі әдістермен жүргізіледі, олардың негізгілеріне, несие ресурстары нарығы арқылы, мемлекеттік қаржыландыру арқылы капиталды тарту.
Капиталды бағалы қағаздар нарығы арқылы тарту нарықтың экономикада маңызы зор. Бағалы қағаздарды эмиссиялау мен орналастырудан түсетін құралдар инвестицияларды қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады.
Қаржы нарығында айналымда жүрген бағалы қағаздарэкономикалық мазмұны бойынша екі екі негізгі түрге бөлінеді:
- Үлестік, нақты меншіктегі иеленушінің белгілі бір үлесін анықтайды (акционерлік қоғамдардың жай және артықшылығы бар акцияларға бөлінеді).
- Қарыздық, иеленушіменн төлеуге міндеттелетін нақты процент ставкасы мен нақты өтеу мерзімі бар бағалы қағаздар (мысалы, облигация).
Қаржы құралдарын осындай критериге сәйкес эмиссия негізінде пайда болған бағалы қағаздар келтірген және қарызға алынған болып бөлінеді.
Акциялар эмиссиясы. Акцияларды эмиссиялағаннан түскен қаржы құралдары акциянерлік қоғамдармен акциянерлік капиталды келтіруге арналған инвестициялық көздерді қаржыландыруда маңызы үлкен. Акцияларды шығару арқылы меншікті капиталды ұлғайту тек қаржы құралдарына қажеттілігі бар фирманың қайта жаңару негізде ғана болады.
Айта кету керек меншікті капиталдың ұлғаюы басқа шотпен жүзеге асады—бөлінбеген пайданың капитализация арқылы. Меншікті капиталды осы әдіс арқылы ұлғайтуды акционерлік қоғам басшылығы акционерлік қоғам жиналысының қабылдаған шешімі негізінде қарапайым акция ұстаушылардың бөлінбеген пайдадан дивиденттерін төлемей, оны әр түрлі іс-әрекеттерге инвестициялайды. Пайданың қалған бөлігін акционерлік қоғамның акционерлері оларды болашақта табыс алу мақсатында инвестициялайды.
Пайданы ұстап қалу акционерлік капиталды ұлғайтудың акцияны эмиссиялауға қарғанда қарапайым, әрі арзан әдіс болып табылады. Өйткені бұл жағдайда акцияларды сақтау шығындар болмайды. Сонымен қатар пайдаланған инвестициялау практикасы ағымдағы дивиденттерді көбейтуге кедергі келтіріп, акция курсына теріс әсер етуі мүмкін. Өткені, дивиденттерді төлеу үздіксіздігін акция курсының нақты формалары болып табылады. Акциялардың парақтық құнының өсуі олардан түсетін табыстық шоғырлануына байланысты. Сондықтан да неғұрлым көп дивиденттер төлеу , соғұрлым қосымша акцияларды сатқаннан капиталды ұлғайтуды жеңілдетеді.
Пайданы ұстап қалғанда құралдар жоғарғы табыс нормасын беретіндей және дивидентті төлеумен байланысты шығындарды жабатындай инвестициялану қажет. Осылайша жаңа акцияларды сатудан түскен қаржы құралдарына сол акцияның дивиденттерін, сол акция курс кезіндегідей бұрын болған акцияларын капитал көлеміндегі табыстар қайтамсыз ететіндей инвестициялау қажет.
Жалпы алғанда акциянерлеу, инвестициялау әдісі тек бәсекеге қабілетті кәсіпорынға ғана тиімді болады. Акцияларды эмиссиялау мен орналастыру үлкен шығындармен байланысты. Сондықтан бірге алдындағы акциялардың құнсыздануы мүмкін, акциялардың бақылау пакетінің жоғалуы, акционерлік қоғам басқа фмрмамен сатып алынуы.
- Кәсіпорындағы қаржылық инвестициялық процестердiң кезеңдерi және жүзеге асыру көздері
Инвестициялы¶ процесс— бЅл инвестициялы¶ ¶ызметті жѕзеге асыру бойынша кезеєдердіє іс-ґрекеттердіє жґне операциялардыє жѕйелігі болып табылады.Инвестициялы¶ процесстіє кезеєдері:
I-кезеє.Инвестициялау туралы шешiмдi ¶абылдау:
-инвестициялаудыє ма¶саттарыныє ¶алыптасуы;
-инвестициялаудыє баµыттарын аны¶тау;
-инвестицилаудыє на¶тылы объектілерін аны¶тау.
II-кезеє.Инвестицияларды жѕзеге асыру жґне эксплуатациялау.
Инвестициялы¶ туралы шешімдерді ¶абылдау барысында ґртѕрлі ма¶саттар ¶ойылады. Бастап¶ы ма¶сатар формальды ма¶саттар болып табылады. Формальлі ма¶саттар инвестордыє стратегиялы¶ баµыттарына байланысты. Формальді ма¶саттар келесілер болуы мѕмкін:
— табысты јсіру;
–јндіріс масштабын кеєейтуге;
–билікке Ѕмтылу;
– ґлеуметтік экологиялы¶ мґселелерді шешу жґне т.б.
Институционалды инвесторлар ѕшін инвестициялы¶ ¶ызметтердіє негізгі баµаты баµалы ¶аµаздарµа инвестициялау. Өндіріс кґсіпорындарына материалды жґне материалды емес активтерге салу болып табылады. ¶аржылы¶ инвестициялар кјбінесе бас¶а кґсіпорындарды бас¶аруµа ¶атысу ма¶сатымен ѕлестік баµалы ¶аµаздарды сатып алу тѕрде жѕзеге асырылады немесе саудагерлік ма¶сатарда уа¶ытылы бос а¶ша ¶аражаттарын орналастыру.
Инвестициялы¶ процестіє јзіне тґн кешенді сатылары бар. Олар:
— капитал салымын ¶аржыландыру;
— инвестициялы¶ объектілерін аны¶тау;
— аталµандардыє орындалуын ба¶ылау.
Объектісіне ¶атысты инвестициялар келесі тѕрлерге жіктеледі:
- Мѕліктік инвестициялар (материалды инвестициялар);
- ¶аржылы¶ инвестициялар;
- Материалды¶ емес инвестициялар.
Мѕліктік инвестициялар – бЅл на¶та инвестициялар. ¶аржылы¶ инвестициялар – бЅл ¶аржылы¶ мѕлікке салынатын салымдар, бас¶а фирмалардыє жЅмыстарына ¶атысу жґне борышты¶ ¶Ѕ¶ыµына ие болу. Мысалы, акция, бас¶а да ¶Ѕнды ¶аµаздарды сатып алу.
Ал материалды¶ емес ¶Ѕндылы¶тарµа ¶атысты инвестицияларµа зерттеу мен талдау жасау, кадрлар даярлау, жарнама жґне бас¶аларµа салынатын инвестициялар жатады.
Әрекеттіє баµытына ¶арай инвестициялар келесі тѕрлерге бјлінеді:
- бастап¶ы инвестициялар немесе нетто-инвестициялар, кґсіпорынды негіздеуде немесе сатып алуда жѕзеге асырылатын инвестициялар;
- јндірістік потенциалды Ѕлµайтуµа баµыттылµан, кеєейту инвестициялары (экстенсивті инвестициялар).
- ¶айта инвестициялау, яµни кґсіпорынныє негізгі ¶орыныє ¶Ѕрамын ¶олдау ма¶сатында жаєа јндіріс ¶Ѕралдарын жасауµа немесе сатып алуµа баµытталµан бос инвестициялы¶ ¶аражаттармен байланысты инвестициялар. Оларµа мыналарды жат¶ызуµа болады:
— бар объектілерді жаєа объектілермен ауыстыруµа баµытталµан
ауысттыру инвестициялары;
— рационализациялауµа арналµан инвестициялар, технологиялы¶
жабды¶тарды немесе роцестерді жетілдіруге жЅмсалады;
— шыµару баµдарламасын јзгертуге жЅмсалатын инвестициялар
— девирсификациялауµа арналµан инвестициялар, олар јнімніє
номенклатурасыныє јзгеруіне, јнімніє жаєа тѕрлерін шыµаруµа жґне жаєа сату рыногын Ѕйымдастыруµа жЅмсалатын инвестициялар;
— болаша¶та кґсіпорынныє ¶алыпты жЅмыс істеуін ¶амтамасыз етуге баµытталµан инвестициялар.
БЅµан µылыми жЅмыстарµа, кадрларды дайындауµа жарнама, ¶оршаµан ортаны ¶орµауµа баµытталµан инвестициялар кіреді.
Инвестиция жайында шешім ¶абылдау бас¶арманыє стратегиялы¶ ¶иын міндеті болып табылады. Инвестициялау кґсіпорынныє ¶аржылы¶ жаµдайын жа¶сартудаµы тиімді шараныє бірі.
Инвестициялы¶ шыµынныє јтелуі — бЅл салынµан ¶аржыны ¶айтару мерзімі. ¶аржы салымдарыныє шыµынды јтеу мерзімі мемлекеттіє инвестициялы¶ саясатына тікелей байланысты. Шыµындардыє ѕш типі ерекшеленеді.
- Кґсіпорынныє негізгі ¶орларына инвестициялар болып: кґсіпорындардыє јздерініє јндірістік ¶ызметтеріне пайдаланулары ѕшін алµан µимарат, ¶Ѕрылыс жґне ¶Ѕрал-жабды¶тары саналады.
- ТЅрµын ѕйлер ¶Ѕрылысы инвестициялары тЅру ѕшін алынµан ѕйлерге, сондай-а¶ жалµа беру ѕшін алµан ѕйлерге шы¶¶ан шыµындарды ¶амтиды.
- Са¶ты¶ ¶ор инвестициясы — фирмалардыє са¶тауµа ¶алдырµан тауарларын, оныє ішінде шикізаттар мен материалдарды, бітпеген јндіріс пен дайын јнімдерді ¶амтиды.
Инвестициялы¶ саясат— бЅл халы¶ шаруашылыµын дамыту ма¶сатында ¶абылданµан баµдарламалардыє орындалуын ¶амтамасыз ететін экономика јрістерінде капитал салымдарын пайдаланудыє негізгі баµыттарын сипаттайтын Ѕстаным.
Инвестициялы¶ саясаттыє ґлеуметтік- экономикалы¶ салдарын ескере отырып, ¶аза¶стан экономикалы¶ ¶аржылы¶ тЅра¶тануы сатысына ену кезеєінде ¶атає ґдістерді ¶олдана бастады, бЅл ґдістер тјмендегі баµыттарды ¶амтиды:
- ѕкіметтік несиелер мен кепілдемелерді шектеу (јйткені ѕкіметтік несие алдын-ала а¶ы тјлеуді; кепілдемелерді Ѕсынуды жґне белгілі сомалардыє процентімен ¶айтаруын талап етеді).
- тікелей шетел инвесторлары донордыє Ѕза¶ мерзімдік мѕдделерініє жѕзеге асуына мѕмкіндік береді.
- донордыє јндірістік процесті бас¶аруµа ¶атысу мѕмкіндігі болуы тиіс;
- елеулі кјлемде ¶аржылы¶ ресурстардыдыє аµылып келуін ¶амтамасыз етеді, ол сырт¶ы ¶арыздардыє тјлену проблемасына ґсер етпейді;
- тікелей шетел инвестициялары іскерлік жґне шаруашылы¶ белсенділікті ¶амтамасыз ете отырып, јндірістік жґне µылыми-технологиялы¶ ынтыма¶тасты¶тыє ґр тѕрлі формаларыныє кеє тѕрде таралуына ы¶пал етеді.
Шыµынды јтеу мерзімі — бЅл капитал салымдарыныє нґтижелі болуына ¶ажетті уа¶ыт, яµни инвестициялы¶ жобаларды табыс табу тЅрµысында жѕзеге асыру.
Инвестициялардыє бЅл сыныптамасы тґуекелшілдік деєгейімен байланысты.
Инвестициялар белгілі бір тґуекелмен байланысты. БЅл тґуекел салымдардыє ¶айтарылу мерзімі кјп болµан жаµдайда артады, бЅл мезгілде нары¶ коньюктурасы, шикізат баµасы жґне жЅмыс кѕші жґне таµы бас¶алары да јзгеруі мѕмкін. Сонды¶тан салынµан ¶аражаттар тез ¶айтарылуды ¶амтамасыз ететін жобаларµа жЅмсалады.
Жоспарланµан, іске асырылµан инвестициялар инвестициялы¶ жобалар формасын ¶абылдайды. Инвестициялы¶ жоба — капиталдары Ѕлµайту ма¶сатымен экономиканыє ґртѕрлі салалары мен сфераларына ¶Ѕюµа баµытталµан, жоспарланµан жґне орындалатын шаралар жиынтыµы.
Инвестициялы¶ жобаларды ¶Ѕру жґне іске асыру мынадай кезеєдерден тЅрады:
- инвестициялы¶ Ѕµымды ¶алыптастыру;
- инвестициялы¶ мѕмкіншіліктерді зерттеу;
- жобаны техникалы¶-экономикалы¶ негіздеу;
- жер учаскесін алу немесе жалµа алу;
- келісім ¶Ѕжаттарын дайындау;
- ¶Ѕрылыс-монтаж жЅмыстарын жѕргізіп іске беру;
- объектіні ¶олдану, экономикалы¶ кјрсеткіштердіє мониторингі.
. Инвестициялы¶ жобаларµа саны, ґсіресе сапасы жаµынан тиісті талдаулар жѕргізілуі ¶ажет. МЅндаµы басты мґселе инвестицияларµа ¶осылµан жоба ¶Ѕрылтайшыларыныє ¶аржылы¶ ахуалын жґне ¶ызметтерініє тиімділігін баµалау
Әрбір жобалы¶ талдаудыє јзіндік ґдістемелері бар.
Инвестициялы¶ жобаларµа ґрбір ¶атысушыныє жаµдайын, оныє ¶Ѕрамын аны¶тайтын негізгі кјрсеткіштер мыналар:
— жарµылы¶ капиталдыє кјлемі мен оныє ахуалы;
— салы¶тар;
— айналым ¶аржысы;
— негізгі активтер (материалды жґне негізгі ¶аржылар);
— јндіріс шыµындары;
— таза табыс.
Инвестициялы¶ жобаны ¶абылдау циклы мынадай кезеєдерден јтеді:
— жобаларды таєдау жґне алдын-ала баµалау;
— жобаныє техника экономикалы¶ дґлелдемелерініє ¶Ѕрамдас
бјліктеріне талдау жѕргізу;
— мемлекеттік сараптау;
— ¶аржыландыру туралы шешім ¶абылдау;
— жобаларды ¶абылдау жЅмыстарын ат¶ару жґне ба¶ылау.
Инвесторлардыє негізгі ма¶саттарына жататындар:
- салымдардыє ¶ауіпсіздігі ;
- салымдардыє табыстылыµы;
- салымдардыє јсуі;
- салымдардыд јтімділігі.
Инвестициялы¶ жобаларды орындап, есептеп, олардыє тиімділігін жобаµа кеткен шыµындар мен жобаныє іске асу нґтиже-лерін салыстыра отырьш, талдау нґтижесінде аны¶тау ¶ажет.
Жобалы¶ талдау дегеніміз капиталды¶ жобаныє табыстылыµын талдау процесі. Бас¶аша айт¶анда, инвестициялы¶ жобаµа кеткен шыµындар мен осы жобадан тѕскен табысты салыстыру. Ол ѕшін инвестициялы¶ жобаныє барлы¶ сатылары мен аспектілеріне Ѕзак талдау жасалынады.
Негізгі талдау аспектілері:
- Техникалы¶ талдау. Инвестициялы¶ жобаµа неµЅрлым дґл келетін техника мен технологияны аны¶тау.
- Коммерциялы¶ талдау (маркетингтік). Инвестициялы¶ жобаны іске асырµа¶єан кейін, шыµарылµан јнімніє сатылу нарыµын талдау, яµни ¶аншалы¶ты кјлемде јнім шыµарылуы ¶ажеттігін талдау, жобаµа ¶ажетті
јнім нарыµын талдау. - Институционалды¶ талдау — жобаны іске асырудыє Ѕйымды¶ ¶Ѕ¶ы¶ты¶, ґкімшілік жґне саяси ортасын баµалау. Осы ортаны мемлекеттік Ѕйымдардыє талабына сай келтіру; таµы бір басты жай -фирманыє Ѕйымдык ¶Ѕрылымын жобаµа сай келтіру.
- ¦леуметтік (ґлеумвтгік-мґдени) талдау — жобаныє жергілікті Ѕрµындарµа ґсерін зерттеу.
- ¶оршаµан ортаны талдау — жобаныє ¶оршаµан ортаµа тигізген кері ґсерін экспертиза аркылы аны¶тау жґне ондай кері ґсерлсрді болµызбау ґдістерін ¶арастыру.
- ¶аржылык талдау
- Экономикалык талдау
- Қазақстан Республикасының кәсіпорындардағы қаржылық инвестиция тартудың тиімділігін талдау
2.1 Қазақстан Республикасының кәсіпорындардағы қаржылық инвестиция тартудың ерекшеліктері
¬аза¶стан экономикасыныє дамуы кјптеген кґсіпорындарыныє ¶айта жандандырылуын жґне ¶Ѕрылуын, сондай – а¶ ¶азір жЅмыс істеп тЅрµан јндірістік инфра¶Ѕрылымныє жаєартылуын талап етеді. БЅл, јз кезегінде еліміздегі инвестиция кјлемініє едґір кјтерілуін µана емес, сондай – а¶ олардыє тиімді ¶олданылуын талап етеді.
¬аза¶стан инвестиция кјлемі бойынша алдаµы елдердіє ¶атарында
болуына ¶арамастан, тѕсіп жат¶ан шетел капиталдары ґлде де жеткіліксіз. 2002ж республика экономикасына 20 млрд. доллар ¶Ѕйылµан.
2003ж. ¬Р статистика агенттігініє кјрсеткіштері бойынша шетел инвес-тициясы 300, 3млрд. теєге, яµни 2млрд. долларды ¶Ѕраµан, біра¶ ол жалпы инвестицияныє 25 % ¶Ѕрайды. Инвестиция кјлемініє азаюы кредиттердіє проценттері, сондай – а¶ 2003 жылдыє 1-ші жартысындаµы мЅнайдыє тјлем баµаларымен байланысты.
Тґуелсіздік алµаннан кейінгі республика экономикасындаµы шетел инвестицияларыныє жалпы ¶оры 14 млрд. доллар. Республиканыє шетел инвестициясына деген ґр жылдыє ¶ажеттілігі сарапшылардыє баµасы бойынша 4-5 млрд. доллар болып табылады.
¬аза¶стан кеєестік заманнан кейінгі шетел капиталдарыныє негізгі мемлекет – реципиенті, инвестиция кјлемі бойынша Шыµыс Еуропа жґне ТМД елдері арасында Венгриядан кейін 5 – ші орын алады. Сарапшылардыє баµалауы бойынша ¶аза¶стан 2003ж Орталы¶ Азияµа тѕскен тікелей инвестицияныє 80% алµан, ал Бѕкілґлемдік Банк ¶аза¶станды инвестиция кјлемін кјп тартушы ретінде ґлем елдерініє жиырмалыµына енгізді. Сонымен, орташа есеппен жылына 1млрд. доллар инвестиция алатын 200 ґлем елдерініє 50 – шісі болып ¶аза¶стан тЅрады.
Тікелей инвестициялаудыє барлы¶ операцияларында алыс шетел-дердегі резидент емес адамдардыє ¶атысы бар. ¶Р экономикасын инвестициялау кјлемі бойынша кјшбасшылы¶ орынды – АҚШ – 36% жоµары, Ѕлыбритания — 17% , Италия – 12,8 % алады. Инвестор елдердіє бірінші ондыµына Оєт.Корея, ¶ытай, Канада, Нидерландия кіреді.
Тікелей инвестицияныє республикаµа тартылуыныє негізгі формасы – біріккен кґсіпорындар болып табылады. Біра¶ шетел инвестициялы кґсіпорындардыє саныныє кјбеюі республика экономикасыныє жа¶саруына ґсері јте аз. Жалпы ішкі јнім ¶Ѕрамында мЅндай кґсіпорындардыє јнімдері мен Ѕсыныстары 1 % — ды ¶Ѕрайды.
Шетел инвестициясыныє кјп кјлемі кен јндіретін јнеркґсіп орындарындаµы ¶Ѕрал жабды¶тарды баµытталады. 1993ж мен 2003ж аралыµында республика экономикасына тѕскен шетел инвестициясыныє жалпы ¶орыныє 65,5 % — і кен јндіретін јнеркґсіп орындарына, ґсіресе 56,5 % — і мЅнай газ секторына баµытталµан, јєдеу јнеркґсіп орындарында 12,4 % ¶Ѕрады.
МЅнай жґне газ јндіруге шетел инвестицияларыныє кјптеп ¶Ѕйылуы Теєіз, Шыµыс ¶ашаµан, ¶арашыµана¶ орындарындаµы инвестициялы¶ жобаныє іске асырылуын жалµастырумен тѕсіндіріледі.
Сонымен ¶атар ішкі инвестиция кјбейіп, шетел инвестиция кјлемі ¶ыс¶арды. Егер 2000жыл мен 2001жылды ¶аржылы¶ емес активтері едґуір кјлемде шетел инвестицияларына баµытталµан болса, онда 2002ж ішкі инвестицияныє кјлемі 69,5% ¶Ѕраµан.
БЅл ¶аза¶станныє ґлемдік ¶аржы нарыµына тґуелділігініє азайµанын кјр-сетеді. 2002ж инвестициялы¶ жобаларды ¶аржыландыру жеке есептен жґне тартылµан ¶аржылардан болµан, оныє ішінде шетел инвестициясы 27,2% — і ¶Ѕраµан.
Орташа уа¶ытты перспективада сарапшылардыє баµасы бойынша инвестицияныє негізгі кјлемі бЅрынµыша ґкономикада шикізат секторын Ѕйымдастыруµа жґне кґсіпорындардыє негізгі ¶Ѕрал жабды¶тарына ¶Ѕруµа баµытталады.
«Орталы¶ Азия – Центр» газ – транспортты¶ системаны кѕрделі ¶Ѕрылыс жґне жјндеуге арналµан 2002-2010 жылды¶ жоспардыє жобасына аµымдаµы инвестициядан жалпы кјлемі 1,5 млрд. доллар а¶ша бјлінуін ¶арастыруда.
2005ж . инвесторлар негізгі капиталµа 1193 млрд. теєге ¶Ѕйµан, оныє ішінде мемлекеттік инвестиция 99 млрд. теєгені ¶Ѕраµан жґне ол алдыєµы жылдардаµыдан 25,6 пайызµа жоµары.
Егерде мемлекет јзініє дамуы жаµынан дамыµан елдерден ¶анша ¶алы¶ болса, экономиканыє ґрбір саласындаµы инвестициялы¶ жЅмысты ¶олдау жґне ба¶ылауда мемлекеттіє ролі соншалы¶ты жоµары болу керек.
2005 жылы инвестициялық табыс балансының дефициті 2,4 млрд.долл. құрап, 2001 жылмен салыстырғанда 2 есеге өсті.Бұның себебі, қарыз міндеттемелері бойынша төлемдері қызмет көрсету және акционерлік қоғамдар бойынша инвестициялар табысының өсуі. 2005 жылы тікелей инвестициялардың балансы 5,5 млрд. долл. Құрады. 2001 жылы бұл көрсеткіш тек 1,3 млрд.долл. құраған. Тікелей инвестициялар балансына әсер ететін факторлар-бұл трансұлттық компаниялары,Қазақстандағы инвестициялық жобалары және әлемдік нарықтағы шикізат құрылымы.
2001-2005 жыл аралығында Қазақстанға келген жалпы шетел инвестиция көлемі 24,5млрд.долл. құрады.Олардың үлкен бөлігі Қашаған, Теңіз және Қарашығанақ кен орындарын игеруге бағытталған.
Негізгі инвестициялық елдер болып АҚШ, Нидерландия, Ұлыбритания, Қытай, Швейцария саналады. 2001 – 2005 жылдар аралығында портфельді инвестициялар бойынша теріс дисбаланс сақталды. 2005 жылы дисбаланс 421,8 млрд. АҚШ доллары болса, 2001 жылы 55 млрд. доллар құраған (1 — кесте).
1 кесте. Инвестициялық қызмет бойынша түскен табыстар
| 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | |
| Кірістер, барлығы | 135,0 | 221,2 | 229,9 | 252,5 | 418,7 |
| Тікелей инвестициялар | 0,0 | -5,6 | -7,6 | -15,7 | -29,7 |
| Жеке сектордағы портфельді инвестициялар | 2,2 | 10,6 | 23,9 | 39,2 | 42,3 |
| Шығындар,барлығы | -1345,5 | -1401,8 | -1282,5 | -1770,6 | -2788,6 |
| Тікелей инвестициялар | -1045,9 | -1141,6 | -1007,2 | -1430,8 | -2266,9 |
| Портфельді инвестициялар | -64,1 | -56,4 | -52,3 | -36,5 | -87,6 |
| Инвестициялық табыстар балансы | -1210,5 | -1180,7 | -1052,6 | -1518,1 | -2369,9 |
1998 – 2005 жылы аралығында негізгі құралдарға жұмсалған инвестициялардың 50 % — ы жеке кәсіпорындармен іске асырылса, 2005 жылы олардың үлесі 68,5 % құрады. Сол кездегі шетелдік компаниялардың инвестициялары 8,2 – 31,2 % құраған (2001 ж – 17,7 %). Мемлекеттік сектордың үлесі 26 % — тен 14 % азайған (2005 ж) (2 кесте).
2 кесте. Кәсіпорындардың негізгі капиталға инвестициялары
| 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | |
| Миллион теңге | |||||
| Негізгі капиталға инвестициялар-барлығы | 595664 | 943398 | 1099986 | 1327864 | 1530628 |
| Соның ішінде: | |||||
| Мемлекеттік | 67293 | 136932 | 166193 | 198348 | 214566 |
| Жеке меншік | 357017 | 512584 | 596417 | 831617 | 1045615 |
| Шетелдік | 171354 | 293882 | 337376 | 297899 | 270447 |
| Жалпы көлемге пайызбен | |||||
| Негізгі капиталға инвестициялар-барлығы | 100 | 100 | 100 | 100 | 100 |
| Соның ішінде: | |||||
| Мемлекеттік | 11,3 | 14,5 | 15,1 | 14,9 | 14,0 |
| Жеке меншік | 59,9 | 54,3 | 54,2 | 62,7 | 68,3 |
| Шетелдік | 28,8 | 31,2 | 30,7 | 22,4 | 17,7 |
1 диаграмма. Кәсіпорындардың негізгі капиталға инвестициялары
1999 – 2005 жылы аралығында негізгі қорларға инвестиция жұмсаудың негізгі көзі болып кәсіпорынның өз құралдары үлкен үлес алды. Мысалы: 2005 жылы олар 65,2 % құрады. Сонымен қатар шетелдік инвестициялар үлесі де жоғары (22,6 2005 ж) (3 кесте).
| 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | |
| Миллион теңге | |||||
| Негізгі капиталға инвестициялар-барлығы | 595664 | 943398 | 1099986 | 1327864 | 1530628 |
| Соның ішінде: | |||||
| Республикалық бюджет есебінен қаржыландыру | 12202 | 26839 | 47729 | 102660 | 141144 |
| Жергілікті бюджет есебінен | 25689 | 48450 | 56466 | 61817 | 45215 |
| Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаражат есебінен | 409575 | 595028 | 683966 | 875642 | 998439 |
| Шетел инвестициялары есебінен | 148198 | 273081 | 311825 | 287745 | 345830 |
| Жалпы көлемге пайызбен | |||||
| Негізгі капиталға инвестициялар-барлығы | 100 | 100 | 100 | 100 | 100 |
| Соның ішінде: | |||||
| Республикалық бюджет есебінен қаржыландыру | 2,1 | 2,9 | 4,3 | 7,7 | 9,2 |
| Жергілікті бюджет есебінен | 4,3 | 5,1 | 5,2 | 4,7 | 3,0 |
| Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаражат есебінен | 68,7 | 63,0 | 62,1 | 65,9 | 65,2 |
| Шетел инвестициялары есебінен
|
24,9
|
29,0 | 28,4 | 21,7 | 22,6 |
3 кесте. Негізгі капиталға инвестициялардың қаржыландыру көздері
көздері бойынша құрылымы
2 диаграмма. Негізгі капиталға инвестициялардың қаржыландыру
Экономиканы сауықтандыру процесіне қаржы емес активтерге инвестициялар оң әсеретті. Соңғы 5 жылда қаржы емес активтерге инвестициялар 20 % . Олардың құрылымының ішінде елеулі үлесті негізгі капиталға инвестициялар алып отыр 2005 жылы олар 1530,6 млрд. теңге және 2004 жылы 110,6 % құрады. Соңғы кездері кәсіпорындардың қаржылық емес активтерге инвестициялар азайып тұр. Бұл жалпы кәсіпорындардың қаржылық шаруашылық жағдайының сауықтандырылып жатқанын көрсетеді (4 кесте).
3 диаграмма. Қаржы емес активтерге инвестициялар
| 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | |
| Миллион теңге | |||||
| Қаржы емес активтерге инвестициялар | 752645 | 1158148 | 1307249 | 1472341 | 1649383 |
| Соның ішінде: | |||||
| Негізгі капиталға инвестициялар | 595664 | 943398 | 1099986 | 1327864 | 1530628 |
| Одан: | |||||
| Күрделі жөндеуге жұмсалған шығындар | 43013 | 85657 | 146264 | 153790 | 130301 |
| Материалдық айналым құралдарының қорларын толықтруға инвестициялар | 153525 | 207067 | 202912 | 128328 | 101731 |
| Басқа да қаржы емес активтерге инвестициялар | 3456 | 7683 | 4351 | 163149 | 17024 |
| Жалпы көлемге пайызбен | |||||
| Қаржы емес активтерге инвестициялар | 100 | 100 | 100 | 100 | 100 |
| Соның ішінде: | |||||
| Негізгі капиталға инвестициялар | 79,1 | 81,4 | 84,2 | 90,2 | 92,8 |
| Одан: | |||||
| Күрделі жөндеуге жұмсалған шығындар | 5,7 | 7,4 | 11,2 | 11,6 | 7,9 |
| Материалдық айналым құралдарының қорларын толықтруға инвестициялар | 20,4 | 17,9 | 15,5 | 8,7 | 6,2 |
| Басқа да қаржы емес активтерге инвестициялар | 0,5 | 0,7 | 0,3 | 1,1 | 1,0 |
4 кесте. Қаржы емес активтерге инвестициялар
Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткішінің анализі бойынша 2002-2005 жылдар аралығында инвестиция саласында жақсы тенденциялар тек соңғы жылдарда көрінеді. 2004-ж ЖІӨ 9,2% өсті, негізгі капиталға өз үлесін қосқан инвестиция 10,6%болды, ЖІӨ-гі инвестицияның шекті салмағы 13.1% 2002ж, 15,9% 2005ж-ға дейін өсті. Сәйкесінше ЖІӨ-ң жұмсалу құрылымы да өзгерді. Шығын азайғаннан соң 2002ж-да 85,7% ал 2005-ж 75,2% ЖІӨ-ге жұмсалды. Әсерінен негізгі капиталда артық ақша көлемі 18-ден 22,7%-ке дейін өсті. Негізгі қорда 2004ж 2003ж-мен салыстырғанда 10,6%-ға өсіп жалпы 1259 млрд тг-ні құрады, оның ішінде 8,4% бюджет қаржысы,66,5% өзіндік қаржы және 25,1% шетел инвестициясы. Ал 2005ж 2004ж-мен салыстырғанда 9%-ке өстіп 1377 млрд-тықұрады соның ішінде 8,2% бюджет қаржысы, 65,9% өзіндік қаржы және 25,9% шетел инвестициясы.
Мемлекеттің ауылшаруашылығының жалпы көлеміндегі инвестицияның шекті салмағы. 2005жылға. Солтүстік-Қазақстан облысы-44,2%, Ақмола обл-15,5%, Қостанай обл-13,9, Оңтүстік –Қазақстан- 6%, Алматы обл-3,9%, Қызыл-Орда обл-6,9%.
2005 жылғы қаңтар-наурызда негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар 209,6 млрд. тенге болды, бұл 2004 жылғы қаңтар-наурызбен салыстырғанда республиканың 13 өңірінде байқалды. Ең көп өсуі Жамбыл (1,7 есе), Павлодар (1,6 есе), Алматы (1,5 есе), Маңғыстау, Атырау,Қарағанда (1,3 есе), Шығыс Қазақстан (1,2 есе) облыстарында және Астана (1,8 есе) мен Алматы (1,2 есе) қалаларында байқалды. Өсім, сондай-ақ Қостанай, Оңтүстік Қазақстан, Ақмола (15-9%) және Ақтөбе (0,4%) облыстарында да байқалды.
2004 жылғы қаңтар-наурызбен салыстырғанда инвестиция көлемінің төмендеуі Қыылорда (2,1 есе), Батыс Қазақстан (1,6 есе) және Солтүстік Қазақстан (18%) облыстарында байқалды (5кесте).
5 кесте. Негізгі капиталға инвестицияларды өңірлер бойынша игеру
| 2005 ж. қаңтар-наурыз | 2005 ж. қаңтар-наурыз | ||
| Млн. тенге | өңірдің республикалық көлемдегі үлесі %-бен | ||
| Қазақстан Республикасы | 209600 | 100,0 | 116,4 |
| Ақмола | 916 | 0,4 | 109,2 |
| Ақтөбе | 17645 | 8,4 | 100,4 |
| Алматы | 7353 | 3,5 | 145,4 |
| Атырау | 75462 | 36,0 | 131,4 |
| Шығыс Қазақстан | 5804 | 2,8 | 122,6 |
| Жамбыл | 2081 | 1,0 | 173,3 |
| Батыс Қазақстан | 15066 | 7,2 | 63,6 |
| Қарағанды | 8843 | 4,2 | 125,7 |
| Қостанай | 3167 | 1,5 | 114,7 |
| Қызылорда | 4868 | 2,3 | 48,1 |
| Маңғыстау | 11902 | 5,7 | 134,3 |
| Павлодар | 3517 | 1,7 | 164,6 |
| Солтүстік Қазақстан | 595 | 0,3 | 81,5 |
| Оңтүстік Қазақстан | 3090 | 1,5 | 114,3 |
| Астана қаласы | 23927 | 11,4 | 177,4 |
| Алматы қаласы | 25364 | 12,1 | 124,6 |
Экономиканың ґрбір саласына келетін портфельдік инвестицияны ма¶сат¶а лайы¶ты стимульдендіру кѕдік тудырмайды. Себебі, инвестициялау объектілерін ба¶ылауды жоµалту ¶ауіпінсіз ¶аржы ресурстарыныє келуін ¶ам-сыздандырады. Әлемдік экономиканыє перспективаларыныє аны¶талмаµан-дыµынан портфельдік инвестицияµлара байланысты болжау јте ¶иын. Біра¶ бЅл инвестициялардыє негізгі алушылары болып ґлемніє дамыµан батыс елдері болып ¶алатыны кѕдік тудырмайды. Сонымен шетел инвестицияларыныє динамикасы инвестицияларды ¶олданудыє кјрсеткіштері мен структурасын толы¶ кјлемде жа¶сармаµанын кјрсетеді. БЅныє тјмендегідей себептері бар:
- Өєдеу кешеніндегі инвестициялы¶ капиталдардыє дефецитініє кјбею фонында отын шикізат секторын инвестициялаудыє ѕлкен коммерциялы¶ тартымдылыµы, бЅл секторлардыє пайда ґкелуініє , бјлінуініє кјбеюі.
- Еліміздегі жина¶таудыє масштабты¶ потенциалыныє жиналуы.
- Ѕлтты¶ экономикасыныє жина¶тау ¶орыныє јндірістегі инвестицияµа трансфармациялануыныє ¶амтамасыз ететін инвестициялы¶ нары¶ инфра¶Ѕрылымыныє жо¶тыµы.
- Өндірістегі капитал жеткілікті саладан, капитал жеткіліксіз салаµа капиталдардыє салааралы¶ айналым каналыныє дамымаµандыµы.
- Өндіріс ¶уаттарыныє бґсекелесу мѕмкіншілігін дефецитімен байланысты инвестициялы¶ шектер, жеке алµанда химиялы¶ жґне мЅнай химиялы¶ кешендері .
- Банктік жѕйелерініє капиталдандыруыныє тјмен сатылыµы жґне оныє аз ¶уаттылыµы.
Сонымен ¶аза¶стан экономикасыныє ґрбір саласындаµы инвести-цияныє ¶Ѕрлымы мен жаµдайын зерттеу, ар¶ылы шетел капиталдарын тартудыє ¶азіргі масштабы республикамыздыє ¶ажеттілігіне жауап бере алмайды деген шешімге келеміз. БЅныє себебі республикамыз бірден жѕйелік жґне ¶Ѕрлымды¶ жаєарту тапсырмаларын орындаумен жґне антикризистік макроэкономикалы¶ тЅра¶тылы¶пен тѕсіндіріледі. Осыµан байланысты республика отырып, мЅнай газ секторыныє ролін ¶арастыра отырып , мЅнай жґне газ јєдеу саласындаµы инвестициялы¶ жЅмыстарды активтендіру сЅраµы актуалды болып табылады.
«Қазақстанның даму банкі» АҚ-да өткізілген зерттеулер нәтижесінде үш инвестициялық жоба қолданды және қаржыландырылды:
- «Южполиметалл» АҚ-ның жобасы. Өндіріс көлемі елдің ішкі қажеттілігін жабуға мүмкіндік береді.
- «Ютекс» ЖШС жобасы. Өндіріс іске асыру 2004 жылдың қараша айынан бастап жүргізіле бастады.
- «Меланж-1» АҚ-ның инвестициялық жобасы. Жоба әлемдік стандарттарға сәйкес келетін элиталық мақтақағаз маталары қарастырады.
Бірқатар инвестициялық жобалардың құжаттық пакеті даму институттарында қарастырылуда болады:
- «Южполиметалл» АҚ-ның жобасы – «Аккумуляторлық батареялар» құны 10 млн. доллар
- «Южполиметалл» АҚ-ның жобасы – «Екінші кезекті цинк зауытының құрылысы» құны 20 млн. доллар
- «INADA TEXTILE» ЖШС БК жобасы құны 10 млн. доллар
- «Babur name» — «Дәрілер зауыты» құны 30 млн. доллар
- «КазКварцИндастриаз» ЖШС жобасы – «құрылыс материалдарының өндірісі» тағы басқалар.
Коммерциялық банктерде төрт инвестициялық жобалар қарастырылу үстінде:
- «Кентаулық трансформаторлық зауыт» ААҚ құны 6 млн. доллар
- «Шымкентмай» ААҚ – «Өсім майын күйдіру мен құю цехтарын құру» құны 8 млн. доллар
- «Шымкенттік тері-аяқ киім зауыты» ЖШС – «Өндірісті кеңейту» құны 5 млн. доллар
- «Капланбек» ЖШС – «Шарап зауытын қайта құру мен жүзімдіктер астынан жерді кеңейту» құны 6 млн. доллар.
Қазақстан Республикасының Президентінің халыққа жолдауын жүзеге асыру мақсатында бәсекеге қабілетті экономикаға қол жету осы облыста бұрын қабылданғандардың қатарына бірқатар инвестициялық жобалар таңдалды, оның ішінде:
- «Химфарм» ААҚ – «Таблеткалар өндірісін кеңейту» құны 17 млн. доллар
- Өнеркәсіптік корпорация «Южполиметалл» — «Мұнайхимиялық комплекс құрылысы» құны 50 млн. доллар
«Альянс Қазақ Орыс Текстиль» ЖШС – «Иіру және тігу фабрикасының құрылысы» құны 26 млн. евро.
2005 – 2007 жыл аралы¶ болжау бойынша Қзбекстан мЅнай јнімдерініє императоры, ал ¶аза¶стан оны табиµи жеткізуші болып ¶алуы мѕмкін. Осы ма¶сатпен екі ел шекарасында, мЅнай јнімдер зауытыныє шаµын кешені салынуы мѕмкін. БЅµан кјп ¶аражат жґне уа¶ыт ¶ажет етілмейді.
БЅл жерде ¶аржыландыруды банктік кредитпен салыстырµанда
40 – 60 % — µа ы¶шамдайтын лизингтік схемалар ¶олдануµа болады.
Еліміздіє инвестициялы¶ саясаты ірі салымдарын ¶аржыландыру ѕшінжаµдайлар жасауµа отанды¶ жґне шетелдік ¶аражаттарды келтіруге, тауар јндіру жґне кјрсетуді ѕлкен тиімділікпен нары¶ ¶атынастары субъектілерініє сЅраныстарына сґйкес Ѕлµайтуµа баµытталуы тиіс.
Жеке инвесторлар мемлекеттік инвесторларµа ¶араµанда коммерциялы¶ табысты кјбейтуге јте ¶Ѕштар. Олар тауарларды жґне ¶ызмет кјрсетуді сЅраныстармен Ѕштастыра отырып арттыруµа ,јндірістіє тѕрлі жобаларымен наµыз тиімділерін пацдалануµа тырысады. Міне, сонды¶тан да, жеке инвесторлардыє јндірісті дамыту белсенділігін ¶олдай отырып, мемлекет тарапынан оларµа ¶олайлы жаµдайлар жасауµа, атап айт¶анда, салы¶ салу, несие беру, кедендік пошлиндар жаµынан едґуір жеєілдіктер беруге тиіс.
Соєµы жылдары біздіє республикамызда шетел инвестицияларымен (¶аржымен) жЅмыс істейтін кґсіпорындардыє саныныє кјбейе тѕскені мґлім. ¶азіргі кезде республикамыздаµы инвестициялы¶ тапшылы¶ аса маєызды проблемалардыє бірі болып табылады. Нары¶ты¶ экономиканыє жаєа кезеєініє ма¶саттарына тек шетелдік инвестициялардыє белсенді тѕрмен ¶атысуы мен олар ѕшін барынша ¶олайлы жаµдай жасалуымен µана ¶ол жетеді, јйткені ¶ор жинайтын ішкі кјздер бізді ґзірше жеткіліксіз.
Республикалық бюджет қаражаты есебінен 2006 жылы кешендердің құрылысы мен қайта құруға 3510,3 млн. теңге (жыл басынан бері 784,3 млн. теңге игерілген) бөлу қарастырылған. Оның ішінде:
- білім беру саласына – 1493 млн. теңге (229,6 млн. теңге игерілген);
- денсаулық сақтауға – 1079,8 млн. теңге (149,8 млн. теңге игерілген);
- ауыз сумен қамтамасыз етуге – 937,5 млн. теңге (404,9 млн. теңге игерілген).
Сонымен қатар, несие ретінде тұрғын үй құрылысына – 5909 млн. теңге (1153,0 млн. теңге игерілді), мемлекеттік коммуналдық тұрғын үй құрылысына – 393,8 млн. теңге (46,5 млн. теңге игерілді) бөлу қарастырылған. Бұдан басқа облыстың аудандары мен қалаларында инженерлік жүйенің құрылысы мен қайта құрылысына облыстық бюджет қаржысы есебінен 989,3 млн. теңге (388,2 млн. теңге игерілді) қаралған.
2006 жылы облыстық бюджет қаржысы есебінен әлеуметтік сала мен коммуналдық меншік кешендерінің құрылысы мен қайта құруға – 1656,6 млн. теңге (игерілгені – 393,7 млн. теңге), оның ішінде жоба-іздестіру жұмыстарына – 149,2 млн. теңге (игерілгені – 68,9 млн. теңге) бөлу қаралған.
2.2 Оңтүстік Қазақстан обылысының кәсіпорындағы қаржылық инвестициялық процестерді талдау
Облыстағы инвестициялық климатты жақсартудың мақсатында ОҚО-ның әкімімен 2003-2005 жылдарға тікелей шетел инвестицияларын тарту бойынша аймақтық бағдарлама бекітілді.
Экономика ашылған тікелей инвестицияларды тарту бойынша шаралар қабылданды. Аймақта инвестициялау үшін перспективалы машина жасау кәсіпорны, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, туризм мен энергетика саласы болып табылады.
2003 жылдың соңғы 8 айын есептей отырып, нақты нәтижелерге қол жеткізілгенін айта кету керек. Қазіргі кезде облыстың экономиканың тұрақтылығы мен көтерілуі отандық және шетелдік инвестицияларды тартпай болмайды.
Бұл бағытта жүргізетін жұмыстар, жаңа формалар мен әдістер негізгі капиталдағы инвестиция көлемін айтарлықтай көбейтті, ол 10777,0 млн.тенгені құрады, ол өткен жылдан 1,5 есе көп. Мұны төмендегі 6 кестеден көруге болады.
| Негізгі капиталға инвестиция | Оның ішінде капиталдық құрылысқа инвестиция | Капиталдық құрылысқа шетелдік инвестиция | |||
| Млн.тенге | 2004 жылғы кезеңге сәйкес,% | Млн.тенге | 2004жылғы кезеңге сәйкес,% | Млн.тенге | |
| Облыс бойынша барлығы | 10777,0 | 111,0 | 9244,7 | 163,0 | 1100,8 |
| Шымкент қ. | 6614,0 | 132,1 | 5674,5 | 182,9 | 17,4 |
| Арыс қ. | 80,9 | 2,0р. | 73,9 | 2,6 | — |
| Кентау қ. | 211,9 | 163,8 | 195,9 | 2,5р. | — |
| Түркістан қ. | 1093,8 | 34,3 | 941,1 | 59,9 | 264,9 |
| Бәйдібек ауданы | 46,5 | 137,9 | 42,3 | 193,9 | — |
| Қазығұрт ауданы | 87,2 | 3,0р. | 71,0 | 4,3р. | — |
| Мақтарал ауданы | 864,3 | 4,6р. | 779,9 | 6,2р. | 274,6 |
| Ордабасы ауданы | 54,3 | 185,2 | 45,1 | 2,2р. | — |
| Отырар ауданы | 48,9 | 96,1 | 41,7 | 95,4 | — |
| Сайрам ауданы | 289,7 | 141,5 | 276,0 | 163,1 | 5,1 |
| Сарыағаш ауданы | 141,4 | 112,4 | 121,1 | 117,6 | 4,6 |
| Созақ ауданы | 782,2 | 3,1р. | 597,4 | 3,9р. | 523,6 |
6 кесте. Облыс бойынша негізгі капиталға инвестиция
Инвестицияларды игеру көлемінің бар болуы мен мөлшері құрылыс, қайта құру және техникалық қайта жарақтандыру салаларын игеру көлемінің бар болуы мен мөлшері кәсіпорынның инвестициялық мүмкіндіктері мен қаржылық көрсеткіштері болып табылады
Бірінші рет бірнеше жылдан бері облысымыз ивестициялық салада оң нәтижелерге жетті. ОҚО ірі өнеркәсіптік аумақ болып табылады. Оның территориясында 300-ден аса ірі және орта кәсіпорындар қызмет етеді. 40 шақты елде экспорт жүзеге асырылады. Инвестициялық салымдар негізінде кәсіпорындар ары қарай да өндірісті және өнім түрлерін ұлғайта, кеңейте береді.
Өткен жылдағы қаржыландыру көздері бойынша қаржыландыру құрылысында бірінші орында 5205 млн.тенге құрайтын облыс бойынша шаруашылық жүргізуші субьектілердің меншікті қаражаттары болады (7 кесте).
7 кесте. 2005 ж. қаңтар-тамыз айларындағы қаржыландыру көздері бойынша облыстағы капиталды құрылыстарға инвестициялардың салыстырмалы құрылысы
| Млн.тенге | Қорытындыға,%-бен | 2005 ж. қаңтар-тамыз, млн.тенге | |
| Құрылыстардағы барлық инвестициялар | 9244,7 | 100 | 5387,6 |
| Оның ішінде: бюджет қаржылары есебінен | 2938,2 | 31,8 | 2084,5 |
| Оның ішінде: республикалық бюджет | 1952,0 | 21,1 | 1459,8 |
| Жергілікті бюджет | 986,2 | 10,7 | 624,7 |
| Ұйымдар мен кәсіпорындардың меншікті қаражаттары | 5205,7 | 56,3 | 2655,5 |
| Шетелдік инвестициялар | 1100,8 | 11,9 | 647,6 |
2938,2 млн.тенге сомасындағы бюджеттік инвестициялар Қызылорда-Атакент жолдарының құрылысын қаржыландыру көзі болып табылады. Жылдың басынан республикалық бюджет қаржыларының 1513,5 млн.тенге игерілді. Бюджеттік инвестиция Мақтарал ауданының ирригациялық құрылыс жүйесіне, Сарыағаш, Арыс, Отырар аудандарда (107 млн.тенге) су тарту құралдарына бағытталған.
Капиталдық құрылыстағы инвестицияның салалық құрылысы талдауы оның негізінен кен өндіру және өңдеу өнеркәсіптеріне оның ішінде химимя, текстиль бұйымдарына және инфрақұрылымға бағытталғанын көрсетеді.
Соңғы жылдары Қазақстан экономикасының дамуында шетелдік инвесторлар кеңесін құру, оның мақсаты ТШИ-рды мемлекеттік қолдау, шетелдік инвесторларға нақты көмек көрсету.
Қазір кеңестің жұмысы шеңберінде барлық кедендік және визалық қолдау, салық салу және ағымды қызмет бойынша туындаған сұрақтар бойынша жұмыс мәжілісі өткізіледі.
Облыстың инвестициялық мүмкіндіктері бойынша презентация нәтижесінде Венгрия, Чехия, Словакия, Тайланд, Иран, Өзбекстан, Израиль, Ресей компанияларымен біріккен кәсіпорын құру бойынша облыстың кәсіпкерлері үшін шетелдік серіктестіктерді іздеу және таңдау жүзеге асады.
2001 жылдың 1 шілдесінде ресми түрде 54 біріккен және шетелдік кәсіпорындар тіркелген. Кәсіпорындармен 27010,2 млн.тенгеге өнім өндіріліп, қызмет көрсетілген.
2001 жылдың басынан облыста автобус, трактор, ауылшаруашылық өнімдері, химиялық препараттар, Израиль, Өзбекстан, Венгрия, Польша, Словакия компанияларымен әр түрлі салаларда 8 біріккен кәсіпорын құрылды.
2001 жылдың 8 айында шетелдік инвестициялардың жиынтық көлемі 1100,8 млн.тенге құрады. Негізгі капиталға тартылған инвестициялардың үлес салмағы (93%%). Шымкент, Түркістан, Мақтарал, Созақ, Сайрам, Түлкібас, Сарыағаш аудандарға келеді. Созақ ауданына уран мен алтын, ядролық қалдықтарды өңдеу мен өндіруге 779,1 млн.тенге бағытталды. Ол өткен жылғыдан 8 есе көп. Мақтарал ауданында негізгі капиталға инвестиция салу 864,3 млн.тенгені құрады. Түркістанда 458 млн.тенге сомасындағы инвестиция тамақ өнімдері, жол құрылысына, көше, оқу және мәдениет-сауықтыру кешеніне тиімді қолданылады.
ОҚО-да ішкі инвестициялар да тартылады, олар жаңа тауарлар мен қызметтердің өндірісін ұйымдастыруға, экспортты ұлғайтуға және қосымша жұмыс орындарын құруға әсер етеді
Индустрия мен ауылшаруашылық кешенінің дамуына отандық инвесторлар тартылады. «Қазақстан мақтасы» корпорациясы, «Бахус» — ауылшаруашылығына, «Кент» ЖАҚ т.б. Осы және басқа өндіріске капитал салу көлемі 1 млн. долларға көбейді.
2000 жылы барлығы инвестиция көлемі бойынша 10,3 млрд.тенге құрады, ол 1999 жылға қарағанда 2,8 есе көп.
2000 жылы облыстың сыртқы сауда айналым көлемі 482,7 млн. доллар құрады және ол 1999 жылмен салыстырғанда 3 есе көбейді, оның ішінде импорт – 50,9% — ға, ал экспорт – 4,0 есе көбейді. Облыстың сауда балансының оң сальдосы 304 млн. доллар тенгені құрады және аналогтық мерзіммен салыстырғанда 32%-ға азайды. Оның ішінде экспорт 156,3 млн. доллар құраса, импорт – 83 лн.доллар құрады.
Сыртқы сауда айналымдылығының өсуінің түсуі өнімнің экспорттық қоылымдарымен байланысты. Мұнай мен мұнай өнімдерінің санының айтарлықтай азаюы 25,3 млн.доллар 151,0 млн. доллар болды. Облыстағы негізгі тұтынушылары Италия, Ресей Латвия, Қытай, Қырғызстан. Импорттық түсімдер үлесіне 34,7% сыртқы сауда айналымы келеді. өнім негізінен Ресей, Өзбекстаннан, Германия, Франция, Корея, Қытайдан әкелінеді.
Инвестициялық климатты және оның сыртқы экономикалық қызметтерін жақсарту жақсарту бойынша жұмыстар жалғасуда.
8 кесте. Оңтүстік Қазақстан облысының шетелдік инвесторлар қатысатын кәсіпорындары
| № | Қалалар мен аймақтар | Кәсіпорын | Қызмет түрі |
| 1 | Түркістан қ. | “Айташ-Ай” АҚ-ы (Турция) | Иассауи атындағы ХҚТУ оқу корпусының құрылысы |
| 2 | Кентау қ. | “Экскаватор” ААҚ-ы (Ресей) | Машина жасау |
| 3 | Шымкент қ. | “Химфарм” АҚ-ы (Ирландия) | Медициналық дәрілер өндірісі |
| 4 | “Шымкентцемент” АҚ-ы (Франция) | Цемент өндірісі | |
| 5 | “Фэшн Лэнд” (Пәкістан) ЖАҚ-ы | Тігін бұйымдарының өндірісі | |
| 6 | “Сервис-Лада” АҚ-ы (Ресей) | Техникалық қызмет пен автокөлікті жөндеу | |
| 7 | “ШНОС” АҚ-ы (Канада) | Мұнай өнімдерін өндіру | |
| 8 | “Алтел” (Ұлыбритания) | Байланыс қызметтері | |
| 9 | “К-mobile” (Турция) | Байланыс қызметтері | |
| 10 | “КазИнтерКом” (Ұлыбритания) | Шиналар өндірісі | |
| 11 | Қазақ-түрік университеті (Турция) | Білім беру қызметі | |
| 12 | Қазақ-кувейт университеті (Кувейт) | Білім беру қызметі | |
| 13 | “JTI Central Asia” (Нидердандия) | Темекі өнімдерін өндіру | |
| 14 | Мақтарал ауданы | “Болгарстрой” ирригация жобаларын жүргізу тобы | Мелиорация |
| 15 | Сарыағаш ауданы | “Алекс” ЖШС (Польша) | Минералды сулар өндірісі |
| 16 | “Курорт-Барс-2030” ЖШС (Израил) | Минералды сулар өндірісі | |
| 17 | “Еврофуд Қазақстан” ЖШС (Франция) | Көтерме және бөлшек сауда | |
| 18 | Сайрам ауданы | “Казперфотех” ЖШС БК (Ресей) | Перфорациондық жүйенің өндірісі |
| 19 | “Полистирол” ЖШС БК (Турция)
|
Полиэтилен өндірісі | |
| 20 | Созақ ауданы | “Катко” БК (Франция) | Құрамында ураны бар кен өндіру |
| 21 | “Инкай” БК (Канада) | Құрамында ураны бар кен өндіру | |
| 22 | Түлкібас ауданы | “ОК Дыш Тиджорес Депластик АШ” АҚ-ы (Турция) | Цемент пен әк өндірісі |
2005 жылдың қаңтар-сәуірінде облыс бойынша 2004 жылмен салыстырғанда негізгі капиталға инвестиция 4767,4 млн. тенге немесе 110,5% көлемінде салынды.
Жасырын және ресми емес қызметін есептеусіз инвестиция көлемі 4472,2 млн. тенге деңгейінде, бұл 2004 жылдың қаңтар-сәуір айымен салыстырғанда 11,5% көп.
2005 жылдың қаңтар-сәуірде негізгі капиталға салымдардың негізгі көздері шаруашылық жүргізуші субьектілердің меншікті қаржылары (2435,2 млн. тенге, 51,1% жалпы игерілген құралдардың көлемінен) және жергілікті бюджет (625,4 млн. тенге, 13,1%) шығындары болып табылады. Шетелдік инвестициялар жалпы игерілген құралдардың көлемінен 8,3%, 397,9 млн. тенге құрады.
Өткен жылдың сәйкес периодымен салыстырғанда жергілікті бюджеттен жалпы игерілген құралдардың көлемі – 81,3%-ға, ал ал кәсіпорынның меншікті құралдары – 13,9%-ға көбейді. 37,3%-ға шетелдік инвестициялар көлемі азайды.
2004 жылмен салыстырғанда есепті жылдың қаржыландыру көзі бойынша инвестиция құрылымы өзгерді: шаруашылық жүргізуші субьектілердің меншікті қаржыларының салымы және жергілікті бюджет қаржылары көбейді (5,4%-ға) және шетелдік инвестициялар үлесі төмендеді (15,8%-дан 8,9%-ға дейін), сонымен бірге республикалық бюджет (9,4%-дан 5,5%-ға дейін) те төмендеді.
Негізгі капиталға инвестиция көлемінің негізгісі (3204 млн.тенге, 67,2% жалпы инвестиция көлемінен) жеке меншік формасындағы ұйымдар мен кәсіпорындармен игерілді.
Инвестицияларды салудың басымдық салалары жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға беру кәсіпорындарға қызмет (819,5 млн. тенге, 18,3%), тамақ өнімдері мен темекі заттары (771,5 млн.тенге, 17,3%), кокс өндірісі және мұнайды тарту (733,6 млн. тенге, 16,4%), тау кен өндірісінде (574,8 млн.тенге, 12,9%).
2004 жылы барлық негізгі қаржыландыру көздерінің есебінен 17142,0 млн. теңгеге негізгі қорлар іске қосылған және олардың негізгі бөлігі 85,3 пайызын жеке меншік нысанындағы кәсіпорындар алып отыр.
2005 жылы облыс бойынша, негізгі капиталµа баµытталµан инвестициялар, жасырылµан жґне формальды емес ¶ызметтерді ¶оса есептегенде 38405,3 млн. тенгені ¶Ѕрады, бЅл 2004 жылмен салыстырµанда 19,3% арты¶ (9 кесте).
9 кесте. Қалалы¶ ґкімшіліктер мен облыс аума¶тарында 2005 жылµа негізгі капиталµа инвестицияларды игеру
| Негізгі капиталµа инвестициялар | Оныє ішінде | |||
| Жасырылµан жґне формальды емес ¶ызметтерді ескерусіз | ||||
| Млн. тенге | 2005 жылµа %-бен | Млн. тенге | 2005жылµы %-бен | |
| Облыс бойынша барлыµы: | 38405,3 | 119,3 | 31505,3 | 125,7 |
| Шымкент ¶. ґ. | 21866,3 | 134,1 | 16978,8 | 143,7 |
| Арыс ¶. ґ. | 730,0 | 84,4 | 677,7 | 89,1 |
| Кентау ¶. ґ. | 1075,6 | 104,2 | 1038,1 | 106,9 |
| Тѕркістан ¶. ґ. | 2155,6 | 78,8 | 2115,7 | 80,7 |
| Бґйдібек аумаµы | 196,0 | 132,8 | 190,3 | 141,6 |
| ¶азыµЅрт | 702,0 | 2,1р | 664,2 | 2,6р |
| Ма¶таарал | 3006,8 | 91,0 | 2305,5 | 95,9 |
| Ордабысы | 454,6 | 117,2 | 454,2 | 117,3 |
| Отырар | 638,8 | 107,6 | 560,7 | 109,9 |
| Сайрам | 966,8 | 89,3 | 754,1 | 92,3 |
| Сарыаµаш | 991,2 | 119,3 | 979,1 | 128,6 |
| Соза¶ | 3133,8 | 101,2 | 2554,3 | 102,4 |
| Тјлеби | 1450,8 | 154,4 | 1400,0 | 172,3 |
| Тѕлкібас | 499,3 | 160,7 | 405,8 | 199,8 |
| Шардара | 537,7 | 2,4р | 426,8 | 3,5р |
Облыста негізгі капиталға бағытталған инвестициялардың көлемі нақты бағамен 31505,3 млн. тенгені құрады, бұл 2004 жылдың деңгейінен 25,7% артық. Оның негізгі бөлігі (53,9% немесе 16978,8 млн. тенгесі) Шымкент қалалық әкімшілігіне тиесілі.
Негізгі капиталµа баµытталµан инвестициялардыє 79,3% (4138,6 млн. теєге, бЅл 2005 жылдыє ¶аєтар-наурызымен салыстырµанда 22,3% арты¶) жеке меншіктегі кґсіпорындар мен Ѕйымдар игерген.
4 диаграмма. Негізгі капиталµа баµытталµан инвестициялардыє меншік нысаны бойынша ¶Ѕрылымы
Инвестициялар негізінен жылжымайтын мѕлікпен операция, жалµа беру жґне кґсіпорындарµа ¶ызмет – 25,4%, кен јндіру јнеркґсібі – 19,7%, то¶ыма жґне тігін јнеркґсібі – 14,4% дамытуµа жЅмсалды.
2006 жылдыє ¶аєтар-наурызында шетел инвестицияларыныє кјлемініє 78,8% кен јндіру јнеркґсібі кґсіпорындарыныє негізгі ¶аражатын ¶Ѕруµа баµытталды жґне олардыє облысты¶ кјлемініє еє кјп ѕлесі (78,8%) Соза¶ ауданында мен Шымкент ¶. (12,7%) игерілді.
2005 жылы шетел инвестицияларының негізгі көлемі кен өндіру өнеркәсібі кәсіпорындарының негізгі қаражатын (54,9%) құруға бағытталды.
Шетел инвестицияларының жалпы облыстық көлемінің ең көп үлесі Созақ (47,8%) және Мақтаарал (29,9%) аудандарында игерілді.
2006 жылдың қаңтар-маусымында облыс бойынша, жасырылған және формальді емес қызметті қоса есептегенде, негізгі қорға бағытталған 19832,6 млн. теңге инвестиция игерілді, бұл 2005 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 176,9% құрады.
Облыстың 13 қалалық әкімшілігі мен аудандарында инвестиция өсімі байқалды. Оның ішінде айрықша өсім – Отырар (3,9 есе), Шардара (2,8 есе), Төлеби (2,1 есе), Сайрам (2,0 есе) аудандарында және Шымкент (2,2 есе) қаласында орын алды.
Негізгі қорға бағытталған инвестиция көлемінің Мақтарал ауданында – 16,4%-ға және Түркістан қаласында – 20%-ға кемуі байқалды.
Жасырын және формальді емес қызметті есептемегенде, инвестиция көлемі 17287,8 млн. теңгені құрады, бұл 2005 жылдың қаңтар-маусымымен салыстырғанда 87%-ға артық.
Негізгі қорға бағытталған инвестицияның негізгі көздері кәсіпорындар мен ұйымдардың өз қаржылары – жалпы игерілген қаржы көлемінің – 70,2%, немесе 13930,0 млн. теңге, республикалық бюджет қаржылары – 12,9%, немесе 2555,5 млн. теңге, жергілікті бюджет қаржылары – 5,6%, немесе 1112,6 млн. теңге және шетел инвестициясы – 11,3%, немесе 2234,5 млн. теңге.
2005 жылдың қаңтар-маусымымен салыстырғанда жергілікті бюджет есебінен игерілген инвестиция көлемі 29,6% кеміген, республикалық бюджет есебінен – 2,1 есе, кәсіпорындар мен ұйымдардың өз қаржылары – 81,4% және шетел инвестициялары – 3,0 есе артқан.
Инвестиция салымының басымды салалары болып жылжымайтын мүлікпен операция жасау, жалға беру және кәсіпорындарға қызмет көрсету саласы (жалпы инвестиция көлемінің – 31,7%), көлік және байланыс (11,5%) тау-кен өндіру өнеркәсібі (11,1%) табылады.
2006 жылдың қаңтар-маусымында тұрғын үй құрылысына 4998,5 млн. теңге инвестиция бағытталған, бұл алдыңғы жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 3,3 есеге артық.
Барлық меншік түрлері бойынша кәсіпорындар мен ұйымдар және халықтың қаржысы есебінен жалпы алаңы 279,9 мың шаршы метрді құрайтын 2498 жаңа үйлер мен пәтерлер салынды, бұл 2005 жылдың қаңтар-маусымымен салыстырғанда 51,7% артық. Іске қосылған тұрғын үйдің 93,7% халықтың өз қаржысы есебінен тұрғызылды.
Іске қосылған тұрғын үй көлемі – Түлкібас (72,5%-ға), Сарыағаш (58,6%) аудандарында және Шымкент (2,0 есе), Кентау (99,8%) қалаларында айрықша өскен.
Облыс бойынша іске қосылған тұрғын үй көлемінде едәуір үлесті Шымкент (40,6%) және Түркістан (22,7%) қалалары алады.
- ¬аза¶стан Республикасындағы кәсіпорындардың қаржылық инвестициялық қызметін жетілдіру жолдары
Инвестицияға жетілдіру мақсатында құрылған Қазақстандық орталық («Казинвест») Үкіметтің жарлығымен 1998 жылдың мамыр айында пайда болды. Бұл орталыққа жүктелген негізгі міндет инвестиция салуға ең қолайлы жақсы ел ретінде басқа елдерге танымал ету болды. Екінші міндет – инвесторларды іздеу, одан кейін елдің мүмкіндіктері туралы потенциалды инвесторларды ақпараттандыру жүйесін құру.
Елге тікелей инвестицияларды тарту бойынша Қазақстан әлем елдерінің бірінші жиырмалығына кіреді.
2002 жылы инвестициялардың көлемі 4 058 млн. доллар, ал алғашқы үш тоқсанда – 3086 млн. доллар құрады. Инвестор-елдер арасында инвестициялау мерзімінде АҚШ (7 млрд. доллардан аса) алдыға шықты. Оның артынан қалыспай Ұлыбритания (3 млрд. доллар) және Италия (1,5 млрд. доллар) келе жатыр. Олардың инвестициялық белсенділігі негізінен республиканың мұнайгаз секторының дамуымен байланысты.
Қазақстанның өңдеу саласына инвестиция салу бойынша лидер Голландия (1,5 млрд. доллар көлемінде), ол траспорт пен коммуникация салаларында, жылжымайтын мүлікпен операция, өндіріс пен электроэнергияны, газ бен суды қайта бөлуде белсенді болады.
Соңғы үш жылда инвестиция көлемінінің өсуі Швейцарияда өсуде. Оның капиталы негізінен өңдеуші өнеркәсіпте , сонымен бірге ҚР-ның басқа да экономика секторларында, ауыл шаруашылығын қосқанда іске қосылған.
Қазақстанға тікелей шетелдік инвестициялардың ағымын талдау жалпы инвестиция түсімдерінің 48,3%-ы мұнай мен табиғи газды өндіруге, 20,5% — геологозерттеу, 13,4% — металлургия өнеркәсібіне бағытталған.
Шикізаттық емес секторға инвестиция тартуда ең негізгісі – бәсекеге қабілетті өндіріс құру, бірақ олар үшін бізде оған жететін дәрежеде технико-экономикалық жобалар жоқ. өкінішке орай, көптеген ұсынылатын жоба бәсеке факторы есепке алынбайды. Бұл жоба сұранысқа ие болуы және табыс әкелуге кепілдік беруі керек. Үкіметпен қабылданған индустриалды-инновациялық стратегиямен даму институттары, даму банкі құрылды және оның негізгі міндеті – біздің перспективалық жобаларды жүзеге асыруда кәсіпкерлерге көмектесу. Анықтап алу маңызды: егер берілген өнімге ішкі және әлемдік нарықтарда сұраныс болса, онда ол импорттық деңгейде бола ма, одан жоғары болмай ма? Сондықтан даму институттарында маркетингтік зерттеулер орталықтары құрылды, олардан экономиканың басым секторлары мен жеке салалар бойынша жақсы оң нәтижелер күтілуде. Олар бізге қайда жылжу керек, қай жерден біз тиімді тұрмыс нарығын табуға болатынын айтады. Мүмкін, жаңа өндіріс типі – кластер, мысалы, мұнай өңдеуге маманданған Батыс Қазақстан, солтүстік өңірде — өндірісте және бидай өңдеуге маманданған.
Инвестициялық сферада мемлекет ролінің күшею мүмкіндіктерін талдау кезінде мемлекеттік қатысуды кеңейту дәрежесі обьективті шектерін ескеру керек. Бұл шектер, бір жағынан нақты қаржы мүмкіндіктерімен,ол II жағынан мемлекеттің экономикасында болуы жеке инвесторларды шығарып тастамай, олардың ағымына әсер етуін шарттасылған . Инвестициялық сферада мемлекет ролінің күшеюі тепе-теңдіксіз мемлекеттендіру және шаруалық қызметін әкімшіліктендіруге алып келеді.
Инвестициялық қызметте мемлекеттің қатысу принциптері туралы сұрақтар көбінесе инвестициялық көтерілу үшін қаржылық потенциалдың шектелгендігі проблемаларымен байланысты.
Берілген проблемаларды талдау кезінде инвестицияның жеткіліктілік критериі туралы сұрақтар туындайды. Орта мерзімді периодта инвестиция жеткіліктілігінің критериі ретінде тұрақты экономикалық өсуге өтуді қамтамасыз ететін инвестициялардың ресурстар көлемі қызмет ете алады. Макроэкономика көзқарасынан бұл жиынтық таза инвестициялар көлемінің тұрақты оң мәндеріне жету дегенді білдіреді. Осымен байланысты инвестицияны өндіргіш капиталдың жиналған элементтердің шығуынан асатын деңгейге дейін ынталандыру керек. Сонымен бірге экономикалық дамудың қабылдауға болатын динамикасын қамтамасыз ету мүмкіндіктері ішкі жинақтарының төлем масштабымен, экономиканың нақты секторына салымдардың капитал қайтарымын төмендетумен шектелген. Қазақстан экономикасының бұл ерекшеліктері жақын арада мемлекеттік инвестициялық саясаттың принциптерін анықтайды. Инвестициялаудың гарықтық механизмінің қатты ресурстық шектеулері мен қалыптаспауын есепке ала отырып, инвестициялық қызмет сферасындағы мемлекетік саясат басымды бағыттарды таңдау принциптерінде және “нүктелі инвестициялауды” таңдау принциптерінде негіздеуі керек. Өңделетін шаралардың негізділігі, реттілік және кешендігін күшейту негізінде инвестициялық процесті басқару дәрежесін көтеру.
Берілген өзіндік ерекшелік мемлекеттің инвестициялық қызметте қатысу формасына да әсер етеді. Атап көрсеткендей, нарық экономикасында инвестор ретінде мемлекеттің рөлі ерекше мемлекеттік мәнге ие болған әлеуметтік сфера мен салалар, өмірді қамтамасыз ететін негізгі өндіріс үшін сақталады. Одан да маңызды мәнге жеке инвесторлардың қызметі үшін қолайлы режим құруға бағытталған инвестициялық процесті реттеу ие бола бастады.
Қазіргі жағдайда инвестициялық стратегияның бағдарлануы кезінде мемлекеттік инвестициялық саясатты құрайтындардың екеуі де (мемлекеттік инвестициялау және инвестициялық қызметті мемлекеттік реттеу) басымды салалар мен өндірістерді қолдауға бағытталуы және өлшенген, жүйелік сипатта болуы керек.
Инвестиция саласындағы саясатты жүргізуді салықтық льготтар және преференциялар стагнацияда орналасқандықтан көп сұрақтарды шеше алмайды, сондықтан келесі ұсыныстар бар:
— 5 жылдан кем емес атқарушы органының нақты статусы және оның онық белгілі мақсатың жеткілікті ұзақ мерзімде көрсетілуі.
— Салықтық льготалар мен преференцияларды тек жаңадан құрылған кәсіпорындар мен жаңа өнім түрін шығарғандарға ғана берілуі.
— Жергілікті территориялық органдардың құрамындағы міндетті органдардың бірдей саясатты орнату.
- Отандық және шетелдік инвесторлардың қызығушылығын тартыу.
- “Бағалы қағаздар нарығындағы инвесторлардың құқығын және қызығушылығын қорғау” жөнінде заң қабылдау.
- Нарықтық жағдайға байланысты инвестициялық қор жөнінде заң шығарушы органдың ісіне жаңалықтар мен өзгертулер енгізу, қаржылық институттарының төменділігі, салықсалудың қолайсыздығы.
Инвестицияға, бәсекелестікке тартатын заңды актілерден басқа нормативті-құқықтық актілер де негізгі рөл атқарады және олар инвестициялық жобалаудың процесін реттейді.
Шетел тәжірибесіндегі әдістемесін Қазақстанның қолайсыз климотында жүзге асыру мүмкін мес.
- Инвестициялық жобаның қаржылық эффектілігін бағалып арнайы әдістемелік құралдар қажет
- Қазіргі қаржылық көрсеткіштерге сай инвестициялық жобаның интегралды эффектісіне баға беру.
- Инвестициялық жобаның эффектілігін анықтауда экономикалық, әлеуметтік және құрылымдық мінездемені қолдана отырып экономикалық көрсеткіштерді дайындау.
- Экономикалық, бюджеттік, қаржылық эффектісі бойынша нормативті және әдістемелік ұсыныс беру.
- Инвестициялық жобаның эффектілігін анықтау үшін уақытша әдіс қолдану.
- Инвесторларды қызықтыратын кедендік пошлині жөніндегі заңдарға жаңалықтар мен өзгертулер енгізу.Нәтижесінде инвестициялық жобаға қажетті жаңа технологияны өткізу жеңіл болады.
- Еңбек саласындағы заңдылыққа жаңалықтар мен өзгертулер енгізу, яғни қазіргі талаптарға сай экономикалық жағдайға лицензиясы бар шетел еңбекті дифференциалды түрде талап ету. Салық заңдылығы бойынша:
— Салық штрафы бөліміндегі салықтық администрациясын жақсарту, яғни салық нормасын және заң келісіміндегі салықты бұзу түрлері мен сатысына байланысты дифференциялау.
— Салық төлеушінің блокирленген шотын төленбеген сомманы ұстап қалу үшін неғұрлым нарықтық механизм таңдау қажет.
— Нью-йорк конвенциясына сәйкес шетел арбитраждары еңбегіне тиісті Азаматтық Кодекстің жағдайын түсіну.
— Тәуелсіз эксперттерді тарту үшін интерпретациялық және түсіндіру белгілерінің механизімін орындау.
— Екіеселік салықты төлеуге қарсы шара шығару.
— Ұлттық және шетел инвесторларына ұзақ мерзімді инвестициялық жобаны іске асырудағы ҚР-ң саудасын және инвестиция бойынша индустриялық Министрліктің комитетінің ролін күшейту.
— Инвестиция жөнінде заң шығарушылар отандық және шетелдік инвесторлар үшін сәйкесінше льготаларды қарастыру қажет.
— Шикізат облысындағы, мұнай табу саласында, қара және түсті металлургия саласындағы толық және уақытылы салықсалумен қамтамасыз болу үшін ҚР-ғы қаржылық Министрлігінің құқығына байланысты арнайы салық қызметін құру.
- Әдістемелік ұсыныстар арнайы органдармен бекітілу қажет, жоғары технологияланған инвестицияның эффектілігін бағалау үшін.
10.Инвестиция жөнінде заң шығарушылар әдістемелік құралда келесілерді қарастыру қажет:
— Инвестициялық жобаның бизнес-жоспарын құрудың құрылымы;
- Льгота және преференцияны ұсынуға тапсырыс.
- Салықтан және кеден бажынан босатылған импортты жабдықтардың көлемінің құрылымын өңдеу.
“2030 бағдарламасы” бағытындағы Қазақстан Республикасындағы инвестицияны игеру және болжам жасау.
Әлемдік ұйымдар соңғы кездері Қазақстанға үлкен сенім білдіруде. Мемлекетің әлеуметтік және саяси тұрақтылығына байланысты инвестицияның құйылымына үлкен мүмкіндіктер бар.
Мемлекеттік инвестиция бағдарламасына үлкен рол тигізушілер қаржы Министірлігі, экономика Министірлігі және ҚР-ның бағдарламаны жоспарлау агенттігі б.т.
Шетел инвесторлары кеңесінің пленаралық отырысында өте көп нәрсе талқыланды. Сонымен қатар, қазіргі қолданыстағы өндірістерді жаңарту мен жделдете дамыту жоспары да бар. Қазақстандық машина жасау кәсіпорындағы базасында ішкі және сыртқы рыноктарды сұранысқа ие өнімдер шығаратын бірлескен өндірістер құру жөнінде ірі шетелдік компаниялармен келіссөздер жүргізілуде.
Қазақстанда химия өнеркәсібін дамытудың да жақсы болашағы бар. Қаратау бассейінінің фосфориттерін өңдеуге негізделген фосфор өнеркәсібі осы саладағы табысты жобалардың бірінен саналады. Ал Ақтөбе хром тұздары зауыты отандық шикізаттан осы өнімді шығару жөнінде әлемнің жетекші компаниялармен бәсекені сәтті жалғастыруда.
Табиғи және іліспелі мұнай газдары негізінде азот тыңайтқыштары өндіісін қалыптастыру ісі де жоспарда тұр.
Осыған байланысты Н.Назарбаев кеңесте жұмыс істейтін компанияларды, әсіресе Маңғыстау облысында мұнай және газ өндірісімен айналысып жүрген компанияларды аталған жобоны жүзеге асыруға қатысуға шақырады. Қазақстанның металлургия саласында да шетелдік инвесторлары компанияларды, әсіресе Маңғыстау облысында мұнай және газ өндірісімен айналысып жүрген компанияларды аталған жобаны жүзеге асыруға қатысуға шақырады.
Қазақстанның металлургия саласында да шетелдік инвесторлардың қатысуымен жақсы дамып келе жатқан өндіріс орындары баршылық. Мәселен, “Самсунг ” корпарациясының еншілес кәсіпорын – “Қазақмыс корпорациясы” АҚ 2003 жылдың қазан айында төменгі сортты мырыш концентраттарынан металл мырышын айырып алатын зауытты іске қосты. Зауыттың жобалық қуаты жылына 100 мың тонна катодты мырыш алуға есептелген.
Еуразия өнеркәсіптік ассоциациясы “Орыс алюминий” компаниясымен бірлесіп, “Еуразия алюминийі компаниясын” құру жөніндегі меморандумға қол қойды. Бұл жобаның мақсаты Қазақстанда жылына 1500 тонна глинозем өндіретім зауытты және 500 тонна өнім беретін алюминий зауытын салу б.т.
“ЛНМ Групп” компаниясы Ақтау теңіз порты аумағында мұнай өндірісіне қажетті спиральжиекті құбырлар шығаратын зауыт құрылысын жүргізуде. Елбасы осылай дей келіп, еліміздің құрылыс индустриясы да қарқын алып келе жатқанына назар аудартты. Үстіміздегі жылдың он айының ішінде тұрғын үй құрылысына бағытталған инвестиция көлемі өткен жылғыдан 2 есе асып түсті. Осы кезең ішінде тұрғын үй былтырғыдан 32 пайызға артық салынды. Осыған құрылыс материалдарын шығару өндірісі де сайма-сай дамуда. Бүтіндей алғанда, құрылыс индустриясы экономиканың перспективалы секторы ретінде қалыптасуда.
Соңғы жылдары еліміздің агроөнеркәсіптік кешені де тұрақты даму үстінде. Қазақстан Республикасының 2003-2005 жылдарға арналған Мемлекеттік азық-түлік бағдарламасы еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған. Ол сәтті жүзеге асып келеді.
Шетелдік инвесторлармен бірлесіп жұмыс істеудің жоғарыдағыдай мысалдарына тоқтала келе Елбасы еліміздің көлік инфрақұрылымын нығайтудың да ерекше маңызды барлығын, бәсекеге қабілетті халықаралық көлік дәліздерін қалыптастыру және ұлттық көлік жүйесін дамыту осы істің басты мақсаты болып табылатындығын атап өтті.
Осы мақсатта сәйкес соңғы жолдары темір жол магистралдарын, автокөлік жолдарын, телекаммуникациялық, инженерлік желілерді жаңғарту мен жаңадан салу белсенді сипат алуда.
Қазақстанда тораптық әуежайлар жүйесін енгізу жоспары жылдары темір жол магистралдарын, автокөлік жолдарын, телекоммуникациялық, инженерлік желілерді жаңғырту мен жаңадан салу белсенді сипат алуда. Қазақстанда тораптық әуежайлар жүйесін енгізу жоспары жасалынған. Қазіргі күні ішкі және халықаралық сапарларды орында Алматы, Астана, Атырау қалаларында тораптық әежайлар қалыптастырылуда.
Еліміздің көлік жүйесінің тартылымдығын арттыру мақсатында менің тапсырмаммен Қазақстанның 2020 жылға дейінгі Көлік стратегиясының жобасы әзірленеді. Ол мемлекеттің экономикалық дамуына қызмет ететін болады, деп сөз өрбіткен Президент республикамызға жоғарыдағыдай ауқымды шараларды жүзеге асыру жөнінде шетелдік инвесторлалдың қосып отырған үлесі қомақты екенін де айтып өтті.
Сіздер біздің мемлекетіміздің экономикалық мүмкіндіктеріне бірінші болып сенім білдіріп, елімізге жаңа идеялар мен технологияларды әкеліңіздер. Бүгінгі күні сіздер осындай істеріңізбен елімізге ықылас танытып отырған басқа да әлеуетті инвесторлар үшін үлгі болып табыласыздар. Сондықтан сіздерг және сіздер өкілдері болып табылатын әлемдік компанияларға алғысымды білдіремін. Сонымен қатар, елімізге қосымша инвестициялар тартуда, жаңа технологияларды енгізу мен сапаның халықаралық стандарттарына жету жолында бізге әлі де көмек көрсетіп, қолдау білдіресіздер деген үміттемін, — деді Елбасы.
Мұнан кейін Мемлекет басшысы шетелдік әріптестердің қазақстандық мамандардың біліктілігін, себебі ел ішінде экономикалық белсенді халық санының шектеулілігі, екінші жағынан өндірістің қарқынды өсуі мемлекетке әртүрлі салалар бойынша кәсіптік шеберлігі жоғары кадрлар дайындау жөнінде жаңа талаптар қойып отырғандығына тоқталды. Осыған байланысты қызметкерлердің кәсіптік биліктілігін артырудың шетелдік алдыңғы қатарлы тәжірибелерін игеру маңызды мәселе болып отыр.
Н.Назарбаев сондай-ақ дамып келе жатқан кәсіпкерлікті қолдаудың корпоративтік қорларын құрудың мүмкіндіктері қарастырылып жатқаны жөнінде де әңгіме қозғады. Мәселен, “Испат-Қармет” АҚ өздерінің қызметтерін жүзеге асыру жөнінде тауарлар жеткізіп, қызметтер көрсететін шағын кәсіпкерлік кәсіпорындарын қаржыландыру мақсатында 1 миллион доллардың жалпы бюджетін құрайтын арнаулы қор құрды. Осының нәтижесінде жаңа жұмыс орындары ашылып, бәсекелестікті дамытудың жаңа мүмкіндіктері кәсіпкерлік кәсіпорындарын қаржыландыру мақсатында 1 миллион доллардың жалпы бюджетін құрайтын арнаулы қор құрды. Осының нәтижесінде жаңа жұмыс орындары ашылып, бәсекелестікті дамытудың жаңа мүмкіндітері пайда болды. Өйткені, неғұрлым қабілетті әріптестерді айқындау ісін және оларды қаржыландыру мәселелерін қор құрылтайшылардың өздері шешеді.
Елбасы сөзінің соңында еліміздің инвестициялық мүмкіндіктерін арттырудың барлық шаралары қарастырылып жатқанын мәлімдеді. Қазақстан өзінің қаржы секторына 2007 жылы Еуропалық Одақ стандарттарын енгізудің жоспарлап, валюталық реттеудің бейтараптандыруды саясатын белсенді жүргізуде. Телекоммуникация, энергетика, темір жол салаларындағы табиғи монополияны қайта құрылымдау мәселесі де қолға алынуда. Салалық жеңілдете түсу жөніндегі шаралар да тұрақты назарды ұсталып отыр.
Елімізде сыбайлас жемқорлықпен күрес пәрменді бола түсті. Мемлекет білім беру, денсаулық сақтау және басқа да әлеуметтік салаларда жаңа мемлекеттік бағдарламалар қабылдап, адамның дамуына қолайлы жағдайлар туғыза бастады. Міне, осының барлығы еліміздегі инвестициялық ауылды жақсарту ісіне мүмкіндігінше әсер етпек.
Біз тәуелсіз республикамыздың болашағы мол бағыттарын дамытуға қабілетті, жаңа идеяларға ашық тиімді ынтымақтастықты одан әрі жалғастырмақта.
Ал кейін Қазақстан рыногында жұмыс істейтін шетелдік компаниялардың басшылары сөз алды.
“Шеврон Тексако” корпорацияның басқарма вице-төрағасы Питер Робертсон Шетел инвесторлары кеңесінің бүгінгі отырысына қанағаттанғандық сезімін білдіре келіп, Қазақстанның экономикалық даму қарқынына оң баға берді.
“Егер менен осындай бәсекелестікке қабілеттілік қалай құрылды деп сұрайтын болса”, — деді ол өз сөзінде , — мен қазақстан тұрақтылық пен тұрлаулылықтың арқасында осындай жетістіктерге жетті деп жауап берер едім. Президент мырза, Сіздің еліңізде жүргізілген реформалар мен қол жеткізілген табыстар таңқаларлықтай. Ішкі жалпы өнім әр жан басына шаққанда 2 мың долларға өсті. Сіздер тәулігіне 1 миллион баррелден астам мұнай өндіріп келесіздер және 2015 жылға қарай тәулігіне 3 миллион баррель өндіруді мақсат етіп отырсыздар. Ұлттық тұрақтандыру қорының басқаруында 3,7 миллиард доллар.
Сіздерді тәулігіне 1 миллион баррелден астам мұнай өндіріп келесіздер және 2015 жылға қарай тәулігіне 3 миллион баррель мұнай өндіруді мақсат етіп отырсыздар.
Ұлттық тұрақтандыру қорының басқаруында 3,7 миллиард доллар қаржы бар. Сіздердің банктер шығарған облигайияларды ұзақ мерзімге арналған инвестициялық рейтингі иемденді. Алты жылдан бері ІЖӨ-нің өсу қарқыны 9 пайыздан асып түсуде. Жақында ғана Фитч рейтинг агенттігі Қазақстанның шетел және ұлттық валютодоғы ұзақ мерзімді рейтингі тағы көтерді. Қазақстан бұл жетістіктерге қалай жетті.
Елбасы Н.Ә. назарбаев еліміздің Индустриялық-инновациялық бағдарламасын жүзеге асыруға, ол үшін шетелдік инвесторлардың алатын орнына тоқталып, бүгінгі отырыс жұмысына шетелдік инвесторлар басшыларының жоғары бағаланды, алдағы уақытта жан-жақты қарастырылатынын айтты. Соңғы төрт жылдары Қазақстан экономикасы 42 %-ға өсіп отыр. Мемлекет басшысы стратегиялық бағдарламаларды жүзеге асыру үшін негізгі үш бағытта – құқық саласын, банк жүйесін және жеке секторды дамыту қажет екенін атап көрсетті. Еуропа Қайта құру және даму банкі соларлдың ішіндегі жеке секторы, сондай-ақ ауыл шаруашылығын дамыту үшін 300 миллион доллар бөлмек.
Қазіргі уақытта қарым-қатынас үдемелі күйде дамуда акені атап өтілді. Мәселен, 2003 жылы ЕКДБ Қазақстан экономикасына 264 млн. еуро көлемінде инвестиция салды, бұл аймақтағы инвестицияның жалпы үлесінің 89,5 пайызын құрайды. Банкпен жалпы құны 1080 млн. еуро болатын 54 инвестициялық жобаға қол қойылған.
Алдағы кезеңдерде Қазақстан жылына мұнай өндіру көлемін 150 миллион тоннаға дейін жеткізуді жоспарлап отыр. Бұл – Қазақстан әлемдік мұнай рыногында жетекші “ойыншылардың” бірі болады деген сөз. Өндірілген көмірсутектерін тасымалдау жайына келсек, келесі жылдың өзінде КТК және Атырау-Самара мұнай құбырлары арқылы мұнай тасымалдау көлемі еселеп артып, оларға айтарлықтай салмақ түсірді.
Қорытынды
Қазақстандағы нарықтық экономикаға көшу жағдайында инвестициялық процесс барысын және елге келетін инвестиция тиімділігін жоғарылатудың негізгі бағытын анықтап алу өте маңызды. Себебі инвестициялар — жаңа бастаудың көзі ретінде қарастырылады. Кәсіпорындар құрылысы, құрылыс, жол салу, қаржы саласындағы операциялар, т.б. капиталдың құрылуына тәуелді. Әсіресе Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясында негізгі басымдықтардың бірі инвестициялармен нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсу. Бұл процестер кәсіпорындардың инвестициясы және инвестициялық іс — әрекеті арқылы жүзеге асады. Ал мемлекет өз кезеңінде оларға жағдай жасайды.
Корпорациялар өз қызмет ету саласында инвестициялар арқылы өндірісті жандандырып, жалпы экономиканың өсуіне жағдай жасайды. Сондықтан кәсіпорындардың инвестициялық процестерін тиімді жүзеге асыру мақсатында төмендегі негізгі даму тенденцияларын атап кетуге болады:
- Инвестициялвқ климаттың ұдайы жақсаруы
- Құқықтық базаның жетілуі («Инвестициялар» туралы заң, «Шетелдік инвестициялар туралы» құжаттар т. б. )
- Инвестициялық процестерде мемлекеттің іс — әрекеттік арттыру
- Даму институттарының ролінің өсуі («Қазақстан даму банкі», «Инвестициялық қор»)
- Еркін экономикалық аймақтар негізінде инвестиция тарту мен тиімді пайдаланудың әлемдік тәжірибесі
Инвестициялық процеске қатысатын отандық кәсіпорындардың жоғары технологиялардың инвестициясына қатыстыру; қорғаушылық және антидемпингтік шараларды қолдану бұл – мемлекеттің ынталандыру шаралары болып табылады. Сондай — ақ кәсіпорындардың инвестициялық қызметін одан әрі тиімді жүзеге асыру көздері ретінде келесілерді айтуға болады:
- корпоративті басқарудың тиімділігін жетілдіру ;
- кәсіпорындары тіркеудің жеңілдетілген жүйесі ;
- кәсіпорындардың халықаралық қаржы есептілігіне өту ;
- іс-әрекет түрін лицензиялаудың ашықтығын қамтамасыз ету.
Сондай-ақ елдегі кәсіпорындардың ивестициялық қызметтерін одан әрі жетілдіру үшін экспорт-импорттық операцияларға салық салу жүйесі ; сыртқы сауданы реттеудің тарифтік және тарифтік емес әдістерін жақсарту өте маңызды.Шетелдік немесе отандық инвестицияларға басқаруға берілген кәсіпорындармен тиісті міндеттемелерді орындаудың қатаң мониторингі жүргізілуі керек.
Жалпы Қазақстандағы инвестициялық процестердің даму тенденциясы жоғарыда айтылған мәселелермен шектелмейді.
Түрлі маңызды проблемалардың болуына қарамастан Қазақстан кәсіпорындардың инвестициялық даму перспективалары негізгі оң сандық тиімділікпен ғана емес, сонымен бірге сапалық өзгерістерімен (геоэкономикалық перспективалар , халықаралық экономикамен ынтымақтастық, нарықтық қатнастардың тереңдеуі, басқа шетелдік корпорациялармен т.б.) байланысты.
Негізінен кәсіпорындардың инвестициялық іс-әрекеті, олардың отандық немесе шетелдік экономикадағы бәсеке қабілеттілігін арттырып өз шаруашылығын алға ілгерілету үшін қажет.Осы жерде корпорациялардың «адам капиталына» инвестиция салудың маңызы зор.Себебі солар корпорацияның одан әрі өсуіне негіз жасайды.
Сонымен, еліміздегі корпорациялардың инвестициялық перспективалары, даму тенденциялары олардың үлкен потенциалын көрсетеді.Ал оларды дұрыс пайдалану қазіргі таңда өте маңызды.
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
- Назарбаев Н. Ә. «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» – Алматы, 1992.
- Назарбаев Н. Ә. «Қазақстан 2030» – Алматы, 2001.
- Назарбаев Н. Ә. «2006 жылғы Қазақстан халқына жолдауы» — Егемен Қазақстан, 2005 18 — Ақпан.
- Бисенғазиев М. Б., А.Ш. Хамитов “Кәсіпкерлік негіздері” Орал-2001ж
- Бабақұлы Б. «Тәуелсіздік нарық экономика» — Алматы 1996 ж.
- Жатқынбаев Е. Б. «Аралас экономика негіздері» — Алматы 1996 ж.
- Идрисов А.Б. «Стратегическое планирование и анализ эффективности инвестиций» — Москва 1996 г.
- Қалдыбаев О. «Экономика предприятия» — Алматы 1997 ж.
- Қазақстан цифрларда: Статистикалық жинақ – Алматы 2004 ж.
- Мейірбеков А. Қ., Қ.Ә. Әлімбетов “Кәсіпорын экономикасы” Алматы-2003 ж.
- Журнал: Альпари — 2004 ж, №1 — №2.
- Журнал: Банки Казахстана — 2005, №2.
- Журнал: Деловой мир – Астана 2004, № 5.
- Журнал: Жаршы 2004 — № 21
- Журнал: Қаржы қаражат — 2005 №3.
- Журнал: РЦБК — 2005 №6.
- Журнал: Саясат — 2005 №
- Егемен Қазақстан — 2005 ж. 22 сәуір.
- Казахстанская правда — 2004 ж. 19 Желтоқсан.
