Автобекет автобустарының жүру кестесіне мәліметтер базасын құру

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

Қ.И. Сатпаев атындағы қазақ ұлттық техникалық университетi

Техникалық кибернетика кафедрасы

Курстық жобаға

ТҮСІНІКТЕМЕЛІК ЖАЗБА

Тақырыбы  Автобекет автобустарының жүру кестесіне мәліметтер 

базасын құру

                            Жетекшi

   

                         доцент

                                      

                                                                           ____________ Л.Ш. Балғабаева 

                                                         “___”___________2004 ж.

                                                                           Нормоконтроллер

                                                                           ___________  _____________

 

                                                                           “___”___________2004 ж.

                                                                          Студент____Куспангалиева А.

 

                                                                 Мамандық  370140(КЖАӨжБ)

                                            Тобы  КСУ-02-2қ

 

Алматы 2004

Курстық жұмысты орындауға арналған тапсырма:

Студент: Куспангалиева А.

Жұмыс тақырыбы: Автобустардың жүру кестесі.

Аяқталған жұмысты тапсыру уақыты:  «___» қараша 2004 ж.

Жұмыс барысында қолданылатын бастапқы мәліметтер (мазмұны, кіріспе, жұмысты сипаттайтын негізгі бөлім, қорытынды, қосымшалар):

Delphi ортасында мәліметтер базасын құрып үйрену, оның мүмкіндіктерін форма, құжат, есеп берулерді істеу арқылы игеру. 

Сызба материалдар саны: 0

Жұмыс жетекшісі:

Доцент Балғабаева Л. Ш. /_________/

Тапсырманы орындауға қабылдап алған студент:

Куспангалиева А.           /_________/                                       

                                

                                             «     » қараша 2004 жыл

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Есептің қойылымы

1 Есептің алгоритмі

2 Теориялық бөлім

   2.1 Мәліметтер базасын құруға арналған құралдар

   2.2 BDE Administrator.  Мәліметтер базасын тіркеу

   2.3 Database Desktop аспаптық құралында мәліметтер базасын құру

3 Программаның баяндалуы

   3.1 Жалпы мағлұматтар

   3.2 Функционалдық тағайындар

   3.3 Логикалық структураның баяндалуы

   3.4 Бағдарламаны жуктеу және іске қосу

   3.5 Техникалық жабдықтар

   3.6 Кіріс деректер

   3.7 Шығыс деректер

4 Бақылау мысалдарының баяндалуы

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

ҚОСЫМША А 

ҚОСЫМША Ә

КІРІСПЕ

Өндірістік қызметте қазіргі заманның маманы негізгі және нәтижелі шешімдерді ала білу үшін, экономика мен саясатты басқара алу үшін, компьтерлер арқылы және байланыс құралдры арқылы деректерді қабылдап, жинастырып, сақтап және оны өңдеп, нәтижесін көрнекті құжаттар түрінде ұсына білуі қажет.   

Деректердің электрондық сақтаушысын мәліметтер базасы деп атайды. Оларға қатынас, бір немесе бірнеше компьютерлердің көмегімен іске асырыладыды. Мәліметтер базасы – ақпаратты сақтауды және де мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді. Деректер базасы өзінен белгілі бір ережелерге сай құрылған деректер жиынтығын құрайды. Мәліметтер базасындағы ақпарат қайшылықсыз, артықсыз және тұтас болуы керек. Мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ) өзінен тілдік және программалық құралдар жиынтығын ұсынады, олар деректер базасын құруға және онымен  жұмыс істеуге арналған. МББЖ қолданылуына байланысты оны дербес және көп қолданбалы етіп екіге бөлеміз.

Дербес МББЖ бір компьютерде жұмыс істейтін жергілікті деректер базасын құруға мүмкіндік береді. Дербес МББЖ-леріне dBase, Paradox, FoxPro және т.б жатады. Менің бұл курстық жұмыста қарастырғаным деректер базасын басқаруға арналған Delphi программалау тілі болып табылады.

DELPHI құралы локальдік және клиент-серверлік  деректер базасын құрып , және оның ішінде жұмыс істеуге және кез келген деректер базасымен  жұмыс істей алатын қолданба құруға  мүмкіндік береді .

DELPHI-ді кәдімгі МББЖ деп айтуға болмайды, оның өзінің кестелік форматының болмауы ( деректерді сипаттау тілі ) бөгет жасайды. Сондықтан ол басқа МББЖ кестелік форматын қолданады. Мысалы: dBase, Paradox, InterBase. Бұны бірақ та жетіспеушілігі деп те айтуға болмайды, өйткені аталған форматтар өздерін жақсы қолданушылық қабілетін көрсетті.

Есептің қойылымы

 

Бұл курстық жұмыста Алматы қаласының мемлекеттік және жеке меншік автобекеттердегі автобустардың жүру кестесіне мәліметтер базасын құру керек.

       Жұмыс жетекшісі _________ Л.Ш. Балғабаева 

                                                                                              

       Жұмысты орындауға қабылдаған студент _______ Куспангалиева А.

        Тапсырманы орындауға қабылдап алған күні «___» ___________ 2004 ж. 

Аяқталған жұмысты қорғау күні «____»___________2004ж.

 

1 Есептің алгоритмі

1. «Кестелер» тақырыбын ашатын «Автобусы», «Расписание» және «Станции» объектілерін  құру;
2. Таңдалған объектілерге сәйкес мәліметтерді жинау;
3. Объектілерді зерттеу және атрибуттарын анықтау;
4. Администратор рөлінде болу және барлық ақпараттарды құрастыру, жүктеу.
5. Мәліметтер базасымен жұмыс істеуді ыңғайлы ету үшін кестелер, документтер және статистикалық мәліметтері бойынша есеп беруді құру.
6. Мәліметтер базасымен тез, әрі эффективті жұмыс істеу үшін, қолда- нушы менюін құрастыру.
7. Delphi ортасында зерттелген  объектілер бойынша мәлімметтер базасын құру.

 

2 Теорилық бөлім

2.1 Мәліметтер базасын құруға арналған құралдар

Delphi-де МБ кестелерінің форматы  болмайды, бірақ  көптеген МББЖ- мен қатынас жасайды, жергілікті dBase Paradox және өнеркәсіптік SyBase InterBase МБ-мен  жұмыс істеуге арналған Delphi құралдарына  жатады. Аспаптық құралдар (арнайы бағдарламалар және пакеттер) мен компо- ненттер МБ-да қосымшаларды құруға арналған операцияны жүзеге асырады.

Delphi ДҚ операцияларына арналған аспаптық құралдарға мыналар жатады:

• BDE ( Borland DataBase Engine )– мәліметтер базасының  кітапхана қорын құрайтын процессоры.

Қолданбаның және деректер базасының өзара орналасуына байланысты деректер базасы — жергілікті деректер базасы және қашық деректер базасы болып екіге бөлінеді.

Жергілікті мәліметтер базасы жұмыс істегенде жергілікті қолданбалар өңделіп қолданылады, ал қашық мәліметтер базасы жұмыс жасағанда –        клиент-серверлік қолданба қолданылады. DELPHI қолданбасы деректер базасына қатынауды BDE (Borland DataBase Engine — Borland фирмасының деректер базасының поцессоры) арқылы жүзеге асырады. BDE өзінен деректерге қатынайтын динамикалық кітапханалар және драйвер жиынтығын құрайды. BDE деректер базасымен жұмыс істейтін барлық компьютерлерге орнатылуы тиіс. Деректер базасына BDE арқылы жіберілген сұраныс, қолданушы сұратқан деректерді алады.

• BDE Administrator – күйге келтіруге арналған утилит.
• DataBaseDesktop – SQL және QBE шақыруларының кестесін құруға, түзеуге арналған программа. 
• SQL Explorer – МБ жол бастаушысы, МБ параметрлерін жөндеуге рұқсат етеді.
• SQL Monitor –сұраныстарының орындалуын қадағалайтын   прог- рамма.
• SQL Links – МББЖ жойылған программалар драйвері мыс:  MS SQL Server, Oracle.
• Data Pump – деректер базасы арасында деректерді ауыстыру программасы.

Компоненттер:

  

Мәліметтер базасымен жұмыс істегенде көп жағдайда қолданылатын компоненттер Data Access, Data Controls, Midas, Decision Cube, QReport және InterBase парақтарында орналасады.

BDE парағында деректерге қатынауды ұйымдастыратын визуалды емес компоненттер орналасады:

 

• Table – ДБ кестесіне негізделген деректер жинағы;
• Query – SQL – сұранысқа негізделген деректер жинағы;
• StoredProc – серверде сақталатын процедураны шақыру;
• DataBase – ДБ қосылу;
• Session – ДБ жұмысының ағымды сеансы;
• BatchMove – топ жазбалармен операцияларды орындау;
• Update – деректер жиынтығын модификациялау;
• NestedTable —  қойылған кесте; 

Data Controls парағында деректерді басқаратын визуалды компоненттер орналасады:

 

• DBGrid – кесте;
• DBNavigator – навигациялық интерфейс;
• DBText – жазба;
• DBEdit – бірқатарлы редактор;
• DBMemo – көпқатарлы редактор;
• DBImage – графиктік көрініс;
• DBListBox – қарапайым тізім;
• DBComboBox – комбинацияланған тізім;
• DBCheckBox – тәуелсіз ауыстырғыш;
• DBRadioGroup – тәуелді ауыстырғыш топтары; 
• DBLookupListBox – басқа өріс деректерінің қарапайым тізімі;
• DBLookupComboBox – басқа өріс деректерінің комбинацияланған тізімі;
• DBRichEdit – толық функционалды тестілік редактор;
• DBCtrlGrid – модификацияланған кесте;
• DBChart – диаграммма;

Data Access парағында деректерге қатынауды ұйымдастыратын визуалды емес компоненттер орналасады:

 

• Datasource – мәліметтер көзі.

Additional 

 Q

• Bitbtn – шертпе құрушы.

Standart 

 

• MainMenu – меню құрастырушы;
• Label – жазба;

Rave парағы арқылы сұраныс терезесін құрастыруға болады. 

 

• RvProject –  Rave designer терезесінде жасалған жобаны Delphi терезесімен байланыстырады.
• RvTableConnection – сұранысты кесте арқылы құруға арналған.
• RvQueryConnection – сұранысты құруға арналған.

2.2 BDE Administrator.  Мәліметтер базасын тіркеу 

ДБ орналасуын береміз. ДҚ белгілі бір компьютерде директо- рияда болуы мүмкін.

Мына директория бөлістері жолмен істеуге болады (немесе жолмен папка жасаулары) ДҚ компоненттеріне арналған.

Осы директорияны бөлу жолымен  жасауға болады. Директорияны өзінің компьютерде, серверде тамыр каталогте немесе подкаталогеде. Құруға болады, мысалы:

1) D : Asel_delphi;

2) D : ….. Asel_delphi.

Әдеттегі мәліметтер базасының жергілікті режимде МББЖ Paradox, dBase және FoxPro форматында  құрылған ДҚ жұмыс  істейді (немесе ДҚ кестелері). 

Delphi–де ДБ тіркеуі BDE Administrator утилиттің  көмегімен іске асырылады. Сондықтан біздің «D :Asel_delphi» BDE Administrator іске асырамыз.

BDE Administrator  екі варианттың қолдауында  жүреді :

1. Windows жұмысшы столына тікелей :

 (Пуск/Программы/Borland Delphi 7/BDE Administrator).

2. Алдымен Delphі-дің  негізгі модулі жіберіледі,ол  экранғы IDE-нің жоғарғы қатарында Delphі-дің басты менюі орналасқан.

DateBase менюін ашамыз және одан Exproler командасын таңдаймыз.Осы командамен  BDE Administrator утилитін жібереміз. Жібергеннен кейін келесі амалдар орындалады:

Негізгі менюден Object | New элементі таңдаймыз. Көрінген терезеде ДБ құрылған типті (Standard )өзгеріссіз қалдырып  ОК басамыз (1-Сурет).

Администратормен  терезенің сол жағында  STANDARD1 терезесін көреміз. Оны «Асель» атымен өзгертеміз. Ол үшін ДБ атына тышқанды шертіп  жаңа текст енгіземіз.

 

1-Сурет

2-Сурет

Оң жақ терезеде ДБ параметрлері келтірілген. Оларды өзгеріссіз қалдырамыз тек атын өзгертеміз. Бұл параметр ДҚ орналасқан катологқа жолды енгізу үшін жол сілтейді.Жолды енгізу үшін PATH алаңын шертіп оң жақта пайда болған батырманы басып D:Asel_delphi каталогын таңдап ОК батырмасын басамыз (2-Сурет).

Енді псевдонимнің анықталуын есте сақтауымыз керек, ол үшін сол жақ терезеде тышқанның оң жақ батырмасымен псевдоним атын шертеміз және Apply элементін  менюде таңдаймыз. Пайда болған диалогты терезеде псевдонимнің өзгертулерін есте сақтаймыз да,  ОК батырмасын басуымыз керек.

Сонымен  BDE Administrator утилитінен шығуымыз керек. Содан соң псевдоним құру аяқталды. Енді оған басқа утилиттерден хабар- ласуға болады. Бірақ ДҚ псевдонимі бар каталог әлі бос мәліметтер базасының кестесін құру керек.

2.3 Database Desktop аспаптық құралында мәліметтер базасын     

      құру

Мәліметтер базасының кестесін құру үшін  Database Desktop (DBD) (Пуск| Программа | Borland Delphi 7| Database Desktop) утилитін жіберу қажетті. Утилит жіберілуінен кейін жұмысшы псевдонимі  утилитін  орнатамыз. Бұл псевдоним үндеместен  жұмыс істейін утилит. Егер жұмысшы псевдонимі орнатылмаса, онда  DBD жэұмыс істеген сайын псевдонимді көрсетіп отыру керек, бұл уақытты көп алады.

Жұмысшы псевдонимін орнату үшінбас менюдан  File | Working Directory элементін  таңдау керек  және Aliases түсетін тізімінде псевдоним атын Zhan-ды  таңдау керек, одан кейін Ok батырмасын  басу керек. 

ДБ кестесін құру үшін  бас менюден  File | New | Table элементін таңдау керек. Create Table терезесінде (3-Сурет) көрінген (Paradox7) құрылған кесте үлгісі өзгертусіз қалдырамыз және Ok батырмасын  басамыз . Осыдан кейін белгілі ДҚ кесте құрылымы  терезесі көрінеді (3-Сурет). 

 

 

3-Сурет

Кестенің әрбір жолы өріспен сәйкес келеді. Бағаналардың тағайындаулары :

• Fields Name — алаң аты ;
• Type — алаң типі ;
• Size — алаң өлшемі (жолдардың алаңы үшін );
• Key — ‘*’жұлдыздан құралады, егер алаң алғашқы кілтті құрамына енсе. Егер алғашқы кілтке бірнеше алаң  құюға кірсе, онда  олар алғашқы кілтте қатысудағы жүйелілікпен анықталуы тиісті. Сонымен қатар, барлық алғашқы индекс  құрамына кіруші алаңдар, басқа алаңдар алдында анықталу тиісті, яғни жоғары алаң тізімінде болу. 

Есеп шарттарына сәйкес берілген  кестенің барлық алаңдары  толтырылауы тиісті . Сондықтан әрбір алаңды мәндермен міндетті түрде толтыру талабын анықтаймыз.Бір алаңнан екінші алаңға өту үшін  Required Field ауыстырып қосқыштары қосамы. Басқа алаңдар  мағынасына шек салу үшін қызмет етеді :

• Minimum value — алаңның ең аз мәнін анықтайды
• Maximum value — алаңның барынша үлкен мәнін анықтайды
• Default value – алаң мәнін үндемеумен анықтайды
• Picture – алаңның бейнелеуінің шаблонын анықтайды . Шаблон  құру үшін  Assist батырмасын басу Бір алаңда мәннің болмауы алаңның шектелген мәнінің қойылмағанын білдіреді.

Кесте  үлгісі таңдалғаннан кейін кесте құрылым анықтама терезесі көрінеді. Table properties (кесте қасиеттері):

• Secondary Indexes – индекс тапсырмасы ;
• Validity Checks – алаң мәнін енгізуге шек қою;
• Password Security – парольді  анықтау ;
• Referential Integrety – кестелер аралық сілтеме бүтіндігін анықтау.

Қолайлы Secondary Indexes таңдауында Define (анықтау) — Define Secondary Indexes (екінші индексті беру) батырмасы мүмкіндіріек болады. Оң тізімде бейнеленген және индекс параметрі, осы  терезеде индекс алаңдары беріледі, негізгілері келесі фактілер көмегімен өзгереді:

• Unigue – алаңдарды құратын индекске кіретін уникальді мәндер .
• Case Sensitive – жол типті алаңдарға символ регистрлері есептеледі .
• Descending – мәндер кемуі ретінде сорттау орындалады .

ОК және индексті алаң құрамы, Save IndexAs терезесі көрінеді, онда индекс аты беріледі . Save As кестені сақтайды.

Paradox 7 кестесінің өрістік типі тізімі:

Тип                Белгіленуі            Мәннің мазмұны

Alpha                A                         Символдар қатары. Ұзындығы 255 символ .

Number             N                         Жүзбелі нүкте саны .

Money               $                          Ақшалық қосынды .

Short                         S                          Бүтін сан . Диапазон -32768…32767

Longinteger          I                           Бүтін сан . Диапазон -2 147 483 648…  

                                                                                            +2147 483 647

BCD                     #                        Екілік – ондық жүйедегі сан .

Date                     D                        Күн . 

Time                    T                         Уақыт

Timestampt         @                        Күн мен уақыт

Memo                  M                        Символдар қатары. 

     Ұзындығы шенелмеген.

Formatted            F                 Символдар қатары. Memo типінен 

айырмашылығы қатар құрамында 

форматталған текст болады.

Graphic               G                    Графиктік көрініс.Форматтары 

BMP,PCX,TIF,GIF.

OLE                     O                            OLE технологиясын қамтитын деректер 

форматы .

Logical                 L                             Логикалық мән.

Autoincrement     +                             Автоинкрементті өріс.

Binary                  B                             Байттар тізбегі. Ұзындығы шенелмеген .

Bytes                   Y                             Байттар тізбегі. Ұзындығы 255 

        символдан аспайды.

Paradox кестесіндеөріс аты әріптен басталып, әріптер мен сандар құрылуы тиіс. Өріс атының максимал ұзындығы 25 символдан аспау керек. Өрістің атын бергенде пробел ,» # » ,» $ » символдарын қолдануға болады. Бірақ , «.» , » ! » , » | «  символдарын қолдануға болмайды. Себебі, бұл символдар DELPHI – де басқа мақсаттарда қолданылады. 

Мысал: Fio_vedushego алаңы типін  анықтау үшін, Alpha таңдаймыз және Size бағанға 25 мәнін көрсетеміз (4-сурет). Key бағанына жұлдызшаны сыйғызамыз осы алаң алғашқы кілтті құрамына енетінін білдіреді. Ол үшін мынаның клавиатурада кез келген символды басамыз. Кесте-мастері  алғашқы кілтіпен индектеледі. Ал қалған өрістер жазбасы кілтті құрамына енбейді.

4-Сурет

Кесте құрлымын конструкциялағаннан кейін Database Desktop-та таблицаны толтыруға болады. Кестені орыс алфавитінде толтыру мүмкін болмауы мүмкін онда латын алфавитін пайдалануға болады (5-Сурет).

5-Сурет

Содан соң D:Asel_delphi каталогында құрылған кесте (Raspisanie)  аты анықтағаннан кейін  Raspisanie файлы құрылады. (6-Сурет).

6-Сурет. Кестені сақтау терезесі.

Paradox кестесінің кемшілігі болып, кестелік деректерді сақтайтын типтік файлдардың  көптігі болып саналады. Бір каталогтан келесі каталогқа қандай да бір кестенің орнын ауыстырғанда немесе көшіргенде, осы кестені қамтитын барлық файлдарды көшіру немесе орнын ауыстыру керек .  

Paradox кестесінің файлдарының келесі кеңейтінділері бар:

• DB – деректі кесте ;    
• MB – BLOB-деректер ;
• PX – негізгі индекс ;
• XG* және YG* – екінші индекстер ;
• VAL  – деректердің және сілтемелік тұтастықты тексеретін параметрлер ;
• TV және FAM – Database Desktop программасында кестені шығару 

форматы ;

3 Программаның баяндалуы

3.1 Жалпы мағлұматтар

Осы жасалған бағдарлама Borland Delphi 7.0  программалау ортамында құрастырылған. Borland Delphi рограммасын Borland Software Corporation құрастырып жасаған.

3.2 Функционалдық тағайындар

Құрастырылған программада кесте түрінде 3 кесте, форма түрінде 2

документ  және 2 есеп беру терезесі жасалған.

3.3 Логикалық структураның баяндалуы

1 Юнит номері 1;

2 Форма Интерфейсі;

3-5 Стандартты модульдерді қолдану;

6-45 Форма 1-ге жасалған кнопкалар, менюлер, процедуралар(dbnavigator,  dbgrid, dbmenu, panel)

46-47 Айнымалыларды меншіктеу;

48-51 Байланыстырылған юниттер;

52-91 Процедуралардың командалары;

92 Юнит 1 соңы.

93 Юнит номері 2;

94 Датамодуль Интерфейсі;

95-96 Стандартты модульдерді қолдану;

97-114 Датамодуль 2-ге енгізілген компоненттер (database, table, datasource, query);

115-118 Айнымалыларды меншіктеу;

119 Датамодуль 2 соңы.

120 Юнит номері 3;

121 Форма Интерфейсі;

122-124 Стандартты модульдерді қолдану;

125-144 Форма 3-ке енгізілген компоненталар мен процедуралар (panel. Bitbtn, dbgrid);

145-146 Меншіктелген айнымалылар;

147-149 1-ші Юнитпен байланыстыру;

150-169 Процедуралардың командалары;

170 Юнит 3 соңы.

171 Юнит номері 4;

172 Форма Интерфейсі;

173-175 Стандартты модульдерді қолдану;

176-195 Форма 4-ке енгізілген компоненталар мен процедуралар (panel. Bitbtn, dbgrid);

196-197 Меншіктелген айнымалылар;

198-200 Юниттерді байланыстыру;

201-220 Процедуралардың командалары;

221 Юнит 4 соңы.

222 Юнит номері 5;

223Форма Интерфейсі;

224-226 Стандартты модульдерді қолдану;

227-246 Форма 5-ке енгізілген компоненталар мен процедуралар (panel. Bitbtn, dbgrid);

247-248 Меншіктелген айнымалылар;

249-251 Юниттерді байланыстыру;

252-271 Процедуралардың командалары;

272 Юнит 5 соңы.

273 Юнит номері 6;

274Форма Интерфейсі;

275-277 Стандартты модульдерді қолдану;

278-297 Форма 6-ға енгізілген компоненталар мен процедуралар (label, dbedit);

298-299 Меншіктелген айнымалылар;

300-302 Юниттерді байланыстыру;

303 Юнит 6 соңы.

304 Юнит номері 7;

305Форма Интерфейсі;

306-308 Стандартты модульдерді қолдану;

309-330 Форма 7-ге енгізілген компоненталар мен процедуралар (lable, dbedit);

331-332 Меншіктелген айнымалылар;

333-335 Юниттерді байланыстыру;

336 Форма 7 соңы

337 Юнит номері 8;

338Форма Интерфейсі;

339-342 Стандартты модульдерді қолдану;

343-356 Форма 8-ге енгізілген компоненталар мен процедуралар (Bitbtn, panel, dbgrid, rvtableconnection, rvproject);

357-358 Меншіктелген айнымалылар;

359-361 Юниттерді байланыстыру;

362-365 Процедуралардың командалары;

366 Форма 8 соңы.

367 Юнит номері 9;

368 Форма Интерфейсі;

369-372 Стандартты модульдерді қолдану;

373-386 Форма 9-ге енгізілген компоненталар мен процедуралар (bitbtn, panel, dbgrid, rvqueryconnection, rvproject);

387-388 Меншіктелген айнымалылар;

389-391 Юниттерді байланыстыру;

392-395 Процедуралардың командалары;

396 Форма 9 соңы.

397 Юнит номері 10;

398 Форма Интерфейсі;

399-401 Стандартты модульдерді қолдану;

402-420  Формаға 10-ға енгізілген компоненталар (label);

421-424 Меншіктелген айнымалылар;

425 Форма 10 соңы.

426 Юнит номері 11;

427 Форма Интерфейсі;

428-430 Стандартты модульдерді қолдану;

431-448 Форма 11-ге енгізілген компоненталар (label);

449-452 Меншіктелген айнымалылар;

453 Форма 11 соңы.

454 Юнит номері 12;

455 Форма Интерфейсі;

456-458 Стандартты модульдерді қолдану;

459-470 Форма 12-ге енгізілген компоненталар мен процедуралар (label, bitbtn);

471-472 Меншіктелген айнымалылар;

473-475 Юниттерді байланыстыру;

476-483 Процедуралардың командалары;

484 Форма 12 соңы.

3.4 Бағдарламаны жүктеу және іске қосу

Программаны жүктеу үшін алдымен Delphi 7 программалау ортамын іске қосамыз. Іске қосылғаннан кейін  File | open арқылы сақталған файлды ашамыз. Ол үшін директорияда D:Asel_delphiProject1.dpr жолын көрсетеміз. Файл ашылғаннан кейін программаны іске қосу үшін F9 пернесін басамыз.

3.5 Техникалық жабдықтар

Курстық жоба Pentium® 3 процессорында, XP professional edition операциялық жүйесінде жасалды (Cpu 1.0Ghz, 128 Mb ОЗУ). Орындалған жұмысты қағаз бетіне түсіру Samsung ML-1200 баспа құрылғысы арқылы жүзеге асырылды.

3.6 Кіріс деректер

Кіріс деректеріне «Автобусы», «Расписание» және «Станции» кестелері жатады. (Қосымша Ә-1, Ә-2, Ә-3-тен көруіңізге болады). 

3.7 Шығыс деректер

Шығыс деректеріне форма түрінде жасалған «Билет» және «Водитель» документтері мен «Сумма денег» және «Количество мест» есеп беру кестелері жатады. (Қосымша Ә-4, Ә-5, Ә-6, Ә-7 қараңыз).

4 Бақылау мысалдарының баяндалуы

 Форма 1 терезесінде меню құрамыз. Меню «Работа с БД»,«Документы»,  «Статистика», «О программе» және «Выход» бағандарынан тұрады. (Қосымша Ә-8 қараңыз).

 «Работа с БД» менюіне 3 кесте енгізілген (Қосымшада Ә-9 қараңыз). Олар: автобусы, расписание, станции. Ол жерден керек кестемізді таңдап алып, мәліметтерді басқара аламыз. Яғни таңдалған кестеге жазба қосуға, жазбаны өзгертуге және оны өшіруге болады. Жасалған өзгерістерді сақтап қоюға болады. (Қосымша Ә-10, Ә-11, Ә-12 қараңыз). 

«Документы» менюіне «Билет» және «водител» атты 2 документ енгізілді. (Қосымша Ә-4, Ә-5, Ә-13 қараңыз). 

 «Статистика» менюіне  Алматы қаласының автобекеттерінде сатылған билеттерден түскен ақшаның көлемі жайлы және сол автобекеттегі автобустардағы орындардың  саны жайлы есеп беру орналастырылған. Олар сәйкесінше  «Сумма денег» және «количество мест» деп аталды. (Қосымша Ә-14, Ә-15, Ә-16 қараңыз).  

«О программе» менюінде программаны қолдану туралы ақпарат және программаны құрастырған студент жайлы мәліметтер орналастырылған. (Қосымша Ә-17, Ә-18, Ә-19 қараңыз).

«Выход» менюін қолдану арқылы программаны жабуға болады. Ол үшін «Выход» менюін астындағы «Закрыть программу» подменюін басамыз, кейін  жүйеден шығасыз ба деген терезе шығады. Онда «ия» және «жоқ» деген екі батырма болады. «Ия» батырмасын басып бағдарламадан шығамыз. (Қосымша Ә-20, Ә-21  қараңыз). 

ҚОРЫТЫНДЫ

Осы курстық жұмыста DELPHI ортамының мүмкіншіліктерін көріп, програманы құрастыру жолдарын үйрендім. DELPHI құралы үлкен бір программалық орта болып саналады. Соған қарамастан  DELPHI ортасында жұмыс істеу онша қиын емес және де өте қолайлы.  DELPHI –  деректер  базасын басқару жүйесі болмаса да, деректер базасымен жұмыс істегенде жоғарғы дәрежеде жұмыс істейді. Реляциялық және локальді деректер базасымен жұмыс істегенде  DELPHI– дің атқаратын қызметі өте көп .

Қазіргі кезде DELPHI құралының мүмкіншіліктері күннен – күнге   артуда. Бүгінгі күні  DELPHI – дің көмегімен деректер базасын интернетте де жариялауға болады.

Өмір сүріп жатқан ғасырымыз информациондық технологиялар ғасыры болғандықтан кез келген программалаушы болашақта  өз мамандығының алдынғы қатарлы маманы болғысы келсе компьютерде сауатты жұмыс жасай білуі қажет, оған қосымша түрлі күрделі программалау тілдерін де үйреніп, онымен жұмыс істей білуі керек.   

Қорыта келсек, әрбір программалаушы үшін DELPHI құралын білген өте пайдалы, әрі тиімді деп санаймын.    

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Гофман В.Э.,  Хомоненко А.Д. Работа с базами данных в DELPHI. Санкт – Петербург: БХВ – Петербург, 2000.
2. Епанешников А.М., Епанешников В.А. DELPHI база данных М.: ДИАЛОГ – МИФИ, 2000.
3. Фаронов  В.В. DELPHI 5 . Руководство программиста . М.: Нолидж, 2001.
4. Александровский А.Д., Шубин В. В. Delphi для профессионалов. Опыт практического применения. – М.:ДМК, 2000.
5. А.Я. Архангельский Програмирование в Delphi 7. 

Издательство «Бином», Москва 2004 г.  

ҚОСЫМША А

1. unit Unit1;
2. interface
3. uses
4. Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
5. Dialogs, Menus, DBCtrls, Grids, DBGrids, ExtCtrls;
6. type
7. TForm1 = class(TForm)
8. Panel1: TPanel;
9. Panel2: TPanel;
10. Panel3: TPanel;
11. DBGrid1: TDBGrid;
12. DBGrid2: TDBGrid;
13. DBGrid3: TDBGrid;
14. DBNavigator1: TDBNavigator;
15. MainMenu1: TMainMenu;
16. N1: TMenuItem;
17. N2: TMenuItem;
18. N3: TMenuItem;
19. N4: TMenuItem;
20. N5: TMenuItem;
21. N6: TMenuItem;
22. N7: TMenuItem;
23. N8: TMenuItem;
24. N9: TMenuItem;
25. N10: TMenuItem;
26. N11: TMenuItem;
27. N12: TMenuItem;
28. N13: TMenuItem;
29. N14: TMenuItem;
30. N15: TMenuItem;
31. procedure N2Click(Sender: TObject);
32. procedure N3Click(Sender: TObject);
33. procedure N4Click(Sender: TObject);
34. procedure N6Click(Sender: TObject);
35. procedure N7Click(Sender: TObject);
36. procedure N9Click(Sender: TObject);
37. procedure N10Click(Sender: TObject);
38. procedure N12Click(Sender: TObject);
39. procedure N13Click(Sender: TObject);
40. procedure N15Click(Sender: TObject);
41. private
42. { Private declarations }

ҚОСЫМША А

(жалғасы)

43. public
44. { Public declarations }
45. end;
46. var
47. Form1: TForm1;
48. implementation
49. uses Unit2, Unit3, Unit4, Unit5, Unit6, Unit7, Unit8, Unit9, Unit10,
50. Unit11, Unit12;
51. {$R *.dfm}
52. procedure TForm1.N2Click(Sender: TObject);
53. begin
54. form3.Show;
55. end;
56. procedure TForm1.N3Click(Sender: TObject);
57. begin
58. form4.show;
59. end;
60. procedure TForm1.N4Click(Sender: TObject);
61. begin
62. form5.Show;
63. end;
64. procedure TForm1.N6Click(Sender: TObject);
65. begin
66. form6.Show;
67. end;
68. procedure TForm1.N7Click(Sender: TObject);
69. begin
70. form7.show;
71. end;
72. procedure TForm1.N9Click(Sender: TObject);
73. begin
74. form9.Show;
75. end;
76. procedure TForm1.N10Click(Sender: TObject);
77. begin
78. form8.Show;
79. end;
80. procedure TForm1.N12Click(Sender: TObject);
81. begin
82. Form10.Show;
83. end;
84. procedure TForm1.N13Click(Sender: TObject);

ҚОСЫМША А

(жалғасы)

85. begin
86. form11.Show;
87. end;
88. procedure TForm1.N15Click(Sender: TObject);
89. begin
90. form12.Show;
91. end;
92. end.

93. unit Unit2;
94. interface
95. uses
96. SysUtils, Classes, DB, DBTables;
97. type
98. TDataModule2 = class(TDataModule)
99. Database1: TDatabase;
100. 100.Table1: TTable;
101. 101.Table2: TTable;
102. 102.Table3: TTable;
103. 103.DataSource1: TDataSource;
104. 104.DataSource2: TDataSource;
105. 105.DataSource3: TDataSource;
106. 106.Query1: TQuery;
107. 107.DataSource4: TDataSource;
108. 108.Query2: TQuery;
109. 109.DataSource5: TDataSource;
110. 110.private
111. 111.{ Private declarations }
112. 112.public
113. 113.{ Public declarations }
114. 114.end;
115. 115.var
116. 116.DataModule2: TDataModule2;
117. 117.implementation
118. 118.{$R *.dfm}
119. 119.end.

120. 120.unit Unit3;
121. 121.interface
122. 122.uses
123. 123.Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,

ҚОСЫМША А

(жалғасы)

124. 124.Dialogs, StdCtrls, Buttons, Grids, DBGrids, ExtCtrls;
125. 125.type
126. 126.TForm3 = class(TForm)
127. 127.Panel1: TPanel;
128. 128.Panel2: TPanel;
129. 129.DBGrid1: TDBGrid;
130. 130.BitBtn1: TBitBtn;
131. 131.BitBtn2: TBitBtn;
132. 132.BitBtn3: TBitBtn;
133. 133.BitBtn4: TBitBtn;
134. 134.BitBtn5: TBitBtn;
135. 135.procedure BitBtn1Click(Sender: TObject);
136. 136.procedure BitBtn2Click(Sender: TObject);
137. 137.procedure BitBtn3Click(Sender: TObject);
138. 138.procedure BitBtn4Click(Sender: TObject);
139. 139.procedure BitBtn5Click(Sender: TObject);
140. 140.private
141. 141.{ Private declarations }
142. 142.public
143. 143.{ Public declarations }
144. 144.end;
145. 145.var
146. 146.Form3: TForm3;
147. 147.implementation
148. 148.uses Unit2;
149. 149.{$R *.dfm}
150. 150.procedure TForm3.BitBtn1Click(Sender: TObject);
151. 151.begin
152. 152.datamodule2.Table1.insert;
153. 153.end;
154. 154.procedure TForm3.BitBtn2Click(Sender: TObject);
155. 155.begin
156. 156.datamodule2.Table1.Edit;
157. 157.end;
158. 158.procedure TForm3.BitBtn3Click(Sender: TObject);
159. 159.begin
160. 160.if messagedlg  (‘Удалить запись?’,mtconfirmation,[mbyes,mbno],0)=mryes then datamodule2.table1.Delete;
161. 161.end;
162. 162.procedure TForm3.BitBtn4Click(Sender: TObject);
163. 163.begin

ҚОСЫМША А

(жалғасы)

164. 164.if messagedlg  (‘Сохранить запись?’,mtconfirmation,[mbyes,mbno],0)=mryes   then datamodule2.table1.post;
165. 165.end;
166. 166.procedure TForm3.BitBtn5Click(Sender: TObject);
167. 167.begin
168. 168.form3.Close;
169. 169.end;
170. 170.end.

171. 171.unit Unit4;
172. 172.interface
173. 173.uses
174. 174.Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
175. 175.Dialogs, StdCtrls, Buttons, Grids, DBGrids, ExtCtrls;
176. 176.type
177. 177.TForm4 = class(TForm)
178. 178.Panel1: TPanel;
179. 179.Panel2: TPanel;
180. 180.DBGrid1: TDBGrid;
181. 181.BitBtn1: TBitBtn;
182. 182.BitBtn2: TBitBtn;
183. 183.BitBtn3: TBitBtn;
184. 184.BitBtn4: TBitBtn;
185. 185.BitBtn5: TBitBtn;
186. 186.procedure BitBtn1Click(Sender: TObject);
187. 187.procedure BitBtn2Click(Sender: TObject);
188. 188.procedure BitBtn3Click(Sender: TObject);
189. 189.procedure BitBtn4Click(Sender: TObject);
190. 190.procedure BitBtn5Click(Sender: TObject);
191. 191.private
192. 192.{ Private declarations }
193. 193.public
194. 194.{ Public declarations }
195. 195.end;
196. 196.var
197. 197.Form4: TForm4;
198. 198.implementation
199. 199.uses Unit2;
200. 200.{$R *.dfm}
201. 201.procedure TForm4.BitBtn1Click(Sender: TObject);

ҚОСЫМША А

(жалғасы)

202. 202.begin
203. 203.datamodule2.Table2.Insert;
204. 204.end;
205. 205.procedure TForm4.BitBtn2Click(Sender: TObject);
206. 206.begin
207. 207.datamodule2.Table2.Edit;
208. 208.end;
209. 209.procedure TForm4.BitBtn3Click(Sender: TObject);
210. 210.begin
211. 211.if messagedlg  (‘Удалить запись?’,mtconfirmation,[mbyes,mbno],0)=mryes then datamodule2.table2.Delete;
212. 212.end;
213. 213.procedure TForm4.BitBtn4Click(Sender: TObject);
214. 214.begin
215. 215.if messagedlg  (‘Сохранить запись?’,mtconfirmation,[mbyes,mbno],0)=mryes then datamodule2.table2.post;
216. 216.end;
217. 217.procedure TForm4.BitBtn5Click(Sender: TObject);
218. 218.begin
219. 219.form4.Close;
220. 220.end;
221. 221.end.

222. 222.unit Unit5;
223. 223.interface
224. 224.uses
225. 225.Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
226. 226.Dialogs, StdCtrls, Buttons, Grids, DBGrids, ExtCtrls;
227. 227.type
228. 228.TForm5 = class(TForm)
229. 229.Panel1: TPanel;
230. 230.Panel2: TPanel;
231. 231.DBGrid1: TDBGrid;
232. 232.BitBtn1: TBitBtn;
233. 233.BitBtn2: TBitBtn;
234. 234.BitBtn3: TBitBtn;
235. 235.BitBtn4: TBitBtn;
236. 236.BitBtn5: TBitBtn;
237. 237.procedure BitBtn1Click(Sender: TObject);

ҚОСЫМША А

(жалғасы)

238. 238.procedure BitBtn2Click(Sender: TObject);
239. 239.procedure BitBtn3Click(Sender: TObject);
240. 240.procedure BitBtn4Click(Sender: TObject);
241. 241.procedure BitBtn5Click(Sender: TObject);
242. 242.private
243. 243.{ Private declarations }
244. 244.public
245. 245.{ Public declarations }
246. 246.end;
247. 247.var
248. 248.Form5: TForm5;
249. 249.implementation
250. 250.uses Unit2;
251. 251.{$R *.dfm}
252. 252.procedure TForm5.BitBtn1Click(Sender: TObject);
253. 253.begin
254. 254.datamodule2.Table3.insert;
255. 255.end;
256. 256.procedure TForm5.BitBtn2Click(Sender: TObject);
257. 257.begin
258. 258.datamodule2.Table3.Edit;
259. 259.end;
260. 260.procedure TForm5.BitBtn3Click(Sender: TObject);
261. 261.begin
262. 262.if messagedlg  (‘Удалить запись?’,mtconfirmation,[mbyes,mbno],0)=mryes then datamodule2.table3.Delete;
263. 263.end;
264. 264.procedure TForm5.BitBtn4Click(Sender: TObject);
265. 265.begin
266. 266.if messagedlg  (‘Сохранить запись?’,mtconfirmation,[mbyes,mbno],0)=mryes then datamodule2.table3.post;
267. 267.end;
268. 268.procedure TForm5.BitBtn5Click(Sender: TObject);
269. 269.begin
270. 270.form5.Close;
271. 271.end;
272. 272.end.

273. 273.unit Unit6;
274. 274.interface

ҚОСЫМША А

(жалғасы)

275. 275.uses
276. 276.Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
277. 277.Dialogs, StdCtrls, Mask, DBCtrls;
278. 278.type
279. 279.TForm6 = class(TForm)
280. 280.Label1: TLabel;
281. 281.DBEdit1: TDBEdit;
282. 282.DBEdit2: TDBEdit;
283. 283.DBEdit3: TDBEdit;
284. 284.DBEdit4: TDBEdit;
285. 285.DBEdit5: TDBEdit;
286. 286.DBEdit6: TDBEdit;
287. 287.Label2: TLabel;
288. 288.Label3: TLabel;
289. 289.Label4: TLabel;
290. 290.Label5: TLabel;
291. 291.Label6: TLabel;
292. 292.Label7: TLabel;
293. 293.private
294. 294.{ Private declarations }
295. 295.public
296. 296.{ Public declarations }
297. 297.end;
298. 298.var
299. 299.Form6: TForm6;
300. 300.implementation
301. 301.uses Unit2;
302. 302.{$R *.dfm}
303. 303.end.

304. 304.unit Unit7;
305. 305.interface
306. 306.uses
307. 307.Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
308. 308.Dialogs, StdCtrls, Mask, DBCtrls;
309. 309.type
310. 310.TForm7 = class(TForm)
311. 311.Label1: TLabel;
312. 312.DBEdit1: TDBEdit;
313. 313.DBEdit2: TDBEdit;

ҚОСЫМША А

(жалғасы)

314. 314.DBEdit3: TDBEdit;
315. 315.DBEdit4: TDBEdit;
316. 316.DBEdit5: TDBEdit;
317. 317.DBEdit6: TDBEdit;
318. 318.DBEdit7: TDBEdit;
319. 319.Label2: TLabel;
320. 320.Label3: TLabel;
321. 321.Label4: TLabel;
322. 322.Label5: TLabel;
323. 323.Label6: TLabel;
324. 324.Label7: TLabel;
325. 325.Label8: TLabel;
326. 326.private
327. 327.{ Private declarations }
328. 328.public
329. 329.{ Public declarations }
330. 330.end;
331. 331.var
332. 332.Form7: TForm7;
333. 333.implementation
334. 334.uses Unit2;
335. 335.{$R *.dfm}
336. 336.end.

337. 337.unit Unit8;
338. 338.interface
339. 339.uses
340. 340.Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
341. 341.Dialogs, RpRave, RpDefine, RpCon, RpConDS, RpConBDE, Grids, DBGrids,
342. 342.StdCtrls, Buttons, ExtCtrls;
343. 343.type
344. 344.TForm8 = class(TForm)
345. 345.Panel1: TPanel;
346. 346.Panel2: TPanel;
347. 347.BitBtn1: TBitBtn;
348. 348.DBGrid1: TDBGrid;
349. 349.RvTableConnection1: TRvTableConnection;
350. 350.RvProject1: TRvProject;
351. 351.procedure BitBtn1Click(Sender: TObject);
352. 352.private

ҚОСЫМША А

(жалғасы)

353. 353.{ Private declarations }
354. 354.public
355. 355.{ Public declarations }
356. 356.end;
357. 357.var
358. 358.Form8: TForm8;
359. 359.implementation
360. 360.uses Unit2;
361. 361.{$R *.dfm}
362. 362.procedure TForm8.BitBtn1Click(Sender: TObject);
363. 363.begin
364. 364.rvproject1.Execute;
365. 365.end;
366. 366.end.

367. 367.unit Unit9;
368. 368.interface
369. 369.uses
370. 370.Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
371. 371.Dialogs, RpRave, RpDefine, RpCon, RpConDS, RpConBDE, StdCtrls, Buttons,
372. 372.Grids, DBGrids, ExtCtrls;
373. 373.type
374. 374.TForm9 = class(TForm)
375. 375.Panel1: TPanel;
376. 376.Panel2: TPanel;
377. 377.DBGrid1: TDBGrid;
378. 378.BitBtn1: TBitBtn;
379. 379.RvQueryConnection1: TRvQueryConnection;
380. 380.RvProject2: TRvProject;
381. 381.procedure BitBtn1Click(Sender: TObject);
382. 382.private
383. 383.{ Private declarations }
384. 384.public
385. 385.{ Public declarations }
386. 386.end;
387. 387.var
388. 388.Form9: TForm9;
389. 389.implementation
390. 390.uses Unit2;
391. 391.{$R *.dfm}

ҚОСЫМША А

(жалғасы)

392. 392.procedure TForm9.BitBtn1Click(Sender: TObject);
393. 393.begin
394. 394.rvproject2.Execute;
395. 395.end;
396. 396.end.

397. 397.unit Unit10;
398. 398.interface
399. 399.uses
400. 400.Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
401. 401.Dialogs, StdCtrls;
402. 402.type
403. 403.TForm10 = class(TForm)
404. 404.Label1: TLabel;
405. 405.Label2: TLabel;
406. 406.Label3: TLabel;
407. 407.Label4: TLabel;
408. 408.Label5: TLabel;
409. 409.Label6: TLabel;
410. 410.Label7: TLabel;
411. 411.Label8: TLabel;
412. 412.Label9: TLabel;
413. 413.Label10: TLabel;
414. 414.Label11: TLabel;
415. 415.Label12: TLabel;
416. 416.private
417. 417.{ Private declarations }
418. 418.public
419. 419.{ Public declarations }
420. 420.end;
421. 421.var
422. 422.Form10: TForm10;
423. 423.implementation
424. 424.{$R *.dfm}
425. 425.end.

426. 426.unit Unit11;
427. 427.interface
428. 428.uses
429. 429.Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,

ҚОСЫМША А

(жалғасы)

430. 430.Dialogs, StdCtrls;
431. 431.type
432. 432.TForm11 = class(TForm)
433. 433.Label1: TLabel;
434. 434.Label2: TLabel;
435. 435.Label3: TLabel;
436. 436.Label4: TLabel;
437. 437.Label5: TLabel;
438. 438.Label6: TLabel;
439. 439.Label7: TLabel;
440. 440.Label8: TLabel;
441. 441.Label9: TLabel;
442. 442.Label10: TLabel;
443. 443.Label11: TLabel;
444. 444.private
445. 445.{ Private declarations }
446. 446.public
447. 447.{ Public declarations }
448. 448.end;
449. 449.var
450. 450.Form11: TForm11;
451. 451.implementation
452. 452.{$R *.dfm}
453. 453.end.

454. 454.unit Unit12;
455. 455.interface
456. 456.uses
457. 457.Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
458. 458.Dialogs, StdCtrls;
459. 459.type
460. 460.TForm12 = class(TForm)
461. 461.Label1: TLabel;
462. 462.Button1: TButton;
463. 463.Button2: TButton;
464. 464.procedure Button1Click(Sender: TObject);
465. 465.procedure Button2Click(Sender: TObject);
466. 466.private
467. 467.{ Private declarations }
468. 468.public
469. 469.{ Public declarations }
470. 470.end;
471. 471.var
472. 472.Form12: TForm12;
473. 473.implementation
474. 474.uses Unit1;
475. 475.{$R *.dfm}
476. 476.procedure TForm12.Button1Click(Sender: TObject);
477. 477.begin
478. 478.form1.close;
479. 479.end;
480. 480.procedure TForm12.Button2Click(Sender: TObject);
481. 481.begin
482. 482.form12.Close;
483. 483.end;
484. 484.end.

ҚОСЫМША Ә 

Ә-1

Ә-2

Ә-3

ҚОСЫМША Ә 

(жалғасы)

Ә-4

Ә-5

ҚОСЫМША Ә 

(жалғасы)

Ә-6

Ә-7

ҚОСЫМША Ә 

(жалғасы)

Ә-8

Ә-9

Ә-10

ҚОСЫМША Ә 

(жалғасы)

Ә-11

Ә-12

Ә-13

Ә-14

Ә-15

Ә-16

ҚОСЫМША Ә 

(жалғасы)

Ә-17

Ә-18

ҚОСЫМША Ә 

(жалғасы)

Ә-19

Ә-20

Ә-21