Жергілікті бюджеттің шығыс көрсеткіштері | Скачать Дипломдық жұмыс

инвестициялық жобалары іске асыру болып қалады, өндеуші өнеркәсіпті дамыту, шағын және орта бизнесті дамыту үшін жаңа мүмкіндіктерді құру, өнеркәсіптік және индустриалдық аймақтарды қалыптастыру. Орта мерзімді болашақта бюджеттік саясат мемлекеттік саясаттың әзірленген шараларын тиімді жүзеге асыруға және экономиканың теңгерімді өсуін қамтамасыз етуге бағытталған болады. Кәсіби деңгейді сапалы дамыту, қаржылық-құқықтық бақылаудың тиімділігін жақсарту мақсатында ішкі бақылау жүйесіне қойылатын талаптарды күшейту, тұжырымдаманы әзірлеу қажет.
Тиімді бақылау жоспардан басталады. Бұл тәуекелдерді басқару жүйесіне енгізіледі. Математикалық модельдің көмегімен әлеуметтік- экономикалық маңызы бар ыстық нүктелер анықталды. Бұл жаңалық мемлекеттік қаражатты дамытуды бюджеттік алушыларға тек заң формалінде сақтау рәсімі ретінде қараған кездегі дәуірлермен қоштасуға мүмкіндік беріледі.
Зерттеу жұмысының мақсаты — жергілікті бюджетке ғылыми-теориялық және кәсіптік-тәжірибелік талдау жасай отырып, Ақтөбе облысының жергілікті шығыс бөлігінің орындалуы және оның тиімділігін қамтамасыз ету жолдарына сараптама жасау.
Аталған мақсатқа жету үшін дипломдық жұмыста келесі міндеттерді жүзеге асыру қажет:
— жергілікті бюджеттің ғылыми теориялық мазмұны мен қызметін ашу;
— бюджеттерді құру, бекіту және орындау процесін қарастыру;
— Ақтөбе облысының шығыс бөлігінің көрсеткіштері, мың теңгеменн қолдана отырып таладу жасау;
— жергілікті бюджет шығыстарының тиімділік мәселелерін және оны қамтамасыз ету жолдарын көрсету.
Тиімділікті бақылау бюджеттік бағдарлама әкімшіліктерінің қызметіне назар аударуды мемлекеттік шығыстарды жоғары қайтаруға ынталандырады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні — жергілікті бюджеттерді қалыптастыру мен орындаудың теориялық және тәжірибелік аспектілерін, шығыс бөлігінің тиімділігін қамтамасыз ету болып табылады.
Зерттеу объектісі — Ақтөбе облысының 2015-2017 жылдары бойынша жергілікті бюджеттің шығыс бөлігі.
Дипломдық жұмысты жазу барысында Казақстан Республикасының Бюджет кодексін, Ақтөбе облыс әкімдігінің ресми сайтынан пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың тәжірбиелік маңыздылығы жұмыста келтірілген кейбір тұжырымдарды жергілікті бюджеттердің шығыстарының орындалуы мен оның тиімділігін қамтамасыз ету қызметінде пайдалануға болатындығымен негізделеді, бұл Ақтөбе облысының Қаржы басқармасы ұсынған анықтама-актіде берілген.
Дипломдық жұмыс жоспардан, кіріспеден, үш бөлім мен бөлімшелерден және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

0.1 Жергілікті бюджеттің құрылымы және оның экономикадағы рөлі

Жергiлiктi бюджетте түсiмдер, жергiлiктi салықтар, алымдар мен өсiмпұлдар, республикалық салықтардан Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген, ұзақ мерзiмдi негізде белгiленген, мемлекеттiк органдардың кейбiр мемлекеттiк өкiлеттiктердi жүзеге асыру үшiн жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына беретiн қаржысы, мүлiктi жекешелендiруден түсетiн табыстар , муниципалдық мүлікті жалдауды жалға беруден, жергілікті несиелер мен лотереялардан, жергiлiктi аймақтық кәсiпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың пайдаларының бiр бөлiгi, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының заңдарына және шешiмдерiне сәйкес субсидиялар, субвенциялар, аударым төлемдерi және басқа да табыстар [1].
Ең алдымен, бюджет шығыстары олардың көбеюі процесіне әсері бойынша бөлінеді. Бұл жағдайды ағымдағы және күрделі бюджет шығыстары бөлінеді. Ағымдағы шығындар заңды тұлғаларға оларды ағымдағы күтіп бағу және ағымдағы қажеттіліктерімен қамтамасыз ету үшін бюджет қаражатын беруді қарастырады.
Бұл шығындар мемлекеттік тұтыну (экономикалық және әлеуметтік инфрақұрылым мен экономиканың мемлекеттік секторлары мазмұны, азаматтық және әскери сиппатағы тауарлар мен қызметтерді сатып алу, мемлекеттік мекемелердің ағымдағы шығыстар) құнын, ағымдағы субсидия бағынысты органдар, мемлекеттік және жеке кәсіпорындар, көлік төлемдер, пайыздық төлемдер кіреді, мемлекеттік қарыз және басқа да шығындар туралы. Әдетте, бұл шығындар негізінен құнына сәйкес, тұрақты бюджет немесе ағымдағы шығыстар мен кірістердің бюджетке көрініс болып табылады.
Күрделі шығыстар негізгі құралдарды инвестициялаумен және тауарлық-материалдық құндылықтардың өсуімен байланысты ақшалай шығынды білдіреді. Оларға халық шаруашылығының әр түрлі секторларында бюджет қаражаты, мемлекеттік субсидиялар және жергілікті мемлекеттік органдарға мемлекеттік және жеке кәсіпорындарға ұзақ мерзімді бюджеттік несиелер кіреді. Бұл шығындар тобы күрделі шығындар мен мемлекеттік кірістер бюджетінде көрсетілген.
Мұнда қоғамдық өмірдің әр түрлі салаларында мемлекеттің рөлі айқын көрінеді. Шығыстардың осы топтармен қатар жоғары басымдық ұлттық бағдарламаларды іске асыру шығындарды бөлуі мүмкін.
Мақсатты бағдарламалардың жекелеген түрлеріне қаражат бөлу бюджеттік қаражатрдың шоғырлануында және оларды мемлекеттік органдардың негізгі бағыттарында пайдалануда басымдықты қамтамассыз етеді. Экономикалық және әлеуметтік процестің ең таңғаларлық салдары аймақтық бюджеттердің шығыс жағында көрініс тапты. Аймақтық биліктің негізгі бағыттары олардың аумағында экономикалық және әлеуметтік даму жоспарларын әзірлеу және іске асыру. Шығыстардың өсуі тұрғын үй- коммуналдық және мәдени тұрмыстық объектілерді ұстауға жұмсалатын шығындар деңгейінің артуымен байланысты.
Аймақтық бюджеттердің жекелеген түрлеріне жұмсалатын шығындардың құрылымы бірдей емес және жергілікті экономиканың көлеміне және түрлі деңгейінде өңірлік органдарына бағынуға байланысты. Аудандық бюджеттің шығыстары (облыстық маңызы бар қала) мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
Аймақтардың бюджет деңгейін қамтамасыз ету деңгейін теңестіру және бюджет деңгейінің біркелкі бөлінуін қамтамасыз ету және бюджеттің әрбір деңгейіне бекітілген шығыстар облыстарына сәйкес мемлекеттік кепілдендірілген қызметтерді ұсыну үшін жалпы трансферттер қарастырылған. Жалпы трансфеттерді анықтау кезінде өңірдің салық әлеуеті, өңірдегі мемлекеттік қызметтерді тұтынушылар саны, мемлекеттік қызметтердің бекітілген стандарттары және белгілі бір аймақтың ерекшілігіне байланысты мемлекеттік қызметтерді көрсету шығындарына әсер ететін факторлар ескеріледі [2].

1.2 Жергілікті бюджет шығыстарын жоспарлаудың негізгі бағыттары

Мемлекеттік шығыстар — бұл өз елінің үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету, шетел валютасының орталықтандырылған және орталандырылмаған қорларынан тұратын қоғамдастық мүшелерінің қажеттіліктерінің қанағаттандыруға арналған шығындар. Елдің басым көпшілігі осы шығыстарды қалалалық бюджетте жинақталған қаражат есебінен қаржыландырады. Мемлекеттік бюджеттің қоғамдық қайта өндірістің рөліне шығындардың екі топқа бөлінеді:
а) тұрақты өндірістік процесін қамтамасыз ету, өндірістік активтерді ұлғайту;
б) қоғамдастық мүшелерінің әлеуметтік мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Бірінші топқа экономиканы қаржыландыруға бөлінген қалалық бюджет құны кіреді. Екінші топқа әлеуметтік және мәдени іс-шараларды, білім беруді, ғылымды, қорғанысты және үкіметті қаржыландырылатын бюджеттің шығындары кіреді.
Осы топтардың арақатынасы бюджеттің шығыстары тиімділігін сипаттайды. Бәсекеге қабілетті экономика қалыптастыруда бөлінген шығындарды дәрежесі үлкен, сондықтан, тұтынушылық бюджет шығыстарының тиімділігін өз кезегінде, әлеуметтік-экономикалық жағдайда осы уақытта мемлекет пен жүргізіп отырған әлеуметтік экономикалық жағдайды осы уақытта мемлекет жүргізіп отырған әлеуметтік саясаттың байланысты, қалалық бюджеттен қалыптастыру әдісіне байланысты.
Бюджет түрлері бойынша шығыстарды қалыптастыру ерекшелігі олардың функцияларының мәнінде болады. Бюджет түрлері бойынша шығыстарды қалыптастыру кезінде мынадай негізгі себептер ескеріледі:
а) басқару орагандары арасындаы функцияларды бөлу;
ә) мекемелердің тәуелділігі;
б)мекемелердің қызметін шектеу;
Экономкалық жүйе деңгейлерінің арасындағы шығындар Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінен сәйкес бөлінеді [3].
Бюджет қаражатын жұмсаудың ұқсас бағыттары, бірақ тиісті әкімшілік аумақтық бірліктерге қатысты бағынышты бюджеттер деңгейінде қалыптасады. Жергілікті бюджеттердің шығындарын қалыптастыру Бюджет кодексі, нормативтік құқытық актілері, тиісті әкімшілік аумақтық бірліктердің маслихаттарының шешімдері арқылы реттелді. Жергілікті билік органдары аумақтардың экономикалық және қаржылық базасын пайдалануға құқылы.
Осылайша, мемлекеттік қазынашылық арқылы көптеген елдердігі барлық қаражаттардың төрттен үш бөлігі кірістердің 50 пайыздан астамын қайта бөліп келеді. Бұл мемлекеттің тек халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыруға ғана емес, сонымен бірге біздің еліміздің экономикалық тұрақтылығын да қамтамасыз етеді.
Бюджеттің экономикалық маңызы, ең алдымен, кірістер (салықтар) арқылы олардың қаржысының көлемі әлеуметтік экономикалық процестерге кәсіпкерлік қызметке, жұмыспен қамтуға, капитал нарығына, жабдықтарға және тұтыну тауарларына, жалпы ұлттық өнімге әсер етеді. Қаржы жоспарын әзірлеу кезінде мемлекеттік бюджет мемлекеттік қазынаның материалдық мәнін анықтайды.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің шығыстарының лимитін ағымдағы бюджеттік бағдарламаларды және бюджетті дамыту бағдарламаларын, бюджеттік жоспарлау жөніндегі тиісті уәкілетті органдар жасайды [4].
Бюджеттің шығыс лимитін анықтаудың негізі болып бюджеттің болжамдық сипаттамалары, бюджет қаражатын жұмсаудың басым бағытарынның сипаттамалары, орташа мерзімді салық- бюджет саясаты мен республиканың және өнірлердің орта мерзімді даму жоспарларымен анықталған макроэкономикалық сипаттамаларына белгіленген төлем балансының ең жоғары ықтимал балансы.
Бюджеттік өтінім облыс, қалалық, салалық және өңірлік бағдарламаларды тиісті мерзімге әлеуметтік-экономикалық дамытудың орта мерзімді жоспарының негізінде жасалады.
Экономикалық қолдану туралы деректер ұсынылған бағдарламаның объективті ерекшеліктері негізінде жиналған бағдарлама туралы ағымдағы және мінсіз ақпаратты қорғауға тиіс. Бюджеттік бағдарламалардың әкімшелелері ағымдағы бюджеттік бағдараламалар мен бюджеттік бағдараламаға жұмсалған шығыстар шегінде, тиісті экономикалық комиссия анықталған инвестициялық жобалар тиісті бюджетінің тізбесі мен көлемі туралы бюджеттік өтінімді құрайды. Республикалық немесе жергілікті экономикалық бағдараламаның әкімшісі бір ғана бюджеттік өтінімді жасайды.
Бюджеттік өтінім төрт бөліктен тұрады:
— бюджеттік бадарламалардың тізбесі және оларға арналған шығындар сомасы ;
— әрбір бюджеттік бағдарламаға түсіндірме жазба;
— бюджеттік өтінімге енгізілген әрбір бюджеттік бағдарламларының паспортының жобасы.
Бюджеттің жыл сайынғы өтініші өткен жылдағы есептік деректер бойынша белгіленген нысан туралы ағымдағы жылға жоспарланған көрсеткіштер және алдағы үш жылдық кезеңге арналған болжамдық көрсеткіштер туралы ақпаратты қамтуы тиіс. Бюджеттік өтінімді тиісті бюджеттік комиссияның қарауында ескертулер мен ұсыныстар болған жағдайда, сондай-ақ Парламентте (мәслихатта) республикалық (жергілікті) бюджет жобасының өзгеруі жағдайында бұл өтініштер қараудың әрбір кезеңінде түсіндірілуге жатады.
Шығыстарды қайта құрылымдау саласындағы бюджеттік саясат экономиканың әр түрлі секторларында мемлекеттің қатысуының салыстырмалы тиімділігін бағалауға және мемлекет қатысу үшін маңызды емес және орынсыз бағыттардың бюджеттік қаражаты есебінен қаржыландыруды қысқартуға негізделген. Бұл бюджеттік қаражаты экономиалық дамудың басым бағыттарын жан-жақты шешу үшін бітіруге мүмкіндік береді, сонымен бірге қазіргі мемлекеттік міндеттемелерді орындауға [5].
Қазақстан Республикасының 2014-2017 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді жоспарының негізінде және муниципалды және салалық бағдарламаларымен келісілген орта мерзімді кезеңдегі бюджеттің басымдықты шығыны мынадай түрде айқындалады:
— денсаулық сақтауды реформалау және қалыптастыру;
— білім беруді қалыптастыру;
— индустриялды- инновациялық білім;
— аграрлық секторды қалыптастыру;
— жаңа тұрғын үй саясатын енгізу.
Жергілікті бюджет шығыстарын ұйымдастыру оларды болжау сонымен бірге оларды қаржыландыру мен қаражаттарды пайдаланудың қатаң тәртібін белгілеу арқылы қол жеткізіледі. Мемлекеттің шығыстарын ұйымдастыру қағидаттарының бірі жоспарлау болып табылады. Ұлттық шаруашылықты дамыту және халықтың әлеуметтік тұрмыс деңгейін арттыру мақсатында мемлекет жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табысты өндірістік және өндірістік емес сфералары, салалар, экономикалық аудандар арасында бөлуге және қайта бөлуге қатысады. Жергілікті бюджет шығындарын жоспарлаудың басты әдісі баланстық болып табылады.
Жергілікті бюджет шығыстарын қаржыландырудың міндетті сипаты мемлекеттің қаражаттарын қатаң белгілі бір шараларға пайдалнуды керек етеді. Бұның негізінде ұлттық шаруашылықтың және аймақтың жекелеген салаларын дамытуда үйлесімділіктерге ие болу, қаржының ең алдымен ғылыми-техникалық прогресті айқындайтын неғұрлым прогрессивті салаларға бөлу және ең маңызды әлеуметтік проблемаларды шешуді қамтамасыз етеді.
Даму жоспарларының орындалуына қарай қаржыландыру қаржы ресурстарын тек өндірістік көрсеткіштер орындалғанда және шараларды экономикалық-әлеуметтік дамудың болжамдарына сәйкес жүзеге асырған кезде бөлуді қажет етеді.
Ресурстарды пайдалануда режимін сақтау мемлекеттің шығыстарын ұйымдастырудың маңызды қағидаты, ол ішкі резервтерді жұмылдыруға, өндірістік және өндірістік емес сфералардың барлық бөлімдерінде мелекет қаражаттарына бақылауда күшейтуге, оларды ұтымды пайдалануға бағытталған [6].
Осылайша осыған дейінгі қарастырылған ақпараттар негізінде, мына сипатта қорытындыларды жасауға болады:
— бюджеттік шығыстардың экономикалық маңызы көптеген нысандарда көрініс табады. Әрбір шығыстың түрі сапалық және сандық сипаттамаға ие. Сонымен бірге, құбылыстың экономикалық сипатын көрсететін сапалық сипаттамалар бюджеттік шығындардың мақсатын, олардың сандық құндылығын анықтауға мүмкіндік береді.
— бюджеттік шығыстардың нақты түрлері әр түрлі факторларға байланысты: мемлекеттің табиғаты мен функциялары, елдің әлеуметтік-экономикалық дамудың деңгейі, бюджеттің халық шаруашылығымен байланысы, мелекеттің әкімшілік- аумақтық құрылысы, бюджет қаражатын ұсыну нысандары және басқалары. Бұл факторлардың үйлесуі әлеуметтік- экономикалық дамудың белгілі бір кезеңінде емес, кез-келген мемлекеттің бюджетін жұмсаудың бір немесе бірнеше жүйесін тудырады.

2 ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТТІҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІ, МЫҢ ТЕҢГЕМЕНН ТАЛДАУ (АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫНЫҢ МАТЕРИАЛДАР НЕГІЗІНДЕ)

2.1 Жергілікті бюджеттің кіріс көреткіштері

Қазіргі кезде кірістер мемлекеттік билікті жүзеге асырудың қаржылық негізі болып табылады, яғни мемлекеттік аппаратты сақтау үшін ақша қажет, бұл қаражаттардың негізі салықтар болып табылады. Қазіргі уақытта салықтар ұлттық заңнамамен анық белгіленген.
Салықтың алғашқы белгісі салық органы тек мемлекеттік органмен белгіленеді, ал бұл орган белгілі бір мемлекеттік органға тағайындалады.
Екінші белгі — салық тек заңды түрде жүзеге асырылады.
Заманауи мемлекет үшін салықтың заңды нысаны бар жоғын анықтау заң, қаулы, жарлық шығармай, салықты жүзеге асыру мүмкін емес. Салық нормативтік құқықтық актімен [7].
Ақтөбе облысының 2017 жылға арналған бюджет түсімдер бойынша 103,1% орындалды, бекітілген жоспары 93 808 194,0 мың теңге, жаңартылған жоспар 97 584 752,2 мың теңге, іс жүзінде 100 655 949,5 мың теңге түсті немесе 3 071 197,3 мың теңгеге көп.
Салықтық түсімдер үшін 2017 жылға арналған жергілікті бюджеттің жоспары 102,7%-ға орындалды немесе 2 495 611,2 мың теңгені асыра орындалды. Салықтық емес түсімдерге сәйкес, жоспар 493 114,6 мың теңгеге орындалды немесе орындалу пайызы 115,6% құрады. Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер бойынша жоспар 103,5%-ға орындалды немесе асары орындалды, 82 471,5 мың теңге болды. Республикалық бюджеттен аударымдар толығымен немесе 100% алынды (1-кесте).

Кесте 1
Облыстық бюджеттің салық түсімдерінің көрсеткіштері, мың теңгемен

Салықтық түсімдер

Есепті қаржы жылына бекітілген бюджет
Есепті қаржы жылына нақтыланған бюджет
Есепті қаржы жылына түзетілген бюджет
Орындалуы, %
1
2
3
4
5
Салық түсімдері
92 051 182, 0
92 051 182 ,0
94 546 793 ,4
102,7
Табыс салығы
25 078 910 ,0
25 078 910 ,0
25 459 254,8
101,5
Жеке табыс салығы
25 078 910 ,0
25 078 910,0
25 459 254 ,8
101,5
Әлеуметтік салық
19 281 991 ,0
19 281 991 ,0
19 623 942 ,2
101,8

1 — кестенің жалғасы

1
2
3
4
5
Жеке меншік салығы
25 510 817 ,0
25 510 817 ,0
26 507 925 ,9
103,9
Мүлік салығы
22 982 281 ,0
22 982 281 ,0
23 615 440 ,2
102,8
Жер салығы
417 366 ,0
417 366 ,0
428 313 ,1
102,6
Тауарларға, жұмыстарға және қызметтерге ішкі салықтар
21 339 939,0
21 339 939,0
21 989 507,5
103,0
Акциздер
9 307 128,0
9 307 128 ,0
9 387 345 ,6
100,9
Табиғи және басқа ресурстарды пайдаланудан түскен табыстар
11 218 625,0
11 218 625,0
11 728 961,5
104,5
Кәсіптік және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін комиссия
753 460,0
753 460,0
811 732,9
107,7
Құмар ойын бизнес салығы
60 726,0
60 726,0
61 468,5
101,2
Басқа салықтар
300 042 ,0
300 042 ,0
404 396,5
134,8
Мемлекеттік баж салығы
539 483,0
539 483,0
561 766,6
104,1
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

Салықтық емес түсімдер жоспарға сәйкес 493 114,6 мың теңгеге орындалды немесе орындалу пайызы 115,6 % құрады (2 кесте).
Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер жоспар бойынша 103,5 % орындалды немесе 82 471,55 мың теңге асыра орындалды. Республикалық бюджеттен аударымдар толығымен немесе 100% алынды. Барлық аудандар мен қала бюджет кірістерінің болжанған көрсеткіштері, мың теңгеменнің орындалуын қамтамасыз етті.

Кесте 2
Облыстық бюджеттің салықтық емес түсімдерінің көрсеткіштері, мың теңгемен

Салықтық емес түсімдер
Есепті қаржы жылына бекітілген бюджет
Есепті қаржы жылына нақтыланған бюджет
Есепті қаржы жылына түзетілген бюджет
Орындалуы, %
1
2
3
4
5
Салықтық емес түсімдер
3 158 655 ,0
3 158 566,0
3 651 681 ,0
115,6
Мемлекеттік мүліктен түсетін кірістер
175 615 0,0
175 615,0
225 588,4
128,5
Мемлекеттік кәсіпорындарындардың таза кірісінің бір бөлігінің кірісі
19 000 ,0
19 000,0
19 661,9
103,5
Мемлекет иелігіндегі мемлекеттік акциялар пакеттері бойынша дивиденттер
0
0,0
158,2
0,0
Мемлекеттік меншіктегі заңды тұлғалардың мүдделерінен кірстері
12 000 ,0
12 000,0
19 459,5
162,2

2 — кестенің жалғасы

1
2
3
4
5
Мемлекет бюджеттен берілетін несиелер бойынша сыйақылар
2 463 300,0
2 463 300,0
6 201 880,6
251,8
Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелермен салынатын айыппұлдар, салымдар, сондай- ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің бюджетінен тұратын және қаржылатындырылатындар
1 102 101 ,0
1 102 101,0
1 163 063,7
105,5
Салықтық емес басқа да кірістер
1 880 850,0
1 880 850,0
2 262 738,0
120,3
Негізгі капиталды сатудан түскен түсім
2 375 003 ,0
2 375 003,0
2 457 474 ,7
103,5
Мемлекеттік мекемелерге берілеген мемлекеттік мүлікті сату
1 258 364,0
1 258 364,0
1 573 767,3
125,1
Жерді және материалдық емес активтерді сату
1 116 639,0
1 116 639,0
883 707,5
79,1
Жерді сатудан түскен түсім
614 139,0
614 139,0
520 589 776,0
84,8
Матреиалдық емес активтерді сату
502 500,0
502 500,0
363 118 089,5
72,3
Трансферттік түсімдер
106 229 310,0
106 229 ,0
106 229 310,0
100,0
Жоғары мемлекеттік органдардың аударымдар
106 229 310,0
106 229 310,0
106 229 310,0
100,0
Республикалық бюджеттен аударымдар
106 229 310,0
106 229 310 ,0
106 229 310,0
100,0
Ескерту — Ақтөбе облысы әкімдігінің деректері бойынша

2015-2017 жылдарға арналған облыс бюджетіне түсетін түсімдерді талдау оң өсу қарқынын көрсетіп отыр. Мәселен, 2015 жылы 87 323 606,0 мың теңге, 2016 жылға 96 271 144,0 мың теңге және 2017 100 655 949,5 мың теңге. 1 суретте көріп тұрғанымыздай облысқа түсетін бюджет түсімдері 2015 жылға қарағанда 2017 жылы 13 332 343,0 мың теңгеге көбейгенін байқаймыз. Яғни облысқа түскен түсім 14% көтерілгенін көрсетеді.

Сурет 1 — 2015-2017 жылдар бойынша облыс бюджет түсімдері, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облысы әкімдігінің деректері бойынша

Жалпы алғанда, табыс түсімінің құрылымы негізінен 94 546 793,1 мың теңге (94%) мөлшерінде салық төлемдерін алу, салықтық емес түсімдер 3 651 681,4 мың теңге (3,5%) және негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдермен 2 457 475,0 млн теңге (2,5%) қамтамасыз етілді.
Сонымен қатар, салықтың төмендегі түрлері бойынша жоспардың асыра орындалу байқалады (3-кесте).

Кесте 3
Салықтың жоспардан асыра орындалу көрсеткіштері, мың теңгемен

Салық түрлері
Жоспар бойынша
Жоспардан тыс
Өзгерісі

Сандық үлесі
%
Жеке табыс және әлеуметтік салық
44 360 901,0
45 083 197,1
722 296,1
101,6
Мүлік салығы
22 982 281,0
23 615 440,3
633 159,3
102,8
Табиғи және басқа да ресурстарды пайдаланған үшін
11 218 625,0
11 728 951,8
510 326,8
104,5
Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын айыппұлдарға, санкцияларға, мелекеттік бюджет қаражаты есебінен алынатын алымдар
1 102 101,0
1 163 063,0
60 962,0
105,5
Салықтық емес түсімдер
3 158 566,8
3 651 681,4
381 887,9
115,6
Мемлекеттік мекемелерге берілетін мемлекеттік мүлікті сату
1 258 364,4
1 573 767,1
315 432,7
125,1
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

Жалпы алғанда, 2018 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша салық төлемдері бойынша берешек 1 247 950,0 мың теңгені құрады, оның ішінде тек 923 154,0 мың теңге немесе 74% Ақтөбе қаласына тиеді (4-кесте).

Кесте 4
Салық төлемдері бойынша берешек, мың теңге

Берешек
Мөлшері
Төлем көзінен салық салынатын табыс бойынша жеке табыс салығы
240 357,0
Төленуге жатпайтын табыстар бойынша жеке табыс салығы
269 406,0
Әлеуметтік салығы
177 817,0
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің мүліктік салығы
144 247,0
Жеке мүлік салығы
70 138,0
Акциздер бойынша
33 650,0
Табиғи және басқа ресурстарды пайдалануға арналған табыстар
136 879,0
Барлығы
1 247 950,0
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

Өткен жылы 2016 жылға қарағанда облыста 277 005,0 мың теңге салық бойынша берешектің артуы байқалды.
Талдаудың қорытындысы бойынша, жалпы алғанда, салықтың 4 кесте бойынша берешектреге жол берілді [8].

2.2 Жергілікті бюджеттің шығыс көрсеткіштері

Жергілікті бюджеттердің шығыс бөлігі елдегі экономикалық және әлеуметтік процестердің анық көрсетеді. Билік органдарының қызметінің негізгі аспектісі аумақтың әлеуметтік және экономикалық даму жоспарларын дайындау және оларды іске асыру болып табылады.
Елді мекендер санының көбеюі, әсіресе жаңа дамыған аймақтардың коммуналдық тұрғын үй шаруашылығының дамуы жергілікті бюджеттің шығындарын ұлғаюына алып келеді.
2 суретте көрсетілгендей облыс шығыстары 2015 жылға қарағанда 2016 жылы 73 324 821, 4 мың теңгеге азайғанын байқаймыз. Алайда, 2017 жылы алдыңғы жылға қарағанда 73 324 821,1 мың теңгеге көбейгенің көрсетеді. Бұл 2016 жылдан 33,1%-ға жоғары.

Сурет 2 — 2015- 2017 жылдар бойынша жергілікті бюджет шығысының орындалуы, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облысы әкімдігінің деректері бойынша

Ақтөбе облысының бюджетінің 2017 жылға арналған шығыстары 220 865 057,7 мың теңгені құрады, түзетілген жоспар бойынша 221 217 929,2 мың теңге, орындалды 219 742 825,3 мың теңге немесе 99,4% (1 4475 103.9 мың теңге).

Мемлекеттік бюджет шығысының құрамында басқарушылық шығындар маңызды. Бұл шығындар мемлекеттік органдар тарапынан ұсынылатын жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтермен қамтамасыз етіледі. Бюджет тарапынан тек ммелкеттік органдар мен басқаруды ұстап қалуға, яғни мемлекеттің функцияларын орындауымен байланысты шығындарға ғана жұмсалады (5-кесте).

Кесте 5
Функционалды тобы бойынша жергілікті бюджет шығындарының көлемі, мың теңге

Шығындар
Жоспар бойынша
Игерілді
%
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер
7 341 547,2
7 335 586,7
99,9
Қорғаныс
320 800 400
319 983 642,09
99,7
Қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік, құқықтық, сот, қылмыстық атқару қызметі
8 525 710,3
8 525 451,8
100
Білім беру
84 804 416,4
84 565 398,3
99,7
Денсаулық сақтау
19 284 867,2
19 281 463,5
100
Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру
8 054 583,3
8 052 442,8
100
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық
44 394 704,4
43 349 128,4
97,6
Отын-энергетикалық кешен және жер қойнауын пайдалану
2 518 594,6
2 518 508,2
100
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, қоршаған ортаны қорғау және жануарлар дүниесі, жер қатынастары
12 929 017,1
12 928 726,8
100
Өнеркәсіп, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі
652 748,4
643 786,2
99,8
Көлік және байланыс
15 342 637,3
15 340 763,1
100
Басқалары
4 007 724,5
4 007 724,5
100
Ескерту — Ақтөбе облысы әкімдігінің деректері бойынша

Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер 1 функционалдық тобы бойынша түзетілген жоспар 7 341 547,2 мың теңге, 7 335 586,7 мың теңге, 7 335 586,7 мың теңге немесе 99,9 игерілді.
3 суретті талдау барысында 20152017 жылдар аралығында 1 функционалдық тобы бойынша игерілген шығындар көлемі көрсетілген. 2017 жылға қарағанда 2015 жылы шығындар 6 110 459,2 мың теңгеге төмен екенін анықталды.

Сурет 3 — Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер функционалдық тобы бойынша 2015 — 2017 жылдарға игерілген шығындар сомасы, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облысы әкімдігінің деректері бойынша

Қорғаныс 2 функционлдық тобында түзетілген жоспар бойынша 320 800,4 мың теңге бөлініп, 319 983 ,6 мың теңге немесе 99,7% игерілді (4-сурет).

Сурет 4 — Қорғаныс функционалдық тобы бойынша 2015 — 2017 жылдарға игерілген шығындар сомасы, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облысы әкімдігінің деректері бойынша

Ақтөбе облыстары мемлекеттік мекемесі 79 845,2 мың теңге сомасында бюджеттік қаражат немесе келесі бағдарламалар бойынша 100% игерілді:
Қоғамдық тәртіп, сот, қылмыстық атқару қызметі 3 функционалдық тобы түзетілген жоспары 8 525 710,3 мың теңге, 8 525 451,8 мың теңге немесе 100 игерілді.
Бағдарлама аймақтағы қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздік қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметтер жалақы мен әлеуметтік қамсыздандыру жарналары бағытталған жергілікті бюджет 4 174 883,8 мың теңге көлік құралдарын міндетті сақтандыру, ыстық тамақ сатып алу, ұсталғандарға дәрі-дәрмек заттарды сатып алу, киім меншік обьектілерінің, жанар-жағармай сатып алу, коммуналдық қызметтердін және жөндеу сатып алу байланыс, бөлме жалдау, жеке тұлғаларға аударымдар және басқа ағымдағы шығындар.
5 суретте көрсетілгендей 3 функционалдық тобы бойынша 2015-2017 жылдар игерілген шығындар сомасына талдау жасалынды. 2015-2016 жылдар бойынша айтарлықтай өзгеріс жоқ, 393 975,0 мың теңгеге жоғары. Алайда 2017 жылға қарағанда 2 703 893,8 мың теңгеге көп екенін көрсетті. Яғни,бұл 2016 жылдан 31,7%- ға жоғары.

Сурет 5 — Қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік, құқықтық, сот, қылмыстық атқару қызметі 3 функционалдық топтың 2015 — 2017 жылдар бойынша көрсеткіштері, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облысының әкімдігінің деректері бойынша

Білім беру 4 функционладық топқа сәйкес түзетілген жоспар бойынша 84 565 398,3 мың теңге немесе 99,7 % мөлшерінде 84 804 416,4 мың теңге игерілді.
Графикті талдай келе 4 функционалдық тобының 2016 жыл бойынша игерілген сомасы 2015 жылға қарағанда 43 508 618 мың теңгеге жоғары екенің көрсетіп отыр. Бұл 70,5% көтерілді. Ал 2017 жылы алдыңғы жылға қарағанда 22 842 510,3 мың теңгеге көп болып отыр (6-сурет) .

Сурет 6 — Білім беру 4 функционалдық топқа сәйкес 2015-2017 жылдар бойынша көрсеткіштер, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

Денсаулық сақтау 5 функционалдық тобында түзетілген жоспар бойынша 19 284 867,2 мың теңге бөлінді,19 281 463,5 мың теңге немесе 100 % игерілді.
5 функционалдық тобы бойынша игерілген шығындар сомасы 2015 жылға қарағанда 2017 жылы 4 786 693 мың теңгеге азайғанын байқаймыз. Яғни 20% төмендегенің көрсетті (7-сурет).

Сурет 7 — Денсаулық сақтау функционалдық тобының 2015- 2017 жылдар көрсеткіштері, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

Денсаулық бағдарлама бойынша келесі іс-шараларға 5 491 535,5 мың теңге бөлінді және игерілді:
— халықты одан әрі иммундау үшін 1 363 743,9 мың теңге немесе 99,9%;
— замануи ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, мінез құлықтың қауіп-қатер факторларын (темекі шегу, алкогольді ішу, қауіпті мінез- құлық, төмен физикалық белсенділік) алдын- алу бойынша ақпараттық жұмыс 173 744,6 мың теңге немесе 99,9% игерілді.
— одан әрі дамыту мониторинг және бағалау, оның тиімділігі бөлінген және 230 737,1 мың теге немесе 99,9% игерілді.
Денсаулық сақтау объектілерін салу және қайта құру бағдарламасы бойынша 4 469 415,5 мың теңге бөлінді, 4 466 263,9 мың теңге немесе 99,9% оның ішінде:
— Ақтөбе қаласындағы 300 орынды облыстық туберкулезге қарсы диспансер құрылысы және бір ауысымда 150 келушіге кеңес беру дигностикалық бөлімшесі бар 200 төсектік палата орталық құрылысы үшін республикалық бюджет қаражаты есебінен Ақтөбеде 4 246 000,0 мың теңге бөлінді;
— жергілікті бюджет есебінен 223 415,5 мың теңге жоспарымен 220 264,5 мың теңге (98,6%) игерілді, орындалатын жұмыстар актілерін уақытында тапсырмауға байланысты 3151,0 мың теңге игерілді.
Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру функционалдық 6 тобына сәйкес түзетілген жоспары 8 055 583,3 мың теңге бөлінді, 8 052 442,8 мың теңге немесе 100 % мөлшерінде игерілді (8-сурет).

Сурет 8 — Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру функционалдық тобының 2015- 2017 жылдар бойынша көрсеткіштері, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

Басқару аппараты мен техникалық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету үшін Жұмыспен қамту және халыққа әлеуметтік бағдарламаларды іске асыру саласында жергілікті деңгейде мемлекеттік саясатты іске асыру бойынша қызметтері бюджеттік бағдарламасына сәйкес қызметкерлер 116 633,3 мың теңге бөлініп,игерілді.
Жергілікті деңгейде көші-қон жөніндегі іс-шараларды іске асыру орталығының қызметін қамтамасыз ету үшін 4 640,6 мың теңге бөлініп игерілді.
Тұрғын үй коммуналдық шаруашылық 7 функционалдық топқа сәйкес түзетілген жоспары бойынша 43 349 128,4 мың теңге немесе 97,6% мөлшерінде игерілді(9-сурет).

Сурет 9 — Тұрғын-үй коммуналдық шаруашылық функционалдық тобының 2015- 2017 жылдары көрсеткіштері, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

Нұрлыжер мемлекеттік бағдарламасы аясында 51 инфрақұрылымдық жобасын жүзеге асыруға 16,7 млн теңге бөлінді.
Көрсетілген 5 нысанның ішінен жалпы ауданы 10,1 мың шаршы метрді құрайтын 3 нысан пайдалануға берілді, қалған 2 жоба 2018 жылға ауыстырылды.
Инженерлік коммункациялық инфрақұрылымды дамытуға және орналастыруға жалпы сомасы 7 516,8 млн теңге болатын 42 жобаны жүзеге асыруға қаражат бөлінді, ал 16,5 млн теңге игерілмеді, соның ішінде:
— Ақтөбе қаласындағы екі жобаға 9,9 млн. теңге аяқталған жұмыс актілерін қол қойылуына байланысты (актілер 2017 жылдың 28 желтоқсанында қол қойылған);
— Ақтөбе қаласындағы үш объект бойынша жинақ 6,6 млн теңге мемлекеттік сатып алу нәтижелері бойынша.Қазіргі уақытта жоспарланған 42 инженерлі желінің жобалары бойынша 37 жоба іске қосылды, қалған 5 жоба 2018 жылға ауыстырылды;
— 4 жоба бойынша газ тарту жүйесін дамытуға 325,0 млн теңге бөлінді (Ақтөбе қаласындағы Нұр-Ақтөбе тұрын үй кешеннің №1 шағын ауданы аумағында №33-44 тұрғын үйдін инженерлік желілерін салу) ,2 жоба іске қосылды, 2 жоба 2018 жылға тапсырылды.
Осы бюджеттік бағдарламаны іске асырудың нәтижелері (2017 жылы қол жеткізілген түпкілікті нәтиже):
— Нұр- Ақтөбе тұрғын үй кешенінің №1 тұрғын үй кешеніндегі 18 көп қабатты көп пәтерлі тұрғын үй (бұл №1,2,3,8,10,14,15,16,27,33,34,35, 41,55 , 56,57,65,66 жалпы ауданы 41,893,4 немесе 750 пәтер).
Мәдениет, спорт,туризм және ақпараттық кеңістік 8 функционалдық тобының сәйкес түзетілген жоспары бойынша 11 305 619,1 мың теңге, 11 471 794,4 мың теңге немесе 98,6% игерілді.
10 суртте көрсетілгендей 8 функционалдық тобы бойынша шығындар сомасы 2015 жылға қарағанда 2017 жылы 4 021 862 мың теңгеге көбейгенің көреміз.

Сурет 10 — Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік функционалдық тобының 2015- 2017 жылдар бойынша көрсеткіштері, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің дерекетрі бойынша

2017 жылы Ақтөбе облысының мәдениет, мұрағаттар және құжаттама басқармасының 39 ведомстволық бағынастағы мекемесі мен кәсіпорындарын қаржыландыру үшін бюджеттен 2 212 331,2 мың теңге бөлінді, 2 122 208,1 мың теңге немесе 100% игерілді.
Отын-энергетика кешені және жер қойнауын пайдалану 9 функционалдық тобы бойынша түзетілген жоспары бойынша 2 518 508,2 мың теңге немесе 100% мөлшерінде 2 518 94,6 мың теңге игерілді (6 кесте).

Кесте 6
Отын-энергетика кешені және жер қойнауын пайдалану функционалдық тобының 2015-2017 жылдары көрсеткіштері, мың теңгемен

Жыл
Мөлшері
2015
2 308 043
2016
1 010 429
2017
2 518 508,2
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

6 кестеде көрсетілгендей 9 функционалды тобы бойынша 2015 жылға қарағанда 2017 жылы 210 465,8 мың теңгеге көбейгенін байқаймыз. Яғни игерілген мөлшері 9% көтерілгенің көрсетеді.
Ауыл, су, орман, балық аулау, ерекше қоғалатын табиғи аумақар, қоршаған ортаны қорғау және жануарлар дүниесі, жер қатынастар10 функционалдық топқа сәйкес 12 928 726,8 мың теңге көлемінде 12 929 017,1 мың теңге бөлінді немесе 100% игерілді.
11 суретте көрсетілгендей 2017 жылы 2015 жылға қарағанда 5 495 321 мың теңгеге көп игерілді.

Сурет 11 — 10 функционалдық тобының 2015- 2017 жылдар көрсеткіштері, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің дерекетері бойынша

Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы аясында 10 143 073,9 мың теңге (республикалық бюджет есебінен 3 172 666,0 мың теңге, жергілікті бюджет қаражат есебінен 6 970 407,9 мың теңге) мынадай бағдарламалар бойынша бөлінді:
Индустриялық, сәулет, қала құрылысы және қрылыс қызметі 11 функционалдық тобы бойынша түзетілген жоспары бойынша 643 786,2 мың теңге немесе 98,6% мөлшерінде 652 748,4 мың теңге игерілді.
12 суретті талдау барысында 2015 жылы игерілген шығын сомасы 2017 жылға қарағанда жоғары көрсеткішті көрсетіп отыр. Яғни 2017 жылы 136 128 мың теңгеге аз мөлшерде игерілді.

Сурет 12 — Индустриялық, сәулет, қала құрылысы және қрылыс қызметі функционалдық тобы бойынша 2015- 2017 жылдар көрсеткіштері, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

Функционалды топтың 12 Көлік және коммуникация бойынша түзетілген жоспары бойынша 15 340 763,1 мың теңге немесе 100% мөлшерінде 15 342 637,3 мың теңге игерілді.
12 функционалды тобы бойынша 2017 жылы игерілген шығындар сомасы 2015 жылға қарағанда жоғары көрсеткішті көрсетіп отыр. Яғни 2017 жылы 6 740 614 мың теңгеге көп игерілді (13-сурет).

Сурет 13 — Көлік және коммуникация функционалдық тобы бойынша
2015- 2017 жылдар көрсеткіштері, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

Өзгертілген жоспар бойынша 13 Басқа функционалдық тобына сәйкес 4 007 190,8 мың теңге немесе 100% мөлшерінде 4 007 724,5 мың теңге игерілді.
14 суретте көрсетілгендей 2017 жылы 2015 жылға қарағанда айтарлықтай азайғанын байқаймыз. 2015 жылы 10 608 439,2 мың теңгеге көп игерілді.

Сурет 14 — Басқа функционалдық тобы бойынша 2015- 2017 жылдар көрсеткіштері, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

15 Трансферттер функционалды топқа сәйкес түзетілген жоспары бойынша 1 559 045,8 мың теңге немесе 100% мөлшерінде 1 559 045,8 мың теңге игерілді.
Трансферттер функционалдық тобы бойынша 2015-2017 жылдар бойынша шығыстың игерілген мөлшерін талдау барысында 2015 жылы 2016- 2017 жылдарға қарағанда көлемі өте жоғары болды. 2016 жылмен арасындағы айырмашылығы 16 423 575 мың теңгені, ал 2017 жылы 15 883 327 теңгені құрады (15-сурет) [9].

Сурет 15 — Трансферттер функционалдық тобы бойынша 2015- 2017 жылдар көрсеткіштері, мың теңгемен
Ескерту — Ақтөбе облыс әкімдігінің деректері бойынша

Қорытындылай келе, 2017 жылға арналған жергілікті бюджеттің кіріс жоспары 93 808,2 млн. теңге сомасында мақұлданды, алайда жыл ішінде облыстық бюджеттің кіріс бөлігіне 3 776,5 млн. теңге мөлшерінде түзетулер енгізілді.
Барлық аудандар мен қала бюджет кірістерінің болжанған көрсеткіштері, мың теңгеменнің орындалуын қамтамасыз етті. Сондай-ақ 2015-2017 жылдарға арналған облыстың бюджетіндегі кірістерді талдау оң өсу қарқынын көрсетеді.
Бюджеттің шығыс бөлігі 230 007,1 млн. теңге жоспарында 228 531,9 млн.теңгеге орындалды, 1 247,2 млн. теңге немесе 99,4% игерілмеді, алайда, Ақтөбе және Хромтау аудандарын қоспағанда, облыстық бюджет бағдарламалары мен облыстардың барлық әкімшілері 100%-ға қамтамасыз етті.
Жыл сайын әкімдікте бюджет қаражатын игеру бойынша өткізілетін мәжілістермен бірге Ақтөбе қаласының өкілдері 30,0 млн. теңге соманың және 100% бюджет қаражатын толық игеруіне 100%-дық даму, кепілдік хат- қа ұсынылды, ал Ақтөбе қаласындағы жұмыссыздар саны 1 452,0 млн. теңгені құрады.
Нәтижесінде, бюджет бағдарламалары мен облыстың 11 аудандары барлық өңірлік әкімшілері 100% дамыту үшін барлық күш-жігерін жасады, бірақ Ақтөбе және Хромтау ауданының қаласына алғыс қарамастан, біздің облыс ел өңірлерінің рейтингісінде 13-ші орында .

3 ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТТЕРДІҢ ШЫҒЫСТАРЫНЫҢ ОРЫНДАЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖОЛДАРЫ

3.1 Жергілікті бюджетті пайдаланудың тиімділігін бағалау

Замануи Қазақстанды дамытудағы өзекті мәселелерінің бірі жергілікті бюджетті пайдаланудың тиімділігін бағалау болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстанның экономикасы қаржылық бақылаудың тиімділігін дамытуға және көбейтуге мұқтаж болып келеді. Жергілікті бюджетінің пайдаланудың тиіміділігін тиімді және тиімді бақылау мемлекеттің тұрақтылықтың маңызды факторы болып келеді. Мемлекеттің экономикалық саладағы басқару функциясы жергілікті және мемлекеттік деңгейлердегі қаржылық бұзушылықтардың алдын алу, анықтауға және жоюға ғана емес, сондай-ақ тиісті бағалауды талап ететін бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін көбейту жүйесін ұйымдастыру болып табылады.
Бюджеттік қаржыландыру бюджеттік ұйымдардың қаржы ресурстарынның қамтамасыз етудегі бақылаудың рөлі, оларды үнемді және ұтымды пайдалану маңызды болып келеді. Бюджет қаражатын пайдаланудың қамтамасыз ету үшін, алдымен, сыртқы және ішкі мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының қызметтерін дұрыс ұйымдастыру қажет.
Жергілікті бюджеттердің атқарылуын және орындалуын бақылау келесі нысандарда орындалады:
— алдымен бақылау мемлекеттік органдардың тарапынан жергілікті бюджеттердің пайдалану барысында жобасының сатысында жүзеге асырылады;
— мониторинг мемлекеттік органдардың жергілікті бюджеттердің қаражатын пайдалану барысында қаржы операциялар сатысында жүзеге асырылады;
— қаржы саласындағы мемлекеттік бақылау жүйесіндегі жетілдіру халықаралық талаптарға, нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге және бекітуге, объектілерді орналастыруға және олармен айқындалған құқықтық номраларын ауқымын есекер отыра, жергілікті және республикалық бюджеттердің орындалуын және атқарылуын бақылау тұжырымдамасын анықтаудың объективті қажеттілігінен туындалады [10].
Бюджет — бұл ағылшын тілінен шыққан сөз, яғни қағаздар мен шоттарды қамтитын сөмке. … жалғасы