Талғар АЭЖ электр желілерінің сызбасы

8

9

Аңдатпа

Берілген дипломдық жұмыста Талғар АЭЖ-нің негізгі жұмыс режимі мен
келешектегі даму есебі қаралды.
Талғар АЭЖ ауданындағы тораптың қолданыстағы және келешектегі
жұмыс мөлшерінің есебі көрсетілді.
Дипломдық жұмыстың негізгі бағыттарын дәлелдейтін графикалық
бөлімдер орындалған.

RASTR
программасы арқылы талдау қорытындысымен есеп

шығарылды.
Жобаның экономикалық бөлімінде
жобаланған

энергонысанның экономикалық тиімділігі және өзін-өзі ақтау мерзімдерін
бағалау іске асырылды.
Сонымен қатар өміртіршілік қауіпсіздігі мәселелері қаралды.

Аннотация

В данной дипломной работе было рассмотрено оценка режимов работы
Талгарского РЭС с учетом перспективного развития.
На примере Талгарского РЭС были произведены расчеты режима работы
сети с существующими и перспективными нагрузками.
Выполнены графические части, подтверждающие основные направления
дипломного проекта.
На программе RASTR произведен расчет и анализ результатов.
В экономической части проекта была произведена оценка экономической
эффективности и срока окупаемости проектируемого энергообъекта.
Также рассмотрены задачи безопасной жизнедеятельности.

Annotation

The assessment modes of Talgar district electrical networks taking into account
the long- term development was studied in diploma project.
The calculations of operating modes of a network with existing and perspective
loadings were made on the example of Talgar district electrical networks.
Graphical parts were made, confirming the main directions of the diploma
project.

10

The results of analysis and calculation are settled on the program RASTR.
The assessment of economic efficiency and a payback period of projected
power object were in economic part of the project.
Also problems of safe activity.

Мазмұны

Кіріспе … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …
1 Қазақстан Республикасы электроқуатының даму келешегі … … … … ..
1.1 Қазақстанның электроқуаты: даму ахуалы және ерекшелігі … …
1.2 АЖК АҚ ағымдағы ахуалы және даму болашағы … … … … …
2 Талғар ауданының электроқамту ерекшелігі және жүктеме есебі … … … …
2.1 Қуат көздері сызбасын талдау … … … … … … … . … .. … … … … … …
2.2 Ауданның физико-географиялық сипаттамасы … … … … … … .
2.3 Ауа райы жағдайы … … … … … … … … … … … … … … … ..
2.4 Жүктеме есебі … … … … … … … .. … … … … … … … … … .
3 Электр желісінің бастапқы деректерін дайындау және жұмыс
режимдерін есептеу … … … … … … … … … … … … … … … … … …
3.1 Белгіленген режимдерді есептеу үшін RASTR бағдарламасының
қысқаша жұмыс сипаты … … … … … … … … … … … … … … … … .
3.2 Алмастыру сызбасын жасау және оның есептеу параметрлері …
4 RASTR бағдарламасымен Талғар ауданының электр желілерінің жұмыс
режимдерін есептеу … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …
4.1 Қолданыстағы желілерді есептеу … … … … … … … … … … ..
4.2 Перспективалық дамуды ескере отырып жұмыс тәртіптерін
есептеу … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …
5 Талғар АЭЖ электр желілерінен алынған есептерді талдау … … … … … …
6 Электрмен қамтамасыз ету жүйесінің технико-экономикалық
есептердегі классикалық сараптама амалдары … … … … … … … … … … … … ..
6.1 Жалпы ережелері … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …
6.2 Функцияларды жақындату амалдары … … … … … … … … … … … .
6.3 Технико-экономикалық есептеулердегі интерполяция амалдарын
қолдану … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … ..
6.4 Технико-экономикалық есептердегі аппроксимация тәсілдерін
қолдану … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …
6.5 Эмпириялық функциялардың экстремум нүктелерін анықтау … ..
7 Өмір-тіршілік қауіпсіздігі … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … .
7.1 Электр тораптарын пайдалануда электр қауіпсіздігі бойынша
қойылатын талаптар … … … … … … … … … … … … … … … … … ..
7.2 Қосалқы станцияның диспетчер бөлмесіндегі ауа алмасуына
есеп жүргізу … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … .
7.3 Станциядағы қондырғыларды жобалауда шудың деңгейін

11

7
8
8
12
15
15
17
17
18

21

21
23

27
27

36
45

46
46
47

49

58
61
62

62

65

бағалау … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …
8 Технико-экономикалық көрсеткіштер … … … … … … … … … … … … … … … ..
Қорытынды … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … ..
Әдебиет тізімі … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … ..

66
69
77
78

Кіріспе

Энергетикалық сектор Қазақстан экономикасының ең дамыған

салаларының бірі болып табылады.
Қазіргі уақытта, Қазақстан

Республикасының бүкіл аумағында жүктеме тораптарында электр энергиясын
тұтынудың өсуі байқалады. Бұл бүкіл ел бойынша кәсіпорындардың
қарқынды дамуына ықпалын тигізеді.
Бұл диплом жобасында Талғар ауданы энергия тұтынушыларын электрмен
қамтамасыз ету шаралары қаралған.
Талғар АЭЖ электр желілерінің орнатылған жұмыс режимдеріне
есептеулер жасаймыз. RASTR бағдарламасы көмегімен, қолданыстағы
желілерді алмастыру сызбалары негізінде есептеулер жасаймыз. Бұл есептің
мақсаты: энергия және құат шығындарын есептеу, желі тораптарында кернеу
деңгейін анықтау және кернеуді реттеу шаралары болып табылады. Электр
желілерін пайдалану кезінде, сондай — ақ олардың жобалау кезінде бірқатар
есептеулер талап етіледі.
Көзделген кейбір жағдайларда, қолданыстағы желілер үшін оның негізгі
элеметтерінің режим параметрлері анықталады. Бұл кернеу тораптық желісі
орындарында, тоқтар және трансформатор электр желілеріндегі қуаты
анықталады. Талғар АЭЖ электр желілерінің орнатылған жұмыс режимдеріне
есептеулер жасаймыз. Сонымен қатар Талғар АЭЖ келешектік жүктеме
өсуімен жұмыс режимдерінің есебі қаралады.
Электрқуатының өзіндік құнын анықтау және салынып жатқан
объектілердің өтелімділігі кезеңнің құнын анықтау үшін экономикалық есеп,
қызмет көрсетуші қызметкерлердің жұмыс қауіпсіздігі үшін электр
қауіпсіздігі шарттарын сақтау есептеулері ескеріледі.
Кез келген түрдегі электр желісінің жұмысын зерттеу кезінде тікелей
желілерде болып жатқан электр процестерімен шектеле ғана қоймай, барлық
электроэнергетикалық жүйедегі көп немесе аз дәрежедегі кездесетін
процестері де қаралуы тиіс.
Кез келген уақытта немесе дерлік бір уақыт аралығында жүйенің жағдайы
тәртіптік жүйе деп аталады.
Режим көрсеткіштермен анықталады, олар тәртіп параметрлері деп
аталады. Олардың сатысына мыналар жатады: жиілік, тұтынушылардың жүйе
элеметтері мен кернеуіндегі белсенді және реактивті қуаттары мен әртүрлі
желі торабы, ЭДС және кернеу вектордың бұрыш алшақтығы мен тоқ
үлкендіктері.

12

Желінің режим есептеулері негізінен «RASTR» бағдарламасымен
жүргізіледі. Есептеудің мақсаты: берілген жүктемелер бағытында минималды,
максималды, апатты режимдерін анықтау және осы режимдерді ала отырып
перспективалық дамуды ескере отырып, анықтау.

1 Қазақстан Республикасы электроқуатының даму келешегі

1.1 Қазақстанның электроқуаты: даму ахуалы және ерекшелігі

Қазақстанның энергетикасы бүгінгі таңда қарқынды дамып келе жатқан
саласы болып табылады. Қазақстанның бірыңғай энергетикалық жүйесі (БЭЖ)
тұтынушыларды сенімді және тиімді электроқамсындандыруды қамтамасыз
ететін бірыңғай технологиялық режимі мен орталықтандырылған өндіру,
тасымалдау, тарату және тұтыну, өзара байланыстыратын энергетикалық
нысандардың жедел бақылау орталығы болып табылады.
Энергетикаға қатысты Қазақстан аумағы негізінен үш өңірге бөлінеді:
Энерго шаруашылығы ортақ желісі біріктілірген және Ресеймен дамыған
байланысы бар Солтүстік және Орталық аймақтарын қамтитын Ақмола,
Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай және Павлодар облыстары;
Қырғыстан мен Өзбекстан елдерінің желілерімен біріктірілеген Алматы,
Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстары Оңтүстік аймағын
қамтиды. 1998 жылы Оңтүстік аймағы Солтүстік аймағымен жұмыс жасау
үшін қосымша біріктірілген;
Энерго шаруашылығы Ресеймен байланысы бар Ақтөбе, Атырау, Батыс
Қазақстан және Маңғыстау облыстары Батыс өңіріне біріктірілген.
Маңғыстау, Атырау және Батыс Қазақстан областары ортақ электр желісімен
біріктірілген, ал Ақтөбе облысының энерго шаруашылығының жұмысы
оңашаланған.
Екібастұз көмір кен орындары негізінде Солтүстік және Орталық
Қазақстанда шоғырланған, және олардың негізгі электр құат көздері осында
орналастырылған. Бұл аймақтар электр қуатпен өзін -өздерін қамтамасыз етеді
және оның әлеуетті артығы бар, оны ішкі және сыртқы электро қуат
нарықтарына ұсынылуы мүмкіндігі көзделген. Қазіргі таңда электро қуаты
осы аймақтан Ресейге, Қытайға және басқа елдерге экспорталады.
Оңтүстік Қазақстан аймағы бастапқы жеткілікті энерго ресурстары жоқ
болыуына байланысты, оның электроэнергетикасы жеткізілетін көмір мен газ
импортына бейімделген. Электро қуатының қажеттілігінің бір бөлігі (15 %
дейін) Орталық Азия елдерінен импорт есебінен қамтамасыз етіледі. 1998
жылы қуаттылығы 500 кВ бар Екібастұз — Нұра — Ағадір — ЮКГРЭС — Алматы
транзиттік электр желісі іске қосылған. Ол оңтүстік аймағын Солтүстік және
Орталық Қазақстанның электр көздерімен байланыстырған. Осы орайда

13

Орталық Азия елдерінің қуат импортынан салыстырмалы азаттығы
қамтамасыз етілген. Алайда барлық өңірді электро қуатпен тұтыну
қажеттілігін қанағаттандыру үшін бұл бағыттың мүмкіндігі жеткіліксіз.
Батыс Қазақстан өңірі қуатының қажеттілігінің бір бөлігін (аймақта
тұтыну 68% дейін) Ресей елінен импорт есебінен қамтамасыз етіледі. Бірақ — та
ол Оңтүстік аумағынан гөрі өзінің көмірсутегі отыны қорымен иемденеді.
Қажет болған жағдайда, қолда бар отын ресурстарын дамыту арқылы
қысқа
мерзімде өз қажеттіліктерін қамтамасыз ету мүмкін болады, және ресурстарын
экспортталауға мүмкіндігі бар.
Осылайша, өнеркәсіпте кейбір шара қарама-қайшы жағдай орын алуда.

Қазақстанның солтүстік
-шығысындағы электр станциялары электр

энергиясын
өндіруге және тұтынуға оң сальдосы бар бола отырып, толық өз сұранысын
қанағаттандыруға мүмкін әлеуетті күші бар болғанына, сонымен қатар оның
белгіленген желі диаграммалары және нарығына қарамастан, Оңтүстік және
Батыс өңірлері электр қуатын импорттауға мәжбүр.
Қазақстанның энергетикалық секторының ерекшелігі, ол оның соңғы
онжылдықта жүргізілген нарықтық реформалардың нәтижесіндегі құрылымы.
Қазіргі таңда республиканың электроэнергетикасы экономикалық тәуелсіз
құрулуы келесі ұйымдық құрылымдардан тұрады:
220-500-1150 кВ құрылғы жүйе негізінде құрылған Ұлттық электр желісі
( «КЕGОС» АҚ), ірі тұтынушыларды қамсыздандыратын электр желілері, ірі
ЖЭС және ГЭС қуат беру желілері.
110 кВ және төмен бөліп тарататын желісі бар және аймақтық деңгейдегі
электр қуатын тарату функциясын атқаратын Аймақтық электро желілік
компаниясы (РЭК).
2006 жылы Қазақстанда 71,5 милиард кВт*сағ электро қуаты өндірілген.
Экономиканың дамуына байланысты, электр қуатының өндіруі мен
пайдалануы үнемі өсу динамикасы байқалады. 1.1. кестесінде Қазақстан
Республикасы бойынша электр қуатының өндіруі мен пайдалану өсу
динамикасы көрсетілген.

1.1 к е с т е — Электр қуатының өндіруі мен пайдалану өсу динамикасы

5
Айта кету керек, 41% құатты жылу электро станциялары 30 жылдан астам
пайдаланылған, сандық көрсеткіш бойынша Қазақстанның 53 жылу
электростанциялардың 40 электростанциялары 30 жылдам астам уақыт бұрын
пайдалануға берілген. Заңнамалық деңгейде 2008 жылдың соңында қуатты

14 Жылдар
200
20
20
20
Электр қуатын пайдалану,
6 ж 71,
07 ж76,
10 ж91,
15 ж11
млрд.ЭлектркВт·сақуатынғжыл өндіру млрд.кВт·сағжыл
8 71,
6 75,
5 85,
3 94
Дефицит, млрд.кВт·сағжыл
5 0,3
5 1,1
0 6,5
,5 18,

оңалту және дамытуға инвестициялар тарту үшін және қолайлы жағдайлар
жасау мақсатында, лимитті, есеп айырысу және жеке тарифтер көздейтін
электр энергиясы үшін жаңа баға механизмі енгізілді.
Шекті тарифтер деп аталатын тетігі электр станцияларға қаржы
ресурстарын жоспарлауға мүмкіндік берді. Республикалық және жергілікті
бюджеттердегі бекітілеген қаржылардан тыс 2009 жылы қолданыстағы

электростанциялардың құаттылығына бағытталған
ұйымдастыру және

жаңарту іс — шараларына 65 млрд. астам теңге тартылды, 2010 жылы — 85 млрд.
астам теңге. Болжамды ақпарат көздеріне сәйкес 7 жылда 700 млрд. астам
теңге тартылмақ,
3700 МВт қуаты енгізіледі және аустырылады. 2009 жылдың
қорытындысы
бойынша 135,2 МВт жаңа қуат көздері пайдалануға берілеген, соның ішінде:
— Ақтөбе облысында қуаттылығы 33,8 МВт СНПС — Актөбемұнайгаз АҚ
Жаңажол ГТЭС пайдалануға берілді;
— Қарағанды облысында Корпорация Қазақмыс ЖШС ГРЭС қуаттылығы
55 МВт ст.№1 бу турбинасы пайдалануға берілді;
— Қарағанды облысында Балқаш ТЭЦ №1,2 турбиналардың қуаттылығы
анықталды (30 МВт ұлғайды);
— Алматы облысында қуаттылығы 4,4 МВт Қаратал ГЭС-3 пайдалануға
берілді;
— Павлодар облысында Р-12-3,405 типті қуаттылығы 12 МВт Екібастұз
ТЭЦ бу турбинасы пайдалануға берілді.
Алайда, жүргізген талдау негізінде, ҮИИД МБ жобалардың қажетті
электрқуатымен, қажеттіліктерін толық қанағаттандыру үшін жоғары
тарифтері жеткіліксіз екендігін аңғарамыз. Басты екпін елдің аса маңызды
энергообъектілеріне жасалған, мысалы: — ауқымды жоба — дифицитті
Қазақстанның Оңтүстік аймақтың тұтынушыларын электроқамсындандыруға
бағытталған, энергетикалық тәуелсіздік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін,
келешекте қуаттылығы ұлғаятын, қуаттылығы 1320 МВт Балқаш ЖЭС; —
Оңтүстік ақмақтың белсенді кезін ортын толтыратын, энергожүйесі тапшы ҚР
Оңтүстік аймағына электр қуаты мен энергиясын жеткізу үшін қуаттылығы
300 МВт маневрлі Мойнақ ГЭС; — Солтүстік Қазақстан, Екібастұз ГРЭС -1
және Ақсу ГРЭС аса ірі көмір электростанциярының қуаттылығы 875 МВт
энергоблоктары қалпына келтіріледі.
Сонымен қатар, қізіргі таңдағы электроэнергетиканың замануи дамуы тек
генерациялық активтердің қалпына келтіру және дамуту ғана емес. Өзекті
міндеттің бірі елдің энергетикалық балансына жаңартылған энергия көздерін
(ЖЭК) еліктіру болып табылады. Қазақстанда жел энергиясын, күн
энергиясын, геотермалдық энергиясын, шағын өзендер энергияларын (шағын
ГЭС) пайдалануға нақты мүмкіндіктер бар.
Органикалық отынды жағу кезінде пайда болатын парниктік газдардың
шығарылуына энергетикалық ресурстар және экологиялық шектеу қою
сұранысы өсуіне байланысты, ЖЭК дамыту бойынша шаралар қабылдау

15

қажеттілігін туғызады, соның ішінде кіші ГЭС құру мәселесі де.
Жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды қолдау туралы Қазақстан
Республикасы Заңының қабылданғаннан кейін (4 шілде 2009 жыл), бірнеше
отандық және шетелдік инвесторлар жаңартылатын энергия саласындағы
жобаларды іске асыруға ықылас білдірді.
Атап кетерлік, ағымдағы жылдың маусымның 28 күні, Алматы облысында
қуаттылығы 3,5 МВт Қаратал ГЭС -4 пайдалануға берілді. Ол жел энергетика
саласындағы пилоттық жобаларды іске қосылуын атап өткен жөн.
Үкімет жедел іс-шаралар ретінде энергетика секторын нығайту үшін көлік
желісін кеңейту жобалары әзірленіп жүзеге енгізу жүзеге асырылуда. Олар
бірінші бастама болып табылады. Қазіргі таңда үш ірі ұлттық жоба жүзеге
асырылуда.
Олардың біріншісі — құны 43,77 млрд теңгені құратын Қазақстан Ұлттық
электр желісін жаңарту. Жоба қазірдің өзінде 41 қосалқы стансада заманауи
жоғары вольтты жабдық орнатылған және SCADAEMS автоматтандырылған
бақылау жүйесі ұлттық мониторинг және тоғыз өңірлік басқару орталықтары
пайдалануға берілген. Осы уақытта, бірінші жобаның фазасына кірмеген,
жабдықты ауыстыру және подстанцияларды жаңартуды көздейтін жобаның
екінші кезеңінде техникалық — экономикалық негіздемесін әзірлеу
жоспарланып отыр.
2004 жылы басталған тағы бір ірі жоба, жалпы ұзындығы 1 115 шақырым
болатын 500 кВ Солтүстік — Оңтүстік транзитті екінші электр жеткізу
желісінің құрылысы болды. Жоба құны 41,4 млрд теңгені құрайды, жоғарғы
электр бағыты енгізу мерзімі — 2008-2009 жыл.
Ұзындығы 500 шақырым, өткізу мүмкіндігі 450 МВт болатын — Солтүстік
Қазақстан — Ақтөбе облысы ЛЭП — 500 кВ — тық құрылысы жобасы іске
қосылды. Жоба 15,7 млрд теңгеге бағаланып, 2015 жылға дейін өнірдің
қажеттілігін толық қамтамасыз етеді деп болжамдалып отыр.
Оны іс жүзеге асырылған жағдайында Қазақстан ғана емес, осы
стратегиялық ресурсты өз энергетикалық қажеттіліктерін жаба қоймай,
сондай — ақ экспортты ұлғайтуға қабілеттігін дамыту мүмкіндіктерін туғызады.
Осы саланы дамытуға бағытталған іс-шаралар жоспары әзірленді.
Жоспарға сәйкес, электроэнергетикаға қажетті инвестициялар көлемі одан
да көп — бұл 14,8 млрд АҚШ долларын (1,8 трлн теңге.) құрайды. Бұл
инвестициялардың үштен бір бөлігі ең тез даму өңірлері Алматы қаласы және
Алматы облыстарына тиесілі.
Әрбір нысан бойынша, қаржыландыру көлемі мен көздері, құрылыстың
аяқталу мерзімдері көрсетілген қолданыстағы және жаңа генерациялық
қуаттарды салу, Ұлттық электр торабы нысандары мен өңірлік электр желілік
компаниялардың реконструкциялау және жаңғырту бойынша нақты іс —
шаралар
көзделген жоба жоспарлары қабылданған.
Бағдарламаның негізгі қаржыландыру көздері болып саналатын
мемлекеттік бюджет қаржысы қарастырылған (шамамен 30%), қосымша 30 %

16

ол сала кәсіпорындардың тарифтерді көтеру және қор нарығына
инфрақұрылым облигацияларын орналастыру арқылы түсетін меншікті
қаражат. Жобаның қалғаны мемлекеттік — жеке меншік әріптестік негізінде
жүзеге асырылатын болады.
Генерациялық қуаттырды дамыту жоспары қолданыстағы
электростанцияларды жөндеу және модернизациялау мен қатар жаңа
станцияларды құруы қарастырылған. Электр энергиясын арттыру үшін шұғыл
шаралардың ретінде, ең алдымен қазіргі таңдағы 4000 — нан астам МВт ( 14410
МВт — орналасқан, 18560 МВт олардың жалпы орнатылған қуаты) құрайтын
қолданыстағы электр станцияларының орнатылған және қол жетімді
қуатының арасындағы алшақтықты жою ұсынылған. Жаңа құрылыс кезінде
екпін бірінші кезекте жоба құны 251 млн. доллар құрайтын жобалық қуаты
300 МВт Мойнақ ГЭС тәрізді азқуатты шыңды ГЭС болуы тиіс.
Мемлекеттік бағдарламалар мен қатар экономиканың энергия
компонентін дамытуға қуатты ынталандыру энергия қажетсінетін өнеркәсіп
салалардың өсуі болып табылады. Атап айтқанда, темір жол көлігі, мұнай
және газ, көмір өндіру, металлургия кәсіпорындары және басқа да энергия
қажетсінетін салалар жаңа өндірістік электр желі инфрақұрылымын дамыту
және қажетті құрылысы үшін инвестициялық бағдарламаларға қаражат
негіздейді. Сонымен қатар энергия сыйымдылықты салаларының ірі
кәсіпорындарының көпшілігі өз генерациялайтын қуат нысандарын сатып
алуда. Олардың көбі қазіргі таңда электр станцияларының иелері болып
табылады және шағын энергетикасын тез дамып келеді.
Алдағы жоспарда Қазақстан аймағында атом электр станцияларының
құрылысы қарастырылмағанымен, генерация қуат құру көздердің қосымша
нұсқалардың бірі — қуаттылығы 2 мың МВт құрайтын атом электростанция
құрылысы бар.

1.2 АЖК АҚ ағымдағы ахуалы және даму болашағы

АЖК АҚ — Алматы және Алматы облысындағы (9 аудан) халықты,
өнеркәсіп және ауылшаруашылық өнеркәсіптеріне 0,4-6-10-35-110-220 кВ
желі арқылы электр қуатын тасымалдайтын және тарататын өз аймағында
қызмет ететін республика оңтүстігіндегі ірі энергетикалық жүйе болып
есептеледі.
ҚР Монополияға қарсы Комитетінің шешімі бойынша 1 ақпан 2007
жылдан бастап АЭК АҚ-мы қуат өндіруші, қуат таратушы және қуатпен
қамтамасыз етуші өзіндік компанияларына бөлінген.
Алматы Электр Станциялары (АЭС АҚ) қуат өндіруші компаниясы
Алматы қаласы және Алматы облысының электростанцияларына
электрқуатын және жылуды өндіреді. АЭС АҚ құрамына Алматы ТЭЦ-1,
АТЭЦ-2, АТЭЦ-3, Қапшағай ГЭС және Алматы Каскад ГЭС кіреді.
Алматыэнергосбыт қуатпен қамтамасыз етуші компаниясы электр
қуатын көтерме нарығында сатып алып, Алматы қаласы және Алматы

17

облысының жеке тұтынушыларға электр қуатын сататын компания болып
табылады.
Бүгінгі күнде АЖК АҚ компаниясы шамамен 2,2 миллионды құрайтын
Алматы өңірінің халқын электр қуатымен толық қамтамасыз етеді.
АЖК АҚ компаниясы қазақстандық электр желілерін басқару (KEGOC)
қарым-қатынаста және басқа да Орта Азия бірыңғай энергетикалық жүйесінің
қалыптастыратын Қазақстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Қырғызстан,
Түркіменстан энергетикалық компаниялардың сенімді серіктесі болып
табылады.
Өз жұмысында АЖК АҚ компаниясы тұтынушыларды электроқуатпен
сенімді және үздіксіз қамтамасыз ету қызметін, сондай-ақ Алматы өңірінің
электр желілерін тиімді дамуына қатысты мәселелерін басшылыққа алады.
АЖК АҚ компаниясының желі даму бағыты басты кезекте тар
орындар көзін жоюға бағытталған. Тар орындар проблемалары:
— Алматы қаласы бойынша трансформаторлық қосалқы станциясының
қуаты жеткіліксіздігі;
— Алматы қаласының тұтынушыларын электр қамтамасыздығы жеткіліксіз
сенімділігі. Жоғарғы апаттылық;
— 110-220 кВ желісінің өткізу қабілеттілігі жеткіліксіздігі;
— 0,4-220 кВ желі жабдығының ескіруі;
— желідегі жоғары нормативті шығындар;
— 2015 жылға дейін тұтынудың жоспарлы өсуін жабуы.
— 2011 жылы АЖК АҚ компаниясына тиесілі желілерден таратылған
электр қуатының көлемі 5 134 млн.кВт.сағ. құраған.
АЖК АҚ теңгерімінде мыналар бар:
— Кернеуі 220-110-35 кВ 205 подстанциялары (ПС);
— 6-100,4 кВ 7 274 дана трансформаторлық подстанциялары (ТП);

— 6-10 кВ 127 дана үлестірімді подстанциялары (ҮП)
— оның ішінде

қуаттылығы 6 699,232 МВА болатын 8 834 дана қуатты трансформаторлар.
Жаңа қуат көздерінің енгізуі тиісті қосалқы станциялар жұмыс
аймақтарындағы электр қуатының тапшылығын жойды.
Сонымен қатар, АЖК АҚ келесі нысандары іске қосылды:
№ 43А Южная ПС-11010-10 кВ, ПС-11010-10 кВ жабық түрдегі № 63А
Самал, ПС-11010-10 кВ №119А Новозападная, ПС-11010-10кВ № 59А
Сайран, ПС-11035106 кВ № 6А Геологострой, ПС-1103510кВ №137А
Центральная, ПС-110106 кВ №118А Арман қайта жөндеуден өткен, 298
млн теңгеге 6кВ-тан 10кВ желі ауыстыру жұмыстары жүргізілген және 460
млн. теңгеге SCADA орталықтандырылған диспечерлік орнындағы
ақпаратты жинау және өңдеу жүйесі іске қосылған.
Алматы әкімшілігі тарапынан АЖК АҚ келесі нысандары іске
қосылған:
— 1-ші кезек жаңа подстанция құрылысы ПС 22011010кВ Қоянқұс, 2-ші
кезек ПС 22011010кВ № 147 Таугүл, ПС 11010кВ № 150 Алмалы, ПС
110106 № 151 Райымбек;

18

— қолданыстағы келесі подстанциялардың қайта жөндеу ПС 356кВ № 21
Ипподром, ПС 1103510кВ № 46 Шоссейная, ПС 1101010кВ № 47
Пригородная, ПС 11010кВ № 136 ГШО.
Алматы қаласы мен Алматы облысының электрқуатымен қамсындандыру
жүйесін дамыту компанияның басты бағыт стратегиясы болып табылады:
— Алматы қаласы айналасында 220 кВ ЛЭП және 220 кВ тірек
подстанцияларын құру;
— 110 кВ жүйеқұрғыш электр желісін қайта жөндеу;
— жаңа және қолданыстағы подстанцияларды құрылысын жүргізу немесе
қайта жөндеу жұмыстарын жүргізу;
— Алматы қаласы және Алматы облысы бойынша 35 кВ электр желілерін
кезеңмен жою;
— 0,4 -10 кВ электр желілерін қайта жөндеу;
— АСКУЭ жүйесін құру және байланыс арнасын қайта жөндеу;
— ақпаратты жинау және өңдеу жүйесін құру (SCADA);
— 110 кВ жүйеқұрғыш электр желісін қайта жөндеу:
— 0,4-10-110 кВ желісінің теңгерімі қуаты мен дамуы жоспарлық өсуіне
байланысты, 110 кВ электр жүйесінің өткізу қабілетін көбейту;
— тұтынушыларды электр қамтамасыздандырудың сенімділігінің өсуі.
Басты іс-шаралар:
— ВЛ 110 кВ қайта жөндеу — сызықты аспалы арматураны ауыстыру және
оқшалау арқылы үлкен сым желілікке көшу;
— тұрғын аудандарда қауіпсіз жұмыс талаптарын қанағаттандыру үшін
әуелік электр жеткізу желілерін 110 кВ кабельдік 110 кВ — тық ЛЭП ауыстыру
және әлеуетін арттыру;
— АТЭЦ-1қазандық тәртібіне ауыстыру жоспарына байланысты АТЭЦ-1
электр желілерін техникалық-экономикалық негіздемесі мен даму
сызбасын құрастыру;

—
110 кВ электр желісін жеңілдету үшін Шуғыла, Саябақ, Арман ПС 110

кВ Кенсай ПС 220 кВ қуат көзін ауыстыру.
Алматы қаласы және Алматы облысындағы 35 кВ электр желілерін
кезеңмен көзін жою:

— физикалық және моральді тұрғыдан тозған,
нормативтік пайдалану

талаптарға сай емес электр желілерін пайдаланудан шығару;
— тұтынышылардың электрқамсындандыру сенімділігін арттыру;
— электр қуатының техникалық ысыраптарды төмендету.
Негізгі іс-шаралар:
— ПС 356-10 кВ жүктемелерін ауыстыру арқылы жаңа ПС 11010 кВ құру;
— әуе және кабелді ЛЭП 35 кВ бұзу;
— ПС 356-10 кВ бұзу.
0,4-10 кВ
Реконструкция электр тарату желілерін қайта жөндеу:

—
электр желілерінің тарату қабілетін арттыру, трансформатор

станцияларының резервтік әлеулетін қамтамасыз ету;

19

— тұтынушылардың электр қуатының сапасын қамтамасыз ету, ГОСТ
бойынша электр қуатының сапасына қойылатын талаптарға сәйкес келмеу
салдарынан тұтынушылардың электроқабылдағыш құралдарына залал
келтірмеу;
— орнатылған электр қуатты артуына байланысты трансформаторлардағы
нормативтік (техникалық) энергетикалық шығындарды қысқарту;
— 10 кВ кернеуінің қимасы өсуіне және ауысуына байланысты кабельді
және әуе желілерін нормативтік (техникалық) электр қуат шығындарын
төмендету.
Негізгі іс-шаралар:
— 6 кВ кернеулі кабелді желілерін 10 кВ кернеулі желісіне ауыстыру;
— ВЛ 0,4 кВ сымын өзіндік оқшауланған сымға ауыстыру;
— қолданыстағы ТП және РП жұмысын жеңілдету үшін жаңа ТП құру,
белгіленген қуатын арттыру үшін қолданыстағы ТП қайта жөндеу.
2 Талғар ауданының электроқамту ерекшелігі және жүктеме есебі

2.1 Қуат көздері сызбасын талдау

Талғар ауданының электр желілері Алатау Жарық Компаниясы АҚ

қосалқы
құрылымы болып есептеледі. Талғар АЭЖ 1961 жылдың

қарашасында құрылған.
Талғар АЭЖ Талғар аудынының 150 мың адамын электр қуатпен
қамсындандырып отыр, оның ішінде 41 мың халық саны бар, 3700 шаршы
метр ауданды алып жатқан Талғар қаласы.
Талғар АЭЖ жұмыс аумағында 11 базалық подстанция бар:
— 3510 кВ 6 подстанция;
— 11010 кВ 2 подстанция;
— 11035 кВ 3 подстанция;
— 10 кВ — 6 тарату орындары.
Жалпылама қуаты 117400 кВА.
Жалпы ұзындығы 918,64 шақырым болатын, 92 дана 6-10 кВ фидерлерге
қызмет көрсетіледі. Оның 15,2 шақырымы ағаш бағаналары. 55,61 шақырым
6-10 кВ кабелді желілері, 237,775 шақырым 0,4 кВ кабелді желілері. 756,44
шақырым 0,4 кВ әуе желілері, оның 15 шақырымы ағаш бағаналары.
АЭЖ қызмет аясында жалпы қуаты 135234 кВА болатын 512 дана
трансформатор подстанциялары орналасқан.
Талғар АЭЖ 1560 өнеркәсіп секторының тұтынушыларын және 38 662
тұрмыстық секторының тұтынушыларын (150 мыңнан астам халық) электр
қуатпен қамтамасыз етіп отыр. Бір абонентке шаққанда айына орташа 307 кВт
тұтынады.
Талғар АЭЖ негізгі электр қуат көзі Алматы қаласының АТЭЦ-3 болып
табылады. Электр қуаты бірінші кезекте ВЛ 110 кВ арқылы И ИЯФ №16

20

подстанциясына тасымалданып ары қарай ВЛ 11035 арқылы Талғар АЭС
таратылады.
Талғар қаласы 1103510 кВ № 58 И Талғар, 1103510 кВ № 57 И
Заводская и 3510 кВ № 99 И Талгар — Южная үш күшейтілген
подстанциялар арқылы электр мен қамтамасыз етіледі. Қаланың оңтүстік-
шығыс аймағы 2 МВт қуат өндіретін Талғар ГЭС электр қуатымен
қамсыздандырылады.
ПС 1103510 кВ №50 И Жалғамыс, ПС 3510 кВ №97 И Өстемір
және №98 И Қайрат ВЛ 11035 кВ Іле АЭЖ подстанциялар арқылы
қосылған.

21

2.1 сурет — Талғар АЭЖ электр желілерінің сызбасы

21

Осы дипломдық жұмыста келесі ПС №13 И Тұздыбастау, ПС №103
И Тас — құм, ПС № 56 И Белбұлақ, ПС №97 И Өстемір, ПС №98
И Қайрат, ПС №50 И Жалғамыс, ПС №102 И Бесқайнар, ПС

№55 И Панфиловская
және
ПС №119 И Т. Водозабор

подстанциялары кірмеген электр желілер учаскесі қаралады.
2.1 кестесінде подстанциялардың негізгі параметрлерінің есептеулерде
пайдаланылады.

2.1 кесте — Подстанциялардың негізгі параметрлері

15 №
№ ПС
ПС атауы
Құры
лған
жылы
кернеу. кВ
Т-1
Т-2
1
101 И
Шымбұлақ
1986
11010
ТМН-6,3
—
2
57 И
Талғар — ТЛМЗ
1988
11010
ТМН-6,3
ТМН-4
3
58 И
Талғар
1986
1103510
ТДТН-16
ТДТН-16
4
99 И
Ш.- Талғар
1972
3510
ТМ-6,3
ТМ-4
5
120 И
Водозабор
1984
1106
ТДН-16
ТДН-16
6
148 А
Талғар- Сайы
2005
11010
ТДН-10
ТДН-10
7
161 А
Білім ордасы
2010
11010
ТРДН-40
ТРДН-40
8
156 А
ИЯФ — жыңы
2010
11010
ТДН-16
ТДН-16
9
153 А
Думан
2009
11010
—
ТДН-6,3
10
16 И
НЯЦ
1966
1103510
ТДТНГ-15
ТДТНГ-
15

2.2 сурет — Қаралатын желілер сызбасы

16

2.2 Ауданның физико-географиялық сипаттамасы

Талғар өзенінің оң жағысында Қазақстанның көне қалаларының бірі
Талғар қаласы орналасқан. 1858 жылы құрылған Алматы облысының Талғар
ауданының әкімшілік орталығы болып есептеледі. Басым бөлігі Іле алқыбы
мен Іле Алатау тау етегінің солтүстік баурайында орналасқан.
Талғар қаласының географикалық координаттары: 77 градус шығыс
бойлығы және 43 градус солтүстік ендігі. Қала 3,8 мың шаршы метірін алып
жатқан және теңіз деңгейінен 1000 метр биіктікте орналасқан. Сейсмикалық
тұрғыдан 6,0 пунктен төмен (СНиП РК 2.03-30-2006). Талғар ауданы халық
санынан және жалпы өнім өндіру көлемінен Алматы облысының ірі
аудандарының бірі. Халық саны бойынша (135,4 мың адам) Еңбекшіқазақ
(204,0 мың адам) және Қарасай (159,1 мың адам) айдандарынан кейін үшінші
аудан болып есептеленеді. Халықтың тығыздығы 1 шаршы метрге 36 адамнан
келеді.
Талғар ауданының аймағынан Іле, Талғар, Есік және Д.Қонаев атындағы
Үлкен Алматы арнасы ағып өтеді. Есік және Ақкөл көлдерімен Қапшағай су
қоймасының бір бөлігі бар.
Жері негізінен қара қоңыр, оңтүстік жағынан олар қара түске ұлысқан.
Мұздық пен шөлейттен бастап аудан аймағында барлық ландшафт
көріністері бар. Жер қойнауында құрылыс материалдар қорлары барланған.
Ауданда тас, гранит, құм, қиыршық тас және саз пайдалы кен орындары
табылған. Аудан аймағында аса қорғаудағы Алматы қорығы, Іле-Алатау
мемлекеттік ұлттық паркі орналасқан.

2.3 Ауа райы жағдайы

Ауданның ауа райы тым кентинентальді. Аязсыз кезеңі ұзақтығы 150-160
күнге дейін өтеді. Қаңтар айының орташа ауа температурасы -7…-8 градус,
кейде температура -12…-13 градуска дейін төмендейді. Қысқа мерзімді және
жұмсақ қыс мезгілі белгіленеді. Жазықтық даласында және тау бөктерінде қар
деңгейі сенімсіз және аз қамтылған, тау басында мұздықтар пайда болады.
Қардың орташа биіктігі — 40 мм. Жердің нормативтік қату тереңдігі — 1,1 м.
Көк мұз бойынша үшінші аудан үшін, қайталануы 10 жылда 1 рет кездесетін,
жерден 10 м бийіктіктегі көк мұздың қабырға қалыңдығы — 15 мм. Көктемі
ерте және ұзақ мерзімді. Найзағайлы жаңбір жауын-шашындары қарқынды,
әсіресе таулы аймақтарда. Тау бөктеріндегі қардың белсенді еруі аса сезілетін
тасқынды тұдырады. Айдан жел бойынша — І дәрежеде (желдің есеп
жылдамдығы 25мсек).
Сыртқы ауа райы температурасы:
— орташа, аса суық бескүндікте -23оС -21 оС;
— максималды 39оС;
— минималды -27оС;
— көк мұзда -50С.

Ауа райы дерек көздері бойынша үнемі жауын-шашын тек ауданның
таулы аймақтарында болуы ықтимал. Ортажылдық, ұзақтығы жылына 54
сағатты құрайтын найзағайлы күндер саны — 24. Бұлтты және желді күндер
саны көп болады. 10 жылда 1 рет қайталанатын, жерден 10 м биіктікте
болатын желдің үнемі тұру нормативтік көрсеткіші — 38мсек. Күз мезгілі ұзақ
мерзімді, жылы және құрғақ температура кезінде өтіп жатады, температура аз-
аздап төмендетіледі, аз бұлтты және құрғақ ауа райы үстем. Алғашқы қар
таулы аймаққа қазанның аяғында жауы ықтимал. Найзағайлы жаңбір жауын-
шашындары қарқынды болуы мүмкін, әсіресе таулы аймақтарда. Тау
бөктеріндегі қардың белсенді еруі аса сезілетін тасқынды тұдырады. Жаз
мезгілі жалпы жылы, жазықтық жағында ыстық және құрғақшыл. Шілде
айында орта температура +22…+24 градусты құрайды, биіктік жоғарылау
жерлерінде аса ыстық емес. Ауданда жауын-шашын мөлшері бірдей емес, егер
таулы аймақта жылына 850-900 мм жауы мүмкін болса, жазықтық аймақта
250-300 мм. көрсеткіштіктеріне тең болады. Айнала атмосферасы ластанбаған,
шаңның қоршаған ортадағы шоғырлануы — 10 мгм³.
Іргетастар негізі саздықтарды төсеу арқылы құмайт жерден тұрады. Жер
асты сулары 1,5 м тереңдікте орналасқан. Көктем мезгілінде белгіленген
тереңдіктен 1 м көтерілуі мүмкін. Жер асты сулар өжет қасиеттермен
иемденбейді.

2.4 Жүктеме есебі

Электр желілерінің есебі мен талдау жасаған кезде олардың басты
элеметтерінің мінездемелері ескерілуі керек (ЛЭП, трансформаторлар және
б.), сонымен қатар тұтынушылардың электр ауыртпалықтары.
Ауыртпалықтың менездемесінің аса маңыздысының бірі болып оның белсенді
Р шамасы және реактивті Q қуаттылығы. Жалпы кездегі электр желілерінің
қуат ауыртпалықтары өзгеріссіз қалып, t уақтысында өзгерістерге тап болады,
U шамасынан және f жиілігінен тұратын электр қосымшалық кернеудің
режимді параметрлеріне бағынышты.
Әрбір подстанция ауыртпалығынан алынған көрсеткіштер бойынша
есептелінген, ондай есептеулер жылына екі рет жасалады.
Тәуліктік ауыртпалықтың өзгеру кестесі жылдың мезгіліне байланысты әр
кезде әртүрлі болады. Қуатты трансформатор подстанцияларының ауыртпалық
есебі 10 кВ фидерлер ауыртпалығының жыинтығы нәтижесі арқылы пайда
болады. Төменде көрсетілген 2.2. кестеде ауырпалықтың қалыпты кезі.

7

2.2 кесте — №99 И 05.02.2015 ж. подстанция өлшемдері

Тоқтың орташа ауырпалығын келесі формула бойынша есепке алайық

I ср

I на гр
Т

310 313 348 381
4

338 А;

(2.1)

Бұл жерде

I

нагр

— 10 кВ фидерлердің ауыртпалық қосындысының топтама

тоғы;
Т — өлшемдердің сағаттық саны.
МВА өлшем бірлігінің толық қуаттылығы

S U I ,

Бұл жерде U — ескірген шиналардағы кернеу, кВ.
I — тоқтың ауырпалығы, А.

Активті қуаты, МВт

P S cos
(2.3)

Бұл жерде S — толық қуат, МВА;

8

(2.2) №
Қосындының
атауы
Өлшем
бірлігі
03:00
10:00
19:00
20:00
1
ТН-35кВ 1С,
кВ
35
34
35
35
2
Т-1 35кВ
А
64
65
74
73
3
Т-1 10кВ
А
110
113
128
126
4
ТН-10кВ 1С,
кВ
10,5
10,5
10,4
10,4
5
Ф-1
А
90
95
108
105
6
Ф-3
А
20
18
20
21
7
Т-2 35кВ
А
115
115
127
147
8
Т-2 10кВ
А
200
200
220
255
9
ТН-10кВ 2с,
кВ
10,6
10,5
10,4
10,4
10
Ф-4
А
90
90
90
120
11
Ф-6
А
80
75
95
100
12
Ф-8
А
30
35
35
35
13
СВМ-10кВ
А
өшу
өшу
өшу
өшу
14
Анцапфы:Т-1
жайы
1
1
1
1

I нагр
310
313
348
381

cos —

қуат коэфиценті.

9

Реактивті қуат, МВар

Q S 2 P 2

2.3 кесте — Подстанциялардың қысқы (максималды) ауыртпалығы

2.4 кесте — Подстанциялардың жазғы (минималды) ауыртпалығы

10

(2.4) № ПС
I max , А
S max , МВА
Pmax , МВт
Qmax , МВар
101 И Шымбұлақ
99
0,99
0,84
0,52
57 И Талғар -ТЛМЗ
89
0,89
0,76
0,5
58 И Талғар
1245
12,45
10,58
6,56
99 И Ш.-Талғар
338
3,4
2,9
1,8
120 И Водозабор
483
2,9
2,5
1,5
148 А Талғар-сайы
76
0,76
0,65
0,4
161 А Білім ордасы
90
0,9
0,76
0,48
156 А ИЯФ-жаңа
60
0,6
0,51
0,32
153 А Думан
120
1,2
1,02
0,63
16 И НЯЦ
2600
15,6
13,26
8,2
№ ПС
I min , А
S min , МВА
Pmin , МВт
Qmin , МВар
101 И Шымбұлақ
75
0,75
0,64
0,4
57 И Талғар -ТЛМЗ
45
0,45
0,38
0,24
58 И Талғар
428
4,3
3,66
2,3
99 И Ш.-Талғар
158
1,6
1,4
0,77
120 И Водозабор
420
2,5
2,13
1,3
148 А Талғар-сайы
22
0,22
0,187
0,12
161 А Білім ордасы
30
0,3
0,26
0,15
156 А ИЯФ-жаңа
20
0,2
0,17
0,11
153 А Думан
70
0,7
0,6
0,4
16 И НЯЦ
1268
7,6
6,5
3,94

3 Электр желесінің бастапқы деректерін дайындау және жұмыс
тәртіптерін есептеу

3.1 Белгіленген тәртіптерді есептеу үшін RASTR бағдарламасының
қысқаша жұмыс сипаты

«RASTR» бағдарламасының есептік бөлімінің қысқаша сипатын
көрсетейік. RASTR бағдарлама кешені ПЭВМ IВМ РС және онымен үйлесімді
компьютерлерде электр жүйесінде орналған режимдерді есептеу және талдау
үшін арналған. RASTR есеп жүргізу мүмкіндігін, режимді эквиваленттеу және
ауырлық етуді, бастапқы мәліметтерді экранға енгізу және түзету
мүмкіндектерін, тораптар мен сызба тармақтарын шұғыл түрде өшіру, желіні
аймақтандыру мүмкіндіктерін, кез келген есеп және бастапқы параметрлерді
ала отырып, сызбаның болмаса оның бөлек фрагменттер арқылы графикалық
ұсынылымын жасау мүмкіндіктері қарастыруы толық қамтамасыз ете алады.
RASTR есепке алынған мақсаттардың көлемі жағынан бағдарламалы
ешқандай шектеу қойылмаған. Жеделдік жадының мүмкіндігі сызбаның
есептік көлеміне байланысты, резиденттік бағдарламалардың минималды
санына қарай қазіргі таңда сызбаның шектік көлемі 1200-1500 торапты
құрайды (сызбаның үйлесіміне байланысты).
Тораптар мәліметтер форматы:
Аудан — ауданның нөмірі, тораптың ауданға қарайтынына байланысты;
Нөмір — алмастыру сызбасындағы тораптың нөмірі;
N — статистикалық мінездеменің нөмірі;
О — белгіленбеген;
1.2 — стандарттар (бағдарламаға енгізілген);
Атауы — тораптың атауы (0-12 символдар);
Uном — тораптың номиналды кернеуі болмаса тораптың модулі (кернеудің
стандартты межелігімен белгіленеді);
Рнаг, Qнаг — тораптың активті және реактивті ауыртпалығы (бақылау
өлшемімен белгіленеді, болмаса есеп мәліметтері пайдаланылады);
Рген, Qген — тораптың активті және реактивті генерациясы, генерация бар
жердегі тек тораптардың қосымша бақылау өлшемдері жүргізілген жерде
жүргізіледі;
Qmin, Qmax — тораптың реактивті қуат генерациясының минималды және
максималды шектерінің өзгеру мүмкіндігі (жабдықтың техникалық
мүмкіндігімен белгіленеді). Белгіленген шектер бағдарламаға осы тораптың
реактивті қуат тарапынан оңтайлы генерация белгілеуді анықтайды.
«Тарау» мәліметтер форматы:
Nнач , Nкон — тежеулі желі тораптардың нөмірлері;
R, X — қарсыласу;

11

B — ЛЭП арналған өткізгішдігі (мкСм) — П тәрізді сызба ( 0)
шунттардың толық өткізгішдігі, трансформат үшін — «Г»- тәрізді сызба ( 0);
Кт в Ктм — трансформацияның затты және жалған коэфициент
қосалқысы.
Тараудың қарсыласуы Uнач кернеуіне әкеліп соғады, ал трансформация
коэфициенті UконUнач қатынасы болып белгіленеді.
Аудандар мәліметтер форматы:
Нөмір — аудан нөмірі;
Атауы — аудан атауы;
Нәтиже бұйрығы;
Тораптар бұйрықнамасы.
Есеп нәтижелері кесте түрінде ұсынылады, оны қарау үшін, кестенің
парақтарын артқа және алға аудару арқылы, бір торап шеңберінде ауысы үшін
PGUP, PGDN клавиштарын пайдаланамыз. Экранда тораптың барлық
байланыстары үнемі көрсетіледі (егер олар экранда кішіреймесе, онда торап
толықтай көрсетілмейді). Қызыққан торапқа тікелей өту үшін оның нөмірін
теріп Enter басу керек ( па нөмірі экранның бірінші жолында жанады).
Шығындар бұйрықнамасы.
Активті қуаттың желі ішінде, болмаса таңдалған аудандағы шығындарын
анықтау үшін құрылымды талдауға арналған. Кестені басып шығару үшін —
F8.
Техникалық мінездеме бойынша RASTR бағдарламасы есепке алынған
мақсаттардың көлемі жағынан бағдарламалы ешқандай шектеу қойылмаған.
Жеделдік жадының мүмкіндігі сызбаның есептік көлеміне байланысты.
Жеделдік жады көлемі жобалық, кеңейтілген жадыны пайдаланылатын
резиденттік бағдарламалар енгізілбеген. Жұмыс кезінде бағдарлама
файлдардың үш түрін құра алады:
1)*.rge бастапқы мәліметтер және сызбаның режимі бар ақпаратын
қамтыған 10 торап сызбаларына арналған 1 Кбайт дискілік жады қажет
етіледі;
2)*.uk ауырлау траекториясын қамтыған ақпараттар;
3)*.cxe сызбаның графикалық келбетін қамтыған ақпараттар.
RASTR пакет бағдарламасының есеп бөлімінің сипаттамасы
Басты мәзір:
RASTR-ды енгізген соң, Сіз басты командалары көрсетілген кешеннің
басты мәзіріне тап боласыз. Мәзірде ауысу үшін келесіні пайдаланыңыз:
а) курсорды пайдалану клавиші, ENTER — таңдалған командаға кіру
үшін, ESC — шығу үшін.
б) функционалды клавиштер — қай жерде болмасаңызда, деңгейлес
мәзірдегі әріпті бояу мен қатар ALT клавишасын да бассаңыз, сол мәзірге
қайта келіп түсесіз.
Деңгейлес мәзірдегі боялған әріпті басқан соң, сол команданың бастапқы
орындауына қайта ораласыз (кириллица және регистр бола тұра … жалғасы