КӘСІПОРЫНДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Кіріспе 3

1 Тару. . БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МАҢЫЗЫ МЕН НЕГІЗДЕРІ

1.1 Қазіргі бухгалтерлік есептің мәні мен рөлі
4

1.2 Бухгалтерлік есепті құжаттау және түгендеу 5

1.3 Дамыған елдердегі бухгалтерлік есеп
7

2 Тарау. КӘСІПОРЫНДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1Сомбель ЖШС-нің жалпы сипаттамасы  10

2.2 Кәсіпорынның есеп саясаты және оның қалыптасуы 13
2.3 Сомбель ЖШС-гі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы 15
2.4 Құрылыс өндірісі шығындарының есебін жүргізу тәртібі 18

Қорытынды 24

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Қосымшалар

Кіріспе 

Курстық жұмыстың өзектілігі. Құрылыс халық шаруашылығының маңызды
саласы болып табылады. Ол материалдық құрылыстың өнімі пайдалануға беруге
дайындықтан өткен және толықтай аяқталған. Соңғы уақытта құрылыс одан әрі
дамуын жалғастырып келеді, соның өзгеріс құрылыс ұйымдарында да жүруде.
Құрылыс негізінен, тапсырыс берушімен
соңғы уақытта құрылыстағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға байланысты
белгілі бір курстық жұмысты жазу барысында бухгалтерлік есеп, аудит,
басқару,тескерулер.
Курстық жұмысының мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың
мақсаты кәсіпорындағы қазіргі бухгалтерлік есептің мәгі мен рөлін
негіздеу; 
құрылыс өндірісіндегі буххгалтерлік есептің міндеттерін сипаттау; 
кәсіпорынның есеп саясаты және оның қалыптасу мәселелерін белгілеу; 
өндірісте матриалдарды пайдалануды бақылау және оның есебін қарастыру; 
инфляция жағдайдағы бухгалтерлік есеп және есептілікті ұйымдастыруды
ұсыну; 
Курстық жұмыстың зерттеу теориясы осы тақырыпты зерттеген шетелдік
және отандық ғалым-экономистердің еңбектері қолданылған, соның ішінде Маркс
К, Горбашко Е. А., Стуков С. А., Хорнгрен Ч. Т., Фостер Дж., Энтони Р.,
Друри К., Скоуна Т., Шима Дж. К., Сигела Дж., Карпов Т.П., Кондратов И.Г.,
Николаев С.А., Палия В., Ткача В.И., Аксененко А.Ф., Чумаченко Н.Г., Батрин
Ю. Д., Бурцев В. В., Дронов Р. И., Николаев С. А., Карпова Т.П., Шеремет А.
Д- ның еңбектерімен қоса, отандық Дәуренбекова Ә. Н-ның еңбегін атап өтуге
болады.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі — Сомбель ЖШС бухгалтер-лік
есептің ұйымдастырылуы.
Зерттеу пәні: кәсіпорын шығындарын басқару және Сомбель ЖШС
мысалында зерттеу.
Курстық жұмыстың құрылымы: халықаралық стандарттар негізінде
Қазақстандық бухгалтерлік есеп және аудит жүйесін осы курстық жұмыс
кіріспе, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұра-
ды.
Бірінші бөлімінде бухгалтерлік есепті ұйымдастыру маңызы мен
негіздерінің теориялық мазмұны.
Екінші бөлімінде кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп және оның
ерекшеліктері.
Үшінші бөлімде кәсіпорында бухгалтерлік есепті жүргізу тәжірибесі
және оның міндеттері көрсетіледі.
Жалпы, бұл курстық жұмыстың өзектілігі –құрылыстағы бухгалтерлік
есептің ұйымдастырылуы қарастырылады.

1 Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың маңызы мен негіздері.

1.1 Қазіргі бухгалтерлік есептің мәні мен рөлі

Қазіргі бухгалтерлік есептің мәні мен рөлі. Есеп бұдан мыңдаған жылдар
бұрын адамзат өркениетінің келіп шығуымен халықаралық стандарттар негізінде
Қазақстан бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдіру жолдары. Халықаралық
бухгалтерлік есеп стандарттары қаржылық есептің негізін құраушы халықаралық
Стандарт терминін ресми түрде ең бірінші рет қаржылық қорытынды, дей
тұрғанмен кейбір елдер үшін стандарттар мазмұны ұсыныс ретінде стандарттар
қаржылық қорытынды есеп жасау ережелерін гармониялық экономикалық
байланысты.
Қазіргі кезеңдегі ХҚЕС мыналардан құралады:  Тұжырымдамалық концепциядан; 
40–тан аса қолданбалы стандарттардан;  25–тен аса қосымша түсіндірулерден. 
Тұжырымдама жөніндегі ұғым стандарт құжатына жатпайды. Бухгалтерлік есеп
кәсіпорынды басқаруда үлкен роль атқарады, өйткені оның қазіргі
бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес, сонымен қатар бухгалтерлік есеп
– кәсіпорын шаруашылық қызметі мен адамдар арасында, көбінесе бухгалтерлік
есеп пен шот жүргізу арасындағы айырмашылықты көптеген кәсіпорындар сонымен
қатар қаржылық емес ақпараттарды қолданады. Әр меншік иелігінің түрлеріне
қарамастан, кез келген ұйым, меншігіндегі  кәсіпкерлік субъектілеріне
бухгалтерлік есептің бірыңғай жүйесін енгізу,  бухгалтерлік есепті
жүргізудің басты мақсаттары: 
инвесторлардың, құрылтайшылардың, сатып алушылардың, қарыз 
берушілердің, мемлекеттік органдардың, банктердің және өзге де мүдделі
тұлғалардың дара кәсіпкерлер мен ұйымдардың қаржылық жағдайы, қызмет
нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы толық шаруашылық
операцияларды жүзеге асыру және олар мақсатқа сай
болған кезде Қазақстан Республикасы заңнамасының сақталуын бақылау үшін 
шаруашылық қызметінің теріс нәтижелерін болдырмау және қаржылық 
тұрақтылықты қамтамасыз етудің ішкі шаруашылық  материалдық, еңбек және
қаржы ресурстарын оңтайлы  отырып, мүліктің болуы мен қозғалысына бақылау
жасау Бөлу функциясы қаржы құралдарын қоғамдық өнім мен оның негізгі бөлігі-
ұлттық табысты бөлу және қайта бөлу процесінде пайдаланған кезде көрінеді.
Бұл функцияны қаржы өнімді өздігінше бөле береді деген мағынада емес, қаржы
тек жасалған өнімді бөлуді ғана қауыштырып, жүзеге асырады деп түсіну
керек. Өнімнің натуралды-заттық құрамын бөлу ақша қорларын бөлу арқылы
жасалады. Мемлекет, кәсіпорын, фирма және халық арасында ақша қорларын
(табыстар мен жиналымдарды) бөлуге сәйкес жасалған натуралды өнімді де
бөлінеді.
Қаржы көмегі арқылы бөлу қоғамның жиынтық өнімнің көлемінен молықтыру қорын
(материалдық шығындар мен амортизациялық төлемдер) бөліп тастау, ұлттық
табыс есебінен кәсіпорындар мен өндірістік сапа қызметкерлерінің алғашқы
табыстарын жасау да қамтиды. Алғашқы табыстардың қалыптасуымен байланысты
қаржының бөлгіштік процесі енді басталады. Табыстардың кейінгі болатын
қозғалысы, жоғрыда айтып кеткеніміздей, қайта бөлу деп аталады, ол көбінесе
қаржы арқылы жүзеге асады қайта бөлу салалық және аумақтық тұрғыда
шаруашылық жүргізуші субьектілер бойынша қоғамдық өнімді бөлшектеудің
көптеген процесін қамтиды, мұның нәтижесінде ұдайы өндіріске қатысушының
ақша қаражатына деген әртүрлі мұқтаждары қанағаттандырылып отырады.
Шаруашылық жүргізуші субьектілер аясында да, мемлекеттік басқару аясында да
ресурстарға деген бұл қажеттілікті қаржысыз қанағаттандыру мүмкін емес.
Демек, бөлу функциясы арқылы қаржы белгілі бір қоғамдық мұқтаждарды
қанағаттандырады. Ұлттық табысты бөлу және қайта бөлуден ақырғы нәтижесі
оның құрамынан қорлану қорын, тұтыну қорын және резрв(сақтық) қаорын бөліп
шығару болып табылады. Қоғамдық өнім мен ұлттық табысты алғашқы тбөлу
кезінде қаржы еңбекке ақы төлеу және баға сияқты экономикалық категориямен
тығыз байланыста дамиды. Қайта бөлу көбінесе қаржы арқылы жүзеге асады.
Кәсіпорындар, фирмалар өздерінің алғашқы табыстарынан салалық және
орталықтандырылған ақша қорларына түрлі төлемдер мен аударым жарнасын
береді. Мәселен, бюджетке табыс салығын, меншікке салынатынсалықты, қосымша
құнға салынатын салықты және тағы басқа төлейді. Жалақыға есептелген
ақшадан әлеуметтік қамтамасыздандыруға аударады.

1.2 Бухгалтерлік есепті құжаттау және түгендеу 

Бухгалтерлік құжат (лат.-дәлелдеу, куәлік) дегеніміз -кәсіпорынның
қаржы-шаруашылық қызметі сан алуан және әр түрлі кәсіпорындардың шаруашылық
және есеп жұмыстарындағы құжаттардың маңыздылығы:  1) Құжаттар есеп
жазбаларын негіздеу құралы қызметін атқарады. 2) Бухгалтерлік құжаттардың
зор оперативті мағынасы бар. 3) Бухгалтерлік құжаттар бақылау-талдау
қызметін атқарады. Құжаттардың алдын ала бақылау кәсіпорын басшысының
құжаттарға қол қоюы ағымдағы бақылау алғашқы құжаттардың мәлімет-тері
бойынша қаржы-шаруашылыққызметі.
Кезекті бақылау көбінесе құжаттың тексеру, аудит нысанында жүргізіледі.
Алынған мәліметтер кәсіпорын қызметін жақсарту бойынша шаралар қабылдау.
Құжаттар мақсаты бойынша үкімдік, атқарушы (растаушы),
бухгалтерлік толтырылған. Өкімдік — шаруашылық әрекеттерді орындауға арнал-
ған бұйрық. Атқарушы (растаушы) құжаттар тек әрекеттердің орындалу фактісін
растайды. Бухгалтерлік жолмен толтырылган құжаттарды шаруашылық әрекеттерін
жазуға басқа аралас құжаттар бір мезгілде өкімдік және растаушы, өкімдік
құрылу тәртібі бойынша құжаттар алғашқы және біріктірілген болып алғашқы
құжаттар әрбір жеке әрекетке олар орындалған сәтте біріктірілген құжаттар
құрылған алғашқы құжаттардың негізінде рәсімделеді. Оларды шаруашылық
әрекеттердің мазмұны бойынша құжаттар материалдық, ақшалай және материалдық
құжаттар еңбек құралдары мен заттарының бар болуы ақшалай құжаттар ақшалай
қаражаттың қозғалысын көрсетеді. Олардың көмегімен есеп айырысу құжаттары
кәсіпорынның заңды және жеке тұлғалармен әрекеттерді бейнелеу әдісі бойынша
құжаттар бір реттік және бір реттік құжаттар бір рет жеке әрекет,ті немесе
Жинақтау құжаттары бір текті қайталанатын әрекеттерді бейнелеу үшін
Толтырылған орны бойынша құжаттар ішкі және сыртқы болып
Ішкі құжаттар кәсіпорында ішкі әрекеттерді көрсету үшін жасалады.
Толтыру әдісі бойынша құжаттарды қолмен жасалған және есептік
Қолмен толтыру жолымен құрылған құжаттар қолмен не жазба
Есептік техниканың көмегімен толтырылатын құжаттар автоматты түрде өндіріс
құжаттардың деректемелері. Әрбір бухгалтерлік құжат онда орындалған
әрекеттер туралы керекті құжаттардың деректемелері шаруашылық әрекеттердің
сипатына байланысты болады. Алайда көптеген құжаттарда кездесетін негізгі
үлгі болады.
Міндетті деректемелерден басқа құжаттарда қосымша деректемелер де
орын алады. Бухгалтерлік құжаттардың көшірмесін алуға және рәсімдеуге 1997
жылғы №24 бухгалтерлік есеп стандартында әрекеттерді рәсімдеу сапасына баса
назар аударады. Құжаттар арнайы нысанмен барлық қажетті деректемелерін
міндетті түрде құжаттың мазмұнын әрекеттерді дұрыс көрсету үшін толық
сәйкес құжаттың мәтіні мен сандарын оларды әр түрлі түсініп, құжатта оның
түпнұсқасына және дұрыстығына күмән келтіретіндей тазалауға, құжат
бланкісіндегі бос бағандар мен жолдарға басқа жазбалар
ақшалай құжаттарда (чектерде, кассалық ордерлерде және т.б.) сомаларын
құжат тіркелетін әрекеттерді рәсімдеуі және оған заңды күш.
Әрбір қолтаңбаның алдында оны қоюшы тұлғаның қызметі көрсетіледі. 
Кейбір құжаттар бірнеше даналарда (көшірмелерімен) жасалады. Бұл автоматты
құжаттардың көшірмелері әр түрлі мақсаттарда қолданылады. Мысалы,
жіберілген алғашқы құжаттарды электронды әдіспен құру кезінде субъект осы
құжаттарды құру кезінде қателер жіберілуі мүмкін. 
Құжаттардағы қателер былай жөнделеді: 
Жөндеуге жататын қате сөздер мен сандар сызылып тасталғанды
Банк және кассалық құжаттарда қатені түзетуге мүлдем жол
Осы аталғандардан құжаттардағы қателерді жөндеудің ережелерін құруға
болады. 
Жоғарыда аталып көрсетілгеніндей, құжаттар тек есепте ғана емес,
құжаттарды құру тәртібін бұзғаны үшін ең алдымен оған
әрбір есеп қызметкері сонымен бірге өзінің жүмыс учаскесінде бухгалтерияға
құжаттар субъектінің басшысы бекіткен кесте бойынша қатаң
• құжаттар мәні бойынша тексеріледі, яғни құжатта көрсетілген
• құжаттарды формалды тексеру жүргізіледі (нысаны бойынша)
Құжаттар таксировкасы — бұл заттай көрсеткіштердің ақшалай түрде
топтастыру — бұл құжаттардың атауы ғана емес, сонымен
құжаттар контировкасы құжаттарда үсынылған шаруашылық әрекеттерінің дебеті
мен құжаттарды жазып болғаннан кейін бухгалтерлік тіркегіштер бойыяша
олардың барлық құжаттар бухгалтерлік өңдеулерден өткеннен кейін папкаларға
тігіледі мұрағатқа істерді жазбаша өкімнің негізінде бас бухгалтер береді.
Құжаттардың сақталу мерзімі жеткеннен кейін олар мұрағатқа өткізіледі,
құжат айналымы және түгендеу. Құжат айналымын әрбір кәсіпорында бас
бухгалтер бекітеді. Құжаттардың әрбір түріне (талап, ілеспе құжат,
шотфактура және дұрыс ұйымдастырылған құжат айналымы екі маңызды шартты
қанағаттандыруы:
Біріншіден, әрбір құжат үшін жіберудіц қысқа жолы бекітіледі;
Екіншіден, әрбір құжат үшін әрбір инстанцияда (құру, рәсімдеу;
Құжаттармен жұмыс жүргізетін кәсіпорынның барлық қызметкерлері бекітілген
құжат айналымының ұйымдастырылуы үлкен маңызды рөл атқарады. Кез келген
кәсіпорындағы құжат айналымын бас бухгалтер дайындайды.
Барлық орындалған есеп құжаттары мұрағатта сақталады. 
Құжаттардың сақталуы бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуінде ерекше рөл
Мұрағатқа тапсыруға жататын құжаттар алдын ала іздегенде тезірек
Құжаттардың істерде орналыстырылуы олардың сипаты мен мақсатына байланысты:
Түгендеу және оның түрлері. Түгендеу — бүл негізгі құралдар,
тауарлы-материалдық құндылықтар. Түгендеу сипатына байланысты былай
бөлінеді: 
— Жоспарлы түгендеу жүргізудің мақсаты мен мүмкіндігіне байланысты
— Кездейсоқ, кәсіпорын басшысының өкімімен, бақылаушы органдардың
тапсырысымен дайындалған түгендеу.

1.3 Дамыған елдердегі бухгалтерлік есеп

Дамыған елдердің қаржы жүйесі – мемлекеттік бюджетті қамти тын жүйе;
муниципалдық қаржы (федеративтік мемлекеттерде, мыс., АҚШ, ГФР – федерация
мүшелерінің қаржысы); бюджеттен тыс арнаулы қорлар; мемлекеттік
кәсіпорындардың, корпорациялардың қаржысы; жекеше ұлттық және ұлтаралық
корпорациялардың қаржысы. Жетекші буыны – мемлекеттік бюжет –
мемлекеттің заң күші бар негізгі қаржы жоспары. Материалдық мазмұны бойынша
– мемлекеттің ақшалай қаражатының орталықтандырылған қоры, әлеуметтік-
экономикалық мазмұны бойынша – ұлттық табысты қайта бөлудің басты
құралы. Шығыстың көп бөлігі мемлкеттік бюджеттен жұмсалады, олар: әскери
(қорғаныс) мақсатқа экономиканы реттеуге жұмсалатын
шығыс, әлеуметтік шығыс, мемлекеттік басқару аппаратын ұстау, дамушы
елдерге жәрдемқаржы мен несие. Дамыған елдердің қаржы жүйесінің екінші
буыны – аймақтық және муниципалдық қаржы – мунициалдық құрылымдарға
тиесілікәсіпорындардың қаржысы, дербес муниципалдық қорлар. Жергілікті
бюджеттер жетекші маңызға ие. Дамыған елдердің қаржы жүйесінің үшінші буыны
бюджеттен тыс арнаулы қорларды қамтиды. Нарықтық экономикасы дамыған
елдерде кәсіпорындар қызметкерлерінің, кәсіпкерлердің са қтандыру
жарнасынан, мемлкеттік бюджеттен бөлінетін жәрдемқаржыдан құралатын ұлттық
сақтандыру қорлары аса ірі бюджеттен тыс қорлар болып табылады. Бұл
қорлардың қаражаты қарттығы, мүгедектігі, асыраушысынан айырылуы
бойыншазейнетақы, еңбекке уақытша жарамсыздығы, жүктілігі, бала тууы,
жұмыссыздығы бойынша, т.б. жәрдемақы төлеуге пайдаланылады. 
Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде кәсіпорын қызметкерлерін
ынталандыру жүйелері екі бағытта жүргізіледі:
— өндірістік көрсеткіштердің өсімін ынталандыру;
— жұмыс күшінің сапасының артуына ынталандыру.
Өндіріс тиімділігін өсіруге ынталандыру жүйелері ішінде еңбек
өнімділігін арттыруды ынталандыру жүйелері алдыңғы орындардың қатарында.
Мысалы, Германияда тарифтік мөлшерлерді жоғарылату туралы өжымдық
келісімшарт жасаған кезде беделді сарапшылардың жасаған еңбек өнімділігі
мен бағаның өсу болжамдарына сүйенеді. Ұлыбританияда еңбек өнімділігі
жөніндегі келісімшарт кәсіпорын басшылығы мен қызметкерлер мүддесін
қорғайтын кәсіподақтар арасында жасалады. Бұл келісімшарттар бойынша еңбек
өнімділігінен түскен табыс кәсіпкерлер мен қызметкерлер арасында тиісті
парапарлық бойынша бөлінеді, мұның өзі тікелей өндіріс шығындарын өсірмей-
ақ еңбекақы төлемін арттыруға мүмкіндік береді.
Капиталистік елдер дәстүрлі нысаны болып келген жеке адамның өндірген
өнімінің көлеміне байланысты еңбекақы төлеуден біртіндеп бас тартуда. Бұл
жағдайда ҒТП жағдайында жалпы өндірістік үдеріске жеке адамның, оның ішінде
жұмыскердің жеке басының қосқан үлесін дәл анықтау күннен – күнге қиындап
бара жатқанымен түсіндіріледі,екінші жағынан, еңбек ұжымы ішіндегі
әріптестікті, ұжым мүшелерінің жаңашылдыққа бейімделу мен оны қабылдау
қабілетін, өнім сапасы мен оның сенімділігі үшін жауаптылығын анталандыруға
бағытталған мәселелерді шешу алдыңғы қатарға қойылады. Сол себептен де, ең
алдымен машина, құрал – жабдықтарды пайдалану дәрежесі, шикізат пен
энергияны үнемдеуі, жұмыстағы ынталылығы т.с.с., яғни бүкіл үжымның
жетістік көрсеткшіні ескеруге негізделген мерзімді еңбекақы төлеу жұйесіне
көбірек көңіл бөлінуде. Бірақ мерзімді ақы төлеу нысанының барлық
жүйелерінің ықпалын күшейту үшін олар мөлшерлі негізге сүйеніп енгізіліп
отыр. Ал кесімді еңбекақы төлеу нысаны сақталған салада еңбекақының
айнымалы бөлігінің қысқаруы байқалады. Швецияда жалпы қызмет нәтижесімен
байланысты еңбекақының айнымалы бөлігі артуда, дәстүрлі кесімді нысандары
өз мәнін жоғалтып отыр, негізінен топтар деңгейінде өндірістің қайтарым
жетістіктерін ынталандыру және сыйақы жүйелеріне баса назар аударылады.
Германияда еңбекті икемді ұйымдастырудың нысанымен қатар кәсіптерді
ұштастыру және қосымша міндет, жауапкершілік алғаны үшін төленетін сыйлыққа
көбірек көңіл бөледі. Тиісінше, еңбекақы құрылымында жұмысты
ұйымдастырудың психологиялық ауыртпалығы мен жауапкершілік, жұмыстың
сапасы, құрал – жабдықтың қалыпты қызмет етуін қамтамасыз ету секілді
факторлар ескеріледі.
Францияда еңбекақыны қатаң индекстеуден бас тартып, оны ұжымдық және
жеке адамның өнімділігін ескере отырып реттеу қағидасына көшкен. Сонымен
қатар ең төмен еңбекақы бұрынғысынша индекстелінеді. Бүкіл ұжымдық
мүддесіне қарай, еңбекақы қорын кәсіпорынның экономикалық нәтижесімен
тікелей байланыстыру да қарастырылған. Францияда еңбекақыны жекелендіру
тәжірибесі өзара бір — біріне үйлесетін келесі нысандармен байланысуы
мүмкін:
— жеке адамның өндірген өнім көлемі үшін ақы төлеу;
— ең төмен еңбекақыны кепілдігі 80 пайыздан кем, ал айнымалы бөлігі 20
пайыздан артық болмайтын бөліктен құралған еңбекақы, әдетте өмірде
соңғысы көбінесе 10 – 50 пайыз құрайтыны белігіл;
— кадрлардың (батыс елінде басқару деңгейінде қызмет жасайтын инженер
— техникалық қызметкерлерді осылай айтады) қызметақсы соңғы жылдары
жалпы еңбекақы деңгейінің өсуіне соншалықты байланысты да емес, ал ол
еңбек нарығының ахуалына, бөлінген қаржыны оңтайлы пайдалану мен қол
жеткізген нәтижелерге көбірек тәуелді болып келеді;
— еңбекақының тұрақты бөлігі қызметкердің мамандығына, ал айнымалы
бөлігі бір жағынан цехтың, бригаданың жұмыс нәтижесіне, екінші
жағынан — қызметкердің өзінің жетістігіне байланысты болып келеді.
Еңбекақыны жекешелендірудің соңғы келтірілген нысанында заттай тауар немесе
қызметпен есеп айырысудан бастап, кәсіпорын акциясын сатып алуға дейінгі
барлық қосымша үстемелер түрін пайдалануы мүмкін. Еңбекақыны
жекешелендіруде қызметкердің дәрежесі емес, оның өндіріске қосқан жеке
үлесі есепке алынады.

2 Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп және оның ерекшеліктері

2.1 Сомбель ЖШС-нің жалпы сипаттамасы 

Шығыс Қазақстан облысындағы Семей қаласының құрылыс материалдары
өндірісінің кәсіпорыны:
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Сомбель-дің алғашқы тіркелуі 2007
жылы 4 ақпанда. Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін Сомбель
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде 115 адам жұмыс істейді, олар осы
серіктестіктің жарғылық капиталына жер үлестерін қосқан адамдар.
Кәсіпорынның негізгі қызметі: құрылыс материалдарды өндіру; 
құрылыс материалдарын сату және жеткізу; құрылыс, құрылыс-монтаж жұмыстары;
 көліктік қызмет көрсету;  жүк және жолаушылар тасымалдау;  темір-бетон,
бетон өнімдерін өндіру;  тағы басқа құрылыс жұмыстары. 
Сомбель жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің есеп саясаты сол
кәсіпорында қолданылатын сонымен қатар есепті жүргізіп қана қоймай, оның
тиімділігін қатаң ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына
байланысты болады, ал Сомбель жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
ұйымдастыру құрылымдық бөлімшелері: 
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін мынадай ішкі факторларды
атап кәсіпорынның салалық топқа жатуы; 
Шығарылатын өнімнің (жұмыс,қызмет) құрылымы және оның жалпы төлем
қабілеттілігі, төленген жарғылық капиталдың мөлшері; 
Шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы; 
қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса
кәсіпорындарды басқару тиімділігі. Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің
экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік кәсіпорынның тұрақты
қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен
қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік
нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық
жағдайын талдаудың қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру
мерзіміндегі активтермен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті,
оларды таратудағы рационалды айналым капиталының көлемін, оның өсуін
(кемуін) және ағымдағы міндеттемелер.
Қаржы – есептік және несие еражесін сақтау; 
Кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу; 
1) Кәсіпорын табыстылығын бағалау;  2)Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін
анықтау;  3)Ағымдағы активтердің айналымдылық есебі. 
2008-2010 жылдарға Сомбель жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
қызметінің негізгі техника-экономикалық салаларын қарастыру.

Кесте 1 — Сомбель ЖШС баланс активтерінің құрамы мен құрылуын
тікелей талдау

Актив 2012 2013 2014
мың.тг ( мың.тг ( мың.тг (
1 Ағымдағы активтер
Ақша қаражаттары 133 0,24 1969 3,41 255 0,16
Дебиторлық борыш 2423 4,45 16268 28,17 1258 0,8
Тауарлы-материалдық қорлар
8720 16 9384 16,25 8898 5,67
Ағымдағы салықтық активтер1140 2,09
Басқа да қысқа мерзімді
активтер 642 1,18 1563 2,71 151 0,1
Қысқа мерзімді активтер
жиыны 13058 23,96 29184 50,53 10562 6,73
2 Ұзақ мерзімді активтер
Негізгі құралдар 32580 59,79 28578 49,48 126467 80,58
Биологиялық активтер 8850 16,24 19924 12,69
Ұзақ мерзімді актив жиыны
41430 76,04 28578 49,48 146391 93,27
Баланс 54488 100 57761 100 156953 100
Пассив
3 Қысқа мерзімді
міндеттемелер
Қысқа мерзімді қаржылық
міндеттемелер 7837 14,39 8667 15 16338 10,41
Салықтар бойынша міндеттер 171 0,31 432 0,75 740 0,47
Басқадай міндеттер және 208 0,38
ерікті зейнетақы салымдары
бойынша міндеттемелер
Қысқа мерзімді кредиторлық
борыш 6504 11,94 7792 13,49 52322 33,34
Басқа да қысқа мерзімді
міндеттемелер 351 0,61 5001 3,19
Қысқа мерзімді
міндеттемелер жиыны 14720 27,02 17242 29,85 74402 47,4
2 3 4 5 6 7
Ұзақ мерзімді 1 4
міндеттемелер
Ұзақ мерзімді қаржылық
міндеттемелер 9608 17,63 7255 12,56
Ұзақ мерзімді кредиторлық
берешек 8494 15,59 6027 10,43 28447 18,12
Ұзақ мерзімді
міндеттемелер жиыны 18102 33,22 13282 22,99 28447 18,12
5 Капитал
Жарғылық капитал 7830 14,37 7830 13,55 7830 4,98
Бөлінбеген табыс
(жабылмаған зиян)
13836 25,39 19407 33,6 46274 29,48
Капитал жиыны 21666 39,76 27237 47,15 54104 34,47
Баланс 54488 100 57761 100 156953 100

Негізгі құралдар жыл сайын артуда, бұл кәсіпорынның негізгі құралдарды
сатып алумен байланысты. Кәсіпорынның қысқа мерзімді кредиторлық берешегі
көбейген, ол 2012 жылда 11,94 % құраса, 2014 жылы бұл көрсеткіш 33,34 %
көбейген. Бұл кәсіпорын үшін жағымсыз жағдай. Ал ұзақ мерзімді
міндеттемелер 2013 жылмен салыстырғанда 2 есе азайған.

Кесте 2 — Сомбель ЖШС баланс активтерінің құрамы мен құрылуын
көлденең талдау

Актив 2010-2011 2011-2012 2012-2013 (() 2013-2014 (()
1 Ағымдағы активтер
16126 -18622 +123,49 -63,81
2 Ұзақ мерзімді
активтер -12852 -117813 -31,02 -80,48
Баланс 3273 -99192 +39,42 -63,19
Пассив
3 Қысқа мерзімді
міндеттемелер 2522 -57160 +17,13 -76,83
4 Ұзақ мерзімді
міндеттемелер -4820 -15165 -26,63 -53,31
5 Капитал 5571 -26867 +25,71 -49,69
Баланс 2522 -99192 +39,42 -63,19

2.2 Кәсіпорынның есеп саясаты және оның қалыптасуы 

Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік
есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық,
ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.Есеп саясатының әдістемелік
жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен міндеттемелерді бағалау әдістері,
мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация (тозу) есептеу әдістері, табысты
(түсімді) есептеу әдістері және тағы сол сияқты. Осылайша белгіленген заңға
сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын ұйым өзінің есеп саясатын
құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік есептің негізгі
әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет.

· Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу
әдістері. · Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасы
есептеу және оларды есептеп шығару жолдары.
· Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына
жатқызу (апару) әдістері. · Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік
құнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі.

Жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату әдісі.
Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі. Аяқталмаған өндірісті анықтау және
бағалау және бағалау жолдары. Материалдық қорларды бағалау әдістері.
Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру. Курстық
айырманы есептеу. Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын
есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі. Өндірістің технологиялық және
ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне, өндірістік циклдің ұзақтығына, өнім
түріне, оның күрделілігіне, өндірістің түрі мен сипатына байланысты
кәсіпорындар шығындарды есептеу мен өнім құнын калькуляциялау келесі
негізгі әдістерін қолдана алады: нормативтік әдіс (нормативный),
өндірістік өңдеу сатысы (попередельный), тапсырыстық әдіс (позаказный).
Аяқталмаған өндірістің бағалануы. Жаппай және сериялы өндірісте аяқталмаған
өндіріс құн бойынша бағаланады: нақты немесе нормативті (жоспарланған)
өндірістік құн бойынша; тікелей шығындар бойынша; жұмсалынған шикізаттар
мен материалдардың құндары бойынша. Өнімнің бір ғана
түрін өндіретін кәсіпорындардың бухгалтерлік балансында аяақталмаған
өндіріс нақты жұмсалған шығындар ба есептеледі. Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы Қ.Р-ның заңы бойынша кәсіпорындардағы
бухгалтерлік есепте қолданылатын тіркелімдердің мазмұны мен бухгалтерлік
ішкі есеп мәліметтері коммециялық құпия болып табылады.
Есеп саясатын дайындау. Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның
құрылған уақытша дайындалады. Оны дайындаумен кәсіпорынның бас бухгалтері
немесе арнайы есеп (экономикалық) бөлімі айналысады. Дайындалған есеп
саясатын кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.
Бұйрықтың құрамында есеп саясатын есеп беру жылына қабылданған барлық
пункттерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пунктке
тоқтала келіп қандай нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде
есеп саясатының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының
заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге
алынған болса (лауазымды тұлғалар туралы, ішкі ережелер, бұйрықтар мен
өкімдер тағы да басқа) міндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.

Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару
құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім немесе қаулыларымен ресімделуі қажет.
Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруы
барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізізілу
мүмкін: Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңының өзгеруіне сәйкес;
бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және т.б. Кәсіпорынның
бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының дайындарған
кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты кәсіпорынның барлық құрылымдық
бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына қарамастан қолданылады.
Ұйымның филиалдарының, еншілес және тәуелді серіктестерінің және тағы басқа
бөлімшелерінің өзіндік бухгалтерлік есеп жолдарын жүргізуіне, яғни басқа
есеп саясатын тағдауына құқығы жоқ. Бас кәсіпорын қаржылық қызметінің
бөлімшелерінің есеп саясатындағы болған өзгерістер туралы алдын ала
қамтамасыз етуі қажет. Ұйымдардың түсініктеме жазуларына (пояснительная
записка) жыл бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың
мәтінімен қатар бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және
бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның
келесі жылға қабылдаған есеп саясаты (егер оған, яғни есеп беру жылына
өзгерістер енгізілген болса) жазылады.

2.3 Сомбель ЖШС-гі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы

Сомбель ЖШС-де ішкі өнеркәсіп бақылаудың жүйесін енгізеді және
құруда. Сомбель ЖШС-де есеп саясатын тіркемелеуде келесі талаптарға мән
беріледі:  есеп саясаты ұйымның барлық құрылым бөлімшелерінде қолданылады.
Болшақта енгізуде шаруашылық қызмет фактілері есеп беру мерзімінде
көрсетіледі. Есеп саясаты көптеген жылдар бойы қолданылып келеді.
Субъектінің қолданатын осы талаптарға сәйкес қабылданған есеп саясаты
өнеркәсіпте бухгалтерлік есеп дұрыс орындалған және ресімделген есеп
саясаты мүмкін болатын айыптардан есеп саясаты, бір жағынан, нормативтік
актілерді реттеудің әдісі.
Сомбель ЖШС-гі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы: 
Кәсіпорынды басқаруда негізгі орын алатын бұл бухгалтерия. Ол кәсіпорынның
нарықтық қатынасқа өткеннен кейін нарықтық қатынастарда дамыған
мемлекеттерде қолданылатын егер есептей саясатына өзгерістер енгізу
қажеттілік туындаса, оны жеке Сомбель ЖШС-інің құрылымдық бөлімшелерінде
бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға кәсіпорынның
Сомбель ЖШС-де жүргізілетін шаруашылық құбылыстарының әр түрлі болуы
себебінен пайда болады. Сомбель ЖШС -нің міндетті деректемеге
жататындар:  құжаттың аты, нысанының коды;  құжаттың толтырылған уақыты
(күні, айы, жылы);  құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні; 
шаруашылық операциясының мазмұны;  шаруашылық операцияның өлшемі; 
шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес құжаттарды толтыруға
жауапты жауапты атқарушының қолы; 
Жұмыс кезінде Сомбель ЖШС-нің бухгалтерлер түрлі құжаттармен жұмыс
жасайды: Бухгалтерлік есеп нысандарын және есептелетін ақпаратты өңдеу
технологиясын  халықаралық бухгалтерлік стандарттарға көшу Сомбель ЖШС-
нің жаңа есеп саясатын Сомбель ЖШС-де бухгалтерлік есеп бас бухгалтердің
басқаруымен және оның бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда, шаруашылық
операцияларын орындаған кезде оның заңдылығын
Сомбель ЖШС өзінің нақты жағдайына, көлеміне және қызмет түріне
Сомбель ЖШС-інің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге
асыруға кәсіпорынның мүмкіндігі зор.
Есептік саясат – бұл кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру.
Кез келген шаруашылық жүргізу сияқты Сомбель ЖШС-де өзінің есеп
Бухгалтердің жұмысының сапасын бағалау кезіндегі бухгалтерге қойылатын
талаптар:  нарықтық қатынастар кезіндегі бухгалтерлік есепті жүргізудің
жаңа әдістерін білуі;  типтік шоттар жоспарын, ҚЕХС (МСФО) және
бухгалтерлік есептің корреспонденциясын құжаттар толтырылу тәртібін және
олардың бухгалтерлік есеп жүйесіне әсер кәсіпорынның шаруашылық-саласының
қаржылық талдауының экономикалық әдістерін білуі т.б. 
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға көшу Сомбель ЖШС-нің жаңа есеп
саясатын Сомбель ЖШС-гі Қазақстан Республикасының 28 ақпан 2007 жылы №234-
111. Сонымен қатар есепті жүргізіп қана қоймай, оның тиімділігін қатаң есеп
берудің негізгі үлгісі болып бухгалтерлік баланс саналады. Ұзақ мерзімді
активтер жыл оданда көп уақыт ішінде пайдаланылатын пассив бөлімінде келесі
баптарда қарастырамыз: меншікті капитал-бұл кәсіпорынның активтерінің
міңдеттемелердің есебі оның ұзақтығына байланысты 2 түрге топталып
жіктеледі: 
ұзақ мерзімді міндеттеме;  ағымдық міндеттемелер. 
Ұзақ
мерзімді міндеттемелер – есеп беру мерзімінен кейінгі жыл ішінде немесе
белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылуы (өтелуі) жоспарланбайтын
кәсіпорынның міндеттемелері. Төленуге тиісті шоттар тауарды жөнелтушіге,
қызмет көрсетушіге кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелері болып
табылады. Олардың сомасы, әдетте, аналитикалық есеп регистрлерінде
тіркелген төленуге тиісті шоттармен дәлелденеді.
Жалпы міндеттеме бұл субъектінің белгілі бір есеп кезеніңде ағымдық
Сонымен, ағымдық баланстағы активтер мен міндеттемелерді анықтау және
олардың ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру. Есепте … жалғасы