Курстық жұмыс: Психология | Жеке адамның дамуы

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім жеке адамның дамуы
1.1. Жеке адамның қалыптасуында эмоция мен ерік байланысының әсері
2.2. Жеке адамның психологиялық ерекшеліктері
2.3. Жеке адамның психикалық күйлері және оларды реттеу
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер
1.1. Жеке адамның қалаыптасуында эмоция мен ерік байланысу әсері
Ғылыми камунизмнің негізін қалаушылыр адамның қоғамдық мәнін көрсетіп береді. « Индивид дегеніміз,- деп жазды,- К. Маркс қоғамдық «тіршілік иесі». Адам әлеументтік мәні оның материалдық және рухани өмірінен көрінеді. Басқа адамдардан оңаша жүрген болса ол, табиғаттың құлы болудан оның әміршісі болу дәрегесіне жете алмас еді. Тек қоғамдық қызмет қана адамдарды тіршілік құралымен қамтамасыз етті, олардың табиғатпен күресінде күшін еселей арттырды. Сонымен әлеументтік орта, еңбектегі өзара қарым- қатынас психиканың қалаырптасып, дамуының, адамға ғана тән қасиет – сананың пайда болуының шешуші факторына айналады.
Өмірдің және адамдардың өзара қарым- қатынасының тарихи жағдайлар адамдарды ұлт, мемлекет, тап, пратия және басқада қауымдықтарға бірігуге әкелді. Олар адамдардың қалаулары бойынша емес, обьективті заңдардың әсері нәтижесінде құрылды. Әрбір қауымдықтың белгілі бір психологиялық ерекшелігі бар. Марксизм ең алдымен әр түрлі таптар психологиясының өзіне ғана тән белгісі болатынын көрсетеді, оны В.И. Ленин «Адамдардың үлкен топтарын, қоғамдық өндірістің тарихи белгілі бір системасында олардың алатын орнына қарай, өндіріс құрал- жабджықтарына олардың
(көбінесе заңмен бекітліп, қалыптасқан) қатынасына қарай, еңбекті қоғамдық жолмен ұйымдастырудағы олардың роліне қарай, ал олай болса, қоғамдық байлықтан олардың алып отырған үлесінің мөлшеріне және ол үлесті алу әдістеріне қарайды айырлатын топтарн атайды. Таптар дегеніміз адамдардың мынадай топтары: қоғамдық шаруашылықтың белгілі бір укладында олардың алатын орындарында айырмашылық болуының арқасында олардың бір тобюы екіншісінің еңбегін өзіне иемденуі мүмкін».
Таптық психология құбылыстарына ерекше назар аударлу себебі; кез келген антагонистік формасия бір – бірінге қарама- қарсы таптарға бөлінеді, ал олардың арасындағы күрес тарихи дамудың қозғаушы күші болып табылады.
Таптық психология құбылыстарына ерекше назар аударлу себебі, кез келген антагонистік формацмя бір- біріне қарама- қарсы таптарға бөлінеді, ал олардың арасындағы күрес тарихи дамудың қозғаушы күші болып табылады.
Жеке адам өз өмірінде басқа адамдармен тікелей қарым- қатынаста болып, өзінің әлеументтік мәнін жүзеге асырады. Бұл қарым- қатынас бір – бірімен тығыз байланысты топтарды болады. Ондай топтар бір келкі емес. Олар неше түрлі себепке негізделіп жіктелуі мүмкін, яғни: қалаыптаса бастаған өзара қатынастардың ықтиярлағы мен тереңдігіне, қаралу принципі мен жолдарына, жеке адамның топтық нормаларына көзқарасына негізделеді. Қалыптаса бастаған өзара қатынастар ырықтылығы мен тереңдігіне байланысты шағын және бастауыш топтар айқындалады.
Шағын және бастапқы топтар. Біршама тұрақты, құрамы жағынан көп емес, мүшелері бір – бірімен тікелей қатынас жасай отырып, ортақ мақсатқа ұмтылған адамдардың бірлестігі шағын топ деп аталады. Оның топтың барлық мүшесінің күш жігері соған жетуге жұсалдырған ортақ мақсаты болады. Кіші топқа кіретіндер бірін- бірі жақсы біледі және топтың алдында тұрған міндетті орындау кезінде өзара қоян- қолтық қатынаста болады. Кіші топ мүшелерінің саны екі адамнан аз болмайды және 30-40 адамнан аспайды.
Семья, өндірістік бригада, самолет не космос корабілінің экинажы, поляр станциясында қыстаушылар, мектеп класы сияқты бірлестіктерді кіші топ деп есептеуге болады. Адам бір мезгілде бірнеше кіші топқа мүше болады. Мысалы, оқушы мектептегі бірнеше кіщі топқа мүше болады, барлық іске қатысады, ол ауладығы футбол командасының капитаны да т.б. Кіші топтастырылған өз- ара қарым қатынасына шек қойылмайды. Әркім топтағы кез- келген адаммен өз қалауы бойынша және қажетінше қатынас жасайды. Ал іс жүзінде топ мүшелері топтың бір мүшесіне қарағанда екіншісін жақын тұтады. Біреулер өзара жиі қатынасын, олардың қарым- қатынасы жақындық сипат алады ( көңіл қалауымен немесе іс бабымен). Бұл былайша айтқанда бастауыш топ, немесе қатынас жасаудың бірінші кезеңі болып табылады. Әдетте мұндай топ мүшелерінің саны көп болмайды (2-7 адам),. Оның мүшелері кіші топтың мүшесі болып қала береді, өйткені мұндай іс бабындағы қатынастар мен өзара қарым – қатынастар үзілмейді. Бастапқы топ шағын топ болщзып қала отырып, дербес қауым да бола алады.
Құрылым принципі мен әдісіне қарай шартты және нақты формалды және формалды емес топтар боладды.
Жеке аламның дамуы шартты және нақты топтар. Адамдардзың тек қағаз жүзінде ғана бар тақырыбына жазатын журналистер әлемнің таңдаулы футболисатерінен команда құрады. Олар әр елдің ең таңдаулы футболшыларын бір тізімге тіркейдіз. Бұл ойыншылардың ешқашан басы қосылмайды және лоар ешқашан бір командада жарысқа түспейді. Бірақ құрама команда құрылды және ол шартты түрде бар деп есептелінеді.
Анатомиалық- физиологиялық, психикалық және басқа да заңдылықтар мен ерекшеліктерін зерттеп біліу үшін мектеп жасына дейнгі балалар, жеткіншектер, тъөменгі класс оқушылары,. Жас өспірімдер жас еркшелктеріне қарай осы перинцип бойынша жіктеледі.
Нақты топ адамдардың бір – бірімен өзара қарым – қатынас және байланыс жасай отырып, алдарына қойған мақсат, міндеттерін орындауға жұмылған, өмір сүріп тұрған бірлестігі. Нақты топ қысқа мрерзімді, не ұзақ өмірсүруді, мүшелерінің ғана аз не көп болу мүмкін. Ол қауымдастық ретінде өмір сүріп қызмет істейді.
Жеке адамның дамуы формалды және формалды емес топтар. Формалды (ресми) топ штат кестесі, устав және басқа да ресим документтер негізін.де құрыладжы. Мысалы, кластағы октябряттар жұлдызшасын немесе пиознер звеносын құру В.И. Ленин атындағы Ленин орденді Бүкілодақтық пионер ұйымы туралы ережеде көрсетілген. Өндірістегі жабдықтау бөлімі, жоғары оқу орнындағы студеттдер тобы, мектептегі мұғалімдер мен қызметшілер штаты- мұның бәрі ресми топтың мысалдары. Топ мүшелерінің арасында документтерде көрсетілген іскерлік қатынастар орнайды. Ондай қатынастар бір- біріне бағыну немесе өзара міндеттің орындалуына не аз, жауапты болу тұрғысында тең праволылық етеді.
Жеке адамғағы дамудың формалді топтардағы өзара қарам- қатынас нұсқауклары бірдей болған жағдайдың өзінде бір – біріне ұқсас келуі мүмкін емес, өйткені ондағы адамдардың мінезі, темпераиенті, икемділігі, қатынас жасау стилжі бірджей болмайды. Іскерлік қарым- қатынас нұсқауда жоқ жеке қарым қатынаспен толығады. Психолдогиялық жақындық (ұнату, сыйлау, достасу) формалді топты нығайта түседі. Формалді топ ішінде және ондағы іскерлік қарым – қатынаста теріс эмосмиялық қатынастар- ұнатпай, сыйламау, менсінбеу, жауласу да болуы мүмкін. Оларда іскерлік қатынасқа әсер етеді, істің табысты болуына залалын тигізеді. Формалді емес (ресми емес) топ ұнату, көзқарас бірдейлігі, сенім жақындығы, жекелеген адамдардың беделін, біргірлігін тангу сияқты психологиялдық мотивтер бірлігі негізінде туады. Мұндай топ штат кестесінде де нұсқауларда да көрсетілмеген. Мұндай ресми документтердің күші жүрмейді. Бірге ойнаушы жолдастар тобы, бірлесіп балық аулау, аңшылық құру т.б. осылай туады. Бұл топтарды бірін- бірі ұнату, бірін- бірі бауыр басу нығайта түседі. Егер бұл жоғалатын болса, топ сөз жоқ ыдырайды.
Жеке адамның топтық нормасына қатынасы белгілеріне сәйкес референт пайда болады.
Референт тобы. Референт (эталак) тобы деп көзқарас, талаптары үлгі болып саналатын ақиқат өмір сүруші немесе қиялдағы топ айтылады. Адам өзі нормасын қадір- қасиетін бағалаған, өзі оны қолдап, ең жақсы деп есепьейтін топқа кіреді. Сонда адам бұл нормаларды қолдап есептейтін топқа кіреді. Сонда адам бұл нормалады қолдап қана қоймай, қрғайды да, қажет болса насихаттайды да. Кейде былай да болуы мүмкін: адам бір топтың мүшесі бола отырып, екінші топтың көзқарасын, нормасын қастерлеп, қадір тұтаджы. Басқаша айтқанда, жеке адам үшін басқа үлгі эталон болып есептеледі. Мысалы, жеткіншек жоғары класс оқушыларының немесе ересектердің тобына мүше болуға тырысады. Егер бұған оның қолы жетпесе, онда ересек тобында орын алған мінез – құлық нормасына еліктейді.
Сөйтіп белгілі бір қарым- қатынастағы топ түрліше көзқараста бағаланады екен.
Топтардың жеке адамда дамуы даму деңгейі Колектив. Әрбір әлеументтік қаукымдастықтың өз тарихы болады: дүниеге келеді, дамудың белгілі бір сатыларынан өтеді…, аса жоғары дәрежеге жетеді, сондай- ақ өмір сүруін тоқтатуы мүмкін. Бұл формалды топқа да, формалді емес топқа да бірдей дәрежеде қатысады.
Жеке адамның дамуы топтың қалыптаса бастауы деп ассоциацияны- адамдаурдың уақыт және кеңістік белгілері негізінде бірлесуін алу керек. Мектеп 1 класс, иниститутта 1 курс тобы туристер мен экскурсанттар осылай құрылады. Ассоциацияда ортақ мақсат жоқ іскерлік және жеке қарым-т қатынас та қалыптаспаған бірақ оған қажет алғы шарт болады. Ассоциацияға кіруші әрбір адамның өзіне тән және, әдетте, басқалардың жеке мақсаттарына ұқсас мақсаттары болады. Бірақ бұл ортақ мақсат емес. Бірігіп әрекет жасау кезінде ассоцацияға қатысушылар арасында іскерлік және қатынас орнайды. Сожнда ассоцацияға саналық жағынан мүлдем басқа және әлдеқайда күрделі қауымдастық – карпорацияға айналады. Карпорация – адамдардың өзімен — өі тұйық бірліестігі. Ассоцация сияқты, оның джа ортақ мақсаты болмайды. Карпорацияда әркім өзінің жеке ойын жүзеге асырады, ол басқалармен мүлдем ұқатынас жасамайды ал қатынас жасайтын болса, оның көп сатылы болатыны сонша, корпожрацияға қатысушылар байқамай да қалады.
Адамдардың әлеументтік қауымдастығының ең жоғары формасы – коллектив. «Коллектив – ол қоғамға пайдалы қызметте ортақ мақсатқа жқоя ұйымдасқан коллективтік органдары бар комплексі. Ал коллектив ұйымы бар жерде коллективтік органдар да бар., коллектив сенетін өкілетті уәкілдер ұйымы бар және жолдастың жолдасқа қатынасы мәселесі – ол жайғана достық, жақсы көру, көрмеушілік мәселесі емес, ол жауап кершілікті тәуелділік мәселесі». Макеренко адамдарды қызметі қоғам үшін пайдалы екені айдан анық міндеттерді атқару үшін біріктірсе ғана коллекттив болатынын көрсетті.
Коллектирвтің қроғамдық мәні бар міндеттерді тиіді шешуге қабілеті келеді және тұрақты әрі бір- біріне көмек тесіп отыруға негізделген өзара қарым- қатынас орната алады.
Коллектив – адамдардың тобы болғандықтан оған топтың белгілері тән. Алайда коллективтжің топта жоқ белгілері болады. Сондықтан да қандай болсын коллективті топ деп санауға болады, ал топтың бәрі бірдей коллективті топ деп санауға болады, ал топтың бәрі бірдей коллектив бола алмайды немесе формалды емес топтар коллективтің белгілеріне ие бола алады. Формалды немесе формалды емес топтар коллективтің белгілеріне ие бола алса коллективке айналдуы мүмкін. Бұл арада колективтің аса маңызды бделгісі- мақсат пен міндеттің қоғамдық мәні өзгермейді. Егер бұл белгі болмаса, топ коллектив деп аталына алмайды.
Коллективте адамдардың дамуы – социалистік қоғамның негізі. Мазмұны, көлемі мен құрамы әртүрлі бола тұрып, ол әрдайым адамдардың социалистік қауымдастығының негізін құрайтын белжгілерге ие болады.
Қызмет ақсатына орай коллектив кәсіби (өндірістлік, творчестволық, әскери оқу) қоғамдық ұйымдар (КПСС, ВЛКСМ, кәсіподақтар, пионер ұйымы), ерікті қоғамдар (ғылыми, ғылыми- насихат, әскери- спорттық), өздігінен іс атқаратындар (көркемөнерпаздар, коллекционерлер қоғамы) коллективтері болып жіктеледі. Басқа колективтер жүйесіндегі орыны мен байланысына қарай ол контактілі және негізгі болып бөлінеді. Контактілі коллектив- ол коллективтің белгілері бар бастапқы топ. Негізгі коллектив – контактілі коллективтердің бірігуі. Мысалы, студенттер топтарын кознтактілі коллектив, факультетді – негізгі коллектив деп қарауға болады.
Клоективтің әрбір мүшесінде өзіне тән колектвшілдік сезімі болады. Ортпқ істе коллектив болып бір мәселені шешкен кезде пайда болған колектившілдік сезім, бірте- бірте нығайып бекіп, тұрақтыланады. Соның негізінде жеке адамның қасиеті қалаыптасады. Бұл жайттың маңыздылығын айта келіп Н.К. Крупская: «Біз коллектившіл адамды тәрбиелеуіміз керек, яғни өзінің жеке мүддесін қоғам мүдесіне бағындыра білетін адамды тәрбиелеуіміз керек» деп жазды. Коллектившілдік көңіл күйі ретінде және жеке адамның қасиеті ретінде бола отырып, жалпы міндетке бағына білуді, колектив жнамысын қорғауға, жалпы міндетке бағына білуді, коллектив днамысын қорғауға, табысқа жетуге атсалысуға ұмтылуды біл
діреді. Мектептің бүкіл жұмысы ең алдымен колектившілдік ниетті және адамның колектив қамын ойлайтын болуын қалыпиһтастыруға бағытталған.
Колектив және жеке адам. Жеке адам колективтен оқшау болмайды. Ол колективтің басқа мүшелерңмен байланыста болады және солармен бірігіп сол қауымдықтың бірігіп солд қауымдастықтың бағыт- бағдарын білдіреді. Жеке адам коллектив арқылы басқа көллективтермен, тұтас қоғаммен байланыста болады. Коллектив- қоғамның бір бөлігі болғандықтан ол өз бойынша, сөз жоқ, сол қоғамның саяси, эстетикалық, адаимгершілік және басқа да идеяларын дарытады. Сондықтанда жеке адам да бэұл идеяларды қабылдап, өз ісінде және мінез құлқында оны басшылыққа алады. Жеке дам материалдық дүниемен және адамджармен қарым- қатынас жасай отырып, белгілі бір тәжірибе алып, сол тәжірибенің негізінде өз мінез құлқында оны басшылыққа алады. Жеке адам материалдық жұмыстармен дүниемен және адамдармен қарам- қатынас жасай отырып, белгілі бір тәжірибе алып, сол тәжірибенің негізінде өз мініз –құлқын, қадір – қасиетін, өзгелерджен ерекшелік белгілерге қалаыптастырып қана қоймайды, ол сонымен қатар рухани байлықтың аса маңызды құрамдас бөлігі болып саналатын қоғамдық ……