Курстық жұмыс: Экономика | Коммерциялық банктердің актив және пассив операцияларының дамуы

Кіріспе…………………………………………………………………………………………………………..3

І. Қазақстан Республикасында жаңа банк қызметін дамыту және ұйымдастыру
1.1. Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны Қазақстан Республикасында қолдану мүмкіндіктері………………………………………………………..5
1.2. Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары және басқару……8

ІІ Негізгі бөлім
2.1. Коммерциялық банктердің пассив және актив операциялары……………….11
2.2. Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің негізгі түрлері……………………….14
2.3. Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және оның экономикадағы мәні…………………………………………….21

ІII Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банк көлемін және қызметінің ерекшелігін талдау
3.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму
ерекшелігін және банк көлемін талдау…………………………………………………….27
3.2. Коммерциялық банк қызметін экономикалық талдау
(ААҚ “Алматы Сауда-қаржылық Банк” маретиалдары негізінде )…………………..33

Қорытынды………………………………………………………………………………………………..38
Қолданылған әдебиеттер тізімі…………………………………………………………………..40

І. Қазақстан Республикасында жаңа банк қызметін дамыту және ұйымдастыру
1.1. Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны Қазақстан Республикасында қолдану мүмкіндіктері

Егер біз қазіргі уақытта экономиканың дамуына әсер ететін күшті фактордың бірі ретінде банк секторын атап өтетін болсақ қателеспеген болар едік. Жалпы олардың мемлекеттік өмірде ойнайтын ролі және соған қатысты маңыздылығы айтпаса да түсінікті.
Қазіргі кезде тұтас банк саласының капиталдануы дәрежесі капиталадың жеткіліктілік номативіне сәйкес келеді. Соған қарамастан, капиталдың төменгі өсіміне активтер өсімінің қарқынды өсуі банк саласы үшін тәуекел деңгейін арттыруда.
Қазіргі қалыптасқан жағдайда, яғни кейдір банктер капиталдың жеткіліктілік нормасын сақтау үшін несиелендіру операцияларын қысқартуы кезінде капиталды арттыру проблемасы өзекті проблемаға айналып отыр. Таза табыс жеткіліксіз болғандықтан, субардинацияланған қарыздарды тарту мүмкіндігінің болмауынан (бірінші деңгейлі капиталдан 25% шектеулігінен), акционерлік капиталды (жарғалық капиталады) арттыру қажет, ал бұл өз кезегінде біршама қиындықтармен ерекшеленеді.
Біріншіден, акцияларды шығару және оларды орналастыру процедуралары біршама уақытты талап етеді.
Екіншіден, ірі банктер өздерінің акцияларын сыртқы нарықтарға депозиттік қолхаттар түрінде (IPO) орналастырады, ал бұл қаржы нарықтары мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігінің (келесі жағдайларда ҚҚА) акцияларды иеленудің ашық болмауынан қарсылығын тудырады.
Банктер 2004 жылдың екінші жартысында капиталдарды толықтыру бойынша іс-әрекеттерін белсенділей түсті.
МСФО максимальді түрде жақындау мақсатында екінші деңгейлі банктерді пруденциалдық реттеу нормаларына өзгерістер ендіру қажет.
Екінші деңгейлі банктердің пруденциалдық нормативтер ережесінің логикасы бойынша, банктер, еншілес компанияларға субардинацияланған қарыз және инвестицияларды есептен шығаруларға ұсынылады, ал бұл дегеніміз, банктер еншілес компаниялардың тәуекелдерін өзіндік капиталдармен жабады дегенді білдіреді.
Банктер мұндай жағдайдың, тәуекелді менеджмент көзқарасынан, шешімін таба алмауда, өйкені ҚР пруденциалдық реттеулерінің өзге де нормалары бар.
Банк топтарының пруденциалдық нормативтері туралы ереженің мазмұның қарсақ, банктер еншілес қампаниялардың тәуекелдерін өзіндік капиталмен, олардың өздерініңкі жеткіліксіз болған жағдайда ғана қолдануы қажет. Мұндай жағдайда, бас банктің субардинацияланқан қарыз немесе инвестицияларға салымдарна көңіл бөлінбейді.
Өкілетті органдардың есеп берулері «Облигацияларды шығару және орналастыру туралы есеп беру» бойынша Қазақстан Республикасында, біздің қөзқарасымызша облигацияларды орналастыру барысына орай, банк каиталындағы орналастыру сомасын арттыру мүмкіндігін бермейтін, қатаң формасы қызмет атқарады.
Банктер үшін қолайлы жағдайлардың бірі, сыйақылардың алымдары бойынша лимиттің алынуы (ЛИБОР және қайта қаржыландырудың екі есе ставкасы ).
Мұнда, резидент еместерге төленетін сыйақылар бойынша шеті левередж коэффициенті (қаржы саласы үшін- 7, өзге ұйымдар үшін — 4) лимиті ендірілді.
Бұл тағайындалған лимит банктердің сырқы қарыз алу мүмкіндіктерін шектейді.
ҚР Салық кодексі бойынша жұмыстар шеңберінде ҚҚА және ҚР Қаржы министірлігіне провизиялар бойынша алымдарды қандайда бір коэффициентпен (активтерден 1,3 %) шектеу ұсынысы жасалған.
Бірақ, бұл мәселерердің екінші жақтары бар, алымдарды шектеу банк қызметтерінің өзіндік құныңың және банк клиентері үшін тарифтер мен ставкалардың өсуіне әкеледі.
2002 жылы алтын және өзге де құндылықтармен операцияларға ҚҚС ендіріуімен банктердің алтындармен операциялары күрт қысқарды. Ендеше банкер үшін бұл операциялардың қызығушылығы төмендегенін білдіреді.
Банктер қазіргі есеп кассалық бөлімдердің негізінде ауыл және аудан аймақратына банк қызметтерірінің қол жетізерліктей болуы, олардың сапасы мен тиімділігін арттыру мақсатында банктік әмбебап қызметтерді көрсетудің орталықтарын ашу ұсынысы жасалған.
ҚҚА заңды және жек тұлғалар үшін сейфтік операциялар, қарыз және кепілдік операцияларын, банктік шоттарды жүргізге байланысты ЕКБ үшін, операциялар тізімін кеңейту ұсынысын қабылдады, ол АФН №197 от 12.07.2004ж. қаулысымен ережеде көрініс алды.
Осыған орай ЕКБ- де клиенттердің импортты — экспортты операциялары бойынша төлем немесе аударымдарды жүргізу ұсыныстары ашақ күйде қалды.
ҚР Ұлттық банкнің клиентерге сапалы да тез қызмет көрсетуі, банктердің қаржаттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүмкіндіктері талапқа сай болмағандықтан, оған жаңа көзұарас қажет деген үшін талап қойылды.
Банк несиелерінің сыйақы ставкаларының төмендеу мүмкіндіктері бойынша мәселеге келсек, онда сыйақы ставкасын төмендету және жағдай жасауға бағытталған іс шараларды қалыптастаруда, оған әртүрлі маро және микро деңгейдегі көптеген факторлардың әсер ететіндігін ескерген жөн.
ӘВҚ және Әлемдік банктердің қаржы саласын бағалау бойынша мақсаттарының бірі, осы өткен жылдан бастап, ұзартылған қадағалау жүйесі.
Осыны ескергенде, және Қазақстан Республикасының қаржы нарығын даму конценсиясына сәйкес Евро одақ стандарттарына жетуді көздейтін мақсата, ҚҚА банктік операцияларды лицензиялау тәртібі және принциптері, ұзақ мерзімді қадағалау және оның шарттарын жүзеге асыруда банкттік заңдылықтарды өзгерту бойынша ұсыныстарды жасайтын топ құрды.
Қазақстан республмикасының Ұлттық банкі 2004 жылдың 1-ші шілдесінен бастап МТ-102 төлем құжатының форматын алып тастады, банктердің ойынша, бұл клиенттер үшін тарфиптердің көтерілуіне, төлемдерді өңдеу процесінің қиындауына және тәуеклдің арттыуына , операция жүргізу бойынша қателіктердің жіберілу тәуекелінің арттыуна әкеледі. Өткен жылы бұл форматтың алынып тасталуына байланысты КЦМР ақпараттарды өңдейтін қосымша жаңа тариф ендірілді (СОБС).
Қазақстан Республикасында төлем карталарының қызмет етуімен байланысты қойылған Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің талаптары банктер үшін болашағы бар қызметтердің нарықтық ортасын шектейді. Осыған орай банктердің карталық бизнес рентабелдігін төмендетуді болдырмау және тәуекелділігінің арттыруын болдырмау мақсатында Ұлттық Процессинг орталығымен банктердің өзара қатынасының тиімді формалары мен әдістерін анықтау қажет.
ҚҚА бірқатар жаңылықтардың (заңды тұлғалардың депозиттері, қорлардың банктерді несиелендіруі, «VIP»- ірі депозиттердің сақтандыру ерекшеліктерін алып тастау, банк мүліктерін бағалау ерекшеліктерін ендіру) ендірілуін, кепіл болушылық жүйесі бойынша заң жобасын жасауда. Мұндай өзгерістер банктердің түбегейлі талдауын қажет етеді, өйткені бұрынғымен салыстырмалы бұл жүйе бірқатар өзгерістерге ұшыраған, яғни жүйе қатысушылары арасында мүдде балансын белгілі бір дәрежесі қалыптасқан.
Осы мәселелерге орай, қазіргі банк жүйесінде несие бюросы құрылып, қызмет атақаруда.
Елімізде тұрғын-үй құрылыс жинақ жүйесін тиімді дамыту мақсатында Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен» «Қазақстан Республикасындағы тұрғын-үй құрылысы жинағы туралы» Заңға «өзгерістер мен қосымшалар енгізу туралы» ҚР Заң жобасы жасалынған. Бұл жоба тұрғын -үй құрылысы банктерінің және салымшларның мүдделерін қорғауға бағытталған бірқатар мәселлелерді ескеруді талап етеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен валюталық бақылау және валюталық реттеу туралы заңның жаңа жобасы жасалынған. Бұл жоба, 2007 жылға дейінгі Қазақстанда валюталық либерализация режимі бойынша бағдарламаны жүзеге асыруды ескере отырып, валюталық заңдылықтың негізін қалаушы маңызды принциптер мен нормаларын тағайындайды. Бұл заң жобасының бірқатар кемшіліктерінің бірі, экспорттық несиелерді сақтандыру және шетелдік капитал нарықтарындағы қаржы институттарының инвестициялық қызметін лицензиялау саласында өңдеулерді талап етеді.
Төлем карталарының Ұлттық банк аралық жүйесін дамыту бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қолма-қол ақшасыз төлемдерді ынталандыруды дамыту шаралары ретінде » төлем карталарын пайдалану арқылы төлем қабылдауға міндетті сауда ұйымдарының категорияларын бекіту туралы» Қаулы жобасын жасады.
Соңғы уақыттарда әртүрлі мемлекеттік органдардың ақпараттармен мәліметтерді сұрауы мен талап етулерінің көлемі артты. Мұндай ақпараттар көп жағдайда өзара сәйкес. Бір мемлекеттік органның ақпарат жіберуі өзге мемлекеттік органға жіберілген ақпаратпен мәліметтер сай келеді.

1.2. Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары және басқару

Қазақстан Республикасының экономикасының қазіргі жағдайындағы қызмет атқарып отырған қаржы -несие саясатын одан әрі жетілдіруде негізді бөлікті банктер алатын болғандықтан, бірінші кезекте ,банк жүйесі ақша қаражаттарының негізгі шоғырландырушы және ақша айналымын реттеу негізгі органы ретінде олардың қызметтерін жетілдіру жолдарына тоқталамыз.
Активтердің өсім қарқыныңың жоғары болуына байланысты, банк қызметінің тәуекелінің арттуы және капиталдану деңгейінің төмендеуі мынадай шараларды қолдануды талап етеді:
— банктердегі тәуекелді басқару жүйесін жетілдіру;
— капитал бойынша жаңа келісімді ендіру (Базель — II);
— Базель — II талаптарын ендіру бойынша жұмыс тобын құру;
— банктер есеп саясаты және бағдарламалық қамтамасыздануына өзгерістер ендіру қажет;
— әлеуметтік және жалпы провизияларды есепке алу тәртібі кезеңмен енгізу мерзімін ұзарту қажет;
— МСФО талаптарына жету мақсатында екінші деңгейлі банктерді пруденциялыды реттеу нормаларына өзгерістер енгізу қажет;
— банк топтары және банк үшін проденциялдық нормативтерге сәйкес өзіндік капиталдан еншілес компанияларға инвестициялық салымдарды аудару мәселлелерін реттеу қажет.
Қазақстанның сақтандыру нарығының негізгі көрсеткіштерінің тез өсу қарқының ескерсек, онда:
Қазақстаның қаржы нарығы соңғы жылдарда бірқалыпты дамуда. Осыған қармастан оны жетілдіру барысында бірқатар шаралар жүргізілуі тиіс:
— жобалық бағалы қағаздарды шығарушы Қазақстанның даму банк және өзге де эмитенттерге облигацияларды орналастыруды реттеу үшін ішкі нарықта валюталық позицияны теңгемен белгілеу;
— ҚР Үкіметі және ҚҚА зейнет ақы қорларына зейнетақы активтерін инвестициялауда несиелік тәуеклдерді валюталық тәуекелдерді, сондай-ақ, болашақта сыйақы ставкаларының өзеру тәуекелін хеджирлеудің жекелген құралдарын ұсынуы қажет;
— Екінш деңгейлі банктердің салымдарына инвестициялаудың лимитін 10% — 25% көтеру;
— Арнайы сауда тізіміне неген ипотекалық облигацияларына орналастырудың лимитін 20% дейін арттыру;
— Зейнет ақы активтерін Қазақстандық компанияларға SPV көмегімен шығарылған бағалы қағаздарға инвестициялауға рұқсат беру;
Инвестициялық портфелдің сапасын және бәсекелік қабілетін жоғарылату мақсатында зейнет ақы қорларының активтерітің бір бөлігін белгілі бір рейтингі бар шет елдік қаржылық институттарға сенімдік басқаруға беруге рұқсат ету;
Эмитент-резиденттерді бағалы қағаздарды сыртқы нарықтарда орналасытруы үшін ұлттық сауда ұйымдастырушының ресми тіркеуінен өтуді міндеттеу.
Теңгені айналысқа енгізгеннен кейінгі пайыздық саясаттың негізгі мақсаты — теңгені несиеге деген сұранысын азайтатын, ал оның артынан ақша массасының өсім қарқының азайтатын, сәйкесінше инфляцияны төмендетуді қамтамасыз ететін деңгейге дейін көтеру. Жоғары пайыздық мөлшерлемелер, дәлірек айтқанда, пайыздар үшін төлемдер шығындарды құрайтындардың бірі. Яғни жаңа пайыздық саясат өзінің нәтижесін қандай да бір анықталмаған болашақта емес, қысқа уақыт аралығында беруі керек.
Қазақстандағы жоғары карқынды инфляцияға қарсы күресте пайдалануға мүмкіндік беретін келесі бір факторға шетел валютасына деген шектен тыс сұранысты азайту шаралары жатады.
Қаржы операцияларының барлық түрлері бойынша пайыздык мөлшерлемесінің деңгейі Ұлттық банкінің қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша индикативті анықталады. Сауданың түрлері бойынша төленетін пайыздық мөлшерлемелер өзара кейбір негізгі себептермен ерекшеленеді. Олардың арасынан мыналарды бөліп көрсетуге болады: қарыз мерзімінің әр түрлілігі, пайызды төлемеуімен байланысты тәуекелдің деңгейі және пайыздык мөлшерлемесінің өзгеру мүмкіндігімен байланысты тәуекелдің деңгейі.
Мемлекетгік қазыналық міндеттемелер, банкаралық несие, Ұлттық банкінің ноталары бойынша пайыздық мөлшерлемелер сауда мәніне сай келеді.
Банктерге берілетін несиенің көлемін реттеу үшін, банктің өз міндеттемелері бойынша төлей алмау тәуекелін төмендету және банктердің акционерлері мен салымшыларының мүдделерін қорғау мақсатында Ұлттық банк резервтік талаптар механизмін қолданады.
Банк резервтерінің шамадан тыс өсуіне байланысты (Ұлттық банкідегі корреспондентгік шоттағы каражаттар) резервтік талаптардын мөлшерін азайтып қана коймай, сонымен қатар, резервтеудің баламалы тәртібіне ауысу мүмкіндігі пайда болды. Яғни экономикалық нормативтерді орындайтын банктердің корреспонденттік шоттағы қаражаттарының мөлшері резервті талаптардан кем болмау керек еді.
Ұлттық банк орташа айлық қалдыкқа байланысты пайызды банктің корреспонденттік шоты бойынша төлейді (резервтік талаптан аспайтын). Резервтер бойынша пайызды төлеу резервтік талаптардың жоғары болу жағдайында несие-лер және тартылған депозитгер бойынша банктердің пайыздық мөлшерлемесі арасындағы айырманы азайту қажеттілігінен туындайды.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей міндетті резервтер деңгейінің тым жоғары болуы қаржы делдал түріндегі банкі жүйесінін тиімділігін әлсіретеді, өйткені резервтердің минималды нормасының үлкеюі несие ресурстарының экономикаға құйылуына кедергі жасайды.
Үкіметтің несиелеу көлемі әрқашан бюджет тапшылығының деңгейімен және оны баламалы көздер арқылы жабу мүмкіндігімен анықталды. Қаншалықты бюджет тапшылығы жоғары болса, солғүрлым несие эммиссиясының ықтималдығы ұлкен болады да, ол инфляцияға ыкпал етеді. Сөйтіп үкімет оған балама инфляциясыз көздерді кеңейтуге мән береді, ондай көздерге: сыртқы қарыздар және үкіметтің бағалы қағаздары жатады.
Ақша-несие саясатының мақсаты төлем балансы, инфляция және экономикалық өсімге байланысты үкіметтің мақсаттарына елдің ішкі өтімділігінің өсімі сәйкестендіру. Кең мағанада алатын болсақ, қаржы саясатының мәні қаржы ресурстарының жинақталынуы және қолданылыуы процестеріне ықпалын тигізетін, экономиканың ресурстарды тиімді пайдалану дәрежесін анықтау болып табылады.
Нарық экономикасы дамыған елдердің көптеген жылдардағы тәжірибесітиімді экономикалық өсім және тұрақты баға деңгейін, тұрғындардың жұмыс бастылығынаықпалын тигізетін, айналымдағы ақша қаражатының іскерлік белсенділігінің көлемі үшін қажетті, ақша ұсынысын қамтамсыз етуі қажет.

ІІ Негізгі бөлім
2.1. Коммерциялық банктердің пассив және актив операциялары
Пассив операциялары — олар өз қарауына әр түрлі са-лымдарды тартып, басқа банктерден несие алып, езінің бағалы қағаздарын шығарып және сол сияқты баска да каражат тарту операцияларын жүргізіп, банк қорын кұру және оны ұлғайту операциялары. Олар банк балансынын пассивінде көрсетіледі. Пассив операциялары тарихи дәстүр бойынша актив операцияларына карағанда алдымен жүргізіледі, себебі актив операцияларын жүргізу үшін белгілі бір қор мөлшері қажет.
Пассив операцияларына мыналар жатады:
• салым қабылдау (депозиттер);
• клиенттерге шоттар (оның ішінде корреспондент-
банктерге) ашу және оларды жүргізу;
• өзінің бағалы кағаздарын шығару (облигация, вексель,
депозиттік және жинақ сертификаттары);
• банкаралық несие алу, оның ішінде орталықтанған несие ресурстарынан;
• репо операциялары;
• суровалюталық несие алу.
Банктің капиталы өз қаражаты, тартылған қаражат және эмиссияланған қаражаттардан кұрылады. Банктің өз каражатына акционерлік және резерв капиталы, сонымен бірге бөлінбеген пайда жатады. Акционерлік капитал немесе жарғылык қор бағалы кағаздар нарығында акцияларды орналастыру арқылы жинақталады. Жарғылык қордың мөлшері, оны қалыптастыру және езгерту банктің жарғысында көрсетіледі. Жарғылық капиталдың сомасы заңмен шектелмейді, дегенмен банктің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін орталык банк оның төменгі аз мөлшерін бекітеді. Батыс елдерінің коммерциялық банктерінің жарғылық капиталы 10-15 млн. ЭКЮ болады. Жарғылык корды ұлғайту акционерлер қаражаты есебінен, сондай-ақ өз қаражаты (резерв қорынан), акционерлердің дивидендтері және пайда есебінен жүзеге асырылуы мүмкін.
Банктің резерв капиталы ағымдагы пайдадан бөлінген сомадан құрылады. Ол ойда болмаған шығындарды және бағалы кағаздар курсының төмендеуінен болатын шығындарды жабуға арналады. Оның мөлшері жарғы қорына байланысты пайызбен белгіленеді.
Бөлінбеген пайда шоты деген — ол арадағы транзит шоты. Онда акционерлер арасында дивиденд түрінде бөлінбеген және резервке түспеген пайда жинақталады. Пайданы резервке бөлу төлейтін салыкты төмендету әдісіне жатады, себебі резервтердің көп түрі салықган босатылады. Қазірг……