Красноярск соғыстан кейінгі жылдардан бүгінгі күнге дейін туралы қазақша

Красноярск-Ресейдің ірі өнеркәсіптік қаласы, Краснояр өлкесінің астанасы, ол өзінің үлкен географиялық өлшемдерімен және табиғи байлықтарымен танымал.

Өткен жоқ, әлеуметтік өмірдің жинақталған тәжірибесінде өмір сүруді жалғастырады. Жинақталған адами тәжірибені жинақтау және өңдеу-тарихтың ең басты міндеті.

«Тарих-өмір тәлімгері», — деді ежелгі. Адамдар әрдайым, әсіресе, адамзат өмірінің сыну кезеңдерінде, әлемдік әлеуметтік тәжірибенің алып зертханасында қазіргі заманғы өзекті мәселелерге жауап табуға тырысады. Тарихи мысалдарда адамдар мәңгілік, еңсерілмейтін адами құндылықтарға: бейбітшілікке, мейірімділікке, әділеттілікке, бостандыққа, теңдікке, сұлулыққа деген құрметке тәрбиелейді.

Ұлы Отан соғысынан кейін Ресей және Сібір қалаларының тағдыры әртүрлі болды. Красноярск Приенисей өлкесінің бес қаласының ішіндегі ең ірі қалалар болды.

Красноярск соғыстан кейінгі даму проблемасын зерттеудің өзектілігі келесі проблеманы шешу үшін теориялық жолдарды әзірлеу қажеттілігімен байланысты.

Бір жағынан Красноярск соғыстан кейінгі даму проблемасына Ұлы Отан соғысының аяқталуы негізінен әйелдер болған қаланың дамуына айтарлықтай әсер еткен. Бұл елдегі туудың салыстырмалы жоғары деңгейін қамтамасыз етті және демографиялық шығындарды тез толтыруға мүмкіндік берді. Сібірдің бай шикізат базасы және Ұлы Отан соғысы жылдарында индустрияландырудың жедел қарқыны мұнда өнеркәсіптің жаңа салаларын құруға ықпал етті. Красноярск қаласында қуатты электр энергетикасы, үлкен химия, қара және түсті металлургия, целлюлоза-қағаз және медициналық өнеркәсіп құрылды. Красноярск академиялық ғылымның, жоғары және орта арнайы білімнің, мәдениеттің ірі орталығына айналды.

Екінші жағынан, соғыстан кейінгі «қалдықсыздық» және ол туған балалардың панасыздығы теріс болып табылады.

Зерттеудің өзектілігі, сондай-ақ Ресейдегі қазіргі экономикалық реформалардың жетістіктері туралы айтуға болмайтын өткен тәжірибені зерттеу қажеттілігімен анықталады. Онсыз қазіргі экономикалық үдерістердің даму тенденциялары мен перспективаларын түсіндіру мүмкін емес.

Бұл тақырып Л. П. Бердников, И. М. Давыденко, А. Н. Колесов, Г. в. Кривошея және т. б.

Бұл жұмыстың мақсаты – Красноярскінің соғыстан кейінгі дамуын зерттеу.

Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:

* қаланың өнеркәсіптік дамуын зерттеу;

* соғыстан кейін қаланың мәдени өмірін қарастыру;

* қаланың одан әрі даму перспективаларын зерттеу.

1. Қаланың өнеркәсіптік дамуы

Соғыстан кейінгі жылдары Красноярск Сібірдің ірі индустриялық орталықтарының бірі ретінде өз дамуын жалғастырды. Қала экономикасының негізін машина жасау, металлургия және химия өнеркәсібі, сондай-ақ ағаш өңдеу құрайды. Онда Краснояр алюминий зауыты (КрАЗ), Краснояр металлургия зауыты (КраМЗ), Түсті металдарды өңдеу зауыты және т. б. сияқты өнеркәсіптік алыптар салынды.

1961 жылы Красноярск қаласында қаланың танымал рәміздерінің бірі болған Енисей арқылы коммуналдық көпір ашылды. Көпір құрама темір бетоннан жасалған. Оның ұзындығы 2,3 километр. Құрылыс кезінде ол Азиядағы ең ұзын көпір болды.

Соғыстан кейінгі кезеңде бірінші кезектегі міндеттер соғыс жылдарында көшірілген өнеркәсіп кәсіпорындарын нығайту және кеңейту, оларды бейбіт өнім шығаруға көшіру, қуатты индустриялық база құру болып табылады.

Әскери экономикадан бейбіт өмірге көшу, жабдықтар мен жұмыс күшін реэвакуациялау жоспарлы тәртіппен жүзеге асырылды. Барлық кәсіпорындарында енгізілді қалыпты режим труда қайтарылды демалыс күндері және еңбек демалысы, жоя алмайды. [8, c. 55]

«Суық соғыс» өсуі жағдайында елдің қорғаныс қуатының негізін құрайтын ауыр өнеркәсіпті одан әрі дамыту басым міндет болды. Красноярск машина жасау зауыттары мемлекеттік тапсырма алды — қысқа мерзімде азаматтық бағыттағы машиналар мен тетіктерді шығаруды жолға қою. Төртінші бесжылдық жылдары «Сибтяжмаш» қуаты айтарлықтай өсті. Зауыт паровоздар құрылысына кірісті,автомашиналарға, тракторларға, электр арасына арналған газ генераторлары, кейін бульдозер, содан кейін трелев қондырғылары шығарылды. 1947 ж. Мамырда алғаш рет КСРО красноярдық паровоз жасаушылар со паровозына арналған тұтас пісірілген қазанды жасады. Бесжылдық соңында кәсіпорынның станок паркі 620 бірлікті құрады.

Соғыстан кейінгі алғашқы жылдары химия өнеркәсібі кеңінен дамыды. Химия, Радиотехника, электроника және басқа да өнеркәсіп салаларының дамуымен асыл металдардан жасалған бұйымдарға қажеттілік артты. Мәселен, сапалы оптикалық шыны өндірісі, ең алдымен қорғаныс өнеркәсібі үшін таза платина қолдануды талап етті. Красноярск қаласында Нориль кен орнының күрделі кендерін кешенді қайта өңдеуді аяқтау үшін аффинаж өндірісі құрылды. Соғыс жылдарында нориль шламдарынан платина мен палладий аффинирленген, содан кейін рутений мен осмий алынды. Бірақ қазіргі сапа деңгейіне дейін әлі де алыс болды.

Жаңа кәсіпорындардың жедел құрылысы қаланың электр энергиясына қажеттілігін арттырды. Красноярск ЖЭО қайта жаңартуды талап етті. Оның бірінші директоры П. В. Юренский КрасТЭЦ соғыс жылдарында көптеген кемшіліктермен пайдалануға берілгенін түсінді. Өндірістік қуаттар, мамандар мен білікті жұмысшылар жетіспеді. Жергілікті көмір ерекше көзқарасты талап етті, оны дұрыс пайдаланбау жарылысқа әкелді. Қала электрмен және жылумен қамтамасыз етуде тұрақты іркілістерді сезінді. Мәселен, электр энергиясымен жабдықтаудағы шектеулерге байланысты комбайн зауытында бос тұрып қалу 22 мыңнан астам сағатты құрады.

Краснояр өлкесі-Ресейдің су ресурстарымен қамтамасыз ету бойынша ең қолайлы өңірлерінің бірі. Өңір халқының көпшілігі үшін өзен-бұл өмір. [7, c. Енисей солтүстік аудандарын өнеркәсіптік игерумен көбінесе жүктерді жеткізудің жалғыз құралы болды. 1949 ж. өзен флотының тарихында алғаш рет Енисей суағарлары 45-тен 60 мың текше метрге дейінгі көлемдегі бөгеттер жүргізді. Әлемдегі алғашқы алып салды «Виктор Талалихин» теплоходының капитаны В. Н. өткізді. Сицко.

Дегенмен, көліктің, темір жолдардың, өзен кеме қатынасының, авиажелілердің дамуы жоспарлы тапсырмаларда белгіленген көрсеткіштерден, ал ең бастысы экономиканың нақты қажеттіліктерінен артта қалды.

Экономикалық өсудің барынша жоғары қарқыны әйелдер еңбегін қолдану саласын кеңейту қажеттілігін арттырды. Мектепке дейінгі балалар мекемелерінің санын арттыру қажет болды. Соғыстан кейін қалада 80 бөбекжай мен балабақшалар болды, олардың оныншы бөлігі тәулік бойы жұмыс істеді. Олардың арасында аффинаж зауытының мектепке дейінгі мекемесі бөлінді, онда балалар мүсіндеумен, сурет салумен, музыкамен, пластикамен, билермен айналысты. Көптеген балабақшалар толып, балалар қозғалмалы орындықтарда ұйықтап, жиі ауырады. «Жеке» зейнеткерлер 100 руб.тұратын.

40-шы жылдардың соңында Красноярск елдің ірі индустриялық орталықтарының бірі болды. Қала және сыртқы өзгерді. Автобус қозғалысы жаңартылып, такси іске қосылды. Бірінші рет жақсы нәтиже берген қысқы ағаш отырғызу қолданылды. Олар шырша, терек, шие, акация отырғызды. Жазда қоқыс тастайтын жерлерді тазалап, гүлзарлар бұзылды. Қаланың айналасында жасыл санитарлық аймақ құрылды. Красноярск біртіндеп бейбіт және жайлы көрініс алды.

Красноярск 1950 жылдары елдің ірі индустриялық орталықтарының бірі болды. Қалада жұмыс істеп тұрған өнеркәсіп нығайтылды, 1951 жылы жұмыс істеп тұрған Сибэлектросталь зауыты іске қосылды; 1952 жылы синтетикалық каучук зауыты бірінші өнімін берді; 1954 жылы Химиялық талшықтар зауыты; 1955 жылы телевизорлар зауыты; 1957 жылы жібек комбинаты. Осының барлығы қалада 1950 жылдары пайда болған іргелі құрылыс индустриалық базаның арқасында мүмкін болды.[9, c. 45]

1960 жылдардың басына Красный Яр медициналық препараттар зауытының бірінші кезегі, Химиялық талшықтар зауытының кордтық өндірісі, шина зауыты мен жаңа технологиялық жабдықтармен, қосалқы құрылыстармен және тұрғын үй-тұрмыстық кешендермен целлюлоза-қағаз комбинатының бірінші кезегі қатарға енді. Красноярск Ресейдің химия өнеркәсібінің жетекші орталықтарының бірі болды.

1960 жылдардың Красноярск өмірі алып зауыттардың құрылысымен, ескірген кәсіпорындарды қайта жаңартумен, күрделі құрылыстың қарқынымен өсіп келе жатқан қарқынымен, әлеуметтік-мәдени тұрмыс объектілерінің құрылысын кеңейтумен айқындалды.

1960 жылы Жеңіл автокөліктерге арналған доңғалақ шығаратын зауыт іске қосылды. 1960 жылдары Красноярск қаласының жетекші зауыттарын қайта құру басталды,ол жоғары технологиялық өнімді игерумен қатар жүрді.

1980-ші жылдары Красноярск қаласы Сібір ауыр машина жасау алыбының Крастяжмаша «белгісімен өтті, карьерлік экскаваторлар, драглайндар мен Роторлық кешендер шығару үшін негізгі өндірістік қуаттарды ғана емес, Солнечный ықшам ауданы, аурухана — емханалық кешен, кәсіптік-техникалық училище,» Звездный «кинотеатры және басқа да әлеуметтік-мәдени тұрмыстық нысандар.

2. Красноярск мәдени өмірі

Соғыс аяқталғаннан кейін мәдени құрылыс саласында күрделі міндеттер тұрды. Ең алдымен, басып алынған мәдениет ошақтарын қалпына келтіру, мектептер, жоғары оқу орындары, ғылыми-зерттеу және мәдени-ағарту мекемелері желісін айтарлықтай кеңейту қажет болды.

Жауапты міндеттер идеологиялық салада, кеңес халқын коммунистік тәрбиелеу ісінде тұрды. Бұл кеңес әдебиеті мен өнерінің тәрбиелік рөлін күшейтуді, олардың идеялары мен көркемдік жетілуін арттыруды талап етеді.

Жоғары білімнің алдында Красноярск 1950-ші жылдары студенттер санының күрт өсуі (1950-ші жылы ол 4,6 мың адамды, 1955-ші жылы 8,8 мың адамды, 1960 — шы жылы 18,3 мың адамды құрады), Сібір проблемаларына жауап берген жаңа институттарды, факультеттерді, бөлімшелерді, мамандықтарды құру есебінен құрылымдық жылжуларды қамтамасыз ету мәселелері тұрды. [10, c. 132]

1953 жылы Красноярск ауыл шаруашылығы институты ашылды, оның түлектері аймақтың ауыл жастарынан 90 пайыз тұратын, оның аграрлық секторын басқарды, Сібір егіншілігінің даңқын арттырды; 1956 жылы — Красноярск политехникалық институты, қысқа мерзім ішінде қаланың ең ірі жоғары оқу орны болды; 1959 жылы — түсті металдар институты. Бірақ авангардты рөл Красноярск педагогикалық және орман техникалық жоғары оқу орындарының артында қалды (1958 жылдан — Сібір технологиялық институты). Соңғы 1950-ші жылдары қала мен өңір кәсіпорындарында қажетті 3750 инженер шығарды. Мұнда «білім-ғылым-техника-өндіріс»жүйесі қаланды. Он жыл бойы ғылыми-техникалық жаңалықтарды тұтынушы ретінде қызмет еткен Красноярск қазір олардың шығарушысы болып келеді.

1950 жылдардың педагогикалық институтын институт жанынан философия бойынша аспирантураны құрған, оның ректоры, философия ғылымдарының докторы, профессор В. Ф. Голосовсыз елестетуге болмайды. Голосовтың ғылыми мектебі — жетпістен астам ғылым докторлары мен кандидаттары. Институтта сондай-ақ қуатты Тарихи мектеп қалыптасты, оның негізін қалаушы және көрнекті өкілдері тарих ғылымдарының докторлары Л. И. Блинов, В. А. Степынин, П. Н. болды. Және басқалар. Профессор Л. М. Черепниннің жетекшілігімен Краснояр өлкесінің өсімдіктері белсенді зерттелді. Институтта математика, диалектология, орыс тілі және басқа бағыттар бойынша қарқынды зерттеулер жүргізілді.

Соғыстан кейінгі онжылдықта мұнда л. В. Киренскийдің басшылығымен магнит құбылыстарын зерттеу бойынша қуатты орталық пайда болды. Киренскийдің мықты ғылыми байланыстарын И. И. Гительзон мен И. А. Терсковпен байланыстырды; оларға Сібір жоғары оқу орындарының түлектері, елдің батыс аудандарынан келген жас мамандар қосылды.[4, c. 76]

1957 жылдың қаңтар айында Красноярск қаласында тек Кеңес Одағында ғана емес, сонымен қатар шет елдерде де қатты дене физикасы және биофизика бойынша зерттеу орталығы — педагогикалық институт кафедрасы базасында пайда болған физика институты ретінде алғашқы академиялық ғылыми мекеме пайда болды, Красноярск қаласында үлкен академиялық ғылымның қалыптасуын бастады.

Орта және жоғары білім қоғамның басым әлеуметтік құндылықтарының бірі болды. 1959 жылғы Бүкілодақтық халық санағы әрбір төртінші қызғалдақ жоғары және толық орта білімді, 35 пайыз — толық емес орта, 22 пайыз — бастауыш білгенін көрсетті.

Қаланың мәдени ортасын 90 кітапхана, мерзімді баспа, радио, теледидар, В. Маяковский атындағы мәдениет сарайлары, Бірінші Мамыр, ВЛКСМ 30 жылдығы, «Строитель»қалыптасты.

1954 жылдың 22 маусымы Красноярскідегі В. И. Суриков атындағы скверде ұлы орыс суретшісі ескерткішінің салтанатты ашылуы өтті.

1953 жылы аймақтық концерттік-эстрадалық бюро филармония болып қайта құрылды. Жүйелі түрде байқаулар, мерекелер, концерттер өткізілді. 1957 жылы Мәскеу қаласында өткен жастар мен студенттердің дүниежүзілік фестивалі қарсаңында өткен жастар мен студенттердің аймақтық фестиваліне қатысушылар саны 30 мыңнан асты.

1958 жылы Краснояр көркемсурет училищесі мен көркемсурет галереясы, 1959 жылы — суретшінің үйі мен музыкалық комедия театры ашылды. [2, c. 37] красноярдықтарда а. С. Пушкин атындағы театрдың спектакльдері үлкен қызығушылық тудырды. 1960 жылы Сібірдің Краснояр би ансамблі құрылды.

Осы жылдары Красноярск жазушылары мен ақындарының арқасында кеңінен танымал болды — Н.. Мағлұмат Қазақ Тілінің Аймақтық Сөздігі Суретшілерге — А. Лекаренко, Б. Ряузов және басқалар.

1964 жылы облыстық ғылыми кітапхананың жаңа ғимараты ашылды. В. И. Ленин және жас көрермендер театры.

1972 жылы цирк есігін ашты, 1975 жылы — Мыңжылдық аурухана, 1978 жылы — опера және балет театры. Өнер институты және «Турист» қонақ үйі — Красноярскінің бірінші биік (16 қабатты) ғимараты.

1976 жылы Ұлы Отан соғысы жылдарында қаза тапқандардың құрметіне мемориалдық кешен, 1977 жылы Красноярск Қызыл алаңында Кеңес өкіметі үшін күрескендердің бауырлас қабіріндегі монументалды обелиск салынды. 1970 жылдары 3,1 млн.шаршы метр тұрғын үй (алдыңғы онжылдықтан үш есе көп), 33 мектепке дейінгі мекеме, 17 мектеп, ондаған кәсіптік-техникалық училищелер тапсырылды, оларда 170 мамандық бойынша дайындық жүргізілді. Орта арнаулы және жоғары оқу орындарының жүйесі одан әрі дамыды.

1978 жылы 11 ЖОО — да 70 ғылым докторы, 1,5 мың ғылым кандидаты жұмыс істеді. 1974 жылы КСРО ҒА Есептеу Орталығы, Солтүстік медициналық мәселелер институты, 1979 жылы КСРО ҒА химия және химиялық технология институты құрылды.

Осы уақытқа дейін қалада жоғары оқу орындарымен, НИИГ және жобалау-конструкторлық мекемелермен қатар КСРО ҒА алты мүше-корреспонденті, ВАСХНИЛ екі мүше-корреспонденті, КСРО АМН корреспондент-мүшесі, жүз жиырма жуық доктор және екі мыңнан астам ғылым кандидаты еңбек еткен тоғыз академиялық мекеме шоғырланған.

1980 жылдары красноярдықтардың қарамағында 575 мәдениет мекемесі болды, 6 шығармашылық одақ олардың эстетикалық талғамын қалыптастыруға ықпал етті.

Осы жылдары Красноярск қаласында в. П. Астафьев, В. Н. жазушылар мен ақындар белсенді жұмыс істеді. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. [10, c. 98]

1983 жылы құрылған Ресей композиторлар Одағының Краснояр ұйымы қаланың музыкалық өміріне елеулі әсер етті. Красноярск өлкелік филармониясының ұжымы — Красноярск симфониялық оркестрі мен Сібірдің би ансамблі. М. Годенко. Филармония қызметінің жоғары деңгейін еңбегі сіңген әртістер К. Вощиков пен А. Ривкин растайды. Краснояр театрларының жоғары шығармашылық жоспарын елдің халық және еңбек сіңірген әртістері В. Дьяконов, Н. Дьяконов орнатты. Қазақ тілінің аймақтық сөздігі — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. Красноярскке әлемге әйгілі опера әншісі Д. Хворостовский әкелді.

1960 жылы құрылған Сібірдің Красноярск мемлекеттік би ансамблі өлкеден тыс жерде кеңінен танымал болды. 1976 жылы қалада мемлекеттік симфониялық оркестр құрылды. Оның концерттері өте танымал. 1978 жылы өзінің 350 жылдық мерейтойына қала тамаша опера және балет театрын алды.

1982 жылы красноярдықтар алғаш рет өз қаласында орган естіді. Ол сәулетші В. Соколовскийдің жобасы бойынша ғасырдың басында салынған католик костелінің қалпына келтірілген ғимаратында орнатылған. Көп ұзамай үлкен және кіші концерт залдарының есіктері ашылды. [5, c. 27]

80-ші жылдардың соңында Краснояр өлкесі елдің ірі ғылыми, білім беру, Мәдени, өнеркәсіптік аймағына айналды.

ХХІ ғасырдың басындағы Краснояр өлкесі — бұл экономикасы қарқынды дамып келе жатқан мәдени және спорттық дәстүрлердің, бірегей табиғи ескерткіштердің өлкесі.

9 кәсіби театр, 41 мұражай, академиялық симфониялық оркестр, бүкіл әлемге танымал Сібірдің мемлекеттік би ансамблі. М. Годенко, жаз айында шушен ауданында өтетін «Саян сақинасы» әлемдік музыкасының бірегей халықаралық фестивалі, дәстүрлі «Енисейдегі Джаз» фестивалі, басқа да көптеген мәдени нысандар мен оқиғалар Өлкенің мәдени кеңістігін құрайды.

Красноярск Сібірдің ең ірі білім беру орталықтарының бірі деп санауға болады. Бұл факт 2006 жылы Красноярск мемлекеттік университеті, Краснояр мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясы, Краснояр мемлекеттік техникалық университеті және түсті металдар мен алтын Мемлекеттік Университеті сияқты ірі ЖОО базасында құрылған Сібір федералдық университетінің ашылғанын растайды.