Энергетикалық кешен және оның мәні
Энергия-адам үнемі тұтынатын оның өмір сүру өнімі. Энергетикалық қызметтердің маңызды және маңызды сипаты оларды қоғамдық игілікке айналдырады және бұл игіліктердің оларға мұқтаж адамдарға тең қол жеткізуін талап етеді. Энергетикалық кешен-кез келген адам білімінің тіршілігін қамтамасыз ету жүйесі және кез келген басқа әлеуметтік сипатқа ие. Қаланың кез-келген әлеуметтік нысанын қажетті энергетикалық және жылу энергиясын алмай елестету мүмкін емес немесе кез-келген адамның, әсіресе ол қалада тұрған жағдайда өмір сүруін елестету мүмкін емес. Ол тұратын тұрғын үй жылуды қажет етеді. Тамақ дайындау, адамның қалған тұрмыстық қажеттіліктерін қанағаттандыру, қала бойынша жүріп-тұру және адамның демалуы энергия алу және оны тұтыну қажеттілігімен байланысты. Қаланың энергетикалық шаруашылығы туралы айтқанда, оның құрамдас бөліктерін: энергия көздерін, оны тұтынушыға беруді қамтамасыз ететін жүйелерді және адам энергияны тұтынатын жүйелерді бөліп көрсетуге назар аударамыз.
Бұл өте қарапайым схема энергетикалық кешен туралы біраз түсінік береді. Бұған энергетикалық кешеннің негізгі өндірістік қорлардың құны, қызметкерлер саны бойынша оны басқа өндірістік жүйелермен салыстыру тұрғысынан барлық салмақты қосу қажет. Ол ел экономикасындағы жетекші орындардың бірі болып табылады деп айтуға болады. Қаланың энергетикасы туралы айтатын болсақ, оның жағдайы көп жағдайда энергия көздері мен алынатын энергия көлемі қандай екендігімен анықталады. Қала бұл факторларға тікелей әсер ете алмайды, себебі энергия көздері, әдетте, қала шегінен алыс және алыс қашықтықта (электр станциялары, мұнай және газ кен орындары), бірақ жанама әсер етуі мүмкін. Қалада энергияны неғұрлым ұтымды пайдалану мұнай мен газ көздерінің жұмыс істеу ұзақтығын арттыруға, елдің аса қымбат және әрқашан қол жетімді емес энергия көздерін және елдің шығысындағы энергия көздерін игеру мен пайдалануға жұмсаған шығындарының өсуін болдырмауға мүмкіндік береді. Өндірілетін газ бен мұнай электр энергиясының көлемі бүгінгі күні тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтың жұмыс істеуі үшін жеткіліксіз, бұл әсіресе қыс мезгілінде көрінеді.
Егер қалаларда көптеген өнеркәсіптік кәсіпорындар жұмыс істемейтінін, атап айтқанда олар энергияның негізгі тұтынушылары болғанын назарға алсақ, онда энергия өндіру мен тұтыну арасындағы теңгерімсіздік дағдарыс пен экономикалық өсімнен шығу шамасына қарай өсетін болады. Газ үлесінің шамадан тыс өсуіне бағдарланған энергетикалық кешендегі отын-энергетикалық теңгерімнің қалыптасқан құрылымы елдің энергетикалық қауіпсіздігіне қатер төндіреді. Елдің ТЭБ-дағы өндірілетін газдың үлес салмағы мұнай үлесі 31% — ға дейін, көмір үлесі 11% — ға дейін төмендеген кезде 50% — ға жетті. Елдің энергетикалық кешенінде газ үлесі 63% — ды (еуропалық аймақта-82%) құрайды, ал мазут үлесі 9% — ға дейін төмендеді. Энергетиканың отынның жалғыз түріне гипертрофиялық бағдарлануына жол берілмейді. Мұндай жағдай елде пәк-ден 50-60% — ға дейін генерациялайтын жылу көздерін пайдалануды жалғастыруда. ТКШ жылу энергетикасында келтірілген пәк бар табиғи газбен жұмыс істейтін 29339 қазандық пайдаланылады.
Газдың артық шығыны (нормативті көрсеткішпен салыстырғанда) шамамен 250 млн.құрайды. Елдің газ өнеркәсібі күтілетін отын тапшылығын жаба алмайды. Энергоқондырғыларды оттықтарда шексіз жағу-бұл өз уақытында д. И. Менделеев мұнайға қатысты айтқанындай, «ассигнациялармен жағу» қарағанда одан да көп ысырап іс. Сондықтан да ОЭР-дің ықтимал тапшылығын еңсерудің және елдің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің магистральды жолы газды пайдалану тиімділігін арттыру және энергетиканың отын балансын әртараптандыру болып табылады. Ресейде жеткілікті табиғи газ қорының болуына қарамастан, энергия үнемдеу энергия тасығыштың сол көлемін өндіруге қарағанда 3 есе арзан болады. Есептер газдың ықтимал көлемін үнемдеу жөніндегі іс-шараларды іске асыруға көрсетілген газ көлемін өндіру мен тасымалдауды қамтамасыз етуге қарағанда күрделі салымдардан 30-50 млрд.рубльге аз талап етілетінін көрсетті. Аталған газды үнемдеу елдегі органикалық отынды үнемдеудің барлық мүмкін болатын төрттен үш бөлігін құрайтынын атап өткен жөн, сондықтан табиғи газды үнемдеу энергия үнемдеудің негізгі іргетасы болып табылады.
Әлемдік көрсеткіштерге жақындап келе жатқан отынның үлестік шығындарына қол жеткізу үшін газ пайдаланатын агрегаттарды (қазандарды, өнеркәсіптік пештерді, жылыту жүйелерін) түбегейлі жаңғырту, әртүрлі қолдану салалары үшін қазіргі заманғы газ үнемдейтін және экологиялық таза жанарғыларды әзірлеу және шығару, газды есепке алудың жаңа аспаптарын енгізу, бірқатар технологиялық процестерде аралық энергия тасымалдаушыларды (буды, электр энергиясын) жану өнімдерімен, табиғи газды ауыстыру, технологиялық процестер мен агрегаттарды және оларды басқару жүйелерін жетілдіру қажет.
Тиімді энергия тұтыну аймақтарына қызмет көрсететін мамандандырылған кәсіпорындарда да жылу энергиясын есептеу тораптарына қызмет көрсетуде проблемалар пайда болды. Олар тұтынуды есепке алу мен реттеудің технологиялық процесін елеусіз бөлуге байланысты пайда болды. Әдетте, УУТЭ жеке жылу пункттерінде (ИТП) орнатылады және бір бөлмеде, бірақ болады. әр түрлі (жиі екі) мердігерлік ұйымдармен — ТЭУ (ИТП) және жұмыс қорытындылары бойынша мүлдем әртүрлі уәждемесі бар мамандандырылған ұйыммен (УУТЭ) қызмет көрсетіледі. ЕҚБ — ға қызмет көрсететін бір мердігер өзінің еңбегі үшін тек ЕҚБ-ның паспорттық режимінде жұмыс істейтіндер үшін ақы алады, ал екінші мердігер қанша жылу тасығыштың жұмсалғанына, торап жұмыс істейтініне, оның қызметкерлерінің басты міндеті-қандай бағаға қол жеткізілгеніне және бұл ретте бюджеттің қандай ысырабына қарамастан, аудан тұрғындарына жылу және ыстық сумен жабдықтауды беруді қамтамасыз етуге қарамастан ақы алады.
Апаттық жағдайлар, жылу тораптарында т. бұл мердігерлер жасыруға тырысады, бірақ бұл ретте УУТЭ аспаптарының көрсеткіштері қателіктен тыс шығады және осы себепті УУТЭ қалыпты жұмыс істеп тұрған аспаптармен істен шыққан болып есептеледі. УУТЭ-ға қызмет көрсететін кәсіпорын аспаптарды алып тастауға, күрделі шығындарға не құйылатынын тексеруге мәжбүр: бір торапқа 6-8 мың рубль. Жылу тораптарында мердігерлердің жұмысында регламент жоқ, өйткені жылу энергиясын тұтыну ережелерінде тек теңгерім ұстаушы-иесі ғана түсіндіріледі. Нәтижесінде ЖЭУ УУТЭ аспаптарын пайдалану жөніндегі басшылықтың талаптарын білмейді және орындамайды.
ЖЭУ жоқ хабарлайды қызмет көрсетуші УУТЭ ұйымдастыруды, өткізілетін қызметкерлері ЖЭУ дәнекерлеу жұмыстарын торабында жүргізеді және оларды бұзу жөніндегі басшылықтың, пайдалану отключая және алмай-ақ есепке алу аспаптары, оларды әкеледі дереу істен шығуына, себебі бұл электронды аспаптар. ЖЭУ қызметкерлері орындаған УУТЭ-дағы өз бетінше ойып кесулер дәнекерлеу жұмыстарының нәтижесінде аспаптардың істен шығуынан басқа, аспаптар көрсеткіштерінің бұрмалануына, ЫСЖ Қос есепке алынуына және т.б. әкеп соғады және соның салдарынан коммерциялық ретінде шот торабының жабылуына әкеп соғады. Бұл айсбергтің көрнекті бөлігі ғана.
Көптеген жағдайларда есептеу құралдарының істен шығу себебін дәл анықтау мүмкін емес. Пайда болған ұйымдастыру мәселелерін тек нұсқау беріп, нұсқаулар басып шығару арқылы шешуге болмайды, оларды түбегейлі шешу керек. Проблеманы шешудің осындай тәсілдерінің бірі жылу тораптарына қызмет көрсетуді бір мердігерге беру болып табылады. Ал басқару шеңберінің неғұрлым күрделі және ғылымды қажетсінетін бөлігі УУТЭ болып табылатындықтан, басқару шеңберіне қызмет көрсетуді осы күрделі техникаға қызмет көрсетуге қабілетті мердігерге тапсыру керек. Осылайша, қазіргі заманғы аспаптық базаны ұйымдастыру энергия қызметтерін тұтынуды бақылау процестерін басқару құрылымын қайта құруға әкеп соғады. Қалалық энергетикадағы негізгі қорларды жедел жаңарту қажеттілігі туындап отыр.
Құбырлардың тозуынан жылу желілеріндегі жиынтық шығындар өндірілген жылу энергиясының 30 % — на жетеді, бұл жылына 65-68 млн.тонна шартты отынға баламалы. 90-жылдардың ортасында 15-20-дан 100 км инженерлік желілердегі авариялар саны 2003 жылы сумен жабдықтау және кәріз желілерінде 70-ке дейін ұлғайды. 2003 жылы 40 өңірде 77 ірі апат орын алды, бір жылдан астам уақыт бұрын. Жағдай тек Приморьеде ғана емес, сонымен қатар Краснояр өлкесінде, Бурятияда, Сахалинде, Новосибирск, Архангельск және басқа да облыстарда шиеленіскен. Энергетикалық кешеннің құлдырауы қаражаттың жетіспеушілігінен және басқарудың ескірген құрылымынан туындады. Жағдай отандық кәсіпорындардың энергия шығындары 3 есе шетелдік, тиісінше, ұқсас өнімнің бағасы айтарлықтай жоғары. Осының барлығы қаланың энергетикасын дамыту мәселелерін бірінші кезекте бағалауға мәжбүр етеді.
Газ үнемдеудің үлкен резерві өнеркәсіптік және тұрмыстық үй-жайларды жылыту кезінде жылу шығынын төмендету болып табылады. Жылытуды орталықсыздандыру, сыртқы ауа температурасына байланысты жылыту режимін реттеу, есік және терезе жақтаулары, шатырлар және басқа да құрылыстар арқылы жылудың ағып кетуін жою отын шығынын 2-3 есеге төмендетуге мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта жылу техникалық кешенде (әсіресе ТКШ-да) «Универсал» және HP— 18 типті қазандық агрегаттары пайдаланылады, олар соңғы 30-40 жыл ішінде автоматты реттеуді болдырмайтын бу жанарғылары бар пайдаланылатын, мұндай қазандықтардың ПӘК-і 50-60% — дан аспайды, отынның артық шығыны нормативтік деңгейден 20-25% — ды және ПӘК-і 95% — ға дейін қазіргі заманғы қазандық агрегаттарымен салыстырғанда 40% — ға дейін құрайды.
Қазіргі уақытта отандық өнеркәсіп оператордың қатысуынсыз отын мен электр энергиясы бойынша 27 істен шығуды автоматты басқару және қосу 92% пәк бар қазандықтардың, операторлардың араласуынсыз отын мен электр энергиясы бойынша 4 істен шығуды автоматты басқару және қосу арқылы жанатын құрылғысыз және түтін құбырынсыз жұмыс істейтін пәк 95% — дан пульсирлейтін жану қазандық агрегаттарын шығару жолға қойылған. Бұл жерде 1 Гкал жылу энергиясын өндіруге тиісінше 0,122, 0,140, 0,110 қазандық агрегаттарының көрсетілген типтерінің газды тұтынуы. Жылу көздері арасында тиімді байланыс жоқ немесе жеткіліксіз. Осыған байланысты жылу көздері арасында жүктемелерді бөлуді оңтайландыруға, қуат бойынша да, отын бойынша да, сондай-ақ экология бойынша да қажетті резервтердің талап етілетін деңгейін азайтуға мүмкіндік бермейді. Үлкен қалада, әдетте, көптеген (бірнеше жүздікке дейін) ұсақ және орташа қазандықтар мен 5-6 ірі жылу көздері (ЖЭО және қуатты қазандықтар) бар.
Мұндай қалалар үшін жылумен жабдықтаудың неғұрлым әмбебап және оңтайлы схемасы ірі жылу көздерін байланыстыратын және біріктіретін, тұтынушылар мен ұсақ қазандықтарға арналған тармақтармен сақинаның болуы болып табылады. Жылу көлігі бойынша магистральды желі ретінде сақина жылу мен электр энергиясының тәуелсіз көздерінің дамуына, салауатты бәсекелестіктің дамуына ықпал етеді, нәтижесінде ұтыста барлық осы схемалар мен өндірушілер мұқтаждығын қанағаттандыруға арналған тұтынушы болар еді (осы тұрғыдан, келешекте жылумен жабдықтау схемалары дербес заңды тұлғалар немесе муниципалитетке тиесілі болуы мүмкін). Жылумен жабдықтауды оңтайландыруға кедергі келтіретін тағы бір мәселе тұтынушылардың тікелей жеткізілген өнімді жеткіліксіз және тиімсіз пайдалануы болып табылады. Бірақ барлық жылу тұтыну жүйелерінің ең кең тараған ауруы ретінде жылыту жүйелерінің (егер дәлірек айтқанда, оларды пайдалануға енгізу басталғаннан бастап жөнге келтіру мен оңтайландырумен айналыспаған болса) және тіректер мен жылыту құралдарының ішіндегі шөгінділердің жылыту жүйелерін пайдалану жылдары жинақталған жылу жүйелерінің бөлінуін атауға болады. Нәтижесінде, барлық жерде келесі жағдайды байқауға болады: тіпті Жылдың суық мезгілінде, бір үйде тұрғындар ыстық, барлық желкөздер ал көрші үй ашық, ал терезелер аязбен жабылған. Тіпті бір үйде, пәтерлерде тұрғындары бір стояка ыстық, ал тұрғындары басқа стояка суық.
Гидравликалық режимнің қанағаттанғысыз болуына байланысты барлық аудан тұрғындары қажетті жылуды толық ала алмайды, сонымен қатар басқаларында артық және т. б. Бір жылыту маусымында орташа деректер бойынша 400 млн. ш. ш. шығындалады.т. немесе елдің жылдық энергия ресурстарының 25 % — ға жуығы, ал электр және сумен жабдықтауды ескере отырып, тұрмыстық қажеттіліктерге РФ тұтынылатын энергетикалық ресурстардың 30% — ға жуығы жұмсалады. Энергия тұтынудың 30 % дейін генерациялау, Көлік және жылуды тарату қондырғыларындағы, сондай-ақ жарықтандыру жүйелеріндегі өндірістік емес ысыраптарға байланысты. Ресейдің орталық бөлігіндегі энергия қызметтерінің үлестік шығыстарының көрсеткіштері еуропалық көрсеткіштермен салыстырғанда 2,5—3 есе, ал үлестік жылу тұтыну бойынша 4 есе дерлік артық.
Энергия қызметтері үшін төлем мөлшерін анықтау үшін негіз қазіргі заманғы есептеу аспаптық базасы болып табылады. Мұндай толыққанды заманауи аспаптық база тұтынушыларда энергия қызметтері әлі құрылмаған. Қазіргі заманғы аспаптық базаны, әсіресе жылу энергиясын есепке алу тораптарын пайдалануды ұйымдастыру осы жұмыспен мамандандырылған кәсіпорындар тартылмайды, тұрғын үй қорын пайдаланатын (бірақ мамандары мен лицензиясы жоқ) барлық ұйымдардың айналысуына тырысуына байланысты нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келмейді.отандық кәсіпорындардың энергия шығындары шетелдерден 3 есе артық болғандықтан, осыған ұқсас өнімнің бағасы айтарлықтай жоғары. Осының барлығы қаланың энергетикасын дамыту мәселелерін бірінші кезекте бағалауға мәжбүр етеді.
