Бақытжан Байқадамовтың өмірі мен шығармашылығы
Бақытжан Байқадамовтың өмірі мен шығармашылығы
Автор: Жунусова Куаныш Мирасбековна
Бағыты: Өзін-өзі тану Бөлімі: Ақын жазушылар, ұлағатты сөздер Сыныбы: 2 сынып
Жарияланған уақыты: 2019-01-27
Материал туралы қысқаша түсінік
пән мұғалімдеріне арналған көмекші құрал
Ән — ғұмыр. Бақытжан Байқадамовқа 100 жылХалық арасына кең тараған «Айгөлек», «Су тасушы қыз» т.б. әндері біздің бала күнімізден құлаққа сіңісті болған, жалықпай тыңдаған және беріле айтқан тамаша әндеріміз болатын. Ол кезде халық аузынан түспей, радио теледидардан жиі орындалып жүргесін оны шығарған авторының кім екеніне аса көп мән бермейтінбіз де. Халық әні секілді болатын. Құрманғазы атындағы Қазақ Ұлттық консерватория қабырғасында оқи жүріп осы және тағы басқа тамаша хорға арналған шығармалардың авторы Бақытжан Байқадамов шығармашылығымен танысудың реті келді. Оның дәл осы сала бойынша жазған туындыларын терең зерттедік. Қазақ ән-хор өнерінің өркендеуіне зор үлес қосқан композитор және қазақ мемлекеттік хор капелласының негізін қалаушы, талантты ұйымдастырушы Бақытжан Байқадамов қазақ ұлттық кәсіби музыкасы мен өнерінің өркендеуіне өзіндік із тастаған талантты музыкант-композитор, ұйымдастырушы ұстаз.Бақытжан Байқадамов 1917 жылы 24 наурызда Торғай өңірінде дүниеге келді. Әкесі Байқадам Қаралдин мен анасы Үрзипа да өз заманының оқыған, еті тірі, мекен еткен аймақтың саяси әлеуметтік өміріне белсене қатысқан белгілі адамдар болуымен бірге айналасына танымал көзі ашық, ән-күйге жақын өнерлі жандар болған. Олар қазақ даласына жеткен жаңалық хабарды бар бітім болмысымен толық қабылдап, елі мен халқы үшін жаңа, қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған бақытты заман келді деген ниетпен дүниеге келген ұлының атын Бақытжан қойса керек. Бақытжанның шығармашыл тұлға болып өсіп жетілуіне, өнерге құштар болуына өскен ортасының ықпалы зор болды. Біз бұдан әрі қарай композитордың өсіп тұлға ретінде қалыптасуына, өмірінің ыстығы мен суығын бірге бөлісіп құлын-тайдай қатар өскен туған әпкесі Данабике Қаралдинаның жазған «Алма ағаштар гүлдегенде» /Алматы, «Өнер» 1991ж./ атты естелік кітабынан інісі Бақытжан жайлы нақты да құнды үзінділер келтіріп отыруды жөн көрдік.«Әкем күй де тартушы еді. «Аққу», «Ақсақ құлан» күйлерінің әкеміздің орындауындағы сарыны әлі құлағымда. Кішірек кезінде Бақытжанға домбыраның құлағын тістетіп қойып күй тартатын. Ақсақалдар әлден уақытта «Домбыраны балаға бер, бала тартсын!» десетін. «Мына тәтті күй ұялай берсін»,-деп жиі қайталайтын әке сөзі Бақытжанға сол кезде үлкен ықпал еткен тәрізді.» /19 бет/ дейді. Әкенің осындай тәрбиесін көрген, өнерге жақын етіп тәрбиелеген баласына жасаған қамқорлығы кейін өз жемісін берді. Халықтың тамаша ән-күйін құлағына жастайынан сіңіріп, қайталатпай қағып алар зеректігі Бақытжан бойындағы композиторлық қырының қалыптасуына игі ықпал етті. Біз Бақытжанның мысалынан жасы үлкендердің бала бойындағы балаң талпыныстарға өте ерекше ықласпен назар аударудың тамаша үлгісін көреміз. «Бақытжан сүзіле ауырып көпке дейін айыға алмады. Жұрттың бәрі жұмыста, Бақытжан үнемі әже қасында. Шегетай әжеміз әкемнің домбырасын жанға ұстатпай, жүгінің үстінен түсірмейтін. Өзінен жасырып, немересінің домбыра тартқанын білсе де, көпке дейін үндемепті. Бірде әкем халін біле кіргенде: — Мына бала домбыраға әуес екен, үйрететін домбырашы тап! – деп тапсырыпты.» /15 бет/ деген үзіндіден жас баланың домбыраға үйірсектігінен әдеттегідей жәй ермек көрмей оны тереңдетіп дамытуға дайынүлкен әженің де ерекше ықыласын көреміз. Бұл кез келген бала бойында болар бұлақ көзін ашуға жасаған аялы алақанның жылуы. Келешекте бауырын жазып танымал өнерпаз болатын Б.Байқадамовқа жасалған қамқорлықтың бір парасы ғана.Сондықтан талантты жас өзге математика саласында жолы болса да өнер құдіреті оны өзінен алысқа жіберген жоқ. Бұл жайлы әпкесі Данабике алғашында білместікпен болған қадамдарға барғанын мойндайды. Әу бастан өнерге, музыкаға жаны құштар Бақытжан КазПИ дің математика факультетіне оқуға түсті. Сырт қарағанға бұл сольфеджио, гармония, композициямен айналысуға тиісті алтын уақытын босқа сарп етумен бірдей орны толмас қателік болып көрінуі де мүмкін. Бірақ, бұл жылдар Бақытжан үшін өз бойындағы ұйымдастырушылық қабілетін жан-жақты дамытып бар қырынан қайраткер болып көрінуге жол ашқан кез. Асыл тас су түбінде жата бермей түбінде су бетіне шығатыны секілді Бақытжанның бойындағы таланты өнерге деген құштарлығы жүрген жерінің бәрінде көзге алыстан көрініп отырады. Ол оқыған, жұмыс істеген, жүрген жерде көркемөнерпаздар ансамбльдерін, оркестрлерін, драма үйірмелерін ұйымдастырып оларды бұдан бұрын өзі аяққа тұрғызған өзге үйірмемен бәйгеге қосып ұдайы алға қарай қозғалыс үстінде көрінеді.«Институтта оқи бастаған алғашқы кезде Бақытжанның мінезі маған өзгергендей болып көрінді. Бір сәтке дамыл таппай, үйірме, ансамбль, бидің соңында жүгіреді де жүреді. Мұны іштей құптамадым. … Толып жатқан үйірмелерге белсене қатысқанынан бекерге үрейленіппін, барлық пәннен тәп-тәуір үлгеріп, жақсы оқыды.- дейді.» /57-бет/ «Қазір ойласам Бақытжанның ән шығаруға қабілеті институт қабырғасында басталып, осы студенттік жылдары ұйымдастырушылық қасиеті де қалыптасқан екен.» дейді /61 бет/. «Екінші курстан бастап КазПИ көркемөнерпаздарының хор үйірмесін басқарып көзге түсе бастады.» Композитор өмірінің аяғына дейін бойындағы тамаша қабілеті көркемөнерпаздар ұйымдастыру ісін ілгері бастырып зор жетістіктерге жетеді. Студент кезінде бойында үйреншікті қалыпқа айналған ұйымдастырушылық қабілеті мен композиторлық алғашқы қадамы жарқырай көрінеді. Бұл тәжірибесі кейін республикадағы кәсіби өнер ұжымдарын құру кезінде толық заңды жалғасын табады және еліміз мәдени өмірінен ойып алар орны бар іргелі өнер ұжымдарына айналады. Ал: Нариман Қаражігітов, Фатима Балғаева, Айсұлу Байқадамова, Майра Әбусейітовалар т.б. қазақ өнерінің талантты ұл-қыздары Бақытжан ұйымдастырған хор, ансамблдерде, танымал болған талантты шәкірттер. Олар алғашқы өнер жолындағы қадамын Бақытжан ұйымдастырған ұжымдарда бастап жарқырай көзге түскен. Бірі қобызда, екіншісі домбырада, үшіншісі жеке және қосылып ән айтуда үздік көрініп кейін өмірлерін толығымен өнерге арнаған, қазақ сахнасының белгілі өнерпаздары.Композитор ән жанрында құлаштай қалам тартып халықтың көңілінен шыққан талай тамаша туындыларды дүниеге алып келді. Көпшілік ән жанры халық арасында кеңінен тараған өнердің саласы болды. Жаңа өмір құрушылардың салтанатын жырға қосқан жас ұрпақ кеңінен игеріп жатқан жарқын болашақ өмірді кеңінен жырлайды. Әпкесінің “Көп жылға шейін ән Бақытжанның сыртына теуіп шыға алмаған дерті еді. Жұрт танып, көптің көзіне түсе бастағанда, айыққан науқастай түлеп сала берді” /73 бет./ деген інде үлкен мән бар. Сонау 1938 жылы алғаш рет ел құлағына жағымды, жүрегіне жылы тиген «Айгөлек» әнінен кейін көпшіліктің аузынан түспейтін талай тамаша әндер легі Б.Байқадамовтың атын жаңа өмірді жырлаушы композиторы ретінде халқына паш етті. Өзі ұйымдастырған оқушы–студенттер көркемөнерпаздар ұжымдарымен жұмыс істеу барысында пайда болған балалар мен жасөспірімдерге арналған әндер топтамасы Б.Байқадамовты қазақ композиторларының ішінен алғашқылардың бірі болып балалар репертуарына арналған әндер жазған композитор етіп шығарды. Оның «Біз отанның бөбегі», «Пионерлер әні» т.б. әндері республика көлемінде баралар әндерінің репертуарынан тұрақты орын алды және жас Бақытжанның «екінші тынысы ашылып» халқына әнші композитор ретінде таныла бастады.Музыка жазуды кәсіби тұрғыдан кімнен үйренді? деген мәселеге келетін болсақ Бақытжан алғашында бетінше жазған шығармаларыменлыққа кеңінен танылды. Мектеп оқушылары, студент жастар хоры мен ансамбльдері Бақытжанның әуезді де жігерлі әндерін жиі орындай бастады. 1939 жылы Қазақстан Композиторлар одағы жанынан әуесқой мелодистердің курсы ашылып белгілі музыка маманы Е.Брусиловский музыка жазуды армандаған талапты жастарға композициядан сабақ бере бастайды. Осы курстың белді мүшесі Бақытжанның бойындағы талантты көре білген ұстазы оның болашағынан үлкен үміт күтіп Ұлы Отан соғысы басталған кезде оны майданнан алып қалуға себепкер болады. Ал, соғыс кезінде Е.Брусиловскийдің ақыл кеңесі бойынша Алматыға эвакуациямен келген Киев консерваториясының танымал профессорлары ерлі зайыпты Скорульскийден музыка негіздерін, сольфеджио, гармония, полифониядан жүйелі түрде дәріс алады. Композитордың өзі ұстазы туралы жазған еске алуында: ”Алғашқы сабақтан бастап Скорульский органдық пункттарды қолдануға айырықша мән берді. Гармония заңдылықтарын талдау әрқашан творчестволық тәжірибемен, қазақ музыкасының ұлттық ерекшеліктерімен қабыстыра байланыстырды. Михаил Адамович үнемі қазақ әндерін шырқауымды, олардың әуенін жазып, гармонизацияның ладтық ерекшеліктеріне сәйкестендіруімді өтінетін. Гармонияны өтудің мұндай әдісі халық әндерін өңдеу шеберлігін тез меңгеруіме, шағын формадағы музыканы өз бетіммен шығару жұмысына кірісуіме ықпал жасады ” дейді. /84-85б.б./ Арнайы орта білімін осылай алған Бақытжан Алматыда құрылған консерваторияға Е.Брусиловскийдің композиция класына түсіп оны 1954 жылы табысты аяқтауға мүмкіндік алды.Б.Байқадамов шығармашылығы негізінен ән-хор жанрында кең қанат жайды. Қазақ кәсіби музыкасындағы осы саланың қалыптасу және даму жолы, композиторлардың шығармашылығы екі екі бастау көзден нәр алып бір үлкен арнаға құйылды.Біріншісі, өзге ұлттан шығып қазақ музыка өнерін дамытуға үлес қосқан қазақ музыкасының жанашыр жинаушылары мен өңдеуші композиторлар шоғыры. Олар қазақтың ауызша айтылып ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келген музыкалық мұраларын жинап, нотаға түсіріп, кәсіби музыкалық өнерін қалыптастырып қанат жаюына зор үлес қосқанын тұлғалар. Бүгінгі ұрпақ зор ілтипатпен ауызға алар: А.Затаеевич С.Шабельский, И.Коцык, Б.Ерзакович, Д.Мацуцин және Е.Брусиловскийлердің кәсіби ұлт музыкалық мәдениетінің қалыптасу кезеңінде атқарған жұмыстары ұшан-теңіз. Ұстазы Е.Брусиловскийдің өзі солардың ішінде бір төбе болып қазақ опера өнерінің атасы, көптеген кәсіби музыкалық өнер жанрларының бастауында, қазақ композиторлық мектебінің көш басшысы болғаны белгілі. Міне сол музыка қайраткерлерінің ортасынан ерте көктемде тау бөктерінде қардың астынан бүр жаратын бәйшешек гүлі секілді ұлттық кадрлардың өсіп жетілуі, туған топырақтың төл ұландары қайталанбас қазақи үні аңқыған әсем әуендерімен өзінше бір төбе болып көрінуі екінші саланы құрайды. А.Жұбанов, Л.Хамиди, М.Төлебаев, т.б. әр қайсысы өзінше жеке дара әңгіме тақырыбына айналады. Осындай алғашқы тамаша талантты композиторлар қатарына отызыншы жылдардың аяғында жастардың сүйіп айтатын талай тамаша әнімен орта мектептің математика пәнінің мұғалімі, көркемөнерпаздар үйірмесінің жетекшісі болып жүріп қосылған Б.Байқадамов келе-келе өз өмірін музыкасыз елестете алмайтындай халге жетіп, қалған ғұмырын толығымен музыкаға арнады.Қазақтың ақиық ақыны Мұқағали Мақатаев өзінің ақындық лабараториясына зер салып: “… Күпі киген қазақтың қара өлеңін, шекпен жауып өзіне қайтарамын” — деп жырлаған болатын. Осы өлең жолдарын музыка саласына аударар болсақ, күпі киген қазақтың музыкалық мұраларын, ғасырлар бойына халықтың жадында қатталып, ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келген ән-күйі мен саз-жырын, сазгерлік үрдістерін кәсіби тұрғыда жазып, зерттеп, өңдеп, шығарып, өз тыңдаушысына зерлі шекпенмен жарқырата қайтарған композиторлардың бірегейі де осы Б.Байқадамов деп білеміз. Композитор көпшілікке арналған ән мен хор шығармаларын халықтың тұнық бұлағының бастау көзінен суырып ала отырып әрлеп, әспеттеп халықтың өзіне құлақ құрышы қанатын, көз тоймайтын сәуле шашқан қырларымен қайтара алды.Б.Байқадамовтың қазақ композиторларының ішінен хор ұжымына арнап көптеген шығармалар жазуына, халық әндерін өңдеуіне, өзіндік қолтаңбасымен ерекшеленер туындылар әкелуінің өзіндік себебі болды. Ол композитор бойындағы өнерге, шығармашылықпен айналысуға деген ізденістен болатын, бойына туа біткен ұйымдастырушылық қабілеті. КазПИдің математика факультетінде оқи жүріп алғашқы курстан бастап қоғамдық жұмысқа белсене араласып өз заманына сай алдыңғы қатарлы студенттердің көркемөнерпаздар үйірмесін ұйымдастырып тәрбиелеуге қол жеткізеді. Осындай тынымсыз еңбек республикадаға іргелі өнер ұжымдарының қатарына жататын бүгінде өзінің атымен аталатын академиялық хор капелласын дүниеге алып келді. Осы ұжыммен біте қайнасқан композитор шығармашылығы ұжымның ұлттық репертуалық саясатын дұрыс жолға қоюға жақсы мүмкіндіктер жасады. Хор жанры Қазақстанда кәсіби өнердің елеулі саласы болып қалыптасуына, ұлттық бояу бедермен дамуына Б.Байқадамовтың еңбегі өлшеусіз зор болды. Қазақ халқының, халық композиторларының шығармаларын жоғары кәсіби деңгейде ұлттық бояуын жоғалтпай көп дауысты аралас хорға өңдеуі, оған тыңдарманның көңіліне қонарлықтай етіп дауыстардың ерекшеліктеріне сай өлшеммен бөліп бере білуі бұл саланың республикада өркендеп өсуіне даңғыл жол ашты. Ол өзінен кейінгі жас композиторлар шығармашылығына қозғау салып көп дауысты хорға арналған жаңа туындылардың көптеп жазылуына мұрындық болды.Әр жылдары: Қазақ радиосының хорын, филармонияда Қазақтың мемлекеттік әйелдер ансамблін, Мемлекеттік хор капелласын, Мемлекеттік ән-би ансамблін, қыздардың «Айгүл» вокалды аспаптық ансамблдерінің алғашқы ұйымдастырушысы, көркемдік жетекшісі бола жүріп өзінің өзегін жарып шыққан осы ұжымдарының репертуарлық саясатын қалыптаструға білек сыбана кірісіп талай тамаша туындыларды дүниеге әкелді.Композитордың хор капелласына арнап өңдеп жазған: “Қара торғай”, «Балқурай», «Жаяу Мұса», «Ғайни», «Бір бала-ай», «Ақ маңдайлым», «Ахау Семей», «Харарау», «Қыздар-ай», «Майра», «Он алты қыз», «Жариям-айдай», «Жеңеше», «Елигай», «Молдабай», «Құдаша», «Той базары», «Сәулем-ай», «Кәмила», «Балқадиша» т.б. халық әндері мен халық композиторларының әндері іргелі ұжымның күні бүгінге дейін репертуарынан кеңінен орын алған толымды шығармалар.Оның: “Менің папам” “Бейбітшілік үшін”, “Ән шырқайық жаңаша!” т.б. бірнеше бөлімдерден тұратын сюиталары, 4 бөлімнен тұратын “Көктем мерекесі” поэмасының қайсысын алмаңыз уақыт тынысын, елінің тұрмыс тіршілігін шынайы көрсететін шеберлікпен жазылған жекеленген шығарамлар болатын.Сонымен бірге өзінің жеке туындылары да капелла репертуарына негіз болып: “Жар-жар біздің жаңаша”, “Айгөлек”, “Су тасушы қыз”, “Почташы қыз”, “Көкек”, “Жайлау”, “Біз отанды сүйеміз”, “Би күйі”, “Әліби Жангелдин туралы жыр”, “Комсомолдар жыры” т.б. атты аралас хорға арналған туындылары репертуар көркіне айналды.Мемлекеттік ән-би ансамбліне арнап жазылған “Сәлем Москва”, “Декадаға шашу”, “Қазақ Магниткасының маршы”, “Қазақ фестивалі”, “Жас құрлысшылар жыры”, “Жар-жар біздің тамаша”, “Гүлістан — менің астанам” т.б. ән мен бидің араласа орындалуы арқылы сахнадан мерекелік көңіл күйді салтанатпен әспеттеген музыкалық композициялар көрерменнің көзайымы болатын.«Талант көзі — халықта» дегендей, көптеген есімдері танымал тұлғалардың дені ауылдан шыққанын жақсы білеміз. Қаймағы бұзылмаған орта — ауыл, тұлымшағын желбірете өпкен самал желімен, борпылдаған майлы топырағымен талай дарынды қазақтың қара домалағына талант дарытты, салт дәстүр мен өнердің қаймағынан үріп ішуге мүмкіндік берді. Сол ортаның түлегі Б.Байқадамов елді түбегейлі өзгеріске түсіріп дала төсіне қозғалыс алып келген үлкен төңкерістің бел құрдасы. Кеңестік дәуірдің жасампаздығына, жүргізілген саясаттың, идеалогияның дұрыстығына толық сенген жан. Жаңа заманның болашақтан бақытты да бейбіт өмірді аңсап өмір сүруге ынтық өрендерінің жаңалыққа жаны құмар ізденімпаздығы мен тас шайнар қажыр-қайраты, бойындағы бар күш жігерін осы тарихи жаңалықтарды суреттеуге, жырлауға арнады. Бұл кезде басқаша болуы мүмкін емес еді. Ал, жүйені мойындамаған, оған сенімсіздік танытқандар болса, олар қоғамға жат элемент ретінде кеңестік идеология машинасының шынжыр табанына жанышталып кете барғаны тарихтан белгілі.1957 жылы Мәскеу қаласында өткен Дүниежүзілік студент жастардың VI фестивалінде қазақ музыкалық мәдениетін зор биікке көтерген “Саяхатта” вокалды-хореографиялық композициясы композитор Б.Байқадамовтың ерекше шығармашылық табысы болатын. Бірнеше өнер ұжымдарын артқа тастап қазақстандық өнер ұжымы фестивалдің лауреаты атанып, бірінші дәрежелі дипломмен марапатталып “Алтын медаль” алады. Бұл композитордың ұлттық рухта, қазақ даласының лебі, тыныс-тіршілігі аңқыған өзіндік қолтаңбасының қайталанбас қырларымен айшықталған мақтан етуге тұрарлық шығармаларының бірі болатын.Өкініштісі, бүгінде мемлекеттік ән-би ансамблі алғаш ойластырған деңгейде жұмыс істеу бағытын доғарды. Белгілі себептермен әншілері бытырап кетті де бишілер тобы қазіргі «Салтанат»-атты таза би ансамбліне айналды. Біріктірілген ән мен би жанрларының тамаша үлгілері болып келер композициялар сахнада толық қырымен көріне алмай қалды. Болмаса, ұлттық нақысқа толы үлкен шеберлікпен жазылған тамаша шығармалар өз халқымен бірге өзгенің де құлақ құрышын қандырған сәтті жазылған туындылар деп білеміз.Б.Байқадамов қазақ кәсіби музыка өнері пайда болып, жаңа жанрлардың қалыптасу кезінде өмір сүрді. Академик А.Жұбановтың талмай ізденістері мен ұйымдастыруы арқасында ұлттық аспаптарымыз домбыра мен қобыз т.б. жетіліп бүгінгі заманауи дауысына ие болды. Бұл бастаманы жалғастырып, ұлттық үн мен бояу, дыбыстар үндестігін қалыптасқан дәстүрден алшақтатпауға күш сала кәсіби түрде іздеген Б.Байқадамов болатын. Ол, Құрманғазы атындағы консерваторияның жанынан ашылған Музыкалық экспериментальдық шеберхананың ғылыми жетекшісі бола жүріп өзінің алғашқы математика саласынан алған білімі мен тәжірибесін қолдана отырып “Музыкалық акустикалық заңдар негізінде лад проблемасын шешу” ғылыми-зерттеу жұмымсымен айналысады. Әрине, барлық ұлттардың өзіндік келбетін бір ізділікке салуға, сөйтіп кеңестік көп ұлттың ерекшеліктерін аға халықтың түсінік-танымына сәйкестендіруге бағыт ұстанған елде мұндай ғылыми жұмысқа жетекші болатын маман таба алмай қынжылған кездері көп болыпты. “-Қазақ әндерінің әрін кетіретін, бөтен ғып тұратын осы әдіс үлгіні өзгерту керек, -деп қынжылатын. Мелодиясын қоспай тартайын, гармониясын жеке тыңдаңызшы! – деп тартып көрсетіп, — қазақтың әуеніне үндес емес, мүлде бөгде, өгей ғып тұрғанын аңғардыңыз ғой? Аңғарсаңыз, мен гармонияның ұлттық акустикасы бұрмаланбайтын, колориті тектес жасалу кілтін таптым, /М.А бөліп көрсетуі/ — деп қуанатын” дейді /118 бет./. Ұлттық нақышта жазылған шығармалары халықтың кұлағына тиісімен көкейіне қонып, жадында тез сақталатын композитор туындылары бірінші кезекте халық қалыптастырған дәстүрлі музыканың негізіне арқа сүйегендігінен болса керек. Өкініштісі, осы саладағы ғылыми-зерттеу ізденістерінің аяқталмай қалғандығы. Өз халқының дәстүрінен, әуезді дыбыстар әлемінен қол үзіп қағынан жеріген кейбір “жас композиторлардың” дүдәмал музыкасын тыңдағанда, еріксіз Б.Байқадамовтың ізденістерін еске аласың.Қазақ ССР Мемлекеттік филармониясының музыкалық көркемдік бөлігін, мемлекеттік ән-би ансамблінің композитор-консультанты, хор капелласына арнап жазылған т.б. шығармалары 1958 жылы Мәскеу қаласында өткізілген екінші декаданың концерттік сахнасының гүлі болды. Хор капелласының, ән-би ансамбльінің, барлық өнер мерекесіне қатысушылардың орындауындағы Бақытжан Байқадамовтың композициялары ұлттық өнерімізді жарқырата көрсеткен тамаша сәттері болды. Декаданы өткізудің басы қасында жүріп оның музыкалықКомпозитордың ұлт аспаптар оркестрі мен өзге де домбыра, қобыз секілді жеке аспаптарға арнап жазған шығармалары халық арасында кеңінен тарады. Оның: “Жаңа күй”, “Шық, би билеп!”, “Қуанамын тірлікке”, “Дауыл”, “Жастар күйі”, “Жастық”, “Той”, “Көбелек”, “Қара жорға”, “Шашу”, “Кілемші биі”, “Би күйі” секілді аспаптық орындауға арналған шығармалары халық орындаушылары арасында құлаққа сіңісті әсем әуезділігімен кеңінен тарады.Домбыра аспабына арналған күйді аспаптық орындауға /симфониялық, ұлт аспаптар оркестріне, аспаптық ансамбльдерге/ арнап өңдеу алғашқы кәсіби композиторлар шығармашылығында кездеседі. Алайда күйді көп дауысты хорға арнап өңдеу бұл композиторлардың алдында шешімін күтіп тұрған мәселе болатын. А.Жұбанов, Ғ.Жұбанова, С.Мұхамеджанов, Е.Рахмадиев, М.Сағатов, Б.Аманжолов т.б. композиторлар да бұл салада толымды шығармалар өңдеп хор ұжымдарының репертуарын байытты. А.Жұбанов пен Ғ.Жұбанованың «Құрманғазы» атты радио кейін үш актілі толық операсының жекеленген сахналары тұтастай Құрманғазының күйлері негіз болған. Алайда, Бақытжан Байқадамов бұл салада күй табиғатының аспаптық дыбысталуын өзгертпей өңдеу барысында аспаптық сүйемелдеу элементімен адам дауысының мүмкіндіктерін сәтті үйлестірген біріншілердің қатарында өзіндік қолтаңбасымен жаңаша із қалдырған болатын.Композитор өмірінің соңғы кезеңінде қазақ музыкасының алыбы Құрманғазы шығармашылығымен тығыз қарым-қатынас орнатып күйлерді хорға өңдеуді бастайды. «Дала Моцарты» атанған — Құрманғазының домбыра аспабына жазылған күйлерін хорға арнап а capella өңдеулерін композитордың айтулы жеңісі деп атауға болады. Домбыра аспапбының мүмкіндігін зерттеу барысында дүниеге келген хорға өңделген күйлер композитор шығармашылығының өзіндік жаңа белесі болатын. «Айжан қыз», «Ақбай», «Ақсақ киік», «Келіншек», «Шалқыма» шығармаларының қайсысы болмасын Б.Байқадамовтың көп дауысты хорға арнап соны үлгіде өңдеген, бұрын байқалмаған жаңаша қырларымен сахнаға жол тартты. Терең философиялық тұрғыда толғаныспен берілетін «Ақсақ киік», «Ақбай» күйлерінің әлемі хор ұжымының көп дауысты фактурасы мен бояуын орнымен қолдану арқасында тыңдарманға берер әсері мол, аспаптық түпнұсқа күйден бөлектеніп өз бетінше аяқталған жеке шығармаларға айналды.Халқымыз тарихында кеңестік дәуір аталатын күрделі кезеңде өмір сүріп, сүйікті отанына, халқына барлық болмыс-бітімімен еңбек еткен Бақытжан Байқадамов шығармашылығының орны біз үшін ерекше. Оның шығармалары отаны мен халқын сүйген әрбір азаматтың қуанышы мен қайғысын, жеңісі мен нәубетті күндерін жырлай отырып өзіндік рухы биік оптимизммен өрнектеледі. Композитордың Ілия Жақановпен болған соңғы сұхбаттарында “Әр әнім — өмірімнің әр сәті. Әр әнімнің мақсаты, арқалайтын жүгі, атқаратын міндеті бар. Менің бар қаракетім, ойым, арманым сол әндерде” /147 бет/ деген ойынан композитордың өз шығармашылығына деген пікірін көреміз. Шынында да Б.Байқадамов аумалы-төкпелі кезеңнің барлық сәттерін музыкамен, соның ішінде әнімен өмірін сабақтай отырып өмірін әсем әнге айналдырған, мазмұнды ғұмыр кешкен халқымыздың талантты ұлы. Әндері бүгін халық арасына /орта, аға буын/ кең тараған шынайы «халық композиторы» десекте, жас ұрпақ бұл әндерден қол үзіп қалған секілді. Сондықтан, тоқсан жылдық мерейтойы өтіп жатқан биылғы жылы композитордың артында қалған мұраларын халықымен жақынырақ қауыштыруға әрекет жасап, шығармаларын жастар арасына кеңінен насихаттауға және оңды көзқарас қалыптастыру ісін қолға алған жөн болар еді.
«ӨМІР ДЕГЕНІМІЗ ӘН, ӘН ДЕГЕНІМІЗ — ӨМІР»Қазақтың ұлттық хорының музыкалық негізін салған, артына өшпестей мұра қалдырған сан қырлы талант иесінің әндері мен күйлері халқымен бірге мәңгі жасайды. Осындай қазақтың біртуар азаматтардың бірі Бақытжан Байқадамов біздің жерлесіміз болғанын мақтан тұтамыз.Бақытжан Байқадамов – аға ұрпақтар ішіндегі талантты композиторлардың бірі.Ол тамаша әндер шығарған және хор өнерін қалыптастыруға зор үлес қосқан, сонымен қатар, өнерпаздардың музыкалық шығармашылығын дамытуға еңбегін сіңірген. Композитор ,ұстаз және музыка ұжымдарының ұйымдастырушысы Өмірге қатысты негізгі ойын Б.Байқадамов жеке әндер мен хорлар арқылы жеткізуге тырысты, ән туралы композитор былай деген: «Өмір дегеніміз ән, ән дегеніміз-өмір». Композитордың бұл сөздері шығармашылығының өзегі болып табылады.
Бақытжан Байқадамов – композитор. Қазақстанның еңбек сіңерген өнер қайраткері.Әр композитордың өз сүйікті жанры бар. Бірі опера жазса, екіншісі симфония шығарғанды жақсы көреді. Ал композитор Бақытжан Байқадамов көбінесе ән жазған. Оның шығармашылығында басты орын алған әндер мен хорға арналған шығармалар болды. Бақытжан Байқадамов алғашында мектепте математикадан сабақ берген. Бір күні мектеп басшылары оған көркемөнер үйірмесін ұйымдастыруды тапсырады. Өнерге жақын Бақытжан Байқадамов мектепте хор үйірмесін ұйымдастырып, оған бірнеше ән шығарады. Оның «Айгөлек» және «Пионерлер әні» бірден-ақ ел арасына танымал болып кетеді. Енді Бақытжан Байқадамов музыка теориясын терең зерттей бастайды. Алматыда алғаш филармония ашылғанда, хор капелласының көркемдік жетекшісі етіп шақырады. Бақытжан Байқадамов хор капелласымен жұмыс істеп, оған репертуар жасайды. Қазақтың әндері мен күйлерін өңдеп, 200-ден астам ән жазады. Б. Байқадамов жазған көптеген әндер мен шығармалар әлі күнге дейін ел арасында үлкен сүйіспеншілікке бөленуде.
Біздің бүгінгі баяндамамызға арқау болып отырған Б.Байқадамов шығармашылық пен ұстаздықтың тізгінін қатар ұстап, ұлт мәдениетінің биік шыңына көтерілген дара тұлға болатын.
Материалды сайттан тегін жүктеу
Өз пікіріңізді қалдыру үшін тіркелу қажет.
