Екінші колонияға айналу қауіпі: Қытайдың Африкадағы саясаты туралы

Шілденің 14-і мен 20-ы аралығында Бейжіңде жоғары деңгейдегі әскери шенеуніктердің қатысуымен Бейбітшілік және қауіпсіздік жөніндегі Қытай-Африка форумы өтеді. Қара құрлықтағы ең ірі инвестор — ҚХР — Джибутиде әскери база құрды көздеп отыр және ол бұнымен тоқтамақ емес. Кейбір талдаушылар қытайлық кеңеюді Африкадағы екінші колонизация деп атайды.

Пекиннің «Бір белдеу — бір жол» экономикалық бастамасы бастапқыда Азия елдеріне бағытталған, бірақ бірте-бірте басқа континенттерге тарады. Бүгінде Африканың 37 елі Қытаймен байланыс орнатқан. Қытайлық бағдарлама Африкаға кең ауқымды инфрақұрылымдық жобаларды — порттарды, көпірлерді, темір жолдарды және автомобиль жолдарын салуды ұсынады. Мұның бәрі, әрине, тегін емес. Егер ел төлей алмайтын болса, онда қытайлықтар салынған нысандардың толық иесі болады. Мамыр айының ортасында Бейжіңде форум өтті. Шет мемлекеттердің 40-қа жуық басшылары арасында Кения, Эфиопия, Мозамбик және Джибути басшылары қатысты. Өздерінің сапарының мақсаттарының бірі олардың елдеріне берешек ауыртпалығын төмендету туралы келіссөздер болды.

Деколонизациядан кейін Қара Континент қырғи-қабақ соғыс кезінде қарсылықтың сахнасына айналды. Қарсылас мемлекеттер одақтас болу үшін Африка елдерінің инфрақұрылымына инвестиция құйған. Бірақ КСРО мен АҚШ арасындағы қарама-қайшылықтың нығаюның соңында — олар Африканы ұмытып кетті. Қытай жергілікті экономикаға елеулі сомаларды салуға келісетін жалғыз ірі мемлекет болды.

Сонымен қатар, Пекин адам құқықтарын қорғау мәселелеріне қатысты кемшіліктерді жоққа шығарады. Қытайлықтар Батыс елдерінен айырмашылығы олар өз африкандық іскерлік серіктестеріне демократиялық құндылықтарды талап етпейді, так ақшаны табу талап етеді.

Қытай экспансияға байланысты африкандықтардың пікірлері әр түрлі. Кейбіреулер инфрақұрылымдық жобалардың экономикалық артықшылығын және Африкадағы қытайлықтардан басқа, көпірлер мен жолдардың құрылысы жайында ешкім жоқ екенін атап көрсетеді. Басқалары бұл жаңа отарлаушылық деп атайды, ал Африка Қытай үшін табиғи ресурстардың қоймасы болып табылады және Қытай,  отарлық билік сияқты, табиғи ресурстарды өзіне шығарады.

Жақында ҚХР өзінің экономикалық мүдделерін, соның ішінде қару-жарақтың көмегімен қорғай бастады. 2017 жылы Джибутиде Қытайдың алғашқы шетелдік әскери базасы ашылды.

Американдық адмирал Хайди Бергтің айтуынша, қытайлық сарбаздар американдықтардың маневріне кедергі жасау арқылы «халықаралық әуе кеңістігін бөгеуге» тырысты. Ұзақ уақыт бойы Намибиядағы Вальвис Бей портының қытайлық әскери базасының құрылысы туралы көп айтылған еді, бірақ Пекин оларды ресми растамайды. Намибия Джибутимен қатар ҚХР үшін маңызды. Мұнда уран кеніштері бар. Намибиядан радиоактивті отынның үлкен жеткізілімі көмірге тәуелділіктен арылуға ұмтылатын Қытайдың атом өнеркәсібін дамуына үлкен мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, уран ядролық боеголовкалар өндірісінде пайдаланылады, олардың саны соңғы 15 жылда Қытай екі есеге көбейген. Джибутиде базаның құрылысы басталғаннан бері, Қытайдың Африкаға әскери қатысуы тұрақты түрде өсті.

Өткен жылы ҚХР Халықтық азаттық армиясы Нигерия, Камерун, Гана және Габонның әскерлерімен бірлескен жаттығулар өткізді, сондай-ақ Африкадағы БҰҰ миссияларына 2400 қытайлық жауынгерлер қатысты.

Африкадағы жаһандық экономикадағы үлесі шамалы, бірақ осы құрлықтың тәуелсіз елдері БҰҰ-да 50-ден астам дауысқа ие. Сондықтан Африка қытайлық басшылыққа саяси қолдау үшін өте керек.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ-Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты.