Қауіп пен мүмкіндік: Ресейге қарсы санкциялардың Қазақстанға әсері қандай?

Алты айдан бері Ресей Украинада «арнайы әскери операцияны» жүргізіп келеді. Басты мақсат, Ресей Бас штабының пікірінше, елді денацификациялау және демилитаризациялау. Соғыс басталғалы, 2022 жылғы 24 ақпаннан бастап Ресейге қарсы толассыз санкциялар енгізіліп жатыр. Олар Ресей мен Қазақстан экономикасына қандай да бір дәрежеде әсер ететіні сөзсіз. Қазақстанға Ресейге қарсы санкциялардан қандай қауіп пен қандай артықшылық бар? Бұл туралы Orda.kz сайтының журналистері зерттеу жұмысын жүргізді.

Ресейге қарсы санкциялар қазақстандықтарға қалай әсер етті?

2022 жылғы мамырда «BISAM Central Asia» Әлеуметтік және маркетингтік зерттеулер орталығы Қазақстан тұрғындарына ресейге қарсы санкциялардың әсеріне қатысты сауалнама жүргізді. Сауалнамаға 18 жастан 65 жасқа дейінгі әр түрлі деңгейдегі қазақстандықтар, дәлірек мыңнан астам адам қатысты. Әсіресе, Қазақстанның ірі қалалары: Алматы, Нұр-сұлтан, Шымкент, Қарағанды, Тараз, Өскемен, Қостанай және Ақтөбе тұрғындарынан сұхбат алынды.

Қазақстандықтар республикаға санкциялардың әсерін әртүрлі бағалайды. Санкция әсері «Өте күшті» деген бағаны әйелдердің 23,7% және ерлердің 19,4%-ы берген.

Бұл ретте, көпшілік азық – түлік  бағасының өсуін атап, яғни сауалнамаға қатысушылардың 83% және 67%-ы осылай жауап берген.

Барлық сұралғандардың тек 5%-ы ғана санкциялардың теріс әсерін сезінбегенін жеткізді. Пайыздық арақатынастан Ресейге қарсы санкциялар Қазақстандағы әрбір отбасына қандай да бір дәрежеде әсер еткені байқалады.

Мұнай достықтан қымбат

Ресми түрде Ресей мен Қазақстан жақсы қарым-қатынаста екені анық. Мемлекет өкілдерінің Сочи мен Шолпан-Атадағы таяудағы кездесулері Еуразиялық Одақ бойынша әріптестер арасында байланыстың бар екенін көрсетеді. РФ мен ҚР арасындағы қарым-қатынастардың 30 жылдық мерейтойы аясында Президент Тоқаев елдер арасында «пессимистік болжамдарға негіз жоқ» екенін атап өтті, ал таяудағы Шолпан-Атада өткен кездесуде ҚР Премьер-Министрі Әлиханов пен РФ үкіметінің төрағасы Мишустин импорт бойынша ортақ бағдарламаларды құру мен іске асырудағы ынтымақтастық туралы айтты.

Алайда, арнайы әскери операция басталғаннан кейін және санкциялар енгізілгеннен кейін Ресей мен Қазақстан арасындағы қатынастарда өзгерістердің бар екені байқалады.

Ресей және бұрынғы КСРО бойынша маман Стивен бланктің пікірінше, 2022 жылдың ақпан айынан бастап Қазақстан Ресейдің әскери көмегінен бас тартып, әскери операцияға қатысты бейтараптық саясатын жүргізе бастады. Ресейге қарсы санкцияларға қосылмай, Қазақстан билігі украиналық демонстрацияларға рұқсат беріп, Украинаға гуманитарлық көмек жинау пункттерін ашты.

Жауап шаралар көп күттірмеді. 2022 жылғы маусым айының соңы мен шілде айының басында Каспий құбыр консорциумы (КҚК) Қазақстан мұнайын тасымалдауды уақытша тоқтатты. Ресми түрде КТК дауылдан туындаған жүк тиеу терминалдарының зақымдануына байланысты жұмысын тоқтатты, ал бұл Қазақстан мен Президент Тоқаевтың әскери іс-қимылдарға қатысты ұстанымына байланысты болуы мүмкін.

Бірақ 2022 жылдың 12 шілдесінде Оңтүстік Краснодар соты КТК-нің апелляциясын аудандық сот мұнай тасымалдаушысына жұмысты тоқтатуды бұйырғаннан кейін қанағаттандырды. Қазақстан мұнайы КҚК арқылы Еуропаға ағыла берді, бірақ алғашқы шешім Президент Тоқаевты қазақстандық энергия ресурстарын экспорттаудың жаңа бағыттарын іздеуге итермеледі.

Reuters агенттігінің хабарлауынша, 2022 жылдың қыркүйегінен бастап қазақстандық мұнайдың бір бөлігі Жерорта теңізінің Джейхан портына апаратын Әзірбайжанның ең ірі құбыры арқылы Еуропаға жеткізіледі. Қазақстандық мұнайдың көлемі жылына 1,5 миллион тоннаны құрайды.

Бір қызығы, Энергетика министрі Болат Ақшақұлов құбыр арқылы қазақстандық мұнайдың артығынан жеткізілетінін түсіндірді. Министр Ақшақұловтың тұжырымдары қаншалықты дұрыс екені белгісіз. Жақында қазақстандық қара алтынның 2/3 бөлігі Новороссийск КТК арқылы жеткізілмек. Сонымен қатар, жақында Еуропалық Кеңестің президенті Чарльз Мишельмен телефон арқылы сөйлескен кезде Президент Тоқаев қазақстандық мұнайдың Еуропаға экспортын ұлғайту жоспарда бар екенін айтты.

Ресейлік кәсіпкерлер Қазақстанға көшіп жатыр

2022 жылдың тамыз айының соңында Ресейден Қазақстанға 250-ден астам компания қоныс аударады. Еліміздің премьер-министрі Әлихан Смайыловтың айтуынша, бұл негізінен экономиканың шикізаттық емес секторына өкілдік ететін батыс компаниялары.

Алайда Автопаркетолог жобасының жетекшісі және бұрын ресейлік автомобиль көшбасшылары қауымдастығын басқарған Олег Мосеевтің айтуынша, нарық ортасын алмастыру әрдайым сәттілікке толы болмайды. Машиналарды сату біршама күрделене түсті, өйткені машиналар алдымен қазақстандық паспорты бар адамға сатылады, содан кейін ол ресейліктерге сатылады. Бұл процедура ресейліктерге автомобиль мәмілелерін жасауға мүмкіндік берсе де, Skoda және Volkswagen-ді қайта орналастыру уақыт мәселесі болып қала береді, өйткені барлық брендтер Ресей нарығынан кеткісі келмейді.

Ресейлік машиналар мен автобөлшектердің импорты күрт қысқарып, автомобиль компанияларының қоныс аударуы қиындыққа тап болды.

Тамыз айының ортасында «Астана Моторс» жақын арада оның автосалондарында Changan маркалы машиналар пайда болатынын хабарлады. Қазір елдегі ең танымал машиналардың бірі — қытайлық Chery Automobile компаниясы шығарған Chery маркалы көлігі.

Қазақстан үшін жаңа мүмкіндіктер

«Қазақстан ҰБ БАНКІ ЕБ» АҚ өңірлік менеджері Мухаммад Рафик Ресейге қарсы санкциялар және РФ-ның Батыспен қарым-қатынасының нашарлауы Қазақстанға жаңа мүмкіндіктер береді деп есептейді.

Санкциялар ЕО-ның Ресей арқылы Азия нарықтарына қол жеткізуіне кедергі жасайтындықтан, жеткізу тізбектері оңтүстікке, оның ішінде Каспий теңізіне алмасты. Сарапшының айтуынша, Каспийде жеткізу бағасы мен баж салығы Суэц каналына қарағанда төмен. 2022 жылдың бірінші жартыжылдығында Қазақстанның Каспий порттарында рекордтық жүк айналымы тіркелді — ішкі су көлік инфрақұрылымы бойынша жүк тасымалы 433,8 млн теңгеге дейін өсті (907 530 АҚШ доллары), бұл 2021 жылға қарағанда 5 есе артық.

Экспорттың кеңеюінің арқасында 2022 жылы Қазақстан Қытайға, Түркияға, Әзірбайжанға, Пәкістанға, Грузияға, Иранға, оның ішінде ЕО елдеріне бидай мен ұн жеткізілімін арттырды.

«Көбірек инвесторлар елді тікелей инвестициялар үшін оңтайлы бағыт ретінде қарастыра бастады» – Қазақстанның Еуропалық Бизнес-қауымдастығының төрағасы Маркс Смит Қазақстандағы экономикалық жағдайды осылай бағалады.

Ресейге жасалған экономикалық қысым Қазақстанға да әсер етті, сондықтан халықтың бір бөлігі санкциялардың жағымсыз салдарын сезінді, ал саяси элита сауда мен бизнесті жүргізудің жаңа жолдарын іздей бастады.

Екінші жағынан, Ресейге қарсы санкциялар мен ҚР басшылығының бейтарап ұстанымы көптеген компанияларды тартуға, олармен бірге Қазақстанға инвестициялар тартуға және жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік берді. Бұл Қазақстанның имиджіне оң әсер етеді.

Бірақ көпвекторлы саясат жүргізуді жалғастыра отырып, Қазақстан жаңа сын-тегеуріндерге ұшырады. Көріп отырғанымыздай, қалыптасқан жағдайда Қазақстан Ресеймен қалыпты қарым-қатынасты сақтауға және сонымен бірге батыс әлемімен тіл табысуға тырысып, сақтық танытуы қажет.

Ресейге қарсы санкциялардың түйіні енді тарқай бастады, соғыс қызу жүріп жатыр, сондықтан Қазақстан барлық нәрсеге дайын болуы керек.

Фото: informburo.kz