Әдептілік еліне саяхат балабақшадағы ашық сабақтар

 Тақырыбы:  «Әдептілік еліне саяхат». (өткізген тәрбиеші)
    Мақсаты: Балаларды «Амансың ба? », «Саумысың», «Сау болыңыз», «Өтінемін» т.б. сиқырлы сөздердің мағынасы жөнініде білімдерін бекіту; баланың үлкенді сыйлау, кішіге қамқор болу, жауапкершілік сезімдерін дамыту; байланыстыра сөйлеуге үйрету; диолог құрай білу; сөйлеушіні тыңдай білу; тақпақты мәнерлеп айту.
Әдіс-тәсілдер:     ойын, көрсету, сұрақ-жауап, әңгімелесу.
Алдын-ала жүргізілетін жұмыстар: Е.Өтетілеуовтың суреті, оның өмірі, шығармасы туралы әңгіме, иллюстрациялық кітаптар қарау, қайталау, ата-аналар көмегі.
Керекті құрал: Орман декорациясы: ағаштардың бұтағы, саңырауқұлақтар, гүлдер, тақырыпқа байланысты салынған суреттер: доп, қоян, тиін, кірпі, аю, түлкі атрибуттары, аңдардың жұмсақ ойыншықтары.
Сөздік жұмыс: өтінемін, болама, ғафу етіңіз, беріңізші, көмектесіп жіберіңізші.
Қос тілділік компоненті:  аспан- небо, кешіріңіз- извините, дос- друг, әдептілік- вежливость, ұзын- длиный, қысқа- короткий. 
Ұйымдастырылған оқу іс- әрекет түрінің барысы:
    Тәрбиеші: Жапырағы жайқалған орманда аңдар өмір сүріпті. Олар: аю, түлкі, тиін ( бетперделерін кигіземін). Өздері сондай шыдамсыз, бір орында отыра алмайды екен. 
Жан-жағын шашып, саңырауқұлақтарды құлатып, гүлдерді басып, жұлып тастайды екен (балалар көріністі көрсетеді).
Бір күні орманда қызықты оқиға болыпты. Әдептілік еліне ұшып бара жатқан Сыпайылық ханшайымының қолшатыры сынып, орманға қонуға тура келіпті (Ханшайым келеді).

Ханшайым:     Менің қолшатырыма не болды, мен қайда тап болдым.   Мынау әдепсіздер орманы емес пе? Саңырауқұлақтар  жұлынған, гүлдер тапталған. Әдепсіз, тентек аңдар тұратын болды ғой. Осылай жалғаса беретін болса, онда ормандағы бүкіл өсімдік: ағаш, саңырауқұлақ, гүлдер құрып кетеді.
Балалар, сендер де бақылап отырсыңдар ма? Сіздермен танысайын.
Сәлеметсіңдер ме балалар! (балалар жауабы: «Сәлеметсіз бе, Ханшайым»).
Атың кім? (1-2 балаладан сұрайды).
Тәрбиеші: Ханшайым, балалар аттарының қандай дыбыстан басталатынын және дыбысты айыра алады.
(Балалар жауабы: Менің атым Ернар — Е дыбысынан басталады т.с.с.
Н-а-а-зерке- балалар а дыбысын айырады.
3-4 мысал келтіру, сұрау.
Ханшайым:     Балалар, мына әдепсіздіктен не істесем екен? (ойланады) Сиқырлы таяғыммен сыпайылық елінен достарымды шақырайын (кетеді).
Тәрбиеші:  Сыпайылық елінде Бақтияр деген бала болыпты. Оның достары көп екен. Бәрінен қоян мен кірпіні жақсы көреді екен. Бір күні Бақтияр далаға шықса, екеуі ренжісіп отыр екен. (Қоян мен Кірпі отырады).
Бақтияр:    Екеуіңе не болған, ренжісіп қалдыңдар ма?
Қоян : Мен кірпімен дос болмаймын. Ол әдепсіз. Мен оған сәлем, достым десем, жауап бермейді.
Кірпі:Сол сөзді жүз рет айтасың, сені кеше ғана көрдім ғой.
Бақтияр: Кірпі, оның не, қоян досым ауырып қалсын дейсің бе?
Кірпі: Жоқ, мен ауырып қалғанын қалаламаймын.
Бақтияр: Сәлеметсіз бе, деген сөз денің сау ма, ауырып қалма деген сөз емес пе?
Қоян:Сен өзің ғой, мені қыли деп мазақтай бересің.
Кірпі: Сен өзің менің атымды атамай, әй, сен деп айқайлайсың.
Бақтияр:    Ой, жайларың белгілі болды достар бір-біріңді сыйлап, құрметтеу керек.
Қоян: Кірпі, кешір досым.
Кірпі: Сен де мені кешір. Татуласайық қоян досым, екеуміз балаларға тақпақ айтып берейік.
Е.Өтетілеуов «Қос қорқақ».

Абдырап сұр Көжек                Аяғым астында
Қалтырап тұр Көжек,                Құп-құрғақ жапырақ 
«Бұл не шу, сыбдыр ?-деп,            бір адым бастым ба-
Маңайда жүр кім?-деп,                      Кетеді саудырлап,
Әлде аңшы                     Қаудырлап
Мылтығын кезеген,                Сол кезде
Не қасқыр                        Өзім де
Олжасын көздеген                Дір ете қаламын,
Әлде аю                        Лезде
Әлдене іздеген!»                          Көзімді
-Қорықпа қылиым,                      Тарс жұмып аламын-
Бұл, мен ғой-                    Қос қорқақ күрсінді
Кірпімін.                        Бір –бірін түсінді.
-Әй, осы қылығың!…
Алмайсың бір тыным
Құрттай боп,
Орманды
Көшіріп келесің
Елегізіп тұрғанда
Қорқыта бересің!-
деп Көжек
Ұрысып тастады
Кірпі де
Ақтала бастады
-Қайтейін Қылиым,
Жоқ басқа амалым
Қанше еппен жылжиын,
Бүлдіріп аламын
Тәрбиеші:    Біз де егер ренжіскен жағдай болса, «Татуласу» тақпағын айтып достасамыз.
(Балалар екі-екіден бір-біріне қарап, қолдарын шапалақтай отырып айтады)
Татуласу.
Әкел, досым қолыңды
Татуласқан орынды
Өкпелесіп не таптық
Көрсет, кәне соныңды
Баққа бірге кірейік
Қол ұстасып жүрейік
Татулықтың белгісі
Кел, қосылып күлейік.
Тәрбиеші: (Аңдарға қарап)-Міне, қараңдаршы әдептілік елінде қандай ақылды балалар тұрады. Кәне сендер орманды тәртіпке келтіріп, саңырауқұлақ, гүлдерді жинаңдар. (Аңдар жинайды).
Ойын  «Кім қандай сиқырлы сөздер біледі».
Ойын тәртібі:    Бастаушы балаға доп лақтырады, бала мыс: сәлеметсіз бе, болама, сау болыңыз, өтінемін, беріңізші т.б. сөзді айтып кері лақтырады.
Ойын «Ұзын, қысқа сөздер»
Балалар алақандарын бір-біріне тигізе отырып сөздің ұзыны, қысқасын айырады.
Мысалы: сәлем — қысқа, сәлеметсіз бе — ұзын, бер — қысқа, беріңізші – ұзын  (4-5 баладан сұрау).
Дәптермен жұмыс:Тәрбиеші тақтаға (магнитті) суретті іледі.
1 – жағдай. Анасы қызына алма сатып әкеледі. Анасы қызына түскі тамақтан соң жерсің деді. Алма сондай қызыл, дәмді еді. Қыз: Анашым, маған алма жеуге рұқсат беріңізші. Түскі тамақты тауысып ішіп қоюға уәде беремін,-деп сұрады.
Анасы қызына рұқсат берді ме?     (Рұқсат берді, себебі қызы анасына беріңізші деп сиқырлы сөзді қолданып сұрады).
Біраздан соң ағасы мектептен келіп, алманы көрді де, екі алманы жеп қойды. Қалай ойлайсыңдар, ағасы дұрыс жасады ма? Неге? Сен не істер едің?
Сергіту сәті.    Қазақша ай аттарын білесіңдер ме?
Қыс айы: желтоқсан мен                            (саусақтарын бүгеді)
Қаңтар, ақпан
Ағаштар ақ мамықтан                                 (қолдарын жоғарыдан төмен
Алқа таққан                          бұлғалайды н/е шайқалған ағаштар)
Көктем айы: сәуір мен                      (саусақ бүгу)
Наурыз, мамыр
Құстар да қайта                    (құсша қанат қағу)
Оралып келіп жатыр
Жаз айы: маусым,                саусақ бүгу
Шілде және тамыз
Таза ауа, көк майсада                кеудені кере дем алып, шығару
Дем аламыз
Күз айлары тамаша                саусақ бүгу
Қыркүйек, қазан, қараша
Сары кілем бейне бір                қолды кең жайып, жинау
Жердің беті қараса
2 – жағдай. 2 бала жасырынбақ ойнап жүрді. Бірі ағаш артына тығылмақ болып жүгіргенде құлап, аяғын жарақаттап алды. Екіншісі оған тұруына көмектесіп, былай деді: Сен жылама, үлкенсің ғой, қазір сенің аяғыңды байлап береміз т.б. жұбату сөздері.
Сұрақ: Мысалы, Арсен дұрыс жасады ма? Сен қалай ойлайсың? Неге? т.б.
Балалар бір-біріне жұбату сөздерін айтады. Мысалы, Дана қолын есікке қыстырып алды, сен қалай жұбатасың, Назерке көйлегін жыртып алды. Қалай жұбатар едің? т.с.с.
3 – жағдай.  Әже ауырып жатыр. Ернар теледидардың  даусын қатты шығарып, күліп отыр. Ернардікі дұрыс па?
Неге? т.с.с. сұрақтар қою, жауап алу.
4 —  жағдай. Орманда аю ауырып қалды. Оның көңілін сұрау үшін аң достары келді. Балалар ойыншықтарды алып, көңілін сұрайды. (Ауырып жатқан адамға жүдеп кетіпсің, өңің бұзылып кетіпті т.б. сөздерді  айтуға болмайды, оның көңілін  көтеретін  сөздер, қызықты оқиғалар т.б. айтылады. Мысалы, тез жазылып шық, салқын тиіп қалмасын, жылы жүр т.б.) 1, 2 бала әдептілік туралы тақпақ айтады.
Тәрбиеші: Балалар әдепті бала ақылды, білімді болуы керек. Білімдеріңді көрейік деп ойын ұсынады.
   1-ойын «Не қалай дыбыстайды».
Түрлі-түсті жануарлардың суреттері ілінген. 
Мысалы: аққу сұңқылдайды, тышқан шықылдайды, жылқы кісінейді,қой маңырайды, сиыр мөңірейді т.б
2 — ойын «Бала не істеді?»
Мақсаты: Суретке қарай отырып не істеді етістігіне жауап беру; сөйлем құрап айта білу; жүгірді, секірді, отырды т.б. сөздік қорын жинақтау.
Барысы:     Іс-әрекеттегі балалардың суреттері ілінген. Не істеді сұрағына жауап беру.
3 — ойын. «Сөйлемді аяқта».
Мысалы:  Аю күзде ұйықтайды, ал көктемде …….   оянады.
Жүргізушілер қызыл түске тоқтайды, жасыл түске … жүреді.
Біз баспалдақпен түсеміз, содан соң …… мінеміз.
Ажырасқанда адамдар қоштасады, кездескенде ….. амандасады.
Кешке күн батады, ал тәңертең ….. атады т.б.
Е.Өтетілеуовтың «Бай-бай, Пай-пай» тақпағын мәнерлеп айту.
Сұрақ:     Сен қандай бала болғың келеді. (Ақылды, әдепті, таза …)        
Пай! Пай!
                                                                                  Тап- таза  
Бұл бала                                                                   Ақ қаздай,                                                                                         Қай бала?                                                                 Мұнтаздай
Пай! Пай!                                                                 Пай! Пай!
Қарашы                                                                    Жарайсың,
Үстіне,                                                            Балақай!
Өзіне.                                                                       Дейміз біз
Бір кіршік                                                                Мадақтай:
Түсті ме                                                                    Пай! Пай! Пай!
Көзіңе?                                                                      
Пай! Пай!
Тап- таза
Бай! Бай!

Бұл бала                                                                     Киімі 
Қай бала?                                                                   Кір, сатпақ.
Қарашы үстіне                                                          Осы ғой   
Өзіне,                                                                         Нақ салақ!          
Түсті не, көзіңе?                                                        Өңірі            
Бет-аузың                                                                   Жыртылған, 
Кір айғыз                                                                    Балағы 
Бес батпан.                                                                 Қырқылған- 
Мойыны –                                                                   Нас еді  
Күс қатқан                                                                  Бұл қандай?
Тырнағы                                                                      Бай! Бай! 
Сояудай                                                                      Ұят-ай! 
Бай-бай.                                                                      Балақай!- 
Аяқ-қол                                                                       Дейміз біз
Жарылған,                                                                  Мазақтай:
Батпаққа                                                                      Көрінбе 
Малынған.                                                                   Ешкімнің
Бай! Бай!                                                                      Көзіне,
Киімі                                                                            Жүрме енді 
Кір, сатпақ.                              Сен бұлай   
Осы ғой                                                                        Бай-бай!  
Нақ салақ                                                                            
Тап-таза                                                                               
Қорытынды. Бүгін сабаққа кім жақсы қатысты? Кім белсенді болды? Неге? Неге олай ойлайсың?

Рахмет ретінде астында тұрған жарнамалардың біреуін басуды сұраймын!