МАЗМҰНЫ:

Кіріспе

1 . Кәсіпорын, салық, бюджет ұғымдарының мазмұны мен мәні

1.1 Кәсіпорын ұғымына  жалпы түсініктеме

1.2Салықтардың пайда болуы және түсінігі

1.3 Бюджет ұғымыны жалпы түсінік

2. Кәсіпорынның арнайы бюджетке төлейтін салығы

2.1 Кәсіпкерге белгіленген салық салу тәртібі

2.2.Бюджетпен есеп-айрысудың  нысандары

2.3. Кәсіпорын иелерінің бюджетпен есеп айырысудағы  негізгі нысаны-салық режимі

3. Кәсіпкерлік қызметтің салықты жөнге салу механизмін толық жетілдіру бағыттары

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

К І Р І С П Е

Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да  он бес жылдан асты. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген өзгерістер енгізілді. Қазақстан Республикасы конституциясының 35 бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады» деп атап көрсетілген.

Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін қаржыландырудың негізгі қайнар көзі болып табылады.

Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.

Бюджет-ұдайы өндірісті іске асырудың құралы мен маңызды алғы шарты. Оның көмегімен әлеуметтәк бағдарламаларды өткізуге,қоршаған ортаның қорғауын қамтамассыз ету,ғылыми-техникалық прогресті ынталандыру,қорғану қабілеттілігін қолдау,басқа да мемлкеттік істерді іске асыруға жағдайлар жасалынады. Сәйкесінше, шаруашылық механизімді қалыптастыру бюджеттік басқарудың тиімді жүйесінсіз қалыптастыру мүмкін емес. Нарықпен, корпорациямен және мемлекетпен басқарылатын экономикаға көшу мемлекеттік бюджетті,кәсіпорындар мен салалардың қаржыларын, аймақты жіне жергілікті деңгейдегі, бюджеттен тыс қорлардың қаржылық қатынастарының жаңа буынын дамыту тереңдетілген қайта құрылысты қажет етеді.

Бюджеттерге және салықтарға байланысты бюджеттің жаңа түрі мемлекеттің

қоғам мүшелеріне, салық төлеушілерге ұсынылатын қоғамдық игіліктер категориясының негізінде құрылады. Бұл бағыт негізгі өмірдегі бюджетке, оның қызметтеріне нарықтық көзқараспен қарайды. Мемлекет бюджетті ерекше игіліктерді, қоғамдық өнімдерді, ұстауға мүмкіндік болуы үшін құрайды.

Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналатын болса, ал салық салу салықтың түрлері бойынша енгізу, бекіту, есептеу және төлеу тәртібіндегі мемлекеттің жалпы ережелерін қарастырады. Мемлекеттің тиімді салық салу үрдісін жүзеге асыру үшін бірнеше принциптері бар.

Бұл жұмыстың негізгі мақсаты бұл –арнайы бюджетке төленетін кәсіпорын салығының  экономикалық мәні мен мазмұнын ашу, есептеу тәртібін анықтау.  Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселелерді қарастыру қажет деп шештім:

• Салықтардың пайда болуы мен экономикалық мәнін анықтау;
• Салық элементтері мен есептеу әдістерін көрсету;
• Кіші және орта бизнес субъектілері болып табылатын заңды тұлғалардың табыстарына салық салудың арнайы режимдерін қарастыру;

1 . Кәсіпорын, салық, бюджет ұғымдарының мазмұны мен мәні

1.1 Кәсіпорын ұғымына  жалпы түсініктеме

Қазіргі жағдайда капитализімге ауысу жолында қоғамдық меншікті жекелендіру арқылы ірі кәсіпорындарды таратып ұсақ және орта мөлшердегі кәсіпорындар құрылып жатыр. Ол дұрыс деп айту қиын. Дегенмен осы бағытта ірі кәсіпорындар жойылды .Ендігі мәселе осы шағын кәсіпорындардың кәсіпкерлік ісі туралы . Халық шаруашылығы барлық салаларында шағын кәсіпорындардын болуы дүниежүзінің  практикада экономикалық тиімді ісі болып табылады .

Қазіргі замандағы экономикадағы ірі монополистік шаруашылыққа тығыз байланысты.Орта және шағын деңгейдегі кәсіпорындар ара салмақтарының өзара байланысы, көптеген факторлармен байланысты. Шынында ірі фирмаларда зор материалдық, финанстық, еңбек ресурстары және маманданған кадорлар бар . Олар жоғары дәрежеде ғылыми – техникалық жаңа әдістер қолдана алды. Ал, екінші жағынан, соңғы уақытта шағын және орта дәрежелі кәсіпкерлік істер орын алады .Ол әсіресе күрделі қаражатты және қызметкерлер  кооперациясын көп талап етпейтін, жұмыс салаларында пайда болады .Шағын және орта кәсіпорындар, әсіресе ғылыми жұмысты көп талап етпейтін салаларда және тұтыну тауарларын шығару салаларында болды.

Кәсіпорын экономикалық қызмет көрсететін заңды категория, олар халыққа қажетті тауар өндірумен айналысады.

Дүниежүзілік практикада  кәсіпорындардың әр қилы ұйымдық және құқықтық формалары пайдаланылады, оны елдің ұлттық заң шығарушы органдары анықтайды. Соның негізінде  оларға заңды статус беріледі. Осы мүмкіндігіне орай міндеттемелеріне сәйкес жауапкершіліктері  болады. Кәсіпорындар азаматтық процестерде, сотта, шаруашылық сатысында және аралық сотта өз мүдделерін қорғайды. Қазақстанда қолданылып жүрген заңдарға сәйкес кәсіпорындардың мынадай ұйымдық, құқылық, формалары бар:

• мемлекеттік кәсіпорын
• серіктестік

Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың 90 пайызы ЖШС болып отыр. Мемлекеттік кәсіпорын құқылы статусы әртүрлі. Олардың жағдайын анықтан реттейтін заң актілері жоқ. Іс жүзінде әрбір кәсіпорын мемлекетпен рынок арасындағы финанс мүмкіндік қатынастарын реттейтін арнайы қорларға сәйкес ұйымдастырады. Жеке кәсіпорын. Бұл топқа заңды шаруашылық дербестігі жоқ кәсіпорындар кіреді. Олар мемлекеттік әкімшілік жүйесіне енеді. Тікелей немесе құрылымдық тұрғыдан бір министрлікке, ведомостыларға не жергілікті басқару органдарына бағынады. Олар пайдадан табыс төлемейді.

Кәсіпкерлік сфераның қандайында болмасын, кәсіпкер капитал жұмсап өзіне тезірек пайда табуы мақсат нтіп қояды. Ол үнемі пайда табуын көздейді. Бұл үшін ол өндірісті үзбей, жалғастыра жүргізуі керек, яғни ұдайы өндіріс болуы қажет.     Басқа кәсіпкерлермен бәсекеде уақыт ұтқан алдымен жеңіске жететін болғандықтан, капиталдың қызмет ететін уақыт мерзімін сипаттайтын көрсеткіштер ең маңызды экономикалық көрсеткіштерге жатады

Бәсекеге қабілетті өнім кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз етеді, ал мұның өзі экономиканың жалпы дамуына оң әсерін тигізеді.  Кейбір өндірушілер үшін өнім сапасы жеке мәселе ғана емес. Ол біртіндеп халықтың өмірінің жалпыұлттық сапа мәселесіне айналып келеді. Мұны сапа саласында жетекші болып табылатын соғыстан кейінгі уақытта Жапония экономикасының даму мысалында көруге болады.

1.2Салықтардың пайда болуы және түсінігі

Салықтар – тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға қаражаттың қажет болуынан пайда болды.

Салықтың экономикалық мәні – шаруашылық субъектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір бөлігі болып табылатындығында. Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің белгілі мөлшерін нақтылы жарна ретінде алып қалады. Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырады.

Салықтар тауар – ақша қатынастарынан тыс қолданылады. Натуралды салықтардың мөлшері мен түрі нақты жергілікті жағдайларға бағынған. Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әртүрлі анықтама мен түсініктеме берілген. Мәселен, Салық Кодексінде «Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар» деп атап көрсетілген.

Салық – заңды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге асырылатын бюджетке төленетін міндетті төлем.

Салық – белгілі бір объектілерден төленетін төлем.

Салық дегеніміз – белгілі бір мерзімде және белгілі бір көлемде алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер.

Қорыта айтқанда, барлық анықтамалар бір негізгі құраушы жүйе екендігін байқауға болады. салықтарды басқа да төлемдерден ажыратуымыз керек. Себебі, салық белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді. Сонымен қатар, салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі – бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті салмағы 70 пайызын құрайды.

Салықты материалдық тұрғыдан алғанда  — бұл, салық төлеушінің белгілі бір мерзімде және белгіленген тәртіпте мемлекетке беретін белгілі бір ақша сомасы болып табылады. Салықтың материалдық белгісі – салық төлеуші белгілі бір соманы мемлекетке міндетті түрде беруі болып келеді.   Сатериалдық салықтық қатынастар – ақшалай қатынастар, өйткені ол ақша қаржыларының салық төлеушіден мемлекеттік ақша қорларына жылжуы дегенді білдіреді.

Экономикалық категория тұрғысынан қарағанда салық – салық төлеушілерден мемлекетке қарай белгілі бір мөлшерде, белгілі бір мерзімде және белгіленген тәртіпте бір бағыттағы ақшаның қозғалысы болып саналады.  Ал, құқықтық тұрғыдан қарайтын болсақ, бұл мемлекеттік бекітілім, яғни тұлғалардың мемлекетке белгілі бір ақша сомасын беруін көздейтін міндеттеме.  Салық құқығы – мемлекеттің салықтық әрекеті үрдісінде пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Салық материалдық тұрғыда белгілі бір ақша сомасын немесе салық төлеушілердің мемлекетке бекітуі тиіс белгілі бір заттардың санын білдіреді. Сонымен салықтардың мазмұны мынадай:

• Материалдық категория жағынан – бұл белгілі бір ақша сомасы балса;
• Экономикалық категория ретінде – бұл мемлекеттің табысы;
• Заңдық категория жағынан, бұл заң жүзінде белгіленген міндеттеме болып табылады;

Қорыта келгенде, салықтар көптеген елдерде әртүрлі аталғанымен, кейде оларға салық салу және алыну жолдары ұқсас болып келеді. Салық төлеуші ретінде салық төлеу жауапкершілігі жүктелген заңды және жеке тұлғалар танылса, ал салық салу объектілері болып салық төлеушінің есепті кезеңде алған табыстары, тауарлары, мүліктері, көлік құралдары, пайдасы және тағы басқалар табылады. Салық ақшалай және заттай түрде әділеттілік, теңдік және тұрақтылық тәрізді салық салу принциптері негізінде құрылған салық ставкаларын қолдану арқылы алынады. Салық ставкалары тұрақты немес пайыз түрінде тағайындалады. Пайыздық ставкалар үйлесімді, үдемелі және кемімелі болып бөлінеді. Ал салық жеңілдіктері сол мемлекеттің қазыналық саясаттың бағыттары мен бағдарламаларын ескере отырып жүзеге асырылады.

1.3 Бюджет ұғымыны жалпы түсінік

Кез-келген дамыған қоғамның экономикалық құрылымының қалыптасуымен дамуында үкіметпен таңдалған экономикалық саясат шегінде іске асырылатын мемлекеттік реттеу аныктаушы,жетекші роль атқарады. Мемлекетке экономикалық және әлеуметтік реттеуді іске асыруға мүмкіндік беретін механизмдердің бірі,қаржылық механизм-мемлекеттік бюджеттің маңызды звеносы болып табылатын,қоғамның қаржылық жүйесі. Қаржылық жүйе арқылы мемлекет орталықтанған және орталықтанбаған ақша қорының қалыптасуына әсер ете отырып,мемлекетке тиесілі қызметтерді орындау мүмкіндіктерін қамтамассыз етеді. Әлеуметтік-экономикалық процестерді мемлекеттік реттеу жүйесінің негізін табыстарды қайта құру болып табылады.

Мемлекеттік ресурстарды мобилизациялау және шығындаудың негізгі құралы бола отырып,мемлекеттік бюджет саяси үкіметке эконамикаға әсер етуге,оның құрылымдық қайта құрылысын қаржыландыруға,экономикаға әсер етуге,оның құрылымдық қайта құрылысын қаржыландыруға,экономиканың ерекше секторының дамуын ынталандыруға нақты мүмкіндік береді.

Бюджет-ұдайы өндірісті іске асырудың құралы мен маңызды алғы шарты. Оның көмегімен әлеуметтәк бағдарламаларды өткізуге,қоршаған ортаның қорғауын қамтамассыз ету,ғылыми-техникалық прогресті ынталандыру,қорғану қабілеттілігін қолдау,басқа да мемлкеттік істерді іске асыруға жағдайлар жасалынады. Сәйкесінше, шаруашылық механизімді қалыптастыру бюджеттік басқарудың тиімді жүйесінсіз қалыптастыру мүмкін емес. Нарықпен, корпорациямен және мемлекетпен басқарылатын экономикаға көшу мемлекеттік бюджетті,кәсіпорындар мен салалардың қаржыларын, аймақты жіне жергілікті деңгейдегі, бюджеттен тыс қорлардың қаржылық қатынастарының жаңа буынын дамыту тереңдетілген қайта құрылысты қажет етеді.

Бюджеттерге және салықтарға байланысты бюджеттің жаңа түрі мемлекеттің

қоғам мүшелеріне, салық төлеушілерге ұсынылатын қоғамдық игіліктер категориясының негізінде құрылады. Бұл бағыт негізгі өмірдегі бюджетке, оның қызметтеріне нарықтық көзқараспен қарайды. Мемлекет бюджетті ерекше игіліктерді, қоғамдық өнімдерді, ұстауға мүмкіндік болуы үшін құрайды. Қазақстанның қазіргі экономикалық дағдарыстан шығу жолын іздеу қоғамның қаржылық жүйесінің жаңаруын қажет етеді. Дағдарыстан шығу жолының құрамдыс бөлігі Қазақстан Республикасының 24.02.1996 жылы «Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі туралы» заңын қабылдауы болды. Бұл заң Қазақстан Республикасының бюджеттік процесс және бюджеттік жүйенің қалыптасуының құқықтық негіздерін және бюджеттік заңдылықтың негізгі принциптерін қалыптастырады. Осыған байланысты бюджеттік жүйені, бюджеттік процесті, бюджеттік механизмнің қалыптасуының теориялық және заңдылық негіздері жан-жақты қарастырылады.

2. Кәсіпорынның арнайы бюджетке төлейтін салығы

2.1 Кәсіпкерге белгіленген салық салу тәртібі

Экономистердіңі зерттеулері бойынша, сонымен қатар кәсіпкерлердің пікірін сұрау, аз кәсіпкерлік сферасында жұмыс істеушілер арқылы қорытынды жасауға рұқсат етеді, оның негізгі факторы біреу ғана, аз және орта кәсіпкерлік өндіріс істерінің дамуын тежейтін, жоғары дәрежеде салық салу болып табылады.

Салық кодексінің сөзсіз артықшылығы, оның авторына практикалық түзу әрекет құжаттарыніске асыру недәуір мөлшерде сәтті түскен, нормативті актілердің және басқа құжаттарды тағы қосымша нақтылаушы немесе заңды анықталған қандай болмасын шығарулар қажеттілігі – заңға сүйенген.

Бірақ, барлық төтенше маңыздыларға қарамастан оның адмагершілігі маңызды, біздің пікіріміз және салықтық заң шығарулар бойынша , аз және шешілмеген парасатты проблемалар көп емес.

Осылардың ішінде сөзсіз айтылатын,  мөлшерді тұжырамдап келгенде атап айтқанда: бүгін еңбек ақы төлеу қорына 50 % — салық салынады, 20 % — жеке кіріс  салығына, 20 % — әлеуметтік салыққа, міндетті түрде 10 % — зейнетақылық жинақ қорларға  бөлінеді.

Бірақ мыналар өзіне меншікті заңгерлік салықтың барлығы 20 %  (әлеуметтік салықты) құрастырады, мінез – құлық және төлеу қорларын алып тастау  экономикалық зардаптарды (яғни, заң бойынша) ал, барлық қалғандары (40 %) міндеттілердің негативтік ықпалын жасау, тұрмыс жағдайдағы физикалық беттердің кіріскен ісінде жұмыс істеушілердің, дәл осылай және оның экономикаға еңбек ақы төлеу қорының төлемі көрсетіледі.                     Демек, біздің пікіріміз бойынша ойлану немесе төмендеу туралы жеке кіріс салық бойынша көп ұтыстар керек, емдеуге және білім алуға АҚШ – та да, Канада да (бір адамның мөлшеріндей МРП төленуі тиіс)  шығын салық салынатын табысынан шегерілуі.

Физикалық беттердің салық салынатын табысы арқылы жүреді – салушылардың немесе пәтер – үй сатып алушылардың олардың жазбаша арыздарымен салық органдарын немесе жұмыс орнымен басты бағытталған өзіне меншікті құралдардан, өзіне меншікті құралдан өзіне тән күнтізбенің жыл ішінде есеп беруі шарт.

Сонымен қатар бір проблеиа бар. Біркелкілік принцип және салық ауыртпалық таратуында әділеттіліктер сияқты қалпына келтіру салық жеңілдіктері және ғылыми әдебиетіне мүмкін болған қысқартуға жиі ұстаныс жасау.

Бекітілу бойынша жеңілдіктер біздің салық жүйемізді жеп қоятын сияқты және олардың жоюы қаражаттық табыстардың үлкендігіне рұқсат етеді , ал келесіде салық төлен деп қалады. Бірақ не үшін ұмытылады, практика жүзінде барлық елдермен нарық инфрожүйесі дамыған салық жеңілдіктері қолданылады, мысалы, ынталандыруға арналған өндіріс жаңартулары , ғылыми – техникалық алға басудың жылдамдылығы.

Салық елдердің қатар жүйелерінде жеке фирмалардың шығындарын іздеуді, ғылыми – техникалық және тәжірибелі – конструкторлық зеттеудің, қызметші бағаланған деңгейі жоғарылауына және жұмыстарға өндіріс экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етуімен оның шығындарына толық қосылады, айта келгенде, салық салынатын табыс мөлшері төмендетіледі.

Позиция ойластырылды,өйткені салық жеңілдіктердің жоюлуы  саясатшылар арқылы білеміз, біздің көзқарасымызда аса бір жақты фискальды қазақстандық салық жүйеге қосып беру маңызды реттеуші және ынталандырушы функциялардың, мүмкіншіліктер ұлттық экономика басты бағыттарына тиісті салық жеңілдіктермен және преференцияны көрсетіп оның айыруы, өкінішке орай сондай жеңілдіктердің жоюлуы және преференцияны 1999 жылы жеңіл, тоқыма, химиялық және өнеркәсіп басқа бұтақ қатарының алдын ала ескерілгендердің кіріскен істеріне айналды.

Талданған салық түрлері барлық тобы осы жұмыс алдында, аз кәсіпкерлік кіріскен ісі бүгінгі күне қаражатын төлейді: кіріс салық, НДС, мүлікке салық, заң шығару мен транспорттық, жер алаңы және  басқа алдын ала ескерілген төлемдері міндетті.

Практикадан алынған барлық олардың табыстары төленеді, және олардың дамуына арналған ауыр қаражаттық қиыншылық жасайды, не ұлғайтылады және әсерлі несие механизмі жоқ болуымен аз кәсіпкерлік даму сүйеулері  нарық инфрожүйесінің дамуы.

Республикада қаражаттық институттердің сондай түрлері іс істейді, лизингті сияқты қызмет ету жүйе, франчайзингі, экономика тап осы секторы дамуына арналған айқын шарттарды жасай алуы.

Назар аудару өзіне назар аударылған және істер аралық санда көрсетілген ерекшелік бір жағынан жұмыс істеуге кіріскен , ал басқа жұмыс істейтін істердің сан практикалық тұрақтылығы көрсетілген.Сонымен қатар жұмыс жасауды парасатпен қиындық барысы туралы қызмет мына сферада куәландырылады . Демек, басқа шарттарды жасауға уақыт келді, жақсы жағдайға жетпек үшін және сау фундамент салу өте қажет.

Арнайы салық режимін немесе салық салудың жалпы белгілеген тәртібін таңдауды кәсіпкер ерікті негізде жүргізеді. Бұл ретте, бюджетпен есеп айырысудың бір нысанын ғана таңдауға құқылы.

Арнайы салық режимі негізінде кәсіпкерлік қызметі нысанының көптеген түрлерін ескеріп, бюджетпен есеп айырысудың үш тәсілі ұсынылады. Егер кәсіпкерлік қызметі мезеттік сипатта болса, бір жолғы талон негізінде. Егер кәсіпкерде шағын кіріс болса және жеке кәсіпкер нысанында өз қызметін жүзеге асырса, онда ол патент негізінде бюджетпен есеп айырысуға құқылы. Жалдамалы еңбекті тартумен бірге іртүрлі жоспарлы қызметі бар кәсіпкер үшін оңтайлытылған декларация негізінде бюджетпен есеп айырысудың үшіншісі ұсынылады.

Бюджетпен есеп айырысудың аталған нысандары  шектерінде салық салудың мұндай тетігі кәсіпкерлік қызметі дамуының әртүрлі деңгейін ескеруге мүмкіндік береді. Бұдан басқа салық сауаттылығы дағдысын кәсіпкерге біртіндеп енгізеді.

2.2.Бюджетпен есеп-айрысудың  нысандары

Енді салық Кодексінде қарастырылған арнайы салық режимдерінің нысандарына жеке – жеке тоқталып өтейік. Біріншіден қарастыратынымыз – бұл бір жолғы талон негізінде арнайы салық режимі.

Бір жолғы талондар – қызметі мезеттік, тұрақты емес сипаттағы жеке тұлғалар үшін көзделген.

Келесі қызмет түрлерімен айналысатын жеке тұлғалар бір жолғы талон негізінде бюджетпен есеп айырыса алады:

1. Төмендегілерді өткізетін (стационарлық мекемелерде жүзеге асырылатын қызметтерді қоспағанда):
   • Газет және журналдар;
   • Тұқымдар мен отырғызылатын материалдар;
   • Бақша дақылдары;
   • Үй маңындағы аумақта өсірілген тірі гүлдер;
   • Ауыл шаруашылығы бақ шаруашылығы, бау-бақша және саяжай учаскілерінің өнімдері;
2. Көлік Тасымалдау қызметтері бойынша :

• Таяу шетелден;
• Алыс шетелден;

Мысалы, белгілі бір тұлға бір жолғы талон негізінде газеттер мен журналдарды өткізумен айналысады. Бұл ретте, бір жыл ішінде олар жалпы алғанда 80 күнге бір жолғы талондарды сатып алады. Осындай жолмен онда енді он күнге жыл соңына дейін бір жолғы талон бойынша жұмыс істеуге мүмкіндік бар.

Бір жолғы талондар қатаң есептік бланктары ьолып табылады. Бұндай бланк екі бөлімнен тұрады: біріншісі – бір жолғы талон түбіртегі, екіншісі – бір жолғы талонның өзі. Бір жолғы талондар қолдану мерзіміне байланысты түстері арқылы ажыратылады, бір күнге, үш күнге, жеті күнге, бір айға бар болады. Олар салық төлеушілерге қызметті бастамай тұрып беріледі. Осы мақсатта салық төлеуші өкілетті орган жұмыскеріне салық төлеуші куәлігін ұсынады.

Салық төлеуші бір жолғы талонды бір күнге де, бірнеше күнге де, бірақ бір айдан астам емес мерзімге алуға құқылы. Бұл ретте, бір жолғы талон құны қызметті жүзеге асыру күндерінің санына көбейтіледі.

Мысалы, бір күнге газеттер мен журналдарды сату бойынша қызметтің түрлерімен айналысуға бір жолғы талон құны 40 теңге құрайды. Алты күн ішінде күн сайын қызметтің осы түрімен айналысуды болжайтын тұлғаға бір жолғы талон 240 теңгедегі соманы төлеу кезінде осы кезеңге беріледі.

Салық кодексіне сәйкес нарықта тауарлар мен қызметтерді өткізумен айналысатын (киоск, стационарлы мекемелерді қоспағанда) салық төлеушілер, тек қана ранайы салық режимінің бір жолғы талон негізіндегінысаны негізінде бюджетпен есеп айырысуға міндетті. Аталып отырған салық төлеушілердің белгілі бір қызмет түрлерімен айналысатын жеке тұлғалардан ерекшелігі, бұларда ерікті таңдау құқығы жоқ.

Нарықтағы өткізумен айналысатын жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметпен айналысу күні жылына 90 күннен асса, олар салық органында жеке кәсіпкерлер ретінде тіркелуі қажет. Жеке кәсіпкер мәртебесін алғаннан кейін, осы тұлғалар бюджетпен есеп айырысуды бір жолғы талон негізінде жүзеге асыруды жалғастырады.

Бизнесі тұрақты сипат алатын жеке кәсіпкерлер үшін бюджетпен есеп айырысудың патенттік нысаны көзделген. Оны жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын және жылына екі миллион теңгеден астам емес кіріс алатын жеке кәсіпкерлік нысандағы қызметін жүзеге асырушы жеке кәсіпкерлер пайдалана алады. Есеп айырысудың мұндай нысаны шағын айналымы бар жаңа бастаған кәсіпкерлер үшін ыңғайлы.

Патент алу үшін кәсіпкерге қызметті жүзеге асыру орны бойынша салық органында болжанатын кірісті көрсете отырып, келесі құжаттарды табыс ету керек:

• Патент алуға өтініш 912.00 нысаны.

912.00 нысанын толтыру тәртібі 2004 жылы 8 желтоқсанда шыққан 625 Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің бұйрығымен бекітілген.

• Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік;
• Бюджетке патент құны, жинақтық зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы алымдарын және әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына әлеуметтік алымдарды төлегенін растайтын құжаттар;
• Қызметтің лицензияланатын түрін жүзеге асыру кезінде лицензияны беру қажет.

Осы айтылып кеткен құжаттарды толтырғанда кейін салық органдары кәсіпкерге патентті ұсынады. Патенттер бойынша салықтар сомасы салық төлеушінің көрсетілген болжанатын кірісінен 3% мөлшерінде белгіленген. Басқаша айтқанда, салықтарды кәсіпкер өзі болжайтын кіріске біртұтас мөлшерлемені қолдану жолымен (3%) қандай – да бір есеп айырысуды жүзеге асырусыз есептелмейді. Алынған сома жеке табыс салығы мен әлеуметтік салықтар түрінде тең үлестермен бюджетке кәсіпкер төлеуі тиіс патент құны болып табылады. Салық міндеттемелерін айқындаудың мұндай тетігі кәсіпкер үшін қиындық тудырмайды.

Патент негізінде есеп айырысуды жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер (акциздік өнімдерді шығаратындардын басқа) фискалдық жады бар бақылау – касса машиналарын қолданудан босатылады.

Салық Кодексінде нақты алынған кіріске байланысты ұлғаю жағына да, кему жағына да, патент құнын қайта есептеуді жүргізуге мүмкіндік беретін норма қарастырылған. Көрсетілген кірістен нақты кірістің асуы кезінде салық төлеушіге асу сомасын 5 жұмыс күні ішінде көрсетуі қажет және осы сомадан салықтарды төлеуді жүргізуі қажет.

Егер патентті алу кезінде көрсетілген кірістен нақты кіріс төмен болған жағдайда, онда артық төленген соманы қайтару салық органы жүргізген хронометраждық зерттеу өткізуден кейін салық төлеушінің өтініші негізінде жүргізіледі. Патентті жеке кәсіпкердің ниеті бойынша салық органы бір айға да, бірнеше айға да, бір күнтізбелік жыл шегінде беруі мүмкін.

Сондай – ақ, осы режимденорма енгізілгенше салық төлеуші назар аударуы қажет. Соған сәйкес кәсіпкерлік қызметін уақытша тоқтату жағдайында патент негізіндегі бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын кәсіпкерге кәсіпкерлік қызметін уақытша тоқтата тұру туралы өтініш қызметті жүзеге асыру орны бойынша салық органына беру қажет.

Мұндай өтініш жоқ болған жағдайда салық органына салық төлеуші бюджетпен есеп айырысуды жалпы белгіленген тәртіпте  жүргізіледі деп санауға құқық беріледі. Жеке кәсіпкерге қызметін жүзеге асыру үшін жалдамалы қызметкерлерді тарту кезінде немесе кірісінің екі миллион теңгеден асуы кезінде оңайлатылған декларация негізінде арнайы салық  режимі немесе салық салудың жалпы белгіленген тәртібіне көшу қажет.

2.3. Кәсіпорын иелерінің бюджетпен есеп айырысудағы  негізгі нысаны-салық режимі

Кәсіпкерлер үшін бюджетпен есеп айырысудың негізгі нысаны оңайлатылған декларация негізіндегі арнайы салық режимі болып табылады. Бұл нысан жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланатын кәсіпкерлерге арналған.

Салық төлеушіге салық салудың осы режиміне көшу үшін тоқсан басталғанға дейін 2001 жылға 16 қарашада №1554 Қазақстан Республикасының мемлекеттік кіріс Министрлігінің бұйрығымен бекітілген нысандағы өтінішті қызметті жүзеге асыру орны бойынша, салық органына тапсыру қажет. Өтініш 910.00 нысанын, бланкісін салық төлеуші салық комитеттерінде алады.

Осы режим мыналармен ерекшеленеді:

• Салық міндеттемелерін есептеу нақты алынған кіріс бойынша тоқсанның аяқталуы негізінде жүргізіледі;
• Оңайлатылған декларация негізінде есептелетін салықтар шығыстары есептеусіз бірыңғай мөлшерлеме бойынша есептеледі.

Ставкалар бойынша салықтар сомасын айқындаудан кейін салықтар сомасынан 1,5% мөлшерінде жұмыс істейтін қызметкерлердің санына байланысты кему жағына есептелген соманы түзетужүргізіледі. Бұл түзету, егер тоқсан қорытындысы бойынша жалдамалы қызметкерлердің орташа еңбекақысыкелесідей болса қолданылады:

• Жеке кәсіпкерлерде Қазақстан Республикасының заңдарымен бекітілген екі еселенген айлық минималды еңбекақы мөлшерінен кем емес;
• Заңды тұлғаларда – 2,5 еселенген минималды еңбекақы мөлшері.

Салықтың есептелген сомасының ¹/₂  бәлігі корпоративті табыс салығы ретінде, қалған ¹/₂  бөлігі әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына әлеуметтік аударым сомасын алып тастау есебімен әлеуметтік салық ретінде төленеді.

Жұмыс істейтін қызметкерлердің санына байланысты салықтарды түзету бойынша Салық Кодексінде көзделген норма қызметті жүзеге асыру үшін тартылатын қызметкерлердің жалпы санынан және кірістерді жсриялаудағы кәсіпкерлердің қызығушылығына бағытталған, өйткені шағын бизнес субъектілерінің иелігінде қалатын сома қызметкерлерінің саны мен кірістерінің ұлғаюына байланысты жоғарлайды.

Салықты төлеу мен есептеудің жалпы бекітілген тәртібіне көшкенде арнайы салық режиміне қайтадан ауысу, жалпы бекітілген тәртіпті екі жыл қолдану мерзімі өткеннен кейін ғана мүмкін.

Оңайтылған декларация келесі түрде табыс етілуі мүмкін:

• Келу тәртібімен;
• Пошта бойынша хабарлама жасалған тапсырыс хатымен;
• Электронды түрде.

2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап Салық кодексіне өзгеріс енгізілуіне байланыстысалық режимінің аталмыш нормалары едәуір өзгерістерге ұшырады. Қосымшалар үш жағдайға қатысты болды: кірістің мөлшері,құрамның критерилері және салық ставкалары.

Қазіргі уақытта ыңғайланған декларацияны 25 адамға дейін (2005 жылы – 15 адам) жұмысшысы бар жеке кәсіпкерлер, 50 адаға дейін (2005 жылы – 25 адам) жұмысшысы бар заңды тұлғалар пайдалана алады. Сонымен бірге ыңғайланған декларациянегізінде салық режимін пайдаланушы субъектілерінің кірісінің  деңгейі былайша ұлғайтылады:жеке кәсіпкерлер үшін 4,5 ондықтан 10 млн теңгеге дейін, заңдытұлғалар үшін 9-дан 25 млн теңгеге дейін  салық кезеңінде (тоқсанында). «Ыңғайлау» саласында өзгерістер мен қосымшалардың нәтижесінде кәсіпкерлік субъектілерін жаңадан құру және қазіргілердің дамытуға ықпал ететін мүмкіндігі кеңейеді.Ыңғайланған декларацияны пайдаланған кезде кәсіпкерлер салықтарды өзбетінше есептеп, тиісті салық ставкаларын қолданады.

Салық салмағы едәуір жеңілдетіліп, бір деңгейде жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғаларға қатысты болды. 2005 жылы салық ставкалары едәуір жоғары болды: жеке кәсіпкерлер үшін 3-тен 7 пайызға дейін, заңды тұлғалар үшін 4-тен 9 пайызға дейін кіріс деңгейіне қатысты өзгеріп отырды.

Мысалы, егер кәсіпкердің кірісі тоқсан ішінде 2,5 млн теңге болса, онда 2006 жылғы 1 қаңтардағы ставкаға сәйкес 75 мың теңге (2500 мың х 3%) болды. Салыстыру үшін: 2005 жылғы аталмыш кірістің салығы 85 мың теңге болған еді (60 мың+500 мың х 5%).

Егер заңды тұлғаның тоқсандағы кірісі 8 млн теңге болса, онда салық 290 мың теңге болады (90 мың теңге+5000 мың х 4 пайыз), бұл өткен жылғы ставканы пайдаланып төлеген салық сомасынан 190 мың теңгеге аз.

Ыңғайланған декларация негiзiнде арнаулы салықтық режим қолдану үшiн жаңа құрылған жеке кәсiпкер салық есебiнде тұрған күннен бастап өтiнiш жазады, ал заңды тұлға өзiнiң мемлекеттiк тіркеуден өткеннен кейiн 10 жұмыс күнiнiң iшiнде өтiнiш бередi.

Кipic мөлшерiнiң және жалдамалы жұмысшылардың санына байланысты бұрын жалпы белгiленген салық салу режимiнде жұмыс істеген салық төлеушілер 2006 жылғы 1 қаңтарда белгіленген осы жағдайға сәйкес келетін болса, онда ыңғайланған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолдануға құқылы. Бұл үшін тоқсан басталғанша өзі қызмет ететін жердегі салық комитетіне өтініш беруі керек.

Осылайша, ыңғайланған декларация аясында арнаулы салық режимiн пайдалану бiрсыпыра кәсiпкерлерге қолдануға ықпал етедi. Осы салық режимiн қолдану саласының кеңеюi шағын және орта кәсiпкерлiктi дамытуға басымдық беруге тиiс.

Жалпы алғанда шағын және орта бизнес үшін салық салуды жетiлдiру әлi тоқталған жоқ. Мұны Қазақстан Республикасының Президентiнiң халыққа Жолдауында 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап шағын бизнес субъектiлерi үшiн салық салудың бiрегей cтавксының төмендетіліп, басқадай салық заңдарына өзгерістер жасалатыны жөнiнде жоспары растайды.[23]

3.КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ САЛЫҚТЫ ЖӨНГЕ САЛУ

МЕХАНИЗМІН ТОЛЫҚ ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ

Салық жүйесі уақыттың әрекетті аспабы, оның құрылымы перспективаны есепке ала отырып экономиканы дамыту, салық жүйесін бүтіндей қарасақ, сонымен қатар бөліктік агрегаттары өндіріс белсенділіктері  және іскерлікті ынталандыру, сонымен қатар нарықты реттеушілер мен мүмкіндік беретін кәсіпкерлер —  осындай немесе басқа шаруашылық шешімдерін қабылдайды.

Ең алдымен, біздің көзқарасымызға сондай схеманы ойлану және енгізу керек, жұмыс  істеу және төлеу үшін пайдалы ресми болуы қажет . Механизімдер өндіріске қажетті  құралдар адамды ынталандырушы инфестициялар , рентабелді жұмыс істеу және заң бойынша жүру қажет. Кәсіпкерлі қуатты мемлекеттік сүйеуі ақыр соңында қажетті болып табылады.

Сонымен қатар оның құны төмендетілген мүлік ресмилендірілуі  үлкейтуге рұқсат етеді , оның бір мәнісі болады, салық жинаулары және қаражатқа түсулердің бар болуы.

Заңгерлік беттердің мүлігіне салық деңгейі және дара кәсіпкерлер алдымен қажетті физикалық беттердің деңгейіне дейіннашарлауы тиіс. Физикалық беттерге мүлік дайындау механизмі басқаша бұрынғыша қалады, заңгерлік беттерге жалға тапсырылады.

Іскер белсенділік өседі және ішкі инвестициялар үлкейеді.

Ең сыпайы есептеулермен, жұмыс істейтін аз кіріскен істердің мүлігі бағаланады 3,5 көбірек млрд. Дол. (177 мың 01.01.2003 жылға аз кіріскен істердің саны құрастырылады., мүліктің орта құны – 20 мың дол.) /15, с. 207/

Әрбір мемлекетте әрқашан екі баламалық, яғни өзара қатынастардың құруына принципшіл қарама- қарсы тұрған стратегиялық жақын келулердің аралық қаражаттық және салық саясатшылар мүшесі. Мұнау бірінші оқиға – биік салық көбірек болады , қазынаға төлеу халықты мәжбүр ету, өзіне жауаптылық толықтық бәрін оның қауіпсіздігінің артынан, амандық, басқа керекті назарлардың қорғанышын , соның ішінде мүмкіншілік ертеңгі жағдайда сенімділік болуы. Екінші оқиғада – салықты өндеп алу түрде азаматтар , халық қолданатын өзінің өзіне меншікті қарауға айтылған емес олардан құрал салық түрінде айтылған, көмекке сүйенбей , мемлекетке сүйенбей өз қамдарын ойлау.

Негізінде қалай болғанда да мына таңдау проблема әлеуметтік және экономикалық қажеттіліктердің деңгейінен халық оның менталитеттің дәл осылай және мемлекеттің дамуы деңгейінің потенциялды және әлеуметтік бағыттылық оның экономикалық шешімі тәуелді болады.

Ереже сияқты , елдің әлсіз экономикасы яғни дамитындар, әсіресе бастапқыларды сатылардықалыптасудың және нарық өзінікін салыстырмалы аласа салық тартылады. Содан соң қоғамдық тұтну әртүрлі түрлерінің дамуымен (білім беру, денсаулық сақтау, коммуналдық қызметтердің және т. б.) жоғары дәрежеде салық салудың , параметрлер қайсының экономика күшімен елдерге барынша көп мағыналарға жетеді, басқаша айтқанда дамыған елдерде бірте – бірте асу болады.

Салық жүйесін рекламаларда қаражаттық өзіндік әртүрлі мемлекеттік жалпы тенденцияларды әр түрліше салады.

Барлық қоғам табыстарының немен жеке беттердің қолданылуында төлемі 50 % салық және басқа міндетті түрде алып тастауын есептейді. Басқалар, қарама – қарсы көзқарастарды бұлардан бөлмейді және барлығы өз салық тәртіптерін тек 25 – 30 % ВВП шек қояды.

Біріншілердің , арасында бай ел ең алдымен қайда болсын 25 30 мың долларларға дейін жалпы табыстарды маңызды деңгейге дейін шамамен салықты алып тастаулар қарастырылады. Мысалы, Данияда халық жаңбырлатқышына 17 мың доллар ( ВВП салық үлесі – 51 % ), Швейцарияда шамамен 15 мың доллар ( ВВП салық үлесі – 33 % ), Норвегияда – 14 мың доллар ( ВВП салық үлесі – 42% ), Германияның, Францияның, Бельгияның, Филяндияның – диапозонда 11-12 мың долларға сай ( ВВП салық үлесі – сәйкесінше 40 % 47 % )

Салық алып тастаулардың мөлшері анағұрлым көбірек елдерде алатын соңғы орынның табыстардың деңгейімен шектеледі. Дәл осылай, ол кемінде 2,5 мың оңтүстік Корейда құрастырады. ( ВВП салық үлесі – 22 % ), Түркияда – 60 мың доллар ( ВВП салық үлесі – 22 % ) ,ал Мексикада кемінде 500 доллар  ( ВВП салық үлесі – 16 % ). Және Ресейде тек қана табыстардың деңгейімен соңғы категорияға жетті, бірақ салық алып тастаулардың аңғары бойынша жоғары дамуы ел деңгейінде 30 % орын алады ( ВВП 1 мың доллар әрбір халық жаңбыртқышына яғни Жапония деңгейінде және Швейцария ) . Тұжырымдап келгенде, басқаша айтқанда онда төртеуінде әрбір статистикалық жанұяға салық алу түрлерін алып қарасақ адам сомасы құрастырылады орта есеппен 4 мың доллар мен уақыт шамаланады.

Бірақ белгілі бір деңгей сияқты бөлшектелген салық салу мемлекеттік қаражаты арқылы өз шешімін шығарады, яғни ВВП салықты алып тастаулардың сондай үлесін және оның одан сайын артуына жету үшін экономикалық және әлеуметтік қайшылықтың күшеюін жеңіп нығаю керек.

Ашық саяси дауларда және молшылықсызбен шақырылған салық реформа талқандауларында көрсете алады, соның ішінде : бағындырусыздың өкіметтерге, табыстардың бұқаралық баспаналары және салық міндеттемелердің орындалуының кетуді, ұлттық экономика капиталының артуы халық көшірулері, кемшілік ауыртпалықтары салық төлеушілерге арналған, аудандар болуы керек. Және тек қана шадуылдау төтеншелері қалай айтылады, кербездік – мажорлы жағдайдың ( мысалы , жауынгерлер апат апаттары, техногендікпен ірі апаттар ) салығы шек деңгейіне амалсыз қарамастан аса экономикалық түсініктерге едәуір жоғарырақ оның нормалы жағдайдың мағыналарын үйлесімді қарау керек.

Салық салу проблемалары экономистердің, философтардың, әр түрлі замандардың мемлекеттік қайраткерлерінің ақылдары тұрақты орынға ие болған. Бір негізін салушы А.Смит былай деген: салық салу теориялары бойынша салықты кім төлесе ол соған арналған  ,- бұл белгілі құлдық емес, ол бостандық болып табылады. Мемлекеттік қайраткер және АҚШ – тың ғалымы Франклин былай деген : „Өмірде шарасыздан ештене жоқ „

Д. С. Милль ғалым классиктер алғаш ретбіріңғай салық қолдану дауды ойын  қисынға келтірді, ол әр түрлі салық жиынтығы қазына табыстарында негізгі орын мыналар ол түзу салық апарып жатқан ( рентаға және мұраға ) оның пікірімен олармен тиісті салық салдыну тек көптеген бірнеше қажеттілік заттарына жатпайды және жалпыға бірдей пайдалануға арналған емес, ал қанағаттандыруға арналған тек қана халық категорияларының ерекше қажеттіліктерінің бар екенін айтқан.

70 – 80 жылы жүз жылдық 20 ғасырдағы батыстағыларды / 19, елдерде А.Лаффера қаражаттық концепциясын ұсыныс экономика теориялары негізін салғанын мойындады./

Оның мәні табыстардың оның салық төлеушіге салық жүкті тиеу өсу шегі артумен қоса алады тек қана айқынның, дәл осылай айтылатынның „сын деңгейдің“, мына табыс азаюына , өндіріс өзгісіне алдымен қайсы аттыру шарасыз жүргізеді , ал тоқтауға содан соң жалпы соңғыны, себебі ол жетілмеген .

Өндіріс дамуына арналған преференция қажетін анықтау : егер кәсіпкерді алынған соманы өндіріс дамуына салып алу және мына тексерілген мақсатқа „пайдаға салық“ лайықты азат ету керек.

Бүгін мүмкіншіліктер өндірісті дамытпайды қажетті салық , кәсіпкер барлық пайдадан төлеп тұрады.

Капитал ресмилендіру мақсатында өндірісшілерге арналған пайдаға салық ұтыс тігуін қажетті сонымен қатар нашарлату 30 – 20 % құрайды.

Жасырылу жұмыс бастылық ресмилендірілуі кәсіпкерлік қызметке тиісті. Салық кодекске өзгертулер қажетін енгізу, бір жолғы талондардың әрекеттеріне шек қойып мезгілінде шығарып тастауы керек.

Әр бір аймаққа арналған нарықта жинаумен үйлесімді ұтыс тігулер орнатуға болады, олардың мөлшерін маслихат өкілдерімен алдын ала талқылайды, жергілікті атқару органдардың, кәсіпкерлік – қауіпсіздік қоғамдық бірлестіктерімен өткізіледі.

Ерекше сұрақ – еңбек ақының ресмилендірілуі . Салық кодекс физикалық беттердің табысынан жұмыс берушіге арналған әлеуметтік салық аса көтерілген пайызды және кіріс салықты анықтайды.

Әлеуметтік салық есептеу жұмыс істейтін реті еңбек ақы төлеуі қорының бөліп шығарулары алдын ала ескеріледі ( фот ) мөлшерде 7 %  20 % .Кез келген мүдделес өз қызметін пайдалылық кәсіпкер, әлеуметтік мұқтаждық бөліп шығарулардың үлесін азайтуға ұмтылады.Кіріскен іс өзінікін фотты нақты мөлшерлер жабады. Және деректі сондай жалақыны көрсетеді, қайсының әлеуметтік салық мөлшерінің бөліп шығаруының ең аз мүмкін мөлшерлері алдын ала ескеріледі, сәйкесті және кіріс салық , онымен кеміте және зейнетақылық қорларға есептеулердің сомасын есептеуге болады.

Мына жағдай рұқсатына арналған, жұмыс беруші психологиясын еске ала , сонымен қатар төлеулердің міндеттілігі басқа салық үлкен сан жұмыс берушісімен НДС – тың , пайдаға және түрінде ресмисіз төлеулермен оның көбірек 5 % теңдестіріліп ақшалы құралдардың мөлшерде әлеуметтік салық ұтыс тігуін қажетті анықтау.

Ұсынылған қолдану әлеуметтік салық есептеуі шамасында және қаражат пайдасының артуы өзімен еңбек ақы төлеуі қорларының ресмилендіру шоттарының артынан әлеуметтік салық түсірулерінің маңызының азаюы.

Салық жүйесінің жетіспеушіліктерінен біреумен ғана қолданылады,сонымен қатар салық есептеу шарушылық ету субъектісі нүктесінен көрінеді. Есептеу әдісін жүзеге асыру кезеңінде сатып алушы есеп айыратын шотына орындау құралдардың түсу күні есептелмейді,ал мүлкін алу күні немесе тауарлардың түсулері есептелінеді.

Демек, тәуелсіз кіріскен істі НДС тиісті төлеп қоюының,түрлі іске асырылған өнімнің көмек көрсетуі, тіпті егер болжау, не өнім дер кезінде және толық іске асырылған және ақшалар орындаудың артынан есеп айыратын шотқа түсті, НДС сомасы, кіріскен іспен қабылданушы зачетке азырақ құлдырау есепке ала маңыздылық болды.

Есептеу әдісі жанында НДС төлеуіне кіріскеніс өзіне меншікті сырт құралдарының бұруында ықтималдық бар болды,мезгіл және де қайсы құрал бұлардың көңілін алаңдатады, есеп айыратын шотқа көмек көрсету уақыттарға тәуелді болады.Шүбәлі сияқты міндет анықтап қаралады, тек екі жыл өтуі бойынша және мына мезгіл өтуімен тек қана НДС сомасы зачетке мүмкін қабылданған және де құлдырауға түзетусіз.

Сонымен қатар, қосылған құн тек қана базамен біздің республикамызда НДС салуға болады, сонымен қатар элементтер, ешқандай көңіл бөлулері болмайды. Немесе <әмбебаб акциз>, дәл осылай объекті сияқты тауарлардың құны, жұмыстардың және қызметтердің бәрі салулары келеді.

НДС сомаларының зачет жүйесі бір уақытта төлегенмен <шығындарға> қолданылады. НДС есептеу тап осы әдісті кең қолданылады, дүниежүзілік қабылдауда болатын тәжірибелі және принципте болады.Іс жүріп жатқан анықтама механизмі туралы емес НДС сомалары, қаражатқа жататын салуға, ал дұрыстық туралы анықтама салу базалары. Дәл осылай, мысалы, базаға қазақстандық заң шығарумен НДС салулары акциз сомалары, тозықтық бөліп шығарулар, кеден баж салығы қосылады.

Егер республика аумағындағы тауарлардың подакциздық импорт жүзеге асыруына рұқсат ету, НДСпен салық салатын айналымға қосылады және төленген акциз сомасы және кеден баж салық сомасы қосылады. Сайып келгенде, көз алдында тек қана бір емес, екі есе, сонымен қатар үш есе салық салуға болады.

Взимания НДС жұмыс істейтін тәжірибесі аз және орта кәсіпкерлікке кіріскен істерінің қызметінде әсіресе ауыр сәулесі түседі. Қаражаттық қорлардың өткір ұстаусыз шарттарында, өзіне мнешікті өндіріс база жоқ болуының сырт құралдардың қосымша бұруы ұлғайтады және экономика тап осы сектор ауыр экономикалық жайды ұлғайтады.

Бірер проблема тағы переплаченных қаражатынан төлеу тоқтатқысы келеді және НДС сомаларының қайтаруына жататындардың.

Күрделі салық сомасын переплаченную практиаклық қайтару, ал мүмкінсіз салық органдарға қаражаттық санкция НДСымен сома переплаченной     ы қайтару тоқтатулары оқиғада қолдану,

Талдау НДС есептеу тәжірибелілері жұмыс істейтініне рұқсат етеді. Қорытынды жасау келесі өлшемдердің қабылдау қажеттілігі туралы механизмді толық жетілдіруімен оның взиманиясы:

-акциз сомалары НДСпен салық салынатын айналымнан шығару, кедендердің төлемі және тозықтық бөліп шығарулардың;

-зачет немесе НДС сомаларының қаражатын қайтару, құлдырауын түзетумен жүзеге асыру;

-басқа салық төлемі шотқа НДС сомаларының переплаченных зачетін аз және орта  кәсіпкерлік өндіріске кіріскен істеріне рұқсат ету.

Ең алғаш олао табиғаттың, ішкі маңыздары және функциялардың. Салық механизмі арқылы мына мүмкіншіліктері орындауы жүзеге асады:

-қаражаттық құралдардың барынша көп, мүмкін көлемі салық аспабы арқылы                                                                 іске асыруға ұмтылады,

-құралдарда тұрақты қажеттілік, мемелекеттік сынай танытады.

Мына заң шығарушы мемелекеттік қорларға кепілге түсіп көруі нүктесінен салық механизмі барынша көп оңайлатады. Төлеушіге көңіл бөлумен мемлекет айқын әділеттіліксізге ұмтылуда дайын болу: қорлардың бөлімін алып тастау ,қажеттіліктедің оған нормалы ұдайы өндіріске арналған, табыстардың нағыз иесінен салық ауыртпалығын ауыстырып салу және сатып алушыға мүліктің, оның өнімінің және қызметтердің, екі есе салуына рұқсат ету.

Сондай фискальды саясат, кіріскен қаражаттық қызмет шарттары болу негіздерінің түбін қазады: — салық базасы тарылады, сонымен қатар экономика криминализациисі жағдай жасайды, салық төлеуінің бұқаралық ауытқуына ұрындырады.

Салық ауыртпалығының қатаңдығының   күшейуі салық төлемдерінің артуына ертіп әкеледі,Салық ауыртпалығын мемлекет үлкейте <салық қақпанға>, қашан табыс алуында құштарлықтың төмендеуі нәтижесінде базар субъектілерінің айқын саны көлеңке экономикаға кеткенде немесе қызмет өзінікін жалпы тоқтатады ( Лаффер теориясы).

Салық басы экономикаға мемлекет реттеуші әсерімен сәйкестенеді.

Салық бұл жағдайда мемлекеттік жөнге салуға тумалас өзінің әсерін тигізеді : ол кәсіпкерлік қызметінің жүруіне бағыттайды,қоғамның көру нүктесінен мақсатқа лайықты өзін бүтіндей таныстырады. Мына оқиғада сәйкестік салық механизмі салып алады,жетілген басқаларды принциптермен салыстыру қашанда мемлекеттік кірістердің кепілді түсуін талап етеді.

Осында айқын әрекеттерге төлеушілерді ынталандыруларында акцент жақ жылжытылады, және оған салық құралдардың бөлімі уақытша жоғалтуына тиісті күшті әсер етуші, не салық алуан жеңілдіктердің беруінде жарық көрсетеді.

Салықты жөнге салудың негізі көптеген экономистерді есептейді, не шаруішылық және халықтың бөлек әлеуметтік топтарының құралдарын алып тастауы арқылы мемлекет басқа субъектіледің сүйемелдеуіне арналған қорларды алады, ал томға не меншікті алып тастауы нақты сома арқылы мемлекеттік салық төлеушіге әсер етеді.

Салықты жөнге салу негізінде <жағымсыз қаржыландырудың механизмі> жатады, салықты қаражатқа енгізбеуге кіріскен іске – төлеушіге рұқсат етеді немесе оқиғада толық емес төлеуі, егер заң шығарумен алдын ала ескерілген шарттарды орындаса салықты алып тастау сондай төмендеуі мүмкін. Механизмде <жағымсыз қаржыландыру> болады және басқа бір түрі: айқын шарттар жанында салық мөлшері, мөлшер сыртынан әдеттегі анықталған заң жоғарылайды.

Әлемде аз кәсіпкерлік мемлекеттік сүйеуі жеңілдіктерді беру жолымен жүзеге асады. Мыналардың жанында – тоқтауда емес салықтық ұтыстың төмендеуі, ал шараның шаруашылық етуші субъектілердің дамуы нақты ынталандыра алуы дүниежүзілік тәжірибеліде салық инвестициялық несие қолданылады.

Біздің оқиғамызда, біз кіріскен істердің даму, ынталандыруы үшін ұсынамыз, тауарлардың өндірушілерінің, аз және орта кәсіпкерлік кіріскен істерінің, өндіріспен шұғылданған тауарларды қолдануға рұқсат беру 50%, кіріс салығы заңгерлік беттерден немесе 10% бірыңғай тұтас салық үшін заң жала жабылған инвестицияларды алдын алады.

Салық каникулдер пайдалануына берген 1991-1993 гг., бірақ тап осы жеңілдік әрекеттері мезгіл өтуі бойынша жабылған, ал базада содан соң бұрынғылардың – жаңа ашылған,өз өзіме дұрыс күшті әсер беруі тап осы жеңілдік ақырғы жиыныда тиісті болды, бірақ онымен, ереже сияқты, салық ауытқу үшін пайдаланған. Біз түзетуді заң шығаруға енгізуге ұсынамыз, егер қызмет өзінінің кіріскен ісін тоқтатса немесе жеңілдік дәуір өтуінен кейін лезде, кіріс салық сомасы немесе біріңғай тұтас салық лезде тиісті қаражатқа салынған болады.

Жинақтай әкеле келесі мәліметтерді алуға болады:

• АҚШ тәжірибесін қолдана және 10-шы бөлімге шығындар және мөлшерде денсаулық қорғау Канаданың дара кіріс салық шегерулеріне апарып беру МРПмен еселеніледі
• төмендетудің заңгерлік беттердің мүлік салық салу деңгейі және дара кәсіпкерлердің мүлікті ресмилендіруі мақсаттарында физикалық беттердің мүліктік салық салу деңгейіне дейін болады
• бір жолғы талондардыңәрекеттік мезгілге шек қоюын шығару
• әлеуметтік салық төмендету ұтыс тігуін 5%
• акциз сомалары НДСпен салық салынатын айналымынан шығару, кедендердің төлемі және тозықтық бөліп шығарулардың
• зачет немесе НДС сомаларының қаражатынан қайтару құлдырауға түзетумен жүзеге асыру
• басқа салық төлемі шотқа НДС сомаларының переплаченныхзачетын аз және орта кәсіпкерлік ондіріс кіріскен істеріне рұқсат ету
• ертерек өтуі бар болса касса әдісі
• алдыңғы ақы төлемдер бірлескен кіріс салықтөлемімен ағымдағыға ауыстыру
• пайдалануына беруді аз және орта кәсіпкерлік субъектілеріне салық каникулдарын түзету заң шығаруына салумен, егер қызмет өзінікінкіріскен ісін тоқтатса немесе жеңілдік дәуір өтуінен кейін лезде кіріс салық сома немесе біріңғай тұтас салық лезде тиісті қаражатқа салынған болғаны үшін кіріскен қызмет барлық дәуірде.

Баяндалған жайларды талдап қорыта,есптейміз, не дамуда салық механизм ролі кәсіпкерлік тұрғыда кез келгенін қайта бағалау. Бірақ Қазақстан Республикасының шарттарында өндіріс қызметінің өту шегі ынталандыруына арналған салық жөнге салу аспаптары практикалық тұрғыда қолданылмайды және аз және орта кәсіпкерлік субъектілерінің дамуында. Ұсынылғандар тап осы баста жұмыс істейтін салықтық заң шығару толық жетілдірудің нақтылы жолдары, біздің  көзқарасымызға экономиканың тап осы секторы позитивтік дамуына жағдай жасайды.

Экономикаға мемлекет қол сұғу қажеттілігі мақсаттары шешімімен ескертілінген, қажеттіліктердің қанағаттандыруымен барлығы қоғамның – ірі құрылысты жылжулардың қамтамассыз етуімен, экономикалық даму басты бағыттарының сүйеуімен, кеңейтумен және    әлеуметтік өндіріс инфражүйе объектілерінің толық жетілдіруімен және т.б., құралдардың реттеуші функциясы орындалуына арналған қажетті мемлекетке салық беру жолымен экономикалық процестердің жүру мемлекетімен жөнге салуды қамтамасыздандырады, сонымен қатар арнайы салық механизмның арқасында , өндірістердің даму бағытын қамтамассыз етуші әрекеті қоғамға арналады.

Салықтың жөнге салу – мына әсерлер жолымен жүзеге асатын шаруашылық етуші субъектілерге алып тастаулар немесе олардың қолдарында болған дара тұтынушылардың, яғни мүмкіншіліктердің азаюжолымен, олардың өндіріс және өндіріссіз тұтынудың қамтамсыз етуі.

Тәжірибеліде экономика мемлекеттік жөнге салуы және ең алдымен жетілген нақты аспаптардың    салық жүйесі арқылы шаруашылық етуші субъектілердің қызметін жөнге салуды жүзеге асады.

Экономиканың дамуына үлкен ықпалын жасау салық құрылымы мақсаттарын көрсетеді, саясатшылар салық өткізу жанында нақтылы тарихи дәуірде дұрыс шешеді. Аз қажетсіз мағына субъекті таңдауында болады немесе салық төлеушісінің төлемі кәсіпкерлердің назарларына белсенді ықпалын жасау, есептеудің және салық төлеулер механизмі жұмыс істейтінге   корсетеді,негізі салынған салық функционал элементтерінің қолдануында. Нақтылы объектілер, салық, салық салынатындар,ұтыс тігулері, мезгілде оны төлеулері, айқын жеңііілдіктердің мүмкіншілігі төлеуші назарларының сферасында тұрақты орында болады.

Салық немесе кәсіпкерлік қызмет басқа түрлерінің іскерлік белсенділік дамуынынталандырады немесе шек қояды, өндіріс шығындарының төмендеуіне арналған алғы шарттар және кіріскен істердің айналдырулары жасайды. Сайып келгенде, мемлекет салық арқасында экономикалық процестерді жөнге салуды жүзеге асырады.

Қазақстанда кәсіпкерлік сүйеу қажеттілігі саясатшылар экономикалық басты сфераның кім, не ретінде бүгінгі таңда.

Азаматтардың қызметі сияқты жеке кәсіпкерлік анықталады,бағытталған пайда алуына немесе жеке табыстың  тауарларға сұраныс қанағаттандыруы жолымен (дара кәсіпкерлік) немесе ұжым меншікте және жүзеге асатын өкілдігі бойынша, тәуекелдің артынан және заңгерлік тұлға мүлік жауптылық астында (ұжым кәсіпкерлік).

Қазақстанда аз кәсіпкерлік субъектілерінің сандық өсу шегімен, сонымен қатар жұмыс істеуге кіріскен істердің санын арттыру тенденциясы анықталады. Егер аз кәсіпкерлік салалық құрылымын анықтап қарау (кооперативтер, жеке кіріскен істер, аз кіріскен істер және азкәсіпкерлік субектілері түрде болады), кәсіпкерліктердің негізгі бөлімі сауда – делделдық қызметтермен шұғылданады.

Ең маңызды факторлардан біреумен ғана, Қазақстанда аз кәсіпкерліктер дамуын тежейтін,билік салық барысында келеді.

Талдау, салықтың жөнге салу тәжірибелілері жұмыс істеуіне рұқсат етеді. Қорытынды жасау келесі өлшемдердің қабыл алу қажеттілігі туралы салық механизмі толық жетілдіруде:

— АҚШ тәжірибесін қолдана және 10-шы бөлімге шығындар және мөлшерде денсаулық қорғау Канаданың дара кіріс салық шегерулеріне апарып беру МРПмен еселеніледі

— төмендетудің заңгерлік беттердің мүлік салық салу деңгейі және дара кәсіпкерлердің мүлікті ресмилендіруі мақсаттарында физикалық беттердің мүліктік салық салу деңгейіне дейін болады

—  бір жолғы талондардыңәрекеттік мезгілге шек қоюын шығару

— әлеуметтік салық төмендету ұтыс тігуін 5%

— акциз сомалары НДСпен салық салынатын  айналымынан шығару,                                              кедендердің төлемі және тозықтық бөліп шығарулардың

— зачет немесе НДС сомаларының қаражатынан қайтару құлдырауға түзетумен жүзеге асыру

— басқа салық төлемі шотқа НДС сомаларының переплаченныхзачетын аз және орта кәсіпкерлік ондіріс кіріскен істеріне рұқсат ету

— ертерек өтуі бар болса касса әдісі

-алдыңғы ақы төлемдер бірлескен кіріс салықтөлемімен ағымдағыға ауыстыру

— пайдалануына беруді аз және орта кәсіпкерлік субъектілеріне салық каникулдарын түзету заң шығаруына салумен, егер қызмет өзінікінкіріскен ісін тоқтатса немесе жеңілдік дәуір өтуінен кейін лезде кіріс салық сома немесе   біріңғай тұтас салық лезде тиісті қаражатқа салынған болғаны үшін кіріскен қызмет барлық дәуірде.

1 қаңтар аз кәсіпкерлік субъектілеріне арналған 2002 жыл арнайы салықтық тәртіптер мәнде енгізілген ерекше қолдануға болады,есептеу шамасында және бөлек салық төлемдері , сонымен қатар оңайлатылғанды беру шамасында олардың үстілерімен салық есептіліктердің керегін белгілеп қою. Не мемлекеттік шаруа фермерлік кәсіпкерлік даиуына үлкен назарды соңғы кезде бөлді.

Кіріспе 1 шілде біріңғай жер алаңы салық Қазақстан Республикасының аумақтық 1999 жыл, кіріс салығын төлеуінің шаруашылық, НДС, транспорттық құралдарға салықтық мүлік азат етті.

Салықтың негізгі түрлерінің жұмыс жасауын талдап, қорытындысының талдауын көрсетеді, Қазақстанда замандас салық жүйесі және негіздерін құрудың бүтіндей танымалстандарттарға жауап береді. Салықты жөнге салу аспаптары сонымен қатар, жеңілдіктер сияқты, ұтыс тігулер, төлеу реті субъектілердің кәсіпкерлік белсенділігін ынталандыру үшін практикалық іске кірістірілген емес.

Салық түрлері барлық аз кәсіпкерліктің кіріскен ісі бүгінгі құнына қаражатқа төлейді: кіріс салық, НДС, мүлікке салық,заң шығарумен транспорттық, жер алаңы және басқа алдын алаескерілген   міндетті төлемдер.

Практикадан алынған барлық табыстар төленеді және олардың дамуына арналған ауыр қаражаттық қиыншылық жасайды, не тағы ұлғайтылады және әсерлі несие механизмі жоқ болуымен аз кәсңпкерлік даму сүйеулері, базар инфражүйе неразвитоьюы. Ең алдымен, біздің көзқарасымызға , сондай – ақ   схеманы ойлану және енгізуге болады, пайдалы ресми болуға жұмыс істеу және төлеу үшін механизмдерді өндіріске құралдар адам ынталандырушы инвестициялау, ал, рентабелді жұмыс істеу және заң рамкаларында. Соңында, кәсіпкерлік қуатты мемлекеттік сүйеуі қажет.

ҚОРЫТЫНДЫ

Кәсіпорын экономикалық қызмет көрсететін заңды категория, олар халыққа қажетті тауар өндірумен айналысады.

Бюджеттерге және салықтарға байланысты бюджеттің жаңа түрі мемлекеттің

қоғам мүшелеріне, салық төлеушілерге ұсынылатын қоғамдық игіліктер категориясының негізінде құрылады. Бұл бағыт негізгі өмірдегі бюджетке, оның қызметтеріне нарықтық көзқараспен қарайды. Мемлекет бюджетті ерекше игіліктерді, қоғамдық өнімдерді, ұстауға мүмкіндік болуы үшін құрайды.

Экономистердіңі зерттеулері бойынша, сонымен қатар кәсіпкерлердің пікірін сұрау, аз кәсіпкерлік сферасында жұмыс істеушілер арқылы қорытынды жасауға рұқсат етеді, оның негізгі факторы біреу ғана, аз және орта кәсіпкерлік өндіріс істерінің дамуын тежейтін, жоғары дәрежеде салық салу болып табылады.

Салық кодексінің сөзсіз артықшылығы, оның авторына практикалық түзу әрекет құжаттарыніске асыру недәуір мөлшерде сәтті түскен, нормативті актілердің және басқа құжаттарды тағы қосымша нақтылаушы немесе заңды анықталған қандай болмасын шығарулар қажеттілігі – заңға сүйенген.

Бірақ, барлық төтенше маңыздыларға қарамастан оның адмагершілігі маңызды, біздің пікіріміз және салықтық заң шығарулар бойынша , аз және шешілмеген парасатты проблемалар көп емес.

Салық елдердің қатар жүйелерінде жеке фирмалардың шығындарын іздеуді, ғылыми – техникалық және тәжірибелі – конструкторлық зеттеудің, қызметші бағаланған деңгейі жоғарылауына және жұмыстарға өндіріс экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етуімен оның шығындарына толық қосылады, айта келгенде, салық салынатын табыс мөлшері төмендетіледі.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа Жолдауы. – Астана: Елорда, 1 наурыз 2006 ж.
2. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа Жолдауы. – Астана: Елорда, 2007 ж.
3. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа Жолдауы. – Астана: Елорда, 6 ақран 2008 ж.
4. Өмирбаев С.М. Финансы: Учебное пособие для вузов – Астана: 2003. – 385 с.
5. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық – А.: 2005 – 552 б.
6. Худяков А.И., Бродский Г.М. Теория налогообложение: Учебное пособие. – Алматы: ТОО «Идательство «НОРМА-К», — 2002, 392с
7. Налоги и налогообложение. 2-е изд. / Под ред. М. В Романовского, О. В. Врублевской – СПб: Питер, 2001. – 544 с.: ил. – (Серия «Учебник для вузов»).
8. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа Жолдауы. – Астана: Елорда, 2005. – 48 бет.
9. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша- қазақша сөздік – Алматы: «Сөздік-Словарь», 1999 – 816 б.
10. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа Жолдауы. – Астана: Елорда, 28 ақпан 2007ж.
11. Хайруллин Б.Т. Әлеуметтік саладағы салық саясатының орыны // Саясат №1, 2003 ж.
12. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Кодексі. (өзгертулер мен толықтырулар енгізілген), Алматы: «Баспа үйі «БИКО», — 2006, 280б.
13. Исаева А. Мемлекеттің әлеуметтік дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері // ҚазЭУ Жаршысы №2, 2005 ж.
14. //Статистический бюллетень Министерство финансов, 2006 № 11 – 12- с.4-7
15. //Статистический бюллетень Министерство финансов, 2005 № 12- с.4-7
16. Статистический ежегодник, Справочник. Агенство статистики РК 2005г.
17. Қуанышев Т. Акциз салығын төлеу ерекшеліктері // Финансы Казахстана № 5, 2003 с.87
18. Банки Казахстана № 2, 2004 с.50
19. Вестник КазНУ серия экономическая № 3, 2004 с.48
20. Салық жүйесіндегі оң өзгерістер // Қаржы қаражат №8, 2005ж.