Жалпы диагностика негіздері | туралы қазақша

Клиникалық диагностика – ауруларды айырып тану туралы ғылым.  Клиникалық диагностика – ветеринария ғылымының ең маңызды мал ауруларын қазіргі әдіс-тәсілдермен жүйелі түрде анықтап, аурулардың мәнін, дұрыс диагноз қоюды зерттейтін бөлімі.

Симптомдар – негізінде аағзалар мен жүйелердің функционалдық және анатомиялық өзгерістері жататын, клиникалық зерттеумен анықталынатын аурудың барлық белгілері.

Клиникалық тексерудің ең маңызды мақсаты – симптомдарды табу және оларды ұқыпты түрде зерттеу. Симптомдарды бағалау кезінде кейбір функционалды өзгерістер сау малда да болып, оның жасына немесе физиологиялық жағдайына байланысты(қозу, жүктіоік, күйлеу, т.б.) болатынын ескеру қажет. Мұндай өзгерістер симптомдарға жатпайды.

Аурудың клиникалық көрінісіне байланысты симптомдар:

• тұрақты, тұрақсыз; 2)маңызды, елеусіз (маңызсыз); 3)әдеттегі (типтік),

әдетсіз; 4) патогномониялық, кездейсоқ(неғайбіл) болып бөлінеді.

Аурулардың синдромдары. Кейбір патологиялық процестерде симптомдар заңдылық түрде топталып, азды-көпті үйлесімді жік құрайды. Сонымен, синдром немесе симптомокомплекс дегеніміз – бір-бірімен патогенетикалық қарым-қатынастары бар симптомдардың жиынтығы. Мысалы, тыныс алу ауруларына мына синдром тән: жөтел, демікпе, демалудың ассиметриясы, мұрыннан сұйықтың ағуы, тәюетінің нашарлауы, қоңдылығынығ төмендеуі, жалпы малдың жабығуы.

Синдромдардың ішінде анатомиялық және фцнкционалдық симптом жиынтығы кезедеседі. Анатомиялық синдром бұл мүшелерді ңқұрылым өзгерістеріне тиісті. Мысалы, өкпе тұсында бәсеңдеу перкуторлы дыбыстың шығуы және бронхиалды шудың пайда болуы өкпе тіні тығыздалуының анатомиялық синдромын құрайды. Функционалдық симптомдардың жиыны функционалдық синдромды береді. Мысалы, газды емес ацидозда функционалды синдромға несепте аммиактың көбеюі және қанда резервті сілтіктің азаюы жатады.

Диагноз. Диагноз (айырып тану) – ауру негізі және малдың жағдайы туралы нозологиялық термин түріндегі қысқаша қорытынды.диагноз қою үшін әдістерді жақсы пайдалана отырып, алынған нәтижелерге дұрыс талқылау жасай білу керек. Ол үшін жекелік патологиядан терең білім болуы қажет.

Ауруды түсіну үшін толық диагнозға ауруды түсіну үшін бірнеше элементтерді қажетті түрде кірістіреді. Олардың ішінде:

• этиологиялық (аурудың пайда болуын анықтау);
• морфологиялық (патологиялық процестердің орналасуы, қабілеті мен морфологиялық өзгерістердің дәрежесі);
• функционалдық (функционалдық шалдығу дәрежесі мен негізін белгілеу);
• патогенетикалық( аурудың дамуы мен механизм мен ауру өтуінің ерекшелігі).

Дегенмен, малды зерттеген кезде барлық элементтердің жинағын айқындау әрқашан сәтті болып шықпайды. Бұл кезде диагнозды толық емес деп атайды.

Ауруды айқындау уақытына байланысты диагноздар ерте белгіленген, кешеуілдеп қалған, секциялық(өлікті сою кейінгі) және ретроспективтік (аурудан кейін эпизоотикалық жағдайына, қанды зерттеп, дәрігерлік құжаттарына сүйене отырып жасалған диагноз) болады.

Дәлелділік дәрежесіне байланысты диагноз алғашқы, соңғы және сенімсіз болуы мүмкін.

Ауруды болжау – патологиялық процестердің заңдылық түрде өтуіне және ақиқат мәліметтерге сүйене отырып аурудың дамуына және ақырына болжау айту. Болжаудың мынадай түрелрі болады:

• жағымды болжау(қолайлы);
• жағымсыз болжау(емделмейтін ауруларда);
• ұқыпты немесе сенімсіз(күмәнді) болжау (аурудың нәтижесін дәл болжау қиындау кезінде);
• қателесілген болжау (дұрыс емес диагноз кезінде және аурудың ерекшелерін болжау қиын болған кезде).

Ауру тарихы – әрбір стационарлық емделетін малға жасалатын(құрылатын) ресми клиникалық құжат. Ауру тарихына анық ретімен клиникалық бақылулар, зерттеулер және емдеу әдістері ауру басталған немесе мал клиникаға түскен кезден бастап аурудың нәтижесіне дейін жазылады. Бұл құжат мал дәрігерінің жұмысын көрсетіп, диагностикалық және емдеу жұмыстарын талдар, ғылыми және статистикалық мәлімет ретінде қызмет етеді. Ауру тарихы арқылы қорытынды жасалынады немесе анықтама, үзінді көшірме алынады.

Ауру тарихы төменде көрстеілген бөлімдерден түзіледі:

1. Тіркеу – малдың түскен және шыққан уақыты, түрі, жынысы, жасы, түсі, тұқымы, лақап аты немесе нөмірі, тірі салмағы, малдың иесінің аты-жөні, мекен-жайы.
2. Анамнез – мал зерттеу мен емдеуге түскенге дейінгі мағлұматтар:

А) ауру туралы мағлұматтар(аурудың басталуы, өтуі мен дамуы, белгілері, емдеу туралы мәліметтер);

Б) өмірі туралы мағлұматтар (малдың тууынан бастап күту және азықтандыру жағдайлары, болған аурулар, төлдеуі, буаздылығы, өнімділігі туралы мәліиеттер).

3. Клиникаға түскен кездегі малдың жалпы жағдайы. Бұл бөлімде малды зерттеудің барлық қорытындысы жазылып, алдыңғы және соңғы болжаулар көрсетіледі.
4. Аурудың дамуы мен емдеу туралы күнделік. Күнделікке ретімен күн сайын барлық бақылаулар, емдеу әдістері, талдау нәтижелері, белгіленген дәрілер, ауру ақыры, т.б. жазылады. Сонымен қатар, қысқаша түрде күн сайын ауру ағымында болатын өзгерістерді, дене қызуын, пульс, тыныс алу жиілігін, зертханалық талдау нәтижелерін, дәрілердің рецептін, күту тәртібін жазады.
5. Эпикриз – қысқаша дәрігерлік қорытынды. Эпикризді ауру тарихының моңында түйінді түрде, малды бақылап кейін жазады.
6. Ауру тарихының астына мал дәрігері немесе куратор айы, күні, жылын көрсетіп, қол қояды.

Жалпы зерттеу әдіс-тәсілдері

Клиникалық жалпы әдіс-тәсілдері.клиникалық жалпы әдіс-тәсілдеріне қарау әдісі (көру), пальпация (сипау), перкуссия (соғу), аускультация(тыңдау) және термометрия (дене қызуын өлшеу) тәсілдері жатады.

Қарау – ең қарапайым тәсіл. Қарауды жарық жерде жүргізеді. Малды қарап зерттеген кезде басынан аяғына дейін үстінен, артынан, жан-жақтан байқайды.

Пальпация – қолдың сезімі арқылы жүргізілетін тәсіл. Пальпация ішкі және сыртқы түрлерге бөлінеді. Сыртқы пальпация өзара үстіңгі және терең болып бөлінеді. Үстіңгі сыртқы пальпацияны алақанды тексерілетін жерге сипай басып дененің қызуын, ылғалдылығын, сезімталдығын және ауырсынуын анықтайды. Терең сыртқы пальпацияны бірге қосылған саусақтармен тексерілетін жерге перпендикулярлы қатты басып ағзалардың көлемін, пішінін, консистенциясын, үстіңгі беттің қасиетін, ауырсынуын т.б. зерттеуге болады. Ішкі пальпацияны тік ішек арқылы құрсақ қуысының ағзаларын зерттеген кезде іске асырады.

Перкуссия – малдың денесін соққылау кезіндегі пайда болатын дыбыстардың өзгеруін анықтайтын тәсіл. Перкуссия тәсілі екі түрге бөлінеді: тікелей және жәрдем арқылы. Тікелей перкуссияны саусақтың ұшымен тікелей малдың үстінен соққылап жасайды. Жәрдеммен жасалатын перкуссия дигитальді және инструментальді болады. Дигиталды перкуссия – бір қолдың саусағын малдың тексерілетін жеріне басып, екінші қолдың саусағымен оның үстінен соққылайды. Инструменталды перкуссияны жасаған кезде плессиметр деген аспапты малдың денесіне басып, үстінен перкуссиялық балғашықпен тоқылдатады.

Аускультация – дене мүшелерінің қозғалысынан пайда болатын дыбыстарды тыңдау. Тыңдау үшін арнайы стетоскоп, фонендоскоп, стетофонендоскоп құралдарын пайдаланады немесе малдың үстіне сүлгі жауып, тікелей құлақпен тыңдайды.

Термометрия(жылу, өлшеу) – ауру малды зерттеген кездегі қажетті әдіс. Кейбір ішкі ауруларда дене қызуының жоғарылауы немесе төмендеуі клиникалық белгілерінен бұрын байқалады. Жұқпалы ауруларды жаппай(бірі қалмастай) термометрияны ауырып қалған малды айқындап табу әдісі ретінде қолданады.