Бүйректердің КТ бейнесі | туралы қазақша

Қалыпты КТ зерттеу кезінде бүйректердің үш деңгейін: жоғарғы полюсін, қақпалар денгейін және төменгі полюсін саралайды. Томограммаларда полюстер контурлары біркелкі анық овал формадағы құрылымдар түрінде көрінеді (5.4-сурет). Бүйректер тығыздығы төмен (- 100 Н.б.) май клетчаткамен қоршалған себепті бұл клетчатка фонында жақсы анықталады. “Бүкір” бүйрек болғанда латералдық шеті бойында паренхиманың аздап бұлтыюы мүмкін. Орталықта, әсіресе сол бүйректің жоғарғы полюсінде вена ішінен рентгеноконтрастты затпен толтырылған, диаметрі 0,5 см, тығыздығы 5-15 Н.б. жоғарғы тостағанша домаланған құрылым түрінде көрінуі мүмкін. Бүйрек паренхимасының тығыздығы нормада әжептәуір біркелкі және 30-33 Н.б. болады.

Бүйректер талшықты қабықпен жабулы болады, нормада ол көрінбейді. Талшықты қабықтан сыртқа қарай май капсуласын құрайтын май клетчатка қабаты болады. Ол артқы бете және бүйрек қақпалары өңірінде неғұрлым анық көрінеді. Май капсуладан тысқары бүйрек шандыр қабығы, оның алдыңғы және артқы жапырақшасы орналасады. Лимфалық табиғаты бар парапельвикалдық киста жұқа капсуласы домаланған құрылым түрінде болады; оның ішіндегінің тығыздығы бүйректің қақпалары өңіріңде сәйкес келеді және көлемі үлкен болған кезде оларды ұлғайтып, шүмекшені деформациялайды да, одан шығар тұста бөгет жасайды. Бейненің контрастылық күшеюі кистада контрастылық заттың жиналуына әкеліп соқпайды. Рак бүйректің көлемін ұлғайтып, оны деформациялайды. Егер кішігірім ісік бүйректен тысқары ұлғаятын болса, онда ол қосымша түзілім немесе сыртқы контурдың бұлтыюы сыяқты болып көрінеді. Ісік ішке қарай ұлғайса тостағанша-шүмекше жүйесінің деформациясы пайда болады. Бүйрек синусының формасы оның саңлауына сұғынатын құрылым есебінен овал қалпынан дұрыс емес формаға айналады. Паренхимада кішігірім ісіктер болған жағдайда контурлары тегіс емес, бұлыңшр ошақтар больш көрінеді; бұлардың тығыздығы бүйрек паренхимасымен салыстырғанда біршама жоғары (5-10 Н бірлігіне) не төмен (5-10 Н бірлігіне) болады. КТ — зерттеу диаметрі 2 см және одан үлкенірек ісікті анықтауға мүмкіңдік береді.

Ісік көлемі ұлғайған кезде ол некроздар мен қан қүйылуының салдарынан гомогенді емес болуға айналады; мұның өзі абсорбция коэффициенте төмендетеді де, ісік бұл жағдайда жоғарырақ болатын бүйрек паренхимасы фонында визуализациянады. Ісікте тығыздығы төмен, дұрыс емес формадағы учаскелер пайда болады.

КТ-ның шүмекшенің бейнесін қосымша контрастылаусыз беретін мүмкіндігі және бұлай шоғырланған ісіктердің бейнеленуінің ерекшелігі әдісті шүмекшенің ісіктермен зақымдалуы диагаостикасында қолдануға мүмкіндік береді.

Гидронефроздың диагностикасы онша күрделі емес. Шүмекше мен тостағаншаның кеңеюі тән сипатта болады. Шүмекше тамшы тәрізді, неғүрлым кеш стадияларында овал тәрізді формаға түседі. Шүмекше қабырғалары анық, біркелкі. Шүмекше аздап үлкейгенде бүйректің емізікшелер түзген ішкі контурында кейде иректілік байқалады. Гидронефроз кезінде шүмекше мен бүйрек паренхимасы арасындағы май қабатша дифференцияланбайды; бұл май қабатша бүйрек кистасы кезінде әдетте сақталады. Шүмекшенің едәуір үлғаюы тостағаншалардың үлғаюымен қатар болады; бұлар КТ — да шүмекше дорбасының шеті бойымен қатар орналасқан қосымша домаланған құрылымдар болып көрінеді.

Бүйрекке тас бітуі ауруының нақты КТ көрінісі болады. Тостағаншаларда, шүмекшеде немесе несепағарда барынша тығыз құрылымдар анықталады. Олар айналасындағы тіндер фонында айқын білінеді, сондықтан диаметрі 1 мм-ге жуық тастардың байқалуы мүмкін. КТ тастардың санын, шоғырланған орны мен әрқайсысының көлемін нақтылап береді. Несепағардың блокадасы жағдайында тостағанша-шүмекше жүйесінің гидронефроздық трансформациясы анықталады. КТ — зерттеу бұл орайда бүйрек паренхимасының сақталу дәрежесін бағалауға мүмкіндік береді.

Магниттік резонанс

Магниттік-резонанстық томография (MPT) — радиологиялық әдістердің ең жасы. Магниттік-резонанстық томографтар дененің кез келген белігі қимасының бейнесін жасай алады. Оның иондайтын сәулесі пайдаланылады, ал ауа немесе сүйектер визуализация кезінде бөгет болмайды. Ультрасонографиямен және компьютерлік томографиямен салыстырғанда бұл әдіс қымбатырақ, техникалық тұрғыдан күрделірек және теориялық тұрғыдан түсінуге қиынырақ. Бұған қарамастан МРТ диагностикалық радиологияның кейбір салаларын түгелдей революцияландырады.

MP — гемограф және оның магнит өрісі

MP — томографтың негізгі компоненттері күшті магнит, радиожөнелткіш, қабылдаушы радиожиілік катушка және әрине компьютер болып табылады. Магниттің ішкі бөлігі көбіне ішіне ересек адам сиятындай туннель формасында жасалған. Магниттердің көпшілігінің пациент-денесінің ұзына бойлық осіне паралель бағытталған магнит өрісі бар.

МТР мына фактіні пайдаланады: осы контексте көбіне протондар деп аталатын сутегінің ядролары солтүстік және оңтүстік полюстері бар, ете кішкене магнитті диөрістер болып табылады. Пациентті МР-томографтың күшті магнит өрісінің ішіне орналастырған кезде дененің кішкентай протондық магниттерінің бәрі сыртқы өрістің бағытында бұрылады.

Радиоизотоптық зерттеу әдістері

Әр түрлі ауруларды диагностикалау мақсатында урологияда радиоизотоптық индикацияның колданылуы қазіргі уақытта барынша кеңінен тарап отыр. Орындалуынын қарапайымдылығы, зерттеулердің науқастар үшін жарақатсыздығы нәтижелердің жоғары ақпараттылығымен ұштасқанда бұл әдістердің қазіргі кездегі урологиялық тексерудің міндетті кешеніне енгізілуіне себеп болып отыр. Радиоизотоптық әдістердің көпшілігінің көмегімен несеп-жыныс органдарының функциялық-құрылымдық жай-күйі туралы қосымша деректер алып қана қоймайды, сонымен қатар басқа зерттеу әдістерінің көмегімен алуға болмайтын бірегей диагностикалық ақпарат алуға болады.

Бұл зерттеулерді атқару үшін арнаулы аппараттардың төрт түрін пайдаланады. Біріншісіне әр түрлі жүйедегі V- камерасы жатады. Конструкциясы жөнінен ең күрделі, жылдам әрекет жасайтын бұл аппарат зерттелетін органнан не өңірден келетін радиоактивтік сәулеленуді үздіксіз тіркеп отыруға, ал одан соң осы өңірдің немесе органның статикалық немесе динамикалық бейнесін теледидар экранында кайта бейнелеуге мүмкіндік береді. Бейнені арнаулы камерамен фото суретке түсіреді, ақпараттың мөлшер-сандық тұрғыдан өнделуін V- камерамен қосылған электронды-есептегіш машинаның көмегімен атқарады.

Жетілдірілуі   кемірек   тіркеуші    құрылғыларға   сканерлер (аппараттардың екінші типі) жатады. Бұл жүйелердің әрекеті радиоактивтілік датчигін зерттелетін өңірде бірте-бірте жылжыту және бұдан кейін әр түрлі тығыздықтың ақ-кара немесе түрлі түсті штрихтар немесе цифрлар түріндегі қағаздағы бейнесін алу принципіне негізделген. Бұл аппараттардың көмегімен органдардың немесе зерттелетін өңірлердің тек статикалық бейнесін ғана алуға болады. Аппараттардың үшінші типіне 2-4 радиоактивтілік датчиктері бар радиоциркулографтар жатады. Дененің тексерілетін өңірі үстіндегі сәулеленудің динамикасы тиісті көлбеу сызықтар түрінде (өздігінен жазғыштардың көмегімен) тіркеліп отырады. Мұндай типтегі аппараттарды көбіне бүйректердің функциялық жай-күйін тексеру үшін қолданады және кейде ремографтар деп атайды. Аппараттың төртінші типі — а және з сәулелену есептегіштері сұйықтықтың (плазма, қан сығындысы, несеп т.б.) радиактивтілігін зерттеу үшін пайдаланады. Бұл аппараттарды радиобиохимиялық зерттеулерде әр түрлі заттардың құрамын анықтау үшін қолданады.

Ралиоизотоптық зерттеулерде алынған нәтижелерді объективтік сан-мөлшерлік бағалаудың ерекше маңызы бар. Бұл бағалаудың мәнісі таңбаланған қосылыстардың бүйректің тамырлық арнасы арқылы өту жылдамдығының, өзекшелік секреция мен шумақтық фильтрацияның интенсивтілігінің, бүйрек пен қуықтан препараттардың бөлініп шығу жылдамдығының константын арнаулы математикалық әдістермен есептеп шығару. Мұның сыртында, V- камерада сцинтиграфия жүргізгеннен кейін, ішкі органдардың немесе өңірлердің алынған бейнелеріне мамандандырылған компьютерлердің көмегімен анализжасайды. Мұның өзі тұтас органдардың ғана емес, олардың жекелеген учаскелерінің функциялық-құрылымдық жай-күйлерін бағалауға мүмкіндік береді. Қазіргі кездегі V— камераларда алынған бейнелерді видеомагнитофондық жазбаларға айналдыруға болады.

Түзу емес радиоизотоптық реноангиография. Әдістің принципі таңбаланған қосылыстың бүйректердің тамырлық жүйесі арқылы өтуі процестерін зерттеуге негізделген.

Зерттеу әдісі мынадай: вена ішіне Тс немесе L— альбумин енгізеді, 30—60 с бойында бүйректердің үстіндегі радиоактивтілікті V-камераның немесе радиоциркулографияның көмегімен үздіксіз тіркеп отырады. Зерттеудің нәтижесінде алынған көлбеу сызық түзу емес радиоизотоптық реноангиофамма деп аталады. Ол екі бөліктен — өрлеу немесе»артериялық» және төмендеуші немесе «веналық» бөліктерден тұрады. Біріншісі артериялық арнаның препаратқа толу процесін бейнелейді, екіншісі капиллярлық арна бойынша бүйрек ішіндегі циркуляциядан кейін веналық коллекторлар бойымен препараттын шығарылу процесін көрсетеді. Нормада тамырлық арнаның қанмен толу жылдамдығы 0,1 с., шығару жылдамдығы 0,09 с.

Әдісті қолдануға қатысты қажеттілік — бүйректің магистралдық тамырлары мен капиллярлық арнасында бүйректік қанайналысы бұзылуының формасы мен дәрежесін анықтаудың қажет болуы.

Мұндай бұзылулардың типтік семиотикасы үш формаға саяды: 1) тамырлық арнаның қанмен толу жылдамдығының төмендеуі; 2) тамырлық арнадан препараттың шығарылуы процесінің баяулауы; 3) таңбаланған препараттың бүйректің тамырлық арнасы арқылы өтуінің барлық кезеңдеріндегі ұштасқан бұзылулар.

Радионзотоптық ренография

I вариант (тубулогроптық қосылыстың қолданылуы). Әдістің принципі таңбаланған препаратты бүйректің белсенді өзекшелік секрециясы процесін және оның шүмекшеден шығарылуын зерттеуге негізделген. Зерттеудің әдістемесінің мәнісі бүйректердің үстіндегі радиоактивтілік деңгейін 15—30 мин бойында радиоциркулографтың көмегімен үздіксіз тіркеп отыру.

Зерттеудің нәтижесінде алынатын көлбеу сызық ренограмма деп аталады да, екі бөліктен — өрлеме, немесе «секреторлық» және төмендеуші, немесе «эвакуаторлық» бөліктерден тұрады. Бірінші бөлік қанда еріген гиппуранды проксималдық бүйрек өзекшелері эпителийі клеткаларының таңдама және активті жинақтау процесін, екінші бөлік тостағанша-шүмекше жүйесінен несепағар арқылы шығарылу процесін бейнелейді. Ренограмманы арнайы мөлшер-сандық өңдеу процесінде мына параметрлерді анықтайды: өзекшелік секрецияның жылдамдығы (нормада 0,12 мин болады); препараттың бүйрек паренхимасы арқылы ету уақыты (нормада 6 мин); оның бүйректен шығарылу жылдамдығы (нормада 0,1 мин). Гиппуранның организмде бөлініп тарау көлемінің тұрақтылығын ескергенде (дене массасынан шамамен 17%), өзекшелік секреция жылдамдығының көрсеткіштері негізінде бұл препараттың бөлек бүйректік клиренсін есептеп шығарады. Оң және сол бүйректің бөлек-бөлек бүйректік клиренсінің көрсеткіштерінің қосындысы гиппуранның қосынды бүйректік клиренсінің көрсеткішін береді (нормада ол дене массасының 1кг-на 15-22 мл/мин болады).

Радиоизотоптық ренографияны қолдану кажеттілігі бүйректің өзекшелік аппаратының тазартқыштық қабілеті мен несеп жолдарының жоғарғы бөліктерінің уродинамикасын бағалау керек болуынан туындайды. Радиоизотоптық ренография несеп жүйесінде патологиялық өзгерістер бар деп күдіктенген науқастарды бастапқы тексерудің де маңызды әдісі болып табылады.

Функциялық бұзылулардың неғүрлым жиі кездесетін симптомдары мыналар: бүйректің өзекшелік аппаратының тазартқыштық қабілетінің төмендеуі; бүйректен бөлініп шығарылу жылдамдығының баяулауы; осы симптомдардың ұштасуы.

II вариант (гломерулотроптық қосылыстың қолданылуы). Әдістің принципі таңбаланған қосылыстың шумақтық фильтрациясы процесін, троптық қосылыстың бүйрек шумақтарына өту процесін зерттеуге негізделген.

Зерттеу әдістемесінің мәнісі (вена ішінен Тс немесе Iп — ДТП А кешенін енгізген кезде) бүйректердің үстіндегі радиоактивтілікті 15-30 мин бойында радиоциркулографтың көмегімен үздіксіз тіркеп отыруға саяды.

Алынатын рентгенограмма нормада екі беліктен — өрлеме және төмендеуші бөліктерден тұрады. Бірінші бөлік (1-2 мин) бүйрек шумақтарының таңбаланған ДТПА-мен толу процесін, екінші бөлік поофильтрацияланған препараттың бүйректен несеппен шығарылу процесін көрсетеді. Нормада шумақтық фильтрацияның жылдамдығы 0,03 мин. ДТПА-ның организмде тарауының тұрақтылығын ескере отырып, фильтрация жылдамдығы көрсеткіштерінін негізінде таңбаланған ДТПА-ның бөлек бүйректік клиренсін есептеп шығарады (дене массасының 1 кг-на мл/мин есебімен), нормада бұл көрсеткіш дене массасынның 1 кг-на 3-5 мл/мин болады. Жүрек маңында орналастырылатын радиоциркулографтың үшінші датчигінің көмегімен таңбаланған ДТПА-ның тоталдық клиренсінің көлбеу сызығын тіркейді. Нормада бұл шама (дене массасының 1 кг-на мл/мин есебімен) жиынтық бүйрек клиренсімен үйлеседі; бүйрек функциялары бұзылған кезде ДТПА-ның тоталдық клиренсінің шамасы артық болады; мұның өзі қан плазмасын тазалауда экстрареналдық факторлардың қатысуын көрсетеді.

Дңнамикалық бүйрек сцинтиграфиясы. Әдістің принципі бүйрек паренхимасының таңбаланған нефротроптық қосылыстарды белсенді сіңіруін және несеп жолдарының жоғарғы бөліктерінің оларды шығаруын тіркеу арқылы бүйректердің функциялық жағдайын зерттеуге негізделген.

Зерттеудің әдістемесі бүйрек маңы үстіндегі радиоактивтілікті V-камераның детекторының көмегімен үздіксіз тіркеуге саяды. Алынатын ақпарат компьютердің магнитті жадына жазылады және зерттеу аяқталғаннан кейін арнаулы теледидар мониторларының экрандарында таңбаланған нефротроптық қосылыстардың бүйрек арқылы өтуінін әр түрлі кезеңдерінің бейнесі қайта көрсетіледі. Нормада таңбаланған гиппуран енгізілгеннен кейін 3-5 минөттен соң препаратты белсенді жинақтап жатқан бүйрек паренхимасының бейнесі көрінеді. 5-6 минөттен кейін паренхима бейнесінің контрасттылығы төмендейді; таңбаланған косылыс тостағанша-шүмекше жүйесін, ал 11—15 минөт өткен соң қуықты толтырады.

Арнайы математикалық өңдеу арқылы компыютерде радиоиндикатордың өту динамикасын компьютерлік ренограммалар түрінде көрсетуге және оны бөлек бүйректік клиренстің көрсеткіштерінде есептеп шығаруға болады.

Нақ осылай громерулотроптық қосылыстармен динамикалық нефросцинтиграфия да жүргізуге болады. Динамикалық нефросцинтиграфияның көмегімен анықталатын патологиялық бұзылулардың негізгі семиотикасы мынадай: бүйрек паренхимасының таңбаланған қосылыстарды сіңіруі тығыздығының тотальдық (немесе аймақтық) кемуі; бүйректен шығару процесінің тотальдық төмендеуі; кінәраттардың ұштасып келуі.

Бұл зерттеу әдісін қолданудың қажеттілігі бүйрек паренхимасының әр түрлі учаскелерінің функциялық активтілігін зерттеу керек болуынан туындайды; әр түрлі аурулар кезінде мұның зор диагностикалық маңызы бар.

Статикалық бүйрек сциятиграфиясы (бүйректерді сканирлеу)

Әдістің принципі бүйректерден баяу шығарылатын таңбаланған қосылыстың бөлініп тарауын тіркеу жолымен бүйрек паренхимасының функциялық-құрылымдық жай-күйін тексеруге негізделген.

Зерттеудің әдістемесі вена ішінен тубулотропты Тс — ДМОА препараты енгізілгеннен кейін 40-60 минөттен соң сканердің көмегімен бүйрек өңірінің үстінде радиоактивтілікті тіркеуге саяды. Зерттеу процесінде қағазда алынатын бүйректердің бейнесі таңбаланған препараттың көп немесе аз жиналған аймақтарын анықтауға мүмкіндік береді. Мұның көлемді құрылымдарды (ісік, киста) диагностикалауда, бүйрек паренхимасының функциялық резервтерін анықтау кезінде, сондай-ақ жедел деструктивтік процестер кезінде (бүйректің жарақаттануы, жедел іріңді пиелонефрит) зормаңызы бар.

Лабораториялық диагностика

Қанның жалпы анализі. Лейкоциттер санының көбеюі, лейкоциттік формуланың солға жылжуы, эритроциттердің тұну жылдамдығының (ЭТЖ) жеделдеуі организмнің қабыну процесіне реакциясын көрсетеді.

Несеп анализі. Несепті эндоурологиялық тексеруге дейін, сыртқы жыныс органдарын мұқият жуып-шайғаннан кейін таңертеңгі үлесін алып зерттейді.

Сау адамның несебінің мөлшері (тәуліктік диурез) 1500 мл болады. Несептің түсі — мөлдір, құба-сары түсті. Несептің үлес салмағы тәуліктің әр түрлі уакытында 1010-нан 1026-ға дейін болады. Несептің реакциясы — босаң қышқыл, несеп Рһ 5,0-7,0 аралығында ауытқиды. Соңғы уакытта несептің осмолярлығын анықтайды, ол несептегі белоктың не қанттың қоспасына байланысты; нормада несептін осмолярлығы 450-50 мосмольдан төмен болмайды.

Несеп тұнбасының микроскопиясы формалық элементтердің -эпителийлік клеткалардың, лейкоциттердің, эритроциттердің, цилиндрлердің, түз кристалдарыныц, бактериялардың — сипаты мен мөлшерлерін анықтауға мүмкіндік береді.

Несептегі формалық элементтерді мөлшерлік анықтау әдістері

Несептегі формалық элементтерді мөлшерлік анықтаудың неғұрлым дәл әдістері бар — Нечипоренконың, Каковский-Аддистің, Амбурженін, Рябинский-Родоманның сынамалары, провокациялық тестілер.

Каковский-Аддистің әдісі бойынша тәуліктік несептегі лейкоциттерді, эритроциттерді, эпителийлік клеткалар мен цилиндрлерді есептеп шығарады. Бұл сынаманың қалыпты көрсеткіштері мыналар: эритроциттер 0-1 млн., лейкоцитгер 0-2 млн., цилиндрлер 0-200000.

Амбюрже әдісі (1954 ж.)

Каковский-Аддис әдісінің принципі алынған, бірақ несеппен бір минөт ішінде бөлініп шыққан формалық элементтердің мөлшерін анықтайды. Ол былайша «жүргізіледі: науқас күндіз сүйық ішуді шектейді, түнде мүлде ішпейді. Науқас тәңертең қуығын босатады да, 3 сағаттан кейін несеп үлесін анализге тапсырады. Несепті өлшеп оның 10 мл-ін центрифугалайды, зерттеу үшін тұнбасы 1 мл несепті алып, Горяев камерасында эритроциттер мен лейкоциттерді бөлек-бөлек есептеп шығарады.

Есеп мына формула бойынша жүргізіледі:

Н-1мин. ішінде несеппен шыққан клеткалар саны

X- камерада есептелген клеткалар саны (лейкоциттер мен эритроциттер үшін жеке-жеке).

0_,9 — Горяев камерасының көлемі.

1000 — 1 мм³-тегі тұнба көлемі.

V- 3 сағат ішінде шығарылған несеп келемі (мл).

10 — центрофугалау үшін алынған несептің мөлшері (мл).

Нормада — 1 мин. ішіндегі несептегі лейкоциттер саны — 2000, эритроциттер саны — 1000.

Нечипоренко әдісі (1961 ж.) — 1 мл несептегі формалық элементтерді анықтау.

Тексеру үшін несептің орташа үлесін алып, оның 10 мл-ін 3 мин. центрифугалайды. Одан әрі тұнбасы бар 1 мл несепті Горяев камерасында зерттейді де, 1 мм³несеп тұнбасындағы лейкоциттер мен эритроциттер санын жеке-жеке есептеп шығарады.

Нәтиже мына формула бойыншаесептеледі:

N — 1 мл несептегі лейкоциттердің не эритроциттердің саны

х — 1 мм³ несеп тұнбасындағы есептелген клеткалар саны

V- зерттеу үшін алынған несеп мөлшері

1000 — тұнба мөлшері (мл).

Нормада 1 мл несепте лейкоциттер 2000-ға дейін, эритроциттер 1000-ға дейін.

1949 жылы Штейгаймер мен Мальбин ұсынған Несеп тұнбасындағы лейкоциттердің суправитальдық бояуы әдісін Рябинский-Родоман түрлендірді (1966 ж.) — мұнда несеп тұнбасындағы актив лейкоциттерді анықтайды. Қаннын актив лейкоциттері бүйрек паренхимасының қабынуы кезінде несепке бүйрек тіні ошақтарынан өтеді де, тиісінше осмотикалық кысым мен лейкоциттердің осмотикалық резистенттілігі кезінде Штейгаймер-Мальбин клеткаларына айналады. Мұның өзі нефроннан бастап қуыққа дейінгі несеп жолының әр түрлі учаскелерінде болуы мүмкін.

Сөйтіп несептегі актив лейкоциттерді анықтау несептегі және жоғарғы несеп жолдарындағы кабыну процесі бар екенін, ал Штернгаймер — Мальбин клеткаларының табылуы (олар спецификалық емес) төменгі несеп жолдарының да қабынғанын айғақтайды.

Жасырын лейкоцитурияны анықтау үшін провокациялық тестілерді – преднизолондық тестіні (Катц, 1962 ж.) қолданады. Бұл орайда (30 мг-га дейін) преднизолон мен несеп үлесін қоса енгізу (енгізгеннен кейін әрбір бір сағаттан соң) лейкоцитурия дәрежесінің артуын бақылауды зерттейді.

Пиурияның дәрежесі 3 есе артқанда, несеп тұнбасында едәуір мөлшерде актив лейкоциттер болған кезде преднизолондық тест оң деп есептеледі.

Стақандық сынамалар

Сынамалар бір мәрте кіші дәрет сындырылғанда алынған 2 немесе 3 несеп үлесін зерттеу болып табылады.

Сынама алдында науқас 3—5 сағат кіші дәретін тежеуге тиіс. Екі стакандык сынамада науқас 2 ыдыска несеп жинауға тиіс: 1-шіде 100 мл несеп, екіншіде калғаны болуы керек. Үш стакандық сынамадан есеп 3 ыдысқа жиналады: 1-де бастапқы үлес, 3-де соңғысы. 3-ші ыдыстан есептің нақ сол соңғы үлесі болуына зер салған манызды.

Патологиялық қоспалар тек І-үлесте ғана болса, олардың шыққан жері несеп шығару өзегінде екенін көрсетеді (уретрит, үрпінін закым-далуы, ісік). Патологиялық қоспалар несептің барлық үлестерінде шамамен бірдей мөлшерде болса процестің бүйректе не несепағарда шоғырланғаны. Сондай-ақ егер әлгіндей коспалар несепке зақымдалған ошақтан үнемі түсіп тұрса (мысалы, қуықта қан ағатындай ісік болса) процесс қуықта болғаны. Лейкоциттер, ірің, сілем не қан (эритроциттер) несептің тек соңғы үлесінен ғана шықса, ауру ошағы не қуықта, не қуық алды безінде деп болжауға негіз бар.

Үш стакандық сынама кезінде зерттеу қуықалды безіне немесе ұрық қуықшаларына массаж жасап жүргізілуі мүмкін. Науқас несептің бір бөлігін қуықта калдырып, алғашқы екі ыдысқа кіші дәрет сындырады. Осыдан соң қуықалды безіне массаж жасалып, науқас үшінші ыдысқа несеп толтырады. Несептің соңғы үлесіндегі (қуықалды безіне не ұрық қуықшаларына массаж жасалғаннан кейін) өзгерістер осы органдарда қабыну процесі бар екенін көрсетеді.

Бактериурия дәрежесін анықтау әдістері

Бактериурияны анықтаудың жеделдетілген әдістері

Жеделдетілген әдістер несепте микроорганизмдер өсіп-өнгенде құралатын метаболизм өнімдерін анықтауға негізделген. Олар секторлық eгic әдісінен гөрі дәлдігі аздау нәтижелер береді және экспресс —диагностика үшін көптеген адамдарды жаппай профилактикалық тексерулер кезінде жиі қолданылады. Жедел әдістермен оң нәтиже алынған жағдайда неғұрлым дәл секторлық егістер әдісі арқылы одан арғы зерттеулер кажет.

ТХТ (трифснилтстразолий хлорнд тесті) — бактериялардың тіршілік қарекеті процесінде дегидрогеназ ферментін түзетініне негізделген; бұл фермент түссіз, еритін ТХТ-ны ерімейтін кызыл трифенилформазанға айналдырады.

Нитриттік тест

Нитриттер Entherbacteriaceae тегі өкілдерінің метаболизмі өнімдері болып табылады; несепте оларды Грисс реактивінің көмегімен табуға болады.

Тікелей зерттеу алдында арнайы ертінділерді араластырады. 1мл қоспаға 1 мл несеп қосады. Кызыл түске боялуы 1 мл несепте кем дегенде 1 х 10⁵ микроб клеткалары бар екенін көрсетеді.

Нитрит тестісін қояр алдында несепке нитраттар қосып 37°С жағдайында 2-4 сағат бойында инкубацияласа әдістің ұтымдылығы едәуір көтерілуі мүмкін.

Бактериоскопиялық әдіс 1мл несепте 100000-нан астам микроб бол­ған кезде микроскоптың көру аясында микробтарды анықтауға мүмкіндік береді.

Неғүрлым дәл әдіс Петри тостағандарында қатты қоректік ортаға (агар) егу жолымен несептің флорасын тиянақтап бактериурия дәрежесін анықтау болып табылады.

Зерттеу үшін сыртқы жыныс органдарының мұқият туалетінен

кейін стерильді ыдысқа құйылған 3-5 мл мөлшеріндегі ортанғы несеп

үлесі алынады.

Зерттеуге алынған  материалды антибактериялық терапия басталмас бұрын курстары арасындағы кезеңдерде алу керек.

Heсепте бар микробтар бөлме температурасы жағдайында шапшаң

өсіп-өнеді, бұдан бактериурия дәрежесін анықтаудың нәтижелері жалған болып шығуы мүмкін. Осыған орай несеп сынамасы алынған сәттен оны алғанға дейінгі уақыт аралығы бөлме температурасында сақталғанда 1-2 сағаттан, тоңазытқышта сакталғанда бір тәуліктен аспауға тиіс.

Зерттелетін материал мына қоректік ортаға егіледі:

1. Қоректік ағар.
2. 5% қанды ағар.

Несептен микроорганизмдердің бөлінуі несептің уретраның дистальдық бөлімінің калыпты микрофлорасымен ластануы салдарынан пайда болатын бактериурияны несеп шығару жүйесіндегі инфекциялық процестер кезінде өрбитін бактериуриядан дифференциялауға мүмкіндік бермейді. Осы мақсатпен зерттеудің сандық әдістері қолданылады; бұл әдістер 1 мл несептегі микроб клеткаларының санын (бак­териурия дәрежесін) анықтауға негізделген.

Секторлық егістер әдісі

Платина тұзақпен Петри тостағанының А секторына несеп егісін (30-40 штрих) жүргізеді. Бұдан соң тұзақты отқа қақтап алыт А секторынан I секторға 4 штрих eгic жүргізеді, осындай үлгіде I сектордан II және II ден III секторға eгіc жүргізіледі. Тостағандар 37°С температурада 18-24 сағат инкубацияланады; осыдан сон әр түрлі секторларда өсіп-өнген колониялардың саны есептеледі.

Секторлық егістер әдісі бактериурияның дәрежесін анықтауға ғана емес, таза ортада аурудың қоздырғышын ажыратуға да мүмкіндік береді.

Уроинфекция латентті түрде жүргенде, сондай-ақ антибактериялық дәрі-дәрмектермен емдеуден кейін 0,1 мл жаңа несепті тығыз қоректік орталарға және 0,25% қант сорпасы бар пробиркаға егу ұсынылады. Егістерді 37°С-да 24 сағат инкубациялайды.

Тығыз қоректік ортада өсіп-өнген колониялардың санын есептейді және 1 мл несепте ұрықтануын есептеп шығарады.

Тығыз қоректік орталарда өсіп-өнген колонияларды шабылған ағар бар пробиркаға елеп салады, бөлінген клеткаларды идентификациялайды да, оның антибактериялық дәрі-дәрмектерге сезімталдығын анықтайды.

Вактериологиялық зерттеудің нәтижелерін бағалау

1. 1 мл несепте 1000 микроб клеткасынан аспайтын бактериурия дәрежесі қабыну процесінің жоқтығын көрсетеді және әдетте несеп контаминациясының нәтижесі болып табылады.
2. 1 мл несепте 10000 микроб клеткасына тең бактериурия дәрежесі күмәнды нәтиже деп бағаланады. Зерттеуді кайталау керек болады.
3. 1 мл несепте 100000 және одан да көп микроб клеткасы бар бактриурия дәрежесі қабыну процесінің бар екенін көрсетеді.

Несепті химиялық зерттеу белокты, қантты, ацетонды, билирубинді, уробилин мен уробиилиногенді анықтауды қамтиды.

Функциялық бүйрек сынамалары бүйрек функцияларының компенсациялану дәрежесін білуге, аурудың ауырлығын, болжамды, емдеу тактикасын және аспаптық зерттеудің көлемін анықтауға мүмкіндік береді.

Екі бүйректің жиынтық қызметін, әрбір бүйректің жекелей қызметін (парциалдық функциясын) анықтайтын функциялық сынамалар қолданылады.

1. Жиынтық функциялық сынамалардың арасында неғүрлым кеңінен тарағандары:

1) Қанның ұйымасындағы креатининмен мочевинаны анықтау (нормада мочевина 3,8 ммоль/л, қан креатинині 0,04—0,14 ммоль/л)

2) Яффеннің тусті реакциясы бойынша несептегі креатининді анықтау (Топпер әдісі).

Несептегі креатининді анықтау. Колбада 0,5 мл несепті 3,0 мл пик­рин қышқылы ертіндісімен араластырады. Қоспаны сілкіп шайқап 0,2 мл 10% ащы натр ертіндісін қосады. 10 мин. ұстап, 10 мл дистиляцияланған су қосып, ФЭК-те өлшейді.

Стандартты сынама. 0,5 мл негізгі стандартты ертіндіге (0,5 мг креа­тинин) 3 мл пикрин кышқылы ертіндісін және 0,2 мл 10% ащы натр ертіндісін қосады, одан әрі тәжірибелік ретінде өңдейді.

Есеп мына формула бойынша жүргізіледі:

X— тәуліктік несептегі креатинин мөлшері (мг)

С – стандарты сынамадағы креатинин мөлшері (мг)

Ео — тәжірибелік сынаманың экстинкциясы

а – тәуліктік несеп мөлшері

— анализ ішін алынған несеп мөлшері.

Нормада тәуліктік несепте 0,5-2,0 г креатинин болады.

3. Тәуліктік диурезді анықтау – нормада ересек адам тәулік бойын-м/ 1500 мл дейін несеп шығарады.
4. Эндогендік креатинин, инулин клиренсі бойынша шумақтық фильтрацияны анықтау.

Эндогендік кретинин бойынша тазару коэффициенты (клиренс) анықтау 1 минөтте бүйректе қанның кандай мөлшері зерттеліп отырған заттан босайтынын көрсетеді.  Оны мына формула бойынша есептеп шығарады:

мұндағы С — клиренс (тазару коэффициенті);

U— несептегі кератинин концентрациясы;

V- минөттік диурез;

р — қандағы креатинин концентрациясы.

Өзекшелердегі судың реабсорбциясын( R) процентпен белгілеп мына формула бойынша анықтайды:

Мұндағы  F— шумақтық фильтрацияның шамасы (мл/мин);

V- несеп көлемі (мл/мин).

Нормада cay адамдарда шумақтық фильтрацияның шамасы 120-130 мл/мин, ал өзекшелік реабсорбция 98—99%.

Клиренс — тестілерден инулин, натрий тиосульфаты, эндогендік креатинин клиренсін зерттеу жүргізеді (Реберг -Тареевсынамасы). Бұлардың ішінде Реберг-Тареев сынамасы (1931 ж.) неғүрлым тараған — науқас тексерілетін күні төсек режимін сақтайды, тәңертең қуығын босатады, 1 сағаттан кейін венадан қан алып, креатининді анықтайды. Бұдан кейін 2 сағаттан соң қайтадан қуығын босатады, шыққан несептің келемін өлшеп, ондағы креатинин деңгейін (ммоль/л) анықтайды. Жоғарыда келтірілген формулаға сәйкес шумақтық фильтрацияның шамасын анықтайды.

Бүйрек қан ағысының шамасын өзекшелік секреция бөліп шығаратын заттардың тазару коэффициентіне қарап біледі; оларға феиолрот, диодраст, парааминогиппурлык қышқыл (П АГ) жатады.

Фенолрот сынамасын жүргізу. Науқас ашқарынға  600 мл тәтті емес шай ішеді, қуығын босатқаннан кейін 1 сағаттан соң вена ішіне 10 мл препарат (6 мг фенолрот) жібереді, 15 минөттөн кейін несепті фенолротконцентрациясына тексереді. Сау бүйрек 15 минөттен кейін нормада препараттың енгізілген мөлшерінің 30 процентін шығарады; ал бұл шаманың азаюы тубулярлық функция мен бүйрек қан ағысының төмендегенін көрсетеді.

5. Зимницкий сынамасы — тәулік бойындағы үш сағаттық үлестердегі несептің мөлшері мен оның үлес салмағын анықтау — күндізгі және түнгі диурездің арақатынасын, бүйректердің концентрациялық кабілеттерін білуге мүмкіндік береді.

Сау адам несептің жалпы мелшерінің 2/3-сін күндіз, 1/3-ін түнгі уақытта бөліп шығарады. Мысалы, сау адамның күндізгі диурезі 850 мл және түнгісі 410 мл болады, несептің үлес салмағы 1006-дан 1024-ке дейін ауытқиды. Кейбір урологиялық аурулар кезінде түнгі диурез күндізгіден асып кетуі мүмкін — никтурия. Несептің салыстырмалы тығыздығының І006-1010-ға дейін бір сарынды төмендеуі — гипоизостенурия — бұл да бүйректің функциялық жетімсіздігін көрсетеді.

6. Фольгард сынамасы — бүйректердің концентрациялық және суды бөліп шығару қабілетін сипаттайды.

Концентрацияға сынама — науқас 12 сағат бойына төсекте жатады, сұйық ішпейді. Әрбір 2 сағаттық несеп үлестерінің үлес салмағы зерттеледі. Бүйректердің қалыпты концентрациялық қабілетінің көрсеткіші — тәуліктік диурез 800 мл болғанда несептің соңғы үлестерінде салыстырмалы тығыздық 1030 және одан жоғары болуы деп саналады. Сынама нәтижелерінің анықтығына қант диабетінін, ісіну синдромының, қан айналысы бұзылуының ыкпалы болады.

Егер несептің салыстырмалы тығыздығы 1020-дан аспаса, мұның өзі өзекше эпителийінің жарақатталуы есебінен бүйректердің кабілеті бұзылғанын көрсетеді.

Ажырату сынамасы — науқас төсек режимін сақтайды. Қуығын босатқаннан кейін ашқарынға 30 минөт ішінде 1,5 литр су ішеді.  Одан соң әрбір 30 минөтте 4 сағат бойында бөлініп шыққан несептің мөлшері мен оның үлес салмағын анықтайды. Нормада бөлініп шыққан несептің мөлшері ішілген сұйықтың мөлшеріне сәйкеседі, несептің соңғы үлестерінде салыстырмалы тығыздық 1003-тен төмен болуға тиіс.

Бүйректің жетімсіздігі кезінде судың көп болуы бөлініп шығатын несептің мөлшеріне де, оның салыстырмалы тығыздығына да онша әсері болмайды.

2. Әрбір бүйректің және жоғарғы несеп жолдарының қызметіи жеке-жеке анықтайтын функциялық сынамалар.

Бүйректердің парциалдық функцияларын бағалау лабораториялық тестілермен — функциялық клиренс-тестілер мен қатар — рентгенэндроурологиялық зерттеулермен жүргізіледі:

— хромоцистоскопия, экскреторлық урография, радиоизотоптық ренография және бүйректерді сканирлеу.

Функциялык, клиренс-тестілер 2 жақты пиелонефритпен немесе бүйрек артерияларының екі жақты ауруымен ауырған науқастардың бір бүйрегіндегі ең көп зақымдалу дәрежесін анықтау үшін, бүйректік ангиография жүргізуге болмайтындай жағдайда жүргізіледі.

Олар бүйрек функциялары бұзылуларының мөлшерлік дәрежесін білуге мүмкіндік береді.

Говард тесті (1954 ж.) — вазореналдық гипертонияны диагностикалау үшін қолданылады, бұл орайда несепағарларды жеке-жеке катетерлеу кезінде несептегі натрийдің, хлордың концентрациясын және судың мөлшерін анықтайды. Говардың он тесті жарақатталған жақта несепте натрий мен хлор концентрациясының 15 процент төмендеуімен және несеп бөліп шығарудың 50% азаюымен сипатталады.

Бүйректердің бір жақты зақымдалуының диагностикасы үшін су мен натрийдің реабсорбциясының неғүрлым анықтығы үшін осы тестінің Рапопорт бойынша түрленуін пайдаланады — бүйректерді катетерлеу кезінде алынған несептеп креатинин концентрациясын анықтау — өзекшелік экскреторлық фракция коэффициентінің солға жылжуы (< 0,6) сол бүйрек артериясының оңга жылжуы (> 1,6) оң бүйрек артериясының зақымдалғаны дегенді білдіреді.

Вактериологиялық зертиеудің нәтижелерін бағалау

1. 1 мл несепте 1000 микроб клеткасынан аспайтын бактериурия дәрежесі қабыну процесінің жоқтығын көрсетеді және әдетте несеп контаминациясының нәтижесі болып табылады.
2. 1 мл несепте 10000 микроб клеткасына тең бактериурия дәрежесі күмәнды нәтиже деп бағаланады. Зерттеуді кайталау керек болады.
3. 1 мл несепте 100000 және одан да көп микроб клеткасы бар бактриурия дәрежесі қабыну процесінің бар екенін көрсетеді.

Несепті химиялық зерттеу белокты, қантты, ацетонды, билирубинді, уробилин мен уробиилиногенді анықтауды қамтиды.

Функциялық бүйрек сынамалары бүйрек функцияларының компенсациялану дәрежесін білуге, аурудың ауырлығын, болжамды, емдеу тактикасын және аспаптық зерттеудің көлемін анықтауға мүмкіндік береді.

Екі бүйректің жиынтық қызметін, әрбір бүйректің жекелей қызметін (парциалдық функциясын) анықтайтын функциялық сынамалар қолданылады.

1. Жиынтық функциялық сынамалардың арасында неғүрлым кеңінен тарағандары:

1) Қанның ұйымасындағы креатининмен мочевинаны анықтау (нормада мочевина 3,8 ммоль/л, қан креатинині 0,04—0,14 ммоль/л)

2) Яффеннің тусті реакциясы бойынша несептегі креатининді анықтау (Топпер әдісі).

Несептегі креатининді анықтау. Колбада 0,5 мл несепті 3,0 мл пик­рин қышқылы ертіндісімен араластырады. Қоспаны сілкіп шайқап 0,2 мл 10% ащы натр ертіндісін қосады. 10 мин. ұстап, 10 мл дистиляцияланған су қосып, ФЭК-те өлшейді.

Стандартты сынама. 0,5 мл негізгі стандартты ертіндіге (0,5 мг креа­тинин) 3 мл пикрин кышқылы ертіндісін және 0,2 мл 10% ащы натр ертіндісін қосады, одан әрі тәжірибелік ретінде өңдейді.

Есеп мына формула бойынша жүргізіледі:

X— тәуліктік несептегі креатинин мөлшері (мг)

С – стандарты сынамадағы креатинин мөлшері (мг)

Ео — тәжірибелік сынаманың экстинкциясы

а – тәуліктік несеп мөлшері

— анализ ішін алынған несеп мөлшері.

Нормада тәуліктік несепте 0,5-2,0 г креатинин болады.

3. Тәуліктік диурезді анықтау – нормада ересек адам тәулік бойын-м/ 1500 мл дейін несеп шығарады.
4. Эндогендік креатинин, инулин клиренсі бойынша шумақтық фильтрацияны анықтау.

Эндогендік кретинин бойынша тазару коэффициенты (клиренс) анықтау 1 минөтте бүйректе қанның кандай мөлшері зерттеліп отырған заттан босайтынын көрсетеді.  Оны мына формула бойынша есептеп шығарады:

мұндағы С — клиренс (тазару коэффициенті);

U— несептегі кератинин концентрациясы;

V- минөттік диурез;

р — қандағы креатинин концентрациясы.

Өзекшелердегі судың реабсорбциясын( R) процентпен белгілеп мына формула бойынша анықтайды:

Мұндағы  F— шумақтық фильтрацияның шамасы (мл/мин);

V- несеп көлемі (мл/мин).

Нормада cay адамдарда шумақтық фильтрацияның шамасы 120-130 мл/мин, ал өзекшелік реабсорбция 98—99%.

Клиренс — тестілерден инулин, натрий тиосульфаты, эндогендік креатинин клиренсін зерттеу жүргізеді (Реберг -Тареевсынамасы). Бұлардың ішінде Реберг-Тареев сынамасы (1931 ж.) неғүрлым тараған — науқас тексерілетін күні төсек режимін сақтайды, тәңертең қуығын босатады, 1 сағаттан кейін венадан қан алып, креатининді анықтайды. Бұдан кейін 2 сағаттан соң қайтадан қуығын босатады, шыққан несептің келемін өлшеп, ондағы креатинин деңгейін (ммоль/л) анықтайды. Жоғарыда келтірілген формулаға сәйкес шумақтық фильтрацияның шамасын анықтайды.

Бүйрек қан ағысының шамасын өзекшелік секреция бөліп шығаратын заттардың тазару коэффициентіне қарап біледі; оларға феиолрот, диодраст, парааминогиппурлык қышқыл (П АГ) жатады.

Фенолрот сынамасын жүргізу. Науқас ашқарынға  600 мл тәтті емес шай ішеді, қуығын босатқаннан кейін 1 сағаттан соң вена ішіне 10 мл препарат (6 мг фенолрот) жібереді, 15 минөттөн кейін несепті фенолротконцентрациясына тексереді. Сау бүйрек 15 минөттен кейін нормада препараттың енгізілген мөлшерінің 30 процентін шығарады; ал бұл шаманың азаюы тубулярлық функция мен бүйрек қан ағысының төмендегенін көрсетеді.

5. Зимницкий сынамасы — тәулік бойындағы үш сағаттық үлестердегі несептің мөлшері мен оның үлес салмағын анықтау — күндізгі және түнгі диурездің арақатынасын, бүйректердің концентрациялық кабілеттерін білуге мүмкіндік береді.

Сау адам несептің жалпы мелшерінің 2/3-сін күндіз, 1/3-ін түнгі уақытта бөліп шығарады. Мысалы, сау адамның күндізгі диурезі 850 мл және түнгісі 410 мл болады, несептің үлес салмағы 1006-дан 1024-ке дейін ауытқиды. Кейбір урологиялық аурулар кезінде түнгі диурез күндізгіден асып кетуі мүмкін — никтурия. Несептің салыстырмалы тығыздығының І006-1010-ға дейін бір сарынды төмендеуі — гипоизостенурия — бұл да бүйректің функциялық жетімсіздігін көрсетеді.

6. Фольгард сынамасы — бүйректердің концентрациялық және суды бөліп шығару қабілетін сипаттайды.

Концентрацияға сынама — науқас 12 сағат бойына төсекте жатады, сұйық ішпейді. Әрбір 2 сағаттық несеп үлестерінің үлес салмағы зерттеледі. Бүйректердің қалыпты концентрациялық қабілетінің көрсеткіші — тәуліктік диурез 800 мл болғанда несептің соңғы үлестерінде салыстырмалы тығыздық 1030 және одан жоғары болуы деп саналады. Сынама нәтижелерінің анықтығына қант диабетінін, ісіну синдромының, қан айналысы бұзылуының ыкпалы болады.

Егер несептің салыстырмалы тығыздығы 1020-дан аспаса, мұның өзі өзекше эпителийінің жарақатталуы есебінен бүйректердің кабілеті бұзылғанын көрсетеді.

Ажырату сынамасы — науқас төсек режимін сақтайды. Қуығын босатқаннан кейін ашқарынға 30 минөт ішінде 1,5 литр су ішеді.  Одан соң әрбір 30 минөтте 4 сағат бойында бөлініп шыққан несептің мөлшері мен оның үлес салмағын анықтайды. Нормада бөлініп шыққан несептің мөлшері ішілген сұйықтың мөлшеріне сәйкеседі, несептің соңғы үлестерінде салыстырмалы тығыздық 1003-тен төмен болуға тиіс.

Бүйректің жетімсіздігі кезінде судың көп болуы бөлініп шығатын несептің мөлшеріне де, оның салыстырмалы тығыздығына да онша әсері болмайды.

2. Әрбір бүйректің және жоғарғы несеп жолдарының қызметіи жеке-жеке анықтайтын функциялық сынамалар.

Бүйректердің парциалдық функцияларын бағалау лабораториялық тестілермен — функциялық клиренс-тестілер мен қатар — рентгенэндроурологиялық зерттеулермен жүргізіледі:

— хромоцистоскопия, экскреторлық урография, радиоизотоптық ренография және бүйректерді сканирлеу.

Функциялык, клиренс-тестілер 2 жақты пиелонефритпен немесе бүйрек артерияларының екі жақты ауруымен ауырған науқастардың бір бүйрегіндегі ең көп зақымдалу дәрежесін анықтау үшін, бүйректік ангиография жүргізуге болмайтындай жағдайда жүргізіледі.

Олар бүйрек функциялары бұзылуларының мөлшерлік дәрежесін білуге мүмкіндік береді.

Говард тесті (1954 ж.) — вазореналдық гипертонияны диагностикалау үшін қолданылады, бұл орайда несепағарларды жеке-жеке катетерлеу кезінде несептегі натрийдің, хлордың концентрациясын және судың мөлшерін анықтайды. Говардың он тесті жарақатталған жақта несепте натрий мен хлор концентрациясының 15 процент төмендеуімен және несеп бөліп шығарудың 50% азаюымен сипатталады.

Бүйректердің бір жақты зақымдалуының диагностикасы үшін су мен натрийдің реабсорбциясының неғүрлым анықтығы үшін осы тестінің Рапопорт бойынша түрленуін пайдаланады — бүйректерді катетерлеу кезінде алынған несептеп креатинин концентрациясын анықтау — өзекшелік экскреторлық фракция коэффициентінің солға жылжуы (< 0,6) сол бүйрек артериясының оңга жылжуы (> 1,6) оң бүйрек артериясының зақымдалғаны дегенді білдіреді.

Несеп шығару өзегінен шығатын бөлінділерді зерттеу

Несеп шығару өзегінен шығатын кандай бөлінді болсын микроскопиялануы тиіс. Бұл үшін несеп шығару өзегінен шыққан бөліндіні тұзақпен предметтік әйнекке жағады, жабындық өйнекпен жауып микроскопппен зерттейді.

Несеп-жыныс жүйесінің ісінулері кезінде несепті цитологиялық зерттеу.

Цитологиялык зерттеу үшін тәулік ішінде жиналған несеп тұнбасы пайдаланылады. Анализ үшін несепті эндроурологиялық зерттеуге дейін немесе одан 5—7 күн откен соң алу керек, өйткені жарақат клеткалардың десквамациясы мен деструкциясының көтерілуіне әкеліп соғады, мұның өзі дұрыс диагностиканы қиындатады.

Диагностиканың аспаптық және эндоскопиялық әдістері

Урологиялық практикада аспаптық және эндоскопиялык зерттеулер негізгі орындардың бірінде. Бұл мақсат үшін катетерлер, буждер, уретрескоптар, цистоскоптар қолданылады.

Катетерлер, буждар

Олардың калибрі Шарьер шкаласы бойынша анықталады, катетердің не буждың нөмірлері мм-де оның шеңберіне сәйкеседі. Ең жіңішке N 1 аспаптың диаметрі 1/3 мм-гe тең, ал оның шеңбері 1 мм.; ең жуан N 30 аспаптың диаметрі 1 см-ге тең, ал оның шеңбері 30 мм. Ерлер катетерінің ұзындығы 24—36 см, әйелдерге арналғандары 14—16 см. Катетерлер жұмсақ (резеңке), қатты (металл), жартылай қатты (эластик полимер) болады. Резеңке катетерлердің ішінде Нелатон, Тиман, Пеццер, Малеко, Фоли катетерлері неғүрлым жиі колданылады, олардың өзгешеліктері тұмсықтарының бітімі мен иілме бұрыштарында (5.5-сурет).

Қуықты катетерлеу

Еркектерде қуыққа резеңке катетер енгізудің техникасы. Үрпінін сыртқы тесігін өңдегеннен кейін жыныс мүшесінің басып сол қолдың бас және сұқ саусақтармен екі бүйірінен кенере өзегінен қармап ұстап, уретра жиектерін аздап ажыратады. Катетердін дистальдық ұшын стерильді вазелин майымен майлап он қолмен пинцетпен уретраға жайлап кіргізеді. Әйелдердің қуығын катетерлеудің ерекше қиындығы жоқ. Металл катетерді (бужды, цистоскопты) еркектерде  қуыққа енгізу техникасы. Aтап айтатын бір жағдай, бұл дәрігерлік манипуляция, қиыншылық болуы мүмкіндігі себепті (уретраның жалған барысы, несеп ұйымасы, геморрагия және т.б.) оны орта медперсоналдың жүргізуіне әсте болмайды. Дәрігер науқастың сол жағында тұрады. Уретраның сыртқы тесігі өнделгеннен кейін жыныс мүшесі сол қолдың үш саусағы-мен ұсталып шап байламына паралель жоғары тартылады. Оң колмен уретра бойымен тұмсығын төмен қаратып аспапты (катетер, буж, цистоскоп) қуықтың сыртқы сфинктеріне дейін кіргізеді, бұл жерде біраз кедергі кезігеді. Осы сәтте уретраға енгізілген аспаппен қоса жыныс мүшесі ортанғы сызыққа ауыстырылып, біртіндеп ұма жаққа төмен түсіріледі. Сфинктердің аздаған кедергісінен өтіп кате­тер уретраның артқы бөлігі бойымен куыққа өтеді. Аспаптың тұмсығы қуыққа барғанының дәлелі аспапты еркін бұру және кате­тер арқылы несеп алу мүмкіндігі болып табылады (5.6-сурет).

Уретраны буждау

Жүргізу техникасы қуықты катетерлеу кезінде баяндалғанындай. Буждың диаметрін дұрыс таңдау өте-мөте маңызды жәйт. Уретраның

тарылатыи тұсында буж кедергіге кезіксе диаметрі кіші буж өткізіп көру керек. Буждау 1-3 күннен кейін қайталанады.

Уретроскопия

Уретра ауруларының диагностикасы үшін уретроскопия жүргізеді.

Жүргізуге болмайтын жағдайлар уретра мен жыныс бездерінің жедел қабынба аурулары, уретраның ыдырау стадиясындағы қатерлі жаңа түзілімдер, уретра структуралары. Несеп шығару өзегіне уретроскоп енгізіліп, уретраның кілегей ұрық дөңесшесінің жағдайы іштен сыртқа

қарай карала отырып уретроскоп біртіндеп шығарып алынады.

Цистоскопия

Қуық ауруларын арнаулы оптикалық аспап — цистоскоптың көмегімен диагностикалауға арналған негізгі әдістердің бірі, оны 1879 жылы Нитце ұсынған. Цистоскопия жүргізілуі қуық ісіктерінің диагно­стикасы үшін, канның кай жерден кеткенін анықтау үшін, қуық туберкулезін, тас, бөтен текті денелер байлануын, несеп-жыныс жылан көздерін диагностикалау үшін, эндоскопиялық манипуляциялар, несепағарларды катетерлеу, электрокоагуляция, эндовезикалдық био­псия, цистолитотрипсия және т.б. жүргізілу үшін ерекше маңызды. Цистоскопияны жүргізуге болмайтын жағдайлар уретраның, куықтың, жыныс бездерінің жедел қабынба аурулары, уретра стриктурасы, микроцистис.

Цистоскопияны атқару техникасы. Науқас қуығын босатқаннан кейін урологиялық креслода болады. Уретра өнделгеннен кейін 10 мл 5% новокаин 5 минөтке енгізіледі. Бұдан соң ілгеріде баяндалған қуықты катетерлеу техникасына ұқсастырып цистоскопты кіргізеді; тубусты шығарып алып, оптикалық бөлігін орнатады; бұдан соң қуықты науқас кіші дәрет сындырғысы келгенге дейін 250-300 мл антисептик ертіндісімен толтырады. Оптикалық белігі орнатылған цистоскопка икемді жарық келтіргішті қосып, қуықты қарайды.

Цистоскопияны қуықтын алдынғы қабырғасының шоқтығынан сфинктерге дейін жүргізеді, одан соң цистоскопты оңға 90° градус бұрып оң қабырғаны қарап, бұдан кейін осылай сол кабырғаны, одан әрі артқы қабырға мен қуықтың түбін қарайды. Қуықтың түбі өңірінде Льето үшбұрышы орналасқан, оның бұрыштарында тиісінше сағат циферблатының 7 сағатты көрсететін тұсында несепағардың оң сағасы, 5 сағат тұсында сол сағасы бар. Нормада қуықтың кілегейі кызғылт-сары түсті, жылтыр, нәзік тамырлары бар жалтырап тұрады. Қуықтың мойны мен Льето үшбұрышының маңында тамырлар кеп әрі ірірек. Несепағардың сағалары симметриялы несепағар байламының шеттері бойынан біршама көтеріңкі.

Хромоцистоскопия – құықты жоғарғы несеп жолдарының функциялық

қабілетін бір мезгілде бөлектей анықтай отырып эндоскопиялық зерттеу. Көрсетулері: бүйрек шаншуын (ішперде қуысы органдарының) басқа жедел ауруларынан дифференциялап диагностикалау үшін.

Атқару техникасы: 0,4% индигокармин ертіндісінің 3 мл-ін вена ішіне не бұлшық ет ішіне енгізеді. Цистоскопия жүргізеді. Нормада ин­дигокармин вена ішінде енгізілгенде 3—5 минөтте, бұлшық ет арқылы енгізгенде 7-12 минөтте несепағар сағаларынан бөлініп шығады. Индигофункция 15—20 минөттен кейін байқалмаса бүйрек функциясы щұғыл тежелгенін не жоғарғы несеп жолдарының обтурациясын көрсетеді.

Несепағар мен шүмекшені катетерлеу — Арнаулы катетеризациялық цистоскоп арқылы жүргізеді, оның несепағарлық катетерлер еткізуге болатын бір не екі каналы болады. Несепағарларды катетерлеу үшін ұзындығы 50-60 см, Шарьер шкаласы бойынша N 3 ден N 9 ға дейінгі катетерлер қолданылады, NN 4, 5, 6 катетерлер неғұрлым жиі пайдаланылады. Шағын рычагтың — Альбарран тілшесінің көмегімен окулярдың маңындағы винтті қозғап несепағар катетеріне несепағар сағасына кіретіндей бағыт береді. Несепағарды катетерлеген кезде қалыпты өткізгіштігі анықталады, немесе кедергінің деңгейі мен әтуге болатындығы (не керісінше) тиянақталады. Диагностикалық мақсатпен несепағарларды катетерлеу несептің бөлініп шығуын анықтау үшін де жүргізіледі — нормада  несеп несепағар катетері арқылы 20—40 сек. Интервалдармен  3—5 тамшы болып бөлініп шығады. Несепағар катетері арқылы алынған несепті мочевина, креатинин, лейкоциттер болуы тұрғысынан, үлес салмағын және т.б. зерттеудің зор диагностикалық маңызы бар. Зерттеумақсатында несеп алу үшін несепағар катетерін 8— 10 см ілгері жылжыту жеткілікті, егер шүмекшенің ішіндегісін алу керек болса, катетердің ұшын 26-28 см өткізеді. Несепағар катетері арқы­лы бүйрек шүмекшесіне контраст сұйық енгізіп ретроградтық пиелог­рафия жүргізуге, шүмекшені жуып не кұрғатып алуға болады, катетерді обтурация (несепағарға, шүмекшеге байланған тас) деңгейіне жанай өткізіп бүйрек шаншуын қойдыруға болады. Катетеризациялық цистоскопты суырып алар алдында Альбарран тілшесінің өз орнына түскенін міндетті түрде тексереді.

Уретероскопия

Уретероскопия — вена ішіне наркоз беріліп операция жағдайында жүргізілетін емдік-диагностикалық зерттеу. Оны жүргізу үшін икемді жарық-талшықты оптикасы бар уретороскоп қажет. Оның цистоскоптан айырмасы оптикалық түтігі ұзын және Шарьер шкаласы бойынша

мөлшері кіші. Бұл әдіс несепағардың жәй-күйін: тас байлануын, ісігін, стриктурасын, тұрақтанған бүгілмесін, ятрогендік зақымдалуын анықтау үшін қолданылады.

Несеп-жыныс мүшелерінің пункциялық биопсиясы

Бүйректердің пункциялық биопсиясы ашық және жабық болып белінеді; ашық түрінде операция уакытында бүйрек тіндерін биопсиялау жүргізіледі. Жабық түрі — бүйректі тері аркылы биопсиялау — стационарда диагнозды дәлдеу (ісік, туберкулез, нефрогендік гипертония және т.б.) үшін жүргізіледі. Бүйректің тері арқылы пункциялық биопсиясын    ультрадыбыстық,    рентгену рологиялық    зерттеулер мәліметтерін ескеріп компьютерлік томография бақылауымен жүргізуге болады. Бел өңірі өнделіп, 0,5% новокаин ертіндісімен анестезиядан кейін 12-қабырғадан төменірек, ортаңғы сызықтан 10—12 см латералдырақ жатқан нүктеден бүйрек пункциясын жүргізеді. Троакардан мандренді алып тастап, оның канюлясы бойымен шприцпен біріктірілген аспирациялық ине кіргізеді. Троакар мен инені бүйрек тінінен біртіндеп тартып алып шприцке аспирациялайды, алынған пунктатты гистологиялық зерттеуге жібереді.

Простатаның (қуық безінің) пункциялық биопсиясы

Операциялық биопсия және жабық (бездің перинеалдық немесе ректалдық пункциясы) биопсия простата рагы, простата туберкулезі бар деп күдіктену кезінде жүргізіледі.

Ен мен оның сағағының пункциялық биопсиясы

Ұма органдарында қатерлі түзілім не спецификалық қабыну, аспермия бар деп күдік туғанда диагнозды дәлдеу үшін жүргізіледі.

Қуық биопсиясы

Қуықта ісік, туберкулез, «қарапайым уылу» бар деп күдіктенгенде, ісіктің басқа органдардан өрбуін анықтау үшін жүргізіледі. Қуық биопсиясы операциялық (ашық) және эндровезикалдық деп бөлінеді. Цистоскопиялау кезінде катетеризациялық цистоскоп арқылы арнаулы аспап (кысқаштар, екі калақты қасықшалар) өткізіледі. Аспаптың ұшындағы браншей ашылған кезде цистоскоптың оптикалық бөлігі арқылы шола бақылай отырып, қуықтың зақымдалған өңірінен бір түйір тін кесіп не қыршып алады да, гистологиялык зерттеуге жібереді.