Финляндия іс жүзінде қырғи — қабақ соғыс кезінде бейтарап мемлекетке айналды

1947 жылы, Германия жағында КСРО — ға қарсы соғысқа қатысқан Финляндия, онымен 1941 жылы Париж бейбіт келісіміне қол қойды, бұл 1940 жылы Мәскеу шартын растады, оған сәйкес Финляндия Оңтүстік Карелияның бір бөлігін Выборгпен және Петсамо аймағын Кеңес Одағына берді.
Бұл құжат сонымен бірге тараптардың одаққа кірмеуі және бір — біріне қарсы бағытталған коалицияларға қатыспау міндеттемесін қарастырды. Бір жылдан кейін екі мемлекет арасында Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шарт жасалды, оның кіріспесі «Финляндия ұлы державалардың мүдделері арасындағы қайшылықтардан аулақ болғысы келетіндігін» растады.
Осылайша, Финляндия іс жүзінде қырғи — қабақ соғыс кезінде бейтарап мемлекетке айналды. Ол ешқандай әскери — саяси блокқа кірмеді және Шығыс Еуропа елдеріндегідей «кеңестіктен» де, соғыстан кейінгі алғашқы жылдардағы «халықтық демократияға» айналуға да жол бермеді.
Осындай сыртқы саяси бағыттың дамуына 1956 — 1982 жылдар аралығында Финляндия Президенті Урхо Калев Кекконен үлкен үлес қосты. Қырғи — қабақ соғыс кезінде Хельсинки ұстанған сыртқы саяси доктрина Кекконен сызығы деп аталды. Саясаткердің өзі финдік бейтараптық туралы айтты, ол «өзінің өміріндегі басты мәселе» деп санады: «Біздің бейтараптық саясатымыз, бірнеше рет айтқанымыздай, Финляндияны сыртқы саяси алыпсатарлар шеңберінен шығаруға бағытталған».
Американдық тарихшы және саясаттанушы Уолтер Лейкер «Тынықталудың саяси психологиясы» атты кітабында Финляндияның КСРО алдындағы бірнеше міндеттемелерін сипаттайды, олардың бәрі 1947 — 1948 жж. басталды.
Біріншіден, Финляндия КСРО мүдделеріне қайшы келетін және Мәскеудің халықаралық аренадағы әрекеттеріне үнемі қолдау білдіретін сыртқы саяси бастамалардан бас тартты. Хельсинки қырғи — қабақ соғыстың ең қиын кезеңдерінде өз міндеттемелерін орындады.
Мәселен, 1956 жылы БҰҰ — да кеңес әскерлерінің Венгриядан шығарылуы туралы дауыс беру кезінде Финляндия үкіметі көпшілік құрамына қосылмады, бұл мәселе бойынша, ең алдымен, КСРО және Венгрия үкіметтері арасында келісімге қол жеткізілуі керек екенін айтты. Ал 1971 жылы Чехословакиядағы 1968 жылы болған оқиғалар туралы сөйлеген Финляндия сыртқы істер министрі Вяйнё Лескинен «Прага көктемінің» нәтижесінде екі блок арасындағы дағдарысты еңсеруді «еуропалық түсіністіктің салтанаты» деп атады.
Экономикаға келетін болсақ, Финляндия өзінің әлеуметтік — экономикалық жүйесін еркін таңдады, бірақ сонымен бірге КСРО және өзара экономикалық көмек кеңесіне мүше елдермен тығыз қарым — қатынас орнатуға тура келді. Мемлекеттің саяси жүйесі батыстық үлгіге сәйкес дамыды. Алайда Лейкердің айтуынша, Хельсинки көршісімен қарым — қатынасты нашарлатпау үшін ішкі істерінде «өзін — өзі цензура жүргізу» саясатын ұстанды. Бұл, атап айтқанда, «баспа басылымдарындағы, мақалалардағы, суреттердегі немесе басқа да тәсілдермен» Кеңес мемлекетті қорлауға тыйым салуды қарастырды.
Осылайша, Финляндияның сыртқы саясаты оның экономикасының дамуына және демократиялық институттардың құрылуына еш кедергі келтірмеді. Шынында да, бүгінде Финляндия көптеген елдерге, соның ішінде Батыс елдеріне де экономикалық және саяси әл — ауқаттың үлгісі болып табылады. Мұны халықаралық ұйымдардың мәліметтері растайды. Жақында Финляндия БҰҰ — да әлемдегі ең бақытты елдердің рейтингісінде 1 орынға иеленді, оны құрастыру кезінде жан басына шаққандағы ЖІӨ, сөз бостандығы, әлеуметтік саясат, өмір сүру ұзақтығы және басқалар сияқты өлшемдер ескерілді.
Құдайға шүкір, тәуелсіз Қазақстан 1991 жылдан бастап өз егемендігін және онымен қоса барлық сыртқы — саяси мен экономикалық дамуына және толыққанды мемлекеттік институттардың құруына қол жеткізді. Қазіргі Қазақстан, кезінде Финляндия сияқты, солтүстік көршімен сыртқы саясаты оның экономикасының дамуына және демократиялық институттардың құрылуына салиқалы және байыпты қарым — қатынастары жүргізіп отыр.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ — Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты