Жаһандық азық — түлік дағдарысы
Әлем коронавирустың үрейін ұшырып жатқанда, тағы бір қауіп төніп тұр — ғаламдық азық — түлік дағдарысы, деп жазады норвегиялық БАҚ. БҰҰ мәліметтері бойынша, әлемде аштық күрделене түсуде. Бұл тек үшінші әлем проблемасы деп ойламаңыз. Дамыған елдер азық — түлік экспортына тәуелді.
Коронавирустық індет жаһандану дәуірінің ғаламдық азық — түлік жүйесін назарға алды. Көптеген елдер, соның ішінде Норвегия, азық — түлік қауіпсіздігі төмен. Бізге өз тамағымызды өндірудің қажеті жоқ дейді, өйткені біз кез — келген уақытта бәрін сатып ала аламыз. Бұл біздің қоғамға және мәдени ландшафт үшін қаншалықты зиянды, ал басқасы — ғаламдық азық — түлік дағдарысы халықтың денсаулығына қаншалықты ауыр тиеді.
Ірі ауылшаруашылық елдер экспортқа шектеулер қояды. Бидайдың әлемдегі ең ірі экспорттаушыларының бірі Қазақстан бұған дейін экспортқа тыйым салған. Тыйым кейбір көкөніс дақылдарына да әсер етті. Ресей сонымен қатар бидайдың негізгі экспорттаушыларының бірі болып табылатын экспортқа тыйым салуды қарастыруда. Ол оқиғаларды мұқият қадағалап отырғанын айтады.
Глобалистердің басты дәлелі: әлемде азық — түлік жеткілікті, егер қажет болса, оны барып сатып аласыз. Бертольт Брехт айтқандай: «Аштық жай ғана пайда болмайды, оны астық саудагерлері ұйымдастырады».
БҰҰ — ның 2019 жылға арналған Азық — түлік бағдарламасының есебіне сәйкес, әлемде аш және тамақтанбайтын адамдардың саны осымен үшінші жыл қатарынан өсіп келеді.
Қытай билігі азаматтарға болашақ үшін күріш сатып алмауға шақырады, деп жазады Time журналы. Осыдан біраз уақыт бұрын күріш экспортына Вьетнам тыйым салған, ал Қытай — әлемдегі ең ірі тұтынушы. Билік наразылық туғызатын себеп жоқ және азық — түлік қол жетімді деп санайды. Тайм мәліметі бойынша қытайлық қорлар тұтыну бір жылға созылады.
Норвегияда жағдай түбегейлі өзгеше. Норвегияда тұтынатын тамақ өнімдерінің тек 40 %- ын өндіріледі, сондықтан Норвегияда стратегиялық азық — түлік қоры жоқ. Ларс Фредрик Стюв, «Норске Феллескёп» ауылшаруашылық компаниясының бұрынғы басшысы, «Классекампен» газетіне былай айтты:
«1928 жылдан бастап 1996 жылға дейін Норвегияда астық қорлары болды, ең көп дегенде бір жыл тұтынуға жететін, астық қоймаларға үнемі жеткізіліп тұрды. Бірақ 1996 жылы акциялардың көп бөлігі сатылды, ал 2003 жылы астық қорлар толығымен өз жұмысын тоқтатты. Бүгінде Норвегия импортқа тәуелді — малға арналған жем де, адамдар үшін де азық — түлік жағынан».
2019 жылы Норвегияда тұтынылатын астықтың тек 39 %- ы өсті (негізінен бидай мен сұлы), қалғаны — импортталды. Басқа жылдары отандық өндірістің үлесі жоғары болды. Азық — түлікке келер болсақ, сурет біршама күрделірек, бірақ әдеттегі жылы шамамен 40 — 45 % шикізат, оның ішінде Норвегия соя мен рапсты импорттайды.
Жаһанданған сауда жүйесі өте осал және елеулі дағдарыстарға төтеп бере алмайды. Бірнеше айдың ішінде 2010 жылы астық бағасы екі есе өскен кезде Африка, Азия және Таяу Шығыстың 30 — дан астам елінде тәртіпсіздіктер орын алды. Олар «араб көктемі» деп аталатын себептердің біріне айналды, бірақ басқа да факторлар болды.
Норвегияда жетекші коалициялық партиялар азық — түлік тапшылығы біз үшін емес, кедейлер үшін деп санайды. Норвегия билігі қажет нәрсенің бәрін біз әрқашан сатып ала аламыз. Бронь жасау керек: ол нені сатып алу керек — және қайда. Егер ауылшаруашылық елдер экспортты жауып тастаса немесе барлық басқа ойыншылар, мысалы, Қытай, Оңтүстік Корея және Сауд Арабиясы, сатып алса, онда Норвегияға азық — түлікпен өз халықты қамтамасыз ету өте қиынға соғады екен.
Керімсал Жұбатқанов, Қазақ — Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты
