Тіл дамытуға арналған мәтіндер
Тіл дамытуға арналған мәтіндер
Тауық, тышқан және құр.
Ерте заманда тауық, тышқан, құр – үшеуі бір тұрыпты. Бір күні тауық арпаның дәнін тауып алыпты. Ол қуанғаннан:
— Дән таптым!- деп айқалапты.
— Мұны тиірменге апару керек. Кәне, қайсың алып жүресің?- депті тауық.
— Мен апара алмаймын,- депті тышқан.
— Мен де апара алмаймын,- депті құр.
Дәнді тауықтың өзі алып жүріпті. Тиірменге тарттырыпты.
Тауық:
— Енді ұнды үйге кім арқалап апарады?- депті.
— Мен апара алмаймын,- депті тышқан
— Мен де апара алмаймын,- депті құр.
Ұнды тауықтың өзі арқалап алып жүріпті.
— Кім қамыр илейді?- деп сұрапты тауық.
— Мен илей алмаймын,- депті тышқан.
— Мен де илей алмаймын,- депті құр.
Қамырды тауықтың өзі илепті. Тауық:
— Кім от жағады?- деп сұрапты.
— Мен жаға алмаймын,- депті тышқан.
— Мен де жаға алмаймын,- депті құр.
Отты да тауық өзі жағыпты.
— Пешке нанды кім салады?- деп сұрапты тауық.
— Мен сала алмаймын,- депті тышқан.
— Мен де сала алмаймын.,- депті құр.
Нанды да тауықтың өзі салыпты.
— Нан қып — қызыл болып пісіп шығыпты.
Тауық нанды алып қойыпты да:
— Мұны кім жейді?- деп сұрапты.
Тапсырма:
1. Мәтін кімдер туралы?
2. Ой қозғау. Нан туралы не білесің?
— Мен,- деп тышқан стол қасына келіп отырыпты.
— Мен де жеймін,- деп, құр да стол қасына келіп отырыпты.
Түске алданғандар.
Үш аңшы аңға шығыпты. Күн бойы құс аулап, кешке жалғыз үйрек атып алыпты. Аңшылар әбден шаршап, бір өзеннің жағасына келіп түнейді. Үйректі пісіреді. Үйрек піскен соң, бір аңшы:
— Бұл үйректі үшеуіміз жеп тоймаймыз, сондықтан біреуіміз ғана жейік,- депті.
— Үйректі жауып қояйық та, үшеуіміз де жатып ұйықтайық.
— Кім жақсы түс көрсе, үйректі сол жесің,- депті бір қу жігіт.
Түн ортасында қу аңшы тұрып, үйректі жеп, табақты бұрынғыша жауып қояды. Таңертең аңшылар оянып, тұрған соң:
— Қандай түс көрдіңдер?- деп сұрайды.
— Мен ақ боз атқа мініппін, басыма алтын таж киіппін, патша болыппын,- дейді
— Мен жұмаққа кіріппін, жұмақта қор қыздарымен бірге жүр екенмін,- депті екінші аңшы.
Сонда қу аңшы айтыпты:
— Екеуің де рас айтасыңдар, мен сендерді көріп жаттым. Бірің патша болған соң, енді бірің жұмаққа кіріп кеткен соң, бір үйрекке бола қайтып келмес деп, үйректі мен жеп қойдым,- депті.
1. Тапсырма орындау
1. а) Аңшылар нешеу?
ә) Қандай құс аулады?
б) Түс дегеніміз не?
в) Аңшы қандай қулық жасады?
2. Көнерген сөздерді тап.
3. Топтастыру
Қожанасыр.
Бір бай той жасапты. Тойға көп адам келіпті. Қожанасыр да келіпті. Қожанасырдың үстіндегі киімі жаман екен. Қожаны ешкім елемепті, бұған төрге шық, тамақ же демепті. Қожа ақырындап далаға шығыпты. Үйіне барып, жақсы киімдерін киіп, қайта келіпті. Бұл жолы үй иесі Қожаға төрден орын беріпті. Ет келгенде:
— Қожеке, алыңыз, алыңыз!- деп қадірлепті. Қожа етті жемеді, табаққа шапанының жеңін малып:
— Же, шапаным, же,- деп отыра беріпті. Үй иесі өкпелеп:
— Сіз о не қылғаныңыз, шапан ет жей ме?- дейді.
Сонда Қожа:
— Cен мені сыйламайсың, киімді сыйлайды екенсің. Сондықтан жеңіме жегізіп отырғаным ғой,- деп жауап беріпті.
1. Зат есімдерді теріп жазу.
Жалқы —
Жалпы —
2. Қожанасырға мінездеме жазып көр.
Қожанасыр, ақылды,………………………..
3. Сөздікпен жұмыс.
Той —
Киім —
Үй иесі —
Шапан —
Төр —
Ақселеу.
Екі дос үй — үйдің арасымен әңгімелесіп келе жатты. Оның біреуі – Ақселеу де, екіншісі – Абыз. Абыздың денсаулығы нашар, көп жүгіре алмайтын, демікпе сырқаты болатын. Бір үйдің жанынан өте бергенде, дәу қара төбет абалап үріп шыға келді.
— Ақселеу, қаш, әне, ит келіп қалды!- деп, Абыз айғайлап жүгіре жөнелді.
— Ақселеу жерден бір шыбық алып, қашпастан итке қарсы ұмтылды. Бірақ оның шалбары жырым — жырым болды. Абыз Ақселеудің жанына келіп:
— Мен қаш дегенде неге қашпадың? Қашсаң, сен де аман қалатын едің,- деді.
— Мен қашсам, денсаулығың жоқ, алысқа жүгіре алмайтын сен тұтылып, мен құтылатын едім. Сені қорғап қалу үшін әдейі қашпадым,- деді Ақселеу.
— Ақселеу бала да болса, азамат екен!- деді екеуінің әңгімесін тыңдап тұрған бір ақсақал сүйсініп.
Тапсырма.
1. Мәтін не туралы?
2. Достық ұғымын қалай түсінесің?
3. Екі баланың аты кім?
4. Олар неден қорықты?
5. Ақселеу қандай ерлік көрсетті?
2. Сын есімдерді тап. Тапқан сын есімдерді пайдалана отырып, Ақселеуге мінездеме беру.
Құлын.
Атам жайлаудан құлынды бие мініп келді. Оны ана ағашқа байлап қойды. Биенің қасында ойнақтап жүрген құлын әдемі — ақ. Жанына жақындауға қорықтым. Біраздан кейін тәуекел еттім. Құлын менен үркіп, біраз жерге ұзап барып, қарап тұрды. Қайта келіп, есік алдындағы шелекті иіскелей бастады. «Жануар — ай, шөлдеген екенсің ғой» деп ойладым.
Көшедегі су құбырының суын ағызып қойдым. Құлын жасқана басып суға жақындады. Аузын тосып еді, су танауына кіріп кетіп, пысқырынып шегінді. Суды азайтып ағыздым. Құлын суға тұмсығын тосып, ұзақ ішті. Осылайша екеуіміз достасып кеттік. Жалынан сипасам, сүйсіне қарап тұрады.
