Ұлыбритания қазағының шетелдегі қандастарымыз туралы ашық әңгімесі

НҰР-СҰЛТАН, 26 шілде – Sputnik, Дәурен Ерболат. Ұлыбританиядағы қазақ мәдениеті қоғамының бұрынғы төрағасы Ысмайыл Кесижи ағылшын елінде қазақтардың қалай тұрып жатқанын, шетелде қазақша білетін жастардың азайғанын, Еуропа қазақтарының тарихи отанына оралу жоспарын Sputnik Қазақстан тілшісіне берген сұқбатында айтып берді.

Тұманды Альбиондағы қазақтар

57 жастағы Ысмайыл Кесижи 1962 жылы Түркияда дүниеге келген. Нидэ қаласындағы Алтай деген қазақ ауылында 6 жасына дейін тұрған. Ал 1969 жылы Ыстамбұл қаласына көшеді. 1986 жылы 24 жасында Лондон қаласына қоныс аударып, кейін Ұлыбритания азаматтығын алыпты.

«Бұл қалада тұрғаныма 33 жыл болды. Отыз жасымда үйлендім, әйелім — қазақ. Он сегіз жастағы ұлым Лондондағы колледжде оқиды. 24 жастағы қызым шымкенттік жігітке тұрмысқа шықты. Ол Нұр-Сұлтан қаласында жұмыс істейді. Балаларым қазақша сөйлейді. Түркия қазақтары алғаш рет Ұлыбританияға 1970 жылы қоныстанды. Он жылдан соң қазақтардың саны артып, 100 отбасы болды. Кейін жартысы Түркияға көшіп кетті. Сөйтіп, мұнда 50-60 қазақ отбасы қалды», — дейді ол.

Айтуынша, Ұлыбританияда Қытайдан, Моңғолиядан, Қазақстаннан көшіп келген қазақ отбасылары бар, бүгінде бұл мемлекетте шамамен 1000 қазақстандық студент білім алып жатыр.

«Шетелдегі қазақтар ешкімге тәуелді емес»

Ысмайыл Кесижидің айтуынша, Ұлыбританиядағы қазақтар әртүрлі салада еңбек етеді, ешкімге тәуелді емес. Англияға алғаш барған қазақтар жеңіл өнеркәсіпте тер төгіпті. Ал осында туып-өскен қандастарымыз бүгінде мемлекеттік қызметте, банк саласында еңбек етіп жүр.

«Біріншіден, мұнда өмір сүру сапасы Қазақстаннан жоғары. Екіншіден, әрбір қазақ ешкімге тәуелді емес. Олар жұмысын істеп, өмір сүріп жатыр. Ұлыбританияға алғаш барған түркиялық қазақтар еңбек мигранттары еді. Олар тоқыма өнеркәсібі, тері өңдеу саласында жұмыс істеді. Сол қазақтардың бір бөлігі бүгінде зейнет жасында. Ал кейбірі — такси жүргізушісі, тағы бірінің дүкені бар. Әркім әртүрлі қызмет атқарады», — дейді Ұлыбритания қазағы.

Әңгіме барысында ол бастапқыда тоқыма өнеркәсібінде жұмыс істеп, кейін кішігірім фабрика, жеке мейрамхана ашқанын айтып берді. Қазір Ысмайыл Кесижи сән саласында жұмыс істейді, түрлі эскиздер салады.

Ұлыбританияда табыс көлемі қанша?

Лондонда тұратын қандасымыз Ұлыбританияда жалақы жоғары екенін атап өтіп, айлықтың жылмен есептелетінін түсіндірді.

«Жалақы 40-80 мың фунт стерлинг аралығында (19 миллион 120 мың теңге – 38 миллион 240 мың теңге). Қара жұмысшылар 40 мың фунт стерлингтен төмен жалақы алады», — дейді ол.

Тағы оқыңыз: «Жаныңнан өте шығады»: жас кәсіпкер Нью-Йорктегі қазақтардың араласпайтынына қынжылды

«Тіл — өзекті мәселе»

Ысмайыл Кесижи Ұлыбританиядағы қазақ мәдениеті қоғамын 17-18 жылдай басқарып, былтыр ғана қызметінен босатылған. Ол Қайрат Әбусейітов, Ержан Қазыханов, Ерлан Ыдырысов сынды елшілердің жақсы жұмыс істегенін айтты. Дегенмен, жұмысты ұйымдастыру барысында кемшіліктер де болыпты.

«Мұндағы қазақтарға ана тілін үйретуде Қазақстанның Ұлыбританиядағы елшілігі тиісті жұмыс атқарды. Аптасына екі рет қазақ тілі курсы ұйымдастырылды, кітаптар таратылды. Алайда осындағы кейбір ата-аналар балаларын бұл курсқа әкелуге ерінді. Ал қазақстандық тараптың ұйымдастыру шеберлігі жетіспеді. Екі жақтан да кемшіліктер болды. Сондықтан қазақ тілінің мәселесі әлі өзекті болып отыр», — дейді этникалық қазақ.

Ысмайыл Кесижидің айтуынша, Еуропадағы қазақтар көбіне түрікше сөйлейді. Өкінішке қарай, он-он бес жылдан соң Ұлыбританиядағы қазақ балалары ана тілін білмей қалу қаупі бар екен.

«Мұндағы қазақтар ақпараттың басым бөлігін түрікше алады. Түркияның әлемге хабар тарататын 250 телеарнасы бар. Ал Еуропадағы қазақ балалары түрікше үйреніп, сөйлеп жүр. Қазақша білетін жастарымыз азайып барады. Он-он бес жылдан кейін дүние жүзі қазақтарының құрылтайы болса, оған қазақша білмейтін, ағылшынша, французша, немісше сөйлейтін қазақтар келуі мүмкін», — дейді ол.

«Қазақтар тарихи отанына қайтпайды»

Сондай-ақ Ысмайыл Кесижи Ұлыбританиядағы қазақтар тарихи отанына қайтқысы келмейтінін айтты. Себебі бұл елде табыс жоғары әрі мұнда қандастарымыздың тұрақты жұмысы мен жеке кәсібі бар.

«Менің ойымша, Еуропадағы қазақтар Қазақстанға қайтпайды. Шындықты айту керек. Мұнда өмір сүру сапасы мен жалақы жоғары. Бірақ шетелдегі қазақтарға Қазақстан тарапынан рухани тұрғыда салт-дәстүрді, қазақ тілін сақтауға көмек қажет. Ол кәсіби түрде жасалу керек», — дейді Лондон тұрғыны.

Шетелдегі қазақтар қазы-қартаны қайдан алады?

Ұлыбритания халқы жылқыны қатты құрметтейтіндіктен, бұл жануардың етін жемейтін көрінеді. Кесижидің айтуынша, тарихи отанынан барып-қайтқан қазақтар қазы-қартасын ала келеді. Кейде Италиядан жылқы етін алдыртады екен.

«Англияда жылқы сойылмайды. Әйелім бір рет Италияға барып, дәмді жылқы етін алып келді. Францияда да жылқы етін жейді. Бірақ франциялық, италиялық қасапшылар жылқыны қазақтар сияқты соймайды. Лондонда өзім қозы немесе тоқтыны сатып алып, пәкістандық қасапшыларға сойғызамын. Үйге әкеп, кейде тұздаймын. Бұл ет бір-бір жарым айға жетеді, сондықтан ет табу бізге проблема емес», — дейді қандасымыз.

Тағы оқыңыз: Назарбаевқа айтар өтінішім бар — Омбы қазағы

Оның айтуынша, Лондонда бір келі қой етінің бағасы – 5-6 фунт стерлинг (2400-2800 теңге шамасында), ал жиырма келілік тоқтыны 120 фунтқа (57 теңге шамасында) сатып алуға болады.

Ысмайыл Кесижи Еуропа қазақтарының қаны бұзылмағанын, ондағы қандастарымыз ұлын қазақ қызына үйлендіретінін, қызын қазақ жігітіне тұрмысқа беретінін атап өтті. Шетелдік азаматтарға үйленген немесе тұрмысқа шыққан қазақтар бар болса да, саны өте аз дейді.