Түрікменстанда әйелдерге қатысты ең қатал ауызша заңдар неге қабылданды: себебі, салдары, жаза

Жуырда Түркіменстанда әйелдерге кірпік ұзартуға, ботокс инъекциясына, қасқа татуаж жасауға, шаш бояуға және көліктің алдыңғы орындығына отыруға тыйым салынған еді.  Бұл бастамаларды 12 наурызда әкесі Гурбангулының орнына келген 40 жастағы мемлекет басшысы Сердар Бердімұхамедов көтерді. Бірақ неге?

«Халық Түркіменстанның жаңадан тағайындалған президенті Сердар Бердімұхамедов әкесіне қарағанда прогрессивті жолды таңдайды деп үміттенген еді, бірақ олар қатты қателесті», — делінген Халықаралық жоспарлы ата-ана федерациясының (IPPF) мәлімдемесінде.

Сонымен қатар Түркіменстанда түсік жасатуға іс жүзінде тыйым салынған, бұдан былай жүктілікті тоқтатудың рұқсат етілген мерзімі 12 аптадан 5 аптаға дейін шектелген.  Осы ерте кезеңде әйелдер көбінесе жүктілігі туралы біле бермейтін көрінеді.

«Үкімет 2015 жылы қабылданған заңды бір түннің ішінде жұртшылықтың талқылауынсыз жария етті, яғни ол жасырын түрде қабылданып, жарияланды», — деп хабарлайды IPPF.

Дәстүрге қайшы

Әйелдер мамыр айының басынан бері такси компанияларында оқылған белгілі бір жарлыққа (түркімен тілінде адат) сілтеме жасап, жүргізушілердің оларды алдыңғы орындыққа отырғызудан бас тартқанын айтады.
Мұндай тыйымдар бар мемлекеттік құжаттар мен бұйрықтарды ешкім әлі көрмеген.  Бұл Түркіменстанда «ауызша заң» деп аталады, яғни президенттің ауызша бұйрық беруі немесе еш жерде жарияланбайтын бұйрыққа қол қоюы жеткілікті.

«Түркіменстан 2017 жылдан бері жазбаша немесе ауызша түсіндірместен әйелдерге жүргізуші куәлігін беруден бас тартып келеді, сондықтан қазіргі шектеулердің енгізілуі көпшілікті таң қалдырмайды», — дейді Turkmen.news сайтының редакторы Руслан Мятиев.

Мятиев Түркіменстаннан келген және жергілікті биліктің тыйымдарын жақсы біледі.

«Сонау 2000 жылдары  қысқа шалбар кигендер халыққа қызмет көрсету орталықтарына кіре алмайтын» — дейді ол.

Заң орындамағандардың жазасы

Басқа әйелдерге мемлекеттік қызметте дұрыс киінуі, қас термеу, татуировкасын алып тастауды өсиет етілген. «Азаттық» радиосы («Азаттық» радиосының Түркіменстандағы басылымы – Ресейдегі шетелдік агент деп танылды) әртүрлі әуе компаниялары ерінге ботокс салып, қасына татуаж салғаны үшін 20 шақты стюардессаны жұмыстан шығарды деп хабарлайды. Кейбір қызметкерлерге жай ғана айыппұл салынған, ал басқа әйелдер имплантанттар немесе еріндерін үлкейткені үшін жұмысынан айырылған.
Елордадағы сұлулық салондары да тыйым салынған қызметі үшін айыппұл төлеп, тіпті 15 тәулікке қамауға алынған. Куәгерлер полицияның қоғамдық орындардағы рейдтерін, жалған тырнақпен немесе кірпікпен жүрген әйелдерді ұстап жатқанын айтады.

Қатаң тәрбие

Бүркеншік атымен мақала жариялайтын түркімен саясаттанушысы Сердар Айтаков шектеулер ұзақ уақыт бойы жасалып жатқаны жаңа президент билігінің басталуымен тұспа-тұс келгенін айтады. Саясаттанушы жаңашылдықтарды Түрікменстанның бұрынғы президенті Гурбангулы Бердімұхамедовтың «Менің өмірімнің мәні» атты 57-ші кітабының жарық көруінің нәтижесі деп санайды, онда ол «Ұлттық рухани-адамгершілік құндылықтар түркімен халқы үшін мыңдаған жылдар бойы ұрпақтан ұрпаққа беріледі», — деп жазған.

Бала кезінен қатал тәрбиеленген Сердар «әйел – ана және үй шаруасына таңылған жаратылыс» деген басты идеяға құрылған дәстүрлі құндылықтарды ұстанушы болып өсті», — деп жалғастырады С.Айтаков. Ал Бердімұхамедовтер отбасын білетін шенеуніктер:

«Сердарды өте қатал тәрбиеледі. Ал мектепте және университетте оны Ниязов енгізген ұлтшылдық пен жалған дәстүршілдікке негізделген атмосфера қоршап алды, онда әйел рөлін төмендетіп көрсетеді», — дейді.

Сердар Бердімұхамедов кім?

40 жастағы Сердар Бердімұхамедов биыл наурызда өткен сайлауда 72 пайыз дауыспен жеңіске жеткен Түркіменстанның бұрынғы президентінің жалғыз ұлы.  Сарапшылар оның биліктің транзитіне әлдеқашан дайындалғанын және беделіне ешқашан нұқсан келмегенін айтады.  Сердардан әйелдерге қатысты тыйымдарды ешкім күтпеген еді. Алайда Бердімұхамедов әйелдерге не кию керектігін және денесін қалай басқару керектігін айтқан алғашқы президент емес. Оған дейін Сапармұрат Ниязов «әйелдің орны үйде, оны мемлекеттік істерге араластырмау керек» деген тұжырымға келген еді. Бұл идеяны 21 жыл билікте болған және бүкіл түркімендердің әкесі Түркіменбашы атағын алған Ниязов дүниеге әкелді.

Түрікмен болмысы туралы өз пікірін ел мектептерінде зерттелген «Рухнама» («Рух кітабы») кітабында айтқан.

Ниязовтың билігі кезінде әйелдерді дәстүрлі киім мен тобыққа дейін ұзын көйлек киюге, ал үйленген әйелдерге шаштарын жасырып, орамал тағуға шақырды.  Дегенмен, әйелдерге де мұсылмандық орамал, бетперде және басқа да дінге қатысты элементтерді киюге рұқсат етілмейді. Расында да, түрікмен әйелдері, әсіресе өңірлердегі, қымбат тұратынына қарамастан, дәстүрлі киімдерді («балат» шалбары бар ұзын көйлек) жиі киеді.  Қолдан жасалған төс тігілген түрікмен ұлттық көйлектерінің бағасы 2 мың долларға жетеді.