Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: «Бишімбаев ісін» қайта тексеру керек
Қазақстандықтардың көпшілігін бір айдан астам уақыт тікелей трансляцияға телмірткен сот отырысына нүкте қойылғанымен, «Бишімбаев ісі» әлеуметтік желіде күн тәртібінен түспей тұр. Судья 13 мамырда алқабилердің дауысын есепке алып үкім шығарды. Алайда сот үкімінен кейін де атышулы іске қатысты түрлі пікір айтылуда. Оларды, негізінен, үш топтқа жіктеуге болады. Біріншісі – Бишімбаевты өмір бойына бас бостандығынан айыру керек еді дегендер, екіншісі – Бишімбаев жазасының жартысын өтегеннен кейін қалғанын бәрібір шартты түрде босату жазасына ауыстырып алады дегендер, ал үшіншісі – апелляцияға беру туралы айтып жатқандар.
Пікірлерді әралуандығы құқық қорғаушы Сергей Уткиннің айтуынша, өте орынды. «Әділ сөз» қорының заңгері өз ұстанымын қалай дәлелдейді. Толығырақ Ulysmedia.kz материалында.
– Қоғам «кінәлі өз жазасын алды, сазайын тартты» деп масайрап, билік те «міне, көрдіңдер ме, әділдік орнаттық» деп ұпайын түгендеп болса, Бишімбаев ісіне қатысты бірқатар маңызды жайттарды эмоциясыз, боямасыз, сабырмен айтатын уақыт келді деп ойлаймын.
Жақын күндері жазбаша түрде шығарылатын үкімде мұндай дәлелдер мен негіздемелер болмайды. Бұл сонысымен де кәсіби судьялар шығарған үкімнен ерекшеленеді. Сондықтан алқабилердің сот процесі барысындағы ішкі сезім иірімдерін, көңіл-күй ауанын түйсіну үшін оларды әртүрлі сұхбаттарға шақыру ғана қалды.
– Сіздің ойыңызша, сот процесі кезінде кім екені құпия болған алқабилер мүшелері енді бәрі аяқталғасын жарыққа шыға ма?
– Менің ойымша, сот органдары үшін алқабилерді жасырудың енді қажеті жоқ. Алқабилердің өзі де жасырынып қалмайды деп сенемін.
– Бұл заңға қайшы емес пе?
– Ешқандай қайшылық жоқ, тіпті бұл қадам заңдылықтан бөлек, дұрыс шешім болар еді. Өз шешімдеріне түсініктеме беруден қашатын кәсіби судьяларды қалай болғанда да түсінуге болады, өйткені олардың барлық дәлелдері (қандай болса да) жазбаша сот актісін дәлелдеу бөлігінде көрсетілуі керек. Ал егер алқабилер ондай ешнәрсе жазбаса және комментарий беруден бас тартса, онда олар сотта біржақты шешім шығарды немесе оларға қысым жасалды деген күдік туындауы мүмкін.
– Сіз өзіңіз алқабилерге қандай сұрақ қойған болар едіңіз?
– Судья Құлбаева да, тіпті алқабилер де Бишімбаевтың Нүкенованы ерекше қатыгездікпен өлтіру ниеті болды деген нұсқаға тоқталды. Сонда олар қандай дәлелді негізге алды екен? Мен осы сұрақты қояр едім. Өйткені, олардың ойынша, Бишімбаев концерттен шығып бара жатқанда, саған пальто енді қажет болмайды деп айтқаны оның өлтіру ниетінің болғанын көрсетеді. Бұл – адвокат Оразбақованың болжамы. Пікірталас кезінде жәбірленуші тараптың адвокаттары, мүмкін, Бишімбаев әу баста өлтіруді жоспарламағанын, тек С.Нүкенованы ұрып жатқанда бұл қадамы өлтіріп қоюы мүмкін екенін білгенін айтты.
– Қандай да бір өлтіру ниеті болды деп ойлайсыз ба? Өлтіргісі келгені сотта дәлелденбеді деп пайымдайсыз ғой?
– Алқабилерге қойылған сұрақтан түсінгенім, Бишімбаев Нүкенованы басынан ұрып өлтірген. Барлығына көрсетілген бейнежазбада соққылар көрсетілген, бірақ мен ол кезде Бишімбаевтың Нүкенованы қасақана өлтіріп жатқанына сенбеймін. Қорлау, бағындыру, кінәсін мойындату т.б. мотивтер болуы мүмкін. Бишімбаевтың телефонындағы бейнежазбаларда Салтанатты өлтіргісі келетін ниетін көрсететін басқа да мақсатты соққылар болған шығар, бірақ ол бізге көрсетілмеді.
– Сіздің ойыңызша, апелляцияда өлтіруге тікелей оқталу туралы мәселе көтерілуі мүмкін бе?
– Бұл өзекті мәселе деп есептеймін: Бишімбаев Нүкенованы қасақана өлтірді ме, әлде абайсызда ма, оны енді журналистер анықтауы керек. Журналистер судья Құлбаевамен, алқабилер мүшелерімен, тәуелсіз сарапшылармен мұқият сұқбаттасуы керек. Қылмыстық сот процесін қадағалап отырған қоғам өкілдеріне осындай терең талдаулар керек деп ойлаймын.
Және бұл жай ғана қызығушылықты қанағаттандыру үшін ғана қажет болып тұрған жоқ. Өмірде осыған ұқсас жағдайлар болады ғой. Өкінішке қарай, ол кісі өлімімен аяқталуы мүмкін. Сондайда біз нақты білуіміз үшін керек. Ондай қылмыстық іске қандай құқықтық баға береміз, маньяктар, садистер жасаған қылмыспен теңестіреміз бе, әлде Бишімбаевқа берілген жаза алқабилердің эмоциямен, қоғамның қысымымен қабылдаған шешімі болды ма, міне, осының аражігін ашып алуымыз үшін керек.
– Ондай жағдайда алқабилердің 10 мүшесі де сұқбат беруі керек қой?
– Әрине, солай істеу керек. Алқабилердің әр мүшесінің пікірін, позициясын білу маңызды. Өйткені алқабилермен өткен сот процесінде олардың дауысын бұрмалау фактісі біздің сот жүйесінде болды. Алқабилердің басым көпшілігі айыптаушының кінәсі жоқ деп дауыс бергенімен, үкімді оқыған судья «алқабилердің көпшілігі «иә» деп дауыс берді деген нұсқаны негізге алған. Ал үкімді естіген алқабилер біз олай дауыс бермедік деп кейін сұқбат берген. Яғни, дауыс санауда фальсификация болған.
Әр айғақ аса маңызды
– Сіздің ойыңызша, Бишімбаев ісінде де осындай бұрмалаушылық болуы мүмкін бе?
– Тура сол жағдайдағыдай болмаса да, белгілі бір дәрежеде қысым болды деп есептеймін. Мысалы, алқабилерге қойылған Нүкенованың Бишімбаевқа материалдық тұрғыдан тәуелді болғаны жайлы сұрақ дұрыс тұжырымдалмаған. Айта кету керек, қаржылық тәуелділік болмаған жағдайда ұрып-соқса, ол – 2 жылға, ал керісінше жағдайда 7 жылға бас бостандығынан айырылады.
Судья Құлбаева қаржылық тәуелділік деп Нүкенованың Бишімбаевпен бірге өмір сүрген кезде өз бетінше ақша табуды тоқтатуы деп санады. Осыдан келіп шығатын мынадай сұрақ бар. Нүкенова Бишімбаевтан кеткен жағдайда өмір сүруге қажетті материалдық игілікті өзі таба алатындай жағдайы болды ма? Оның Бишімбаевқа дейін астролог болып, тәп-тәуір табыс тапқанын, яғни Бишімбаевсыз да өз-өзін асырауға мүмкіндігі болғанын көріп отырмыз. Сондықтан Нүкенова Бишімбаевқа материалдық жағынан тәуелді болды дегенге келіспеймін. Ал судья Құлбаева да, алқабилер де Нүкенова Бишімбаевқа қаржылық жағынан тәуелді болды деген қорытынды жасады.
– Сонда сіз егер алқабилерге сұрақ дұрыс әрі түсінікті формада қойылса, олар басқа шешім шығарар еді деп ойлайсыз ғой?
– Иә, солай деп ойлаймын. Сондай-ақ алқабилерге Байжановтың кінәсі туралы сұрақ та дұрыс қойылмады. Байжановтың қылмысқа қатысты айғақтарды, соның ішінде видеожазбаны жоюын ешкім жоққа шығарайын деп отырған жоқ. Ол анық болған нәрсе. Алайда ол кісі өлтіруге қатысты айғақты жойғанын білді ме, яғни біліп істеді ме, әлде ұрып-соғуға ғана қатысты видеожазба деп ойлап істеді ме? Осы екі арасын ашып алу керек еді. Себебі екі жағдайға екі түрлі құқықтық баға беруге болады.
Сондықтан алқабилерге сұрақты «Байжанов видеожазбаны өшірерде С.Нүкенованың көз жұмғанын білді ме, яғни кісі өліміне қатысты негізгі айғақты қасақана жойды ма» деп қоюы керек еді. Егер білмесе, онда ешқандай қылмыстық құрам жоқ, яғни ол сотталмауы керек. Ал сотта көрсетілген жедел жәрдем диспетчерімен сөйлесу жазбасы, менің ойымша, Байжанов та, Бишімбаев та Нүкенованың өліміне әлі де сенімді болмағанын көрсетеді.
– Сонда сот үкімі әділетсіз болды деп ойлайсыз ба?
– Иә. Осы уақытқа дейін өз көзіммен көріп, оқыған пікірлеріме қарап, сот үкімін тұтастай әділетсіз, заңсыз деп есептеймін. Бәлкім, алқабилер, судья Құлбаева, адвокаттар және басқа да сарапшылар мені болашақта сендіре алатын шығар, бірақ бұл үшін олардың нақты мән-жайларды дәлелдейтін айғақтарды көрсетуіне тура келеді.
Лариса Чен
