Тасжарған

Қазір оны бірен-саран көз көргендері болмаса ешкім де еске алмайды. Зады, талант киелі нәрсе. Оны шамдандыруға болмайды. Шамдандырсаң қоңсы қонбайды. Еңбексіз өнер, өз жолын таппаған талант талайсыз… Сол Омархан Аягөз өзені бойындағы Шолпан совхозының Қымыз ауылынан Аягөз базарына қымыз таситын. Өлеңге алғаш бой ұрып жүрген кезім. Соған еріп бір күні базарға мен де бардым. Қымызханаға кір­сек, қызара бөртіп алған жұрт ұзақ сонар әңгімеге көшкен. Орталарында шәпеті ғана отыздар шамасындағы қара торы жігіт мойнын сәл қисайта темекісін қисық тістеп әңгімені соғып отыр. Омархан «Ерғазы Рахимов деген ақын ағаң осы. Өзі сұмдық ақын. Қазақтың қара тілінің жүйрігі. Осы Аягөздегі «Алға» аудандық газетінде істейді» деді. Босағада отырған мендей балаға ол кезде кім назар аударсын. Мен аузымды ашып, Ерғазыға қарап қалыппын. Әңгіме ауаны бір кезде поэзияға ауысты. Ерғазы Омарханға мойнын бұрып: «Ә, Омархан, келдің бе? Жоғары шық!» деді. Омархан төр шетінен орын алды. 

«Өлең оқы!» деді Ерғазы Омар­ханға мойнын бұрып. Омархан бір-екі өлеңін оқыды. Ерғазы оны ынта қойып тыңдап отырды да, бір кезде өзі өлеңдетіп қоя берді. Қымызханада отырған жұрт тым-тырыс. Сүттей ұйып қалыпты. Ерғазы барып-барып тоқтады. Жұрт шөлі қанбай таңдайының суын жұтқандай «Әрі қарай оқы Ерғазы, Зейнелдің арғы тағдыры не болды?» десті. Сөйтсем, Ерғазы өзінің «Зейнел күйі» поэмасынан үзінді оқып отыр екен. Кейін кітап бо­лып шыққанда қазақтың сонау заманда өткен күйші қызының тағ­дырын жете тани түскенім есімде. 

Түске таман қымызханадан жұрт тарқай бастағанда Омархан Ерғазыны жекелеп алып шықты. Оңаша бір кафеге бардық. Екеуі ұзақ әңгімеге кетті. Сөз арасында Омархан мені «Мына бала Шұбартаудан келіп жүр. Маған туыстас. Өзі өлең жазады» деп таныстырды. Ерғазы бітіктеу көзін сығырайта маған назар аударып, «өлең оқышы!» деді. Мен тырнақ­алды өлеңдерімнің бір-екеуін оқыдым. Ерғазы басын изеді де қойды. Өлеңім онша көңіліне қона қоймаған болуы керек. Міне, менің Ерғазы ағамен таныстығым осылай басталды. 

Жалпы қандайда бір талант­тың жолы ауыр. Әдебиет қамалы оңайлықпен алдыра қоймайды. Оған өміріңді арнауың керек. Жо­лыңдағы кедергілерді тас-талқан етуің керек. Кейде тұрмыс, тағдыр өз ырқына алып кетіп, деге­ніңе жеткізбей жатады. Талай талант­тардың жанбай жатып сөніп кететіні содан. 

Ерғазы аға бар өмірін Аягөз­де аудандық газетте өткізді. Алматыдағы қазандай қайнап жатқан әдеби ортаға кіру оның маңдайына жазылмады. Аягөз­де жатып-ақ екі жанрда бірдей бұрқырата жазды. Алай­да газеттің күнделікті қым-қуыт жұмысы, тұрмыс тау­қыметі бауырын еркін жаз­ды­рмады. Денсаулығы да дім­кәс болатын. Ақыры алып тын­ды. Ақкөңіл, ешкімді жатыр­қамайтын, қазақтың арғы-бергі тарихынан хабары мол, ке­шегі дегдар шалдардың сар­қытын ішкен тілі құнарлы Ерғазы қаламынан қаншама дү­ниелер туды. «Зейнел күйі», «Нұр­лы шақ», «Тентек келін», «Боз­тө­бе», «Мұра», тағы басқа кітап­та­ры артында қалды. Ерғазы шы­ғармаларының алтын өзегі көбінесе ел-жұртының тағдыры, атамекені Тарбағатай тауының тарихы болып келеді. Әсіресе оның прозалық шығармаларын оқи отырып, Әуезовтер қанып ішкен қазақ тілінің қайнарынан сусындайсың. Ерғазының тілі қалам ұстап жүргендердің кө­бінің маңдайына бұйырмаған қаймағы қалың түскен мәйекті тіл еді. Осы құнарлы тіл оны Орал­хан Бөкеев, Кәдірбек Сегіз­баев сияқты атақты жазушылармен ажырамас дос етті. Тұманбай Молдағалиев ағасымен сыйлас етті. Оралхан Ерғазыны туған ағасындай көретін. Бірін-бірі сағынысып жүретін. Бір өкі­ніштісі, Ерғазыны Семей, Аягөз өңірі жақсы білгенмен, жалпақ қазақ жұрты дер кезінде тани алмады. Мүмкін тағдырдың жазуы солай шығар. Ерғазы сияқты республикаға кеңінен таныла алмай қалған қаншама таланттар дүниеден өтті. Олар қазақ даласының әр түпкірінен табылады. Қайсы бірін айтайын?! 

Ерғазы аға өмірде өзінің Мал­түгел бабасы секілді аңқау, қолына қалам ұстағанда Қабан­бай атасы сияқты қайсар еді. Бұлталақтауды, жалпақтауды жаратпайтын. Тура сөйлеп, түзу жүретін. Тұрмыс қамын көп күйттемейтін. Бар мұратын өзінің қаламынан туған туындыларынан күтетін. Кедейдің жалғыз атындай өмір бойы ауыр жұмыс астында жауыр тірлік кешіп өтті. Алдыңғы ағаларына ізетті іні, кейінгі інілеріне тілекші болды. Бір қызығын айтайын: Ерғазы кітап шығару мәселесімен Алма­тыға жиі баратын. Бірде бала күннен досы, жазушы Тұрдыбек Алшынбаевқа телефон соғады. «Мен бәленбай күні Алматыға барамын. Кітабымды жуамын. Сол үшін сен үйіңе менің атымнан мол дастарқан жасатып, Оралхан, Тұманбай, Кәдірбек ағаларымды, Несіпбек, Тұрсын інілерімді шақырып қой» деп тапсырма береді. Тұрдыбек айтқанын екі етпей орындайды. 

Шақырылған бір топ қонақ Тұрдыбектің дастарқанында отырмыз. Ерғазының өзі жоқ. Қашанғы күтеміз, тамақ жеуге кірістік, біраз жерге барып бөрте бастағанымызда Ерғазы аға келді. Жақсы отырыс болды. Әңгіме айтылды. Өлең оқылды. Түсте келген қонақтар кешке тарай бастадық. Ерғазы да бізбен бірге қалаға кететін болды. Бәріміз киіндік. Ерғазы плащын таба алмай шыр-пыр болды да қалды. Әрі іздеді, бері іздеді, плащ жоқ. Тұрдыбек ағамыздың үйіндегі Кәбира жеңгеміз аң-таң. Бір кезде Кәбира жеңгей: «Мынау тұрған нейлон плащ кімдікі», деді. Киім ілгіште әйел адамның жұқа плащы ілулі тұр. Ерғазы плащқа назар аударып, «Ойбу» деп санын бір-ақ соқты. Сөйтсе ағамыз жеңгейдің плащын киіп келгенін енді біліп тұр… Ерғазының мұндай аңқау қылықтары бір бұл емес. Бірде тағы Алматыға жүргелі отырғанында үйіне бір қойшы ағайыны келеді. Ерекең бәйбішесіне қонаққа шай беруді тапсырып, өзі асығыс жолға шығып кетеді. Тағы да сол Тұр­дыбектің үйі, Ерғазының ке­зекті қонақтары. Тағы да қо­нақтан тарқарда туфлиін таппай қалады. Тағы да Кәбира жеңгеміз елдің бәрі киініп шыққаннан кейін жалғыз қалған қойдың қиы жұққан туфлиді көрсетеді. Асығыста қойшының аяқ киімін іле кеткенін сонда барып біледі Ерекең. Міне, Ерғазы ағам осындай аңқау кісі еді. 

Ерғазының талантты болатын жөні де бар. Рахимовтар әулеті шетінен өнерлі еді. Бабаларынан жалғасқан қасиетті бүгінге төк­пей-шашпай жеткізген де солар. Ал Ерғазының туған інісі Тұрсынғазы Рахимовтың өзі қазақтың ән өнеріне қаншама олжа салды. Бір Мұқағалидың өлеңдеріне жазылған әндерінің өзі қаншама. Сол Тұрсынғазы екінің бірі алып жатқан Қазақ­станның еңбек сіңірген қайраткері атағына қол жеткізе алмай кетті. Ерғазы да осындай. Алайда адамның берген атағынан гөрі Алланың берген таланты олардың есі­мін ел жүрегінде қалдырды. Биыл туғанына 80 жыл толып отырған Ерғазы Рахимовты Ая­гөз өңірі атап өтуге тиіс. Өйт­кені Ерғазы қаламынан туған шығар­малар түп-түгел Аягөздің кеше­гісі мен бүгінінен сыр шертеді. Тарбағатайдың ұңғыл-шұңғылын, сай-саласын, аң-құсын, қараған-бүргеніне дейін жан-тәнімен жырлаған, қара сөзбен сырлаған Ерғазы Рахимов тасжарған талант еді. Амал не, енді артында қалған мұраларына тәубе етеміз… 

Несіпбек АЙТҰЛЫ, 

Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты