Stokgolm sındromy
Meniń atalarym 1937 jylǵy represıanyń qurbandary. Ákemniń ákesi – Moldahan Sábdenbekov NKVD úkimimen Sibirge aıdalyp bara jatqanynda azap vagonynda súzekten demi úzilgen. Súıegin qanypezerler júrip kele jatqan poıyz ústinen laqtyryp ketedi. Súıeginiń qaıda qalǵany belgisiz. Al naǵashy atam Málik Bókeshov 1937 jyly Qostanaı qalasynda úshtik úkimimen atylyp ketken.
Moldahan atamnyń ákesi Sábdenbek pen onyń aǵasy Seıdázim 1932 jyldyń ashtyǵynyń qurbany bolypty. Qarshadaı kúninen «halyq jaýynyń kúshigi» atanǵan áke-sheshemizdiń kórmegeni joq. Olarda balalyq shaq bolmaǵan tárizdi. Balalyǵy urlanǵan ata-anamnyń, nemerelerin kórmegen atalarymnyń taǵdyryn tas-talqan etken Keńes úkimetiniń ozbyr saıasaty ekeni daýsyz.
Bul bizdiń ǵana áýletimizge qatysty emes, sol kezeńde qalyń qazaq tartqan taýqymet. Basynan keshken zobalańdy zar. О́tken tarıhymyz. Kez kelgen tarıhty paraqtaǵanda onyń kúngeıin de, kóleńkeli tustaryn da tabýǵa bolady. Kóleńkesi sol, búginde qazaq balasynyń sany keıbir kórshi ulystardan kem. Keńes úkimetiniń halyqty qynadaı qyrǵany anyq, qazaq halqyn kúshtep otyryqshy etip, diline, dástúrine qıanat jasady.
Al kúngeıi she? Aman qalǵan az halyq mektep kórdi, saýattandy. Jasy ósti, jarlysy qatarǵa qosyldy. Kentti jerdiń, qalanyń mádenıeti keldi. Sonymen birge qazaqtardyń qazirgi bitimi qalyptasty. Búginde jastary 40-tan asqan aǵa býynnyń saǵyna eske alatyn jalyndaǵan kezderi ótti. Jastyq shaqta jınaǵan tájirıbemen búginge, azattyq kúnge jetti.
О́tkende komsomoldy ańsaǵandardyń jıylysyn qoǵam táýelsizdikke atylǵan oqtaı qabyldady. Jolymbet Mákish esimdi jeli qoldanýshy óz paraqshasynda bylaı dep jazdy. «Sóz joq, komsomol, pıoner, oktıabrıat uıymdary – sol kezdegi júıeni bir sheńberde ustap turǵan, adamdardy ádepke, tártipke úıretken moraldyq fýndament boldy. Biraq olar túptep kelgende qazaqty qynadaı qyrǵan, máńgúrttegen ıdeologıaǵa qyzmet etti. Osyndaǵy bir aǵamyz da suhbatynda komsomoldyń osyndaı jaqsy jaqtary bolǵanyn, alashordalyqtardyń emes, komsomoldyń 100 jyldyǵyn atap ótkeni de sodan, olardyń sol mektepke degen qurmeti boldy degen syńaıda sóılepti. Bylaı qarasań, bári durys sekildi. Biraq olardyń sol eski tártippen kele jatqany, ózderiniń óskeleń urpaqty tárbıeleıtin sondaı bir mektepti qalyptastyra almaǵany – sol burynǵysyn buldap júrgendeı kórinetin baıaǵy komsomoldardyń kemshiligi ekenin de ashyq aıtý kerek. О́zderi soǵan balama bolatyn bir uıym qura almaı, jańa jol, jańa súrleý salatyn ýaqyty bolsa da, áli sol baıaǵy maqammen sóılep, áli sol ábden taptalyp qalǵan eski súrleýmen kele jatyr. Qashanǵy ótken ımperıanyń qańsyǵymen maqtanamyz, aǵalar-aý?» deıdi.
Psıhologıa ǵylymynda adamdardyń ózderiniń psıhıkasyna keri áseri bar jamandyqtan qorǵanýy úshin paıda bolǵan qalypty reaksıasyn «Stokgolm sındromy» deıdi. Bul ne ózi? Psıhıkalyq aýytqýǵa, aýrýǵa jatpaıtyn, alaıda basqynshyǵa sımpatıamen qaraıtyn psıhologıalyq fenomen eken. Kóbine terorısterdiń qolyna túsip japa shekkender tek aman qalýdy oılap, kepilge alýshylardyń is-áreketterin aqtaı bastaıdy, olardyń ıdeıalaryn qabyldap, ózderin basqynshylarmen teńdestirýge deıin barýyn «Stokgolm sındromy» deıdi. Bul sındromnyń qaýiptiligi sonda, oǵan ushyraǵandar ózderiniń bolashaǵyna qajetti iske de, tipti qaýipsizdigine de qarsy áreket etýge deıingi qareketke bara alatyn kórinedi.
Almatyda ótken komsomoldyń 100 jyldyǵyn, «Biz lenındik komsomoldyń jasampaz dástúrin saqtap júrmiz, áli de jalǵastyra beretin bolamyz. Biz komsomoldar isin, onyń revolıýsıalyq, jaýyngerlik jáne eńbektegi tarıhyn eshqashan umytqan joqpyz» dep Máskeýdiń Sıezder saraıynda ótetin Komsomolǵa 100 jyl sıezine quttyqtaý jiberip, keýdelerine Lenın beınelengen qyzyl medal taǵyp qýanǵanyn «Stokgolm sındromyna» uqsatqanbyz.
Belgili jýrnalıs Marat Toqashbaı «Komsomol − partıanyń qolshoqpary boldy. Qazaq jerindegi asharshylyq, saıası qýǵyn-súrginge, qýdalaýǵa kóz juma qarady. Halyqty birge talady, birge qanady. Qan tógetin, jan beretin jerge «komsomolsyń» dep oqqa baılady. Jeltoqsan kóterilisi kezinde qazaq jastaryna qysym jasaýdyń ózindik mashınasyna aınaldy. Qazirgi tilmen aıtqanda «top menejerleri» bolmasa qarapaıym qatardaǵy komsomoldar esh jaqsylyq kórgen joq. Sondyqtan komsomoldyń 100 jyldyǵy qazaq halqynyń merekesi emes» dedi.
Kompartıanyń qolshoqpary bolǵandy ar kórmeı, «jasampaz tarıhymyz» dep óz halqyna jasalǵan qıanatqa kóz jumyp, «tarıhymyz edi» dep komýnıster zulmatyna bas ıý, qasıettiniń qasıettisi, qasterliniń qasterlisi– Táýelsizdikke, memlekettiń erteńgi qaýipsizdigine jasalǵan aqtaýǵa kelmeıtin qadam.
