Sheraǵań shertken sher
Toqsanynshy jyldardyń basynda jazylǵan hattardyń birine Kamal Smaıylov bylaı deıdi: «…Internet» degen búkil álemdik aqparat júıesi bar. Oǵan júzden asa el kirgen. Sonyń biri – Qazaqstan. Árkim óziniń ústelindegi kompýterden modemdik baılanys júıesi arqyly álgi ınternetke shyǵady da, qalaǵan jerden qalaǵan maǵlumat-aqparatyn taýyp alady. Bul bir ǵajap. Arnaıy shaǵyn beınekamera ornatsa, sóılesken eki jaq bir-birin kórip otyrady, kóp adam qatystyryp, úıden shyqpaı-aq keńes-máslıhat ótkizýge de bolady. …Al onyń elektrondy poshta degen túrimen dúnıe júziniń qaı buryshyndaǵy adammen bolsyn, onyń sıfri men kodyn bilseń, birden habarlasýyńa bolady».
Búginde janymyzdy salyp damytýdyń qamyn jasap jatqan sıfrlandyrýdyń artyqshylyǵyn jaryqtyq on bes jyl buryn bilip, aqparattyq keńistiktegi artyqshylyqtaryn, kórshiles elderdiń aqparattyq keńistigine habar taratýdyń tıimdiligin aıtyp ketipti: «Intelsat» dep atalatyn halyqaralyq spýtnıktiń bir buryshyn Qazaqstan jaqynda satyp aldy. Almatydaǵy, oblys ortalyqtaryndaǵy habardy beretin sandy qondyrǵylar arqyly sol «ózimizdiń» spýtnıkke de shyǵa alamyz, óz telehabarymyzdy sol arqyly basqa elderge taratamyz».
Búginde halyqtyń sıfrly saýatyn arttyrmaıynsha, ekonomıkany da, áleýmettik jaǵdaıdy da damytý múmkin emes ekenin túsinip, elimizde JOO-larda da, mektepterde de oǵan basa nazar aýdarylýda. 1994 jyldyń qarashasynda, ıaǵnı týra 24 jyl buryn Kamal Smaıylov ol týraly: «Osynsha ǵalamat dúnıelerdi bizdiń, ózimizdiń jastar ıgerip, meńgerip áketse ǵoı. Ázirshe sheteldikter úıretip jatyr. Erteń qalaı bolady? Bir qaýip bar… Sonsha tehnıka qudiretterine ıe bolyp otyrǵan Qazaqstanda alys aýdan, aýyldarmen baılanys áli nashar», depti.
Sheraǵań she? Ol ne dep jaýap beripti degen qyzyǵýshylyqpen odan ári oqısyń. Aıbarly qalamger: «…Sen «Internet», «Intelsat» deısiń. «Optıkalyq talshyqtar baılanys kabeli» deısiń. Oý, jarqynym, sen aýylǵa shyqpaǵaly kóp zaman ótken-aý, sirá. Aýyldaǵy mektepte seniń álgi aıtqandaryń óńi túgil, túsine de kirmeıdi. Kompýter degenniń ne ekenin bilmeıdi. HHI ǵasyrǵa bizdiń aýyl jastary shala saýatty, dúmbilez kúıinde barady. Sen aıtqan keremetterdi bilse, tek shet elge shyǵyp oqıtyn shonjarlardyń balalary ǵana biledi…» deıdi kúıinip.
Shyndyǵynda, ekeýiniń de oı-pikiri aqıqattyń aýylymen qońsylas. Ozyq tehnıkanyń artyqshylyǵyn tereńirek biletin Kamal Smaıylovtyń da, aýyl dese, halyq dese júregi qan jylaıtyn Sheraǵańnyń da aıtqandary ras edi.
Sol hattar jarıalanǵannan bergi aralyqta túk ózgermedi dep aýyzdy qý shóppen súrtýge áste bolmaıdy. Keıingi jyldary aqparattyq tehnologıany damytý, el ómiriniń sala-salasyn sıfrlandyrý birshama jolǵa qoıyldy. Qalalarǵa jyldamdyǵy joǵary ınternet jetti, alys aýyl-aýdandardaǵy oqýshylar kompýterdi pistedeı shaǵyp tastamasa da, álippesin bir adamdaı biletin jaǵdaıǵa jetip qaldy. Elbasynyń bastamasymen «Sıfrly Qazaqstan» baǵdarlamasy qolǵa alyndy.
О́tken jazda Úkimet otyrysynda Premer-Mınıstr Baqytjan Saǵyntaev qalalar men aýyldardy ınternetpen qamtamasyz etý ýaqyt talaby ekenin aıtqany esimizde. «Bul ýaqyt talaby, kóptegen memleketterdiń kún tártibine alynǵan. Tek belsendi jumys isteý kerek. Negizgi másele – óńirlerdegi ınternet jyldamdyǵy: baılanys bar, ınternet bar, tek jyldamdyǵy óte tómen», degen Premer Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstrligine memlekettik organdarmen birlesip jyldam ınternetpen qamtý boıynsha sharalar qabyldaýdy tapsyrǵan-dy. Endi Úkimet jyl sońyna deıin keń jolaqty ınternet tartýdy bastap, keler jyly 5G engizýdi qanatqaqty rejimde qolǵa almaq.
Aqparat jáne komýnıkasıa mınıstrliginiń habarlaýynsha, «Aýyldyq eldi mekenderdi talshyqty-optıkalyq baılanys jelileri tehnologıasy boıynsha keńjolaqty qoljetimdilikpen qamtamasyz etý» jobasyn iske asyrý elimizdiń 1249 aýylyndaǵy memlekettik organdardy jáne bıýdjettik mekemelerdi talshyqty-optıkalyq baılanys jelileri tehnologıasyn qoldanýmen baılanys qyzmetine qosýǵa múmkindik beredi. Tamyz aıynda Úkimet otyrysynda Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstri D.Abaev 5G uıaly baılanysyn Qazaqstan aýmaǵyna engizý Halyqaralyq elektrbaılanys odaǵynyń 5G standartyn qabyldaǵannan keıin múmkin bolatynyn jetkizdi.
Degenmen elimizde ınternetti aıtpaǵanda, uıaly baılanys ustamaıtyn aýyldar áli de bar. Bul týraly «Egemenniń» óńirlerdegi tilshileri kótergen problemalyq maqalalardan oqyp-bilemiz, ózimiz de aýylǵa jolymyz túskende talaı ret kýá bolǵanbyz. Internet pen uıaly baılanystyń bolmaýy aýyldy artqa tartyp, jastardyń turaqtamaýynyń sebepteriniń biri desek, artyq emes.
Búginde Kamal da, Sherhan da ortamyzda joq. Al ekeýi on bes jyl buryn aıtqandaı, baılanys ustamaǵandyqtan, tóńirektegi bıikteý taý-tastyń basyn «peregovornyı pýnktke» aınaldyrǵan, uıaly baılanys operatorlary «halqy az» dep kózge ilmeı ketken aýyldar bar. Sol aýyldyń halqy Sheraǵań aıtqandaı «HHI ǵasyrda shala saýatty, dúmbilez» bolyp qalmasa deısiń.
