Республикалардың КСРО-дан шығу құқығы «уақыт бомбасына» айналды — Путин

Ресей президенті Путин «Орыстар мен украиндардың тарихи бірлігі туралы» мақаласына түсініктеме бере отырып, Кеңес Одағын құру үдерісінде большевиктердің негізгі қателіктерін еске алды.

Осылайша, Путин Бірінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Иосиф Сталиннің Владимир Ленинмен «жаңадан пайда болған» КСРО — ның мемлекеттік құрылымы бойынша біраз «қақтығыстары» болғанын айтты.

Сталин Одаққа кіретін барлық республикалар РСФСР құрамында автономия болады деп есептеді. Өз кезегінде Ленин КСРО — ға мүше барлық мемлекеттер бір — біріне тең және оның құрылуына тең үлес қосады деді. Содан кейін Сталин мұндай көзқарастарды «ұлттық либерализм» деп атады.

Алайда, Путиннің айтуынша, егер біз сақталған құжаттарға жүгінетін болсақ, Лениннің өзі партия мүшесінің дұрыстығын жоққа шығарған жоқ, бірақ ол кезде Кеңес Одағында орталықтандырылған билік құру уақыты әлі келмеген деп есептеді. Алайда, болашақта КСРО әр республиканың Одақтан өз еркімен шығу құқығымен федерацияға немесе конфедерацияға айналды.

Сонымен бірге, Владимир Путиннің айтуынша, республикалардың КСРО — дан бөліну құқығы болды, ол «уақыт бомбасына» айналды, ол ақырында оның ыдырауына әкелді. Сонымен қатар, большевиктердің тағы бір маңызды қателігі, Ресей президентінің айтуынша, мемлекеттегі жетекші рөл КОКП — ға берілді. Партия іштен ыдырай бастағанда, Кеңес Одағының өзі «ыдырады».

Еске сала кетейік, биыл бұрынғы КСРО елдеріндегі қоғамдық-саяси жүйені түбегейлі өзгерткен тамыз путчінің 30 жылдығы толады. КСРО  — ның ыдырауына әкелген  1991 жылғы тамыздағы путч немесе төңкеріс болды.

Қазан айының соңына қарай КСРО — ның көптеген республикалары өздерінің тәуелсіздігін жариялады — Литва, Латвия, Эстония, Грузия — және КСРО құрамынан шыққанын жариялады. Горбачев бастаған одақтық орталықтың беделі күн өткен сайын әлсіреп, бұрынғы КСРО бойынша саяси шиеленіс күшейе түсті.

1991 жылдың желтоқсан айының бірінші жартысында үш республиканың — Ресейдің, Украинаның және Беларусьтің басшылары Минскіге жақын Беловеж орманында келіссөздер жүргізді, олар 1922 жылғы КСРО келісімін жоюға және бұрынғы үш кеңестен үш славян бірлестігін құруға бағытталған болатын. КСРО республикалары – 1922 жылы осы үш кеңестік республикалар — РСФСР, Украина және Беларусь КСР — құрды. Осылайша, Ельциннің, Кравчук пен Шушкевичтің бастамасымен КСРО жойылды.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ-Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты