Қырым кеуіп жатыр

Бәріне мәлім, Ресей Украинаны әскери бөлімдерінің күшпен блокадасынан және 2014 жылдың 16 наурызындағы заңсыз референдумдан кейін Қырымды аннексиялады. Түбектің Ресейге қосылуын Украина және әлемнің көптеген елдері мойындамайды.

Қырымда су қоймалары мен басқа көздердің таяздануына байланысты тұщы су тапшылығының апатты шегі бар. Түбек 150 жылдық бақылаудың ең құрғақ кезеңін бастан өткеруде. Қырым экономикасының негізгі тіректері — ауыл шаруашылығы мен курорттық сала бірден соққыға жықты.

Су үйлерге күніне ең көп дегенде алты сағаттан беріліп тұрса және ешкім оны таза болады деп уәде етпейтін болса, адамдар жаңа шындыққа үйренуі керек. Жаздың аяғынан бастап аймақ астанасы Симферополь сумен жабдықтаудың тығыз кестесінде өмір сүруде; Евпатория, Ялта және басқа ондаған курорттық қалалар ресурстарды үнемдеуге көшті.

Тұщы су тапшылығы проблемасы 2014 жылы — Қырым Ресейге кіргеннен кейін пайда болды, бірақ олар түбекте сумен жабдықтаудың келісілген стратегиясын құруға тырысуда. Ғалымдар мен инженерлер әртүрлі тактикалық қадамдар ұсынады, бірақ шенеуніктер су дағдарысымен жағдайды шешуді жөн көреді, әрдайым ақылға қонымды емес дейді сарапшылар. Бұлттарды күміс оқпен ату, су кететін қалаларға бөшкелер қою және суды бір қоймадан екіншісіне айдау үшін олар 25 миллион рубльге ұшаққа тапсырыс бере алады.

2014 жылға дейін Қырым өткен ғасырдың 70-жылдарының басында ашылған Солтүстік Қырым каналы арқылы Днепрден шамамен 85% таза су алды. Оның ұзындығы 400 км-ден асады, бұл КСРО-ға шамамен 2 миллиард рубльге кеткен үлкен құрылыс болды. Алты жыл бұрын түбекті Ресейге қосқаннан кейін Киев каналды жауып тастады. Нәтижесінде, осы арнадан қоректенетін су қоймалары ғана емес, жауын-шашынның жетіспеуінен табиғи ағынды су қоймалары да кебе бастады.

Қырым билігі жаңа артезиан ұңғымаларын бұрғылап, суды бір су қоймасынан екіншісіне айдай бастады, бірақ 2020 жылдың аяғында қалыптасқан жағдай олардың су қоршауына төтеп бере алмағандығын көрсетеді. Оның үстіне мәселе апатты жағдайға айналды.

Су дағдарысы ауыл шаруашылығына қатты соққы берді. Ескі адамдар Кеңес заманында Қырымда 400 мың гектарға жуық суармалы жер болғанын еске түсіреді. 90-жылдардың басынан бастап 2013 жылға дейін бұл алқаптар 140 мың гектарға дейін азайды, ал қазіргі кезде жергілікті көздерден суарылатын 10 мың гектардан аспайды.

«Қырым көктемінен» кейін ауыл шаруашылығы өнеркәсібі құрғақшылыққа төзімді дақылдарға (мысалы, бидай мен күнбағыс) және тамшылатып суару жүйесіне көшуге мәжбүр болды. Түбектегі су тапшылығының салдары қорқынышты. Күріш өсіру мүлдем тоқтады, өнімді қызанақ пен қияр өсіруге мүмкіндік жоқ — қазір олар Әзербайжан мен Түркиядан қымбаттатылған бағамен әкелінеді.

Ағын судың жоқтығынан Қырымдағы балық өсіретін шаруашылықтар жұмысын тоқтатты, дегенмен кейбір фермерлер асшаяндарды өсіруге қайта бағытталды. Қырымдағы жылыжайларда жүзім алқаптарының пайда болуы толық экзотикаға айналды — суару үшін су шығынын азайту мақсатында. Фермерлер құдықтардағы су деңгейі 14-30 метр аралығында деп шағымданады. Көбіне қандай да бір жолмен су алу үшін рұқсатсыз айла-шарғы жасап, құдық қазуға тура келеді.

Керімсал Жұбатқанов,
Қазақ-Орыс халықаралық
университетінің доценті,
тарих ғылымдарының кандидаты