Қаңтар оқиғасы көптеген мәселелердің шешілуіне ықпал етті — Данияр Әшімбаев
Қыркүйек айының басынан Президент Тоқаев бастаған рақымшылық туралы пікірталас өте қызу жүріп жатыр.
Қаңтар қақтығысы әлеуметтік проблемалардан басталды. Бірақ арнайы қызметтер басшылығы мен діни экстремистерге төңкерісті ұйымдастыру үшін жай ғана сылтау болды. Олар өз мүдделері үшін ғана емес, сонымен бірге шетелдік серіктестердің мүддесі үшін де әрекет етті.
Тәртіпсіздіктердің барысы ұйымдастырушылардың оған қалалық және қала маңындағы маргинализмді барынша тартуға тырысқанын анық көрсетті. Бұған, ең алдымен, анархия аясында тонау мен бұзақылық жасау, есірткі қабылдап, ішімдікке сылқия тойған тобырға қару-жарақ беру арқылы қол жеткізді.
Қасым-Жомарт Тоқаевтың қатал әрі маңызды позициясының нәтижесінде төңкеріс басылғаны белгілі.
Құқық қорғау органдары тәртіпсіздіктердің көптеген белсенді қатысушылары мен ұйымдастырушыларын ұстады.
Қаңтардағы оқиғалар көптеген жүйелік реформалардың қолға алуына себеп болды.
Көптеген адамдар ол оқиғаны «халық көтерілісі» деп санады. Көтерілісте ұсталғандарды азаптап жатқанына қатысты қызу пікірталас туындады. Тергеу барысында бірқатар құқық бұзушылық фактілерін анықтайтын мұқият тергеу жұмыстары жүргізілді, оның ішінде рұқсат етілмеген әдістер де қолданылды. Арыз берушілер қақтығыстар кезінде тұтқынға алынғанын және оларға тергеуге кезінде қатты қысым көрсетілгендерін жеткізген еді.
Ұсталғандардың арасында психозға бой алдырған немесе ұсақ қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаған адамдар көп болды.
Президенттің нұсқауы бойынша алғашқыда мұндай адамдарға қатысты залалды өтеу үшін ең төменгі жаза форматы таңдалды.
Енді рақымшылық жасау туралы шешім қабылданды. Бірақ бұл шешімнің қанды қырғынды ұйымдастырушыларға және экстремистерге қатысы жоқ.
Президенттің бұл шешімі гуманизмнің көрінісі болып табылады және ең алдымен қоғамдағы жанжал дәрежесін төмендетуге бағытталған.
Сонымен қатар, екі жағдайды атап өту керек. Рақымшылық азаптауды нақты қолданғандарға қолданылмайды. Сонымен қатар, рақымшылық жасау келтірілген залалды өтеуден босатпайды. Бұл Қазақстандағы 10 немесе 11-амнистия болып саналады.
Әрине, рақымшылық туралы полярлық пікірлер бар, бірақ олар өмірді қайта бастауға белгілі бір мүмкіндік береді. Қазіргі жағдайға келетін болсақ, біз бұрын құқық қорғау органдарының назарына түспеген тәртіпсіздіктердің қарапайым қатысушылары туралы айтып отырмыз.
Рақымшылықты біреудің «жеңісі» немесе «жеңілісі» ретінде қабылдаудың қажеті жоқ. Ауыр қылмыскерлер, сотталғандар, сот жауабын күтіп отырғандар қамауда қалады. Рақымшылық түрмелер мен колониялардағы өмірді біршама жеңілдетеді.
Амнистияға ілінгендерге бостандыққа шығуға немесе жұмысқа орналасуға кедергі келтіретін қылмыскер атағынан арылуға мүмкіндік беріледі. Рақымшылық жасау тек кінәні мойындау арқылы мүмкін болады. Сондықтан бұл қадамда тек гуманизм ғана емес, сонымен бірге белгілі бір прагматизм де бар.
Тарихшы, саясаттанушы Данияр Әшімбаев
(фото: turkystan.kz)
