Өскемендегі экологиялық ахуал: кінәлі кім және не істеу керек?

Қазақстанның Бас прокуратурасы Өскемендегі ауыр экологиялық жағдайға байланысты металлургиялық кешен «Казцинкке» тексеру жүргізуді бастады. Қоғамдық пікірге сүйенсек, компания қаладағы қоршаған ортаны ластауда негізгі рөл атқарады, деп хабарлайды Nur.kz

Өткен жылдың қараша айының соңында Өскеменді қалың тұман басты. Тұрғындар денсаулығының нашарлағанына шағымданып, билік 50 мыңнан астам мектеп оқушысын қашықтықтан оқуға ауыстырды. Аймақ әкімі Ермек Көшербаев та бұл мәселені мойындап, көшеге шыққанда тұманның өзіне жөтел тудыратынын атап өтті.

Эколог Роман Честных қараша айындағы жағдай өндірістік шығарындылар, қышқылдар мен күлдің бірлескен әсерінен нашарлағанын айтты. Оның айтуынша, бұл бір реттік емес, қолайсыз метеорологиялық жағдайларда үнемі қайталанатын құбылыс.

«Егер бұрын біздегі тұман көк түсті газ тәрізді болса, қазір Алматының қара тұманына ұқсайтын қара “қалпақ” сияқты. Қаладағы екі өзеннің әсерінен конденсацияланатын газ тәрізді қышқылдардың, күлдің, қышқылдар мен өндірістік газдардың қосындысы осындай нәтижеге әкелді. Қарашадағы жағдай – бұл аварияның салдары емес, қалада қалыптасқан күрделі әсердің көрсеткіші. Мұндай жағдай қолайсыз ауа райында қайталанады», – деді Честных.

Бұл ретте ТЖ департаменті барлығын желсіз ауа райына сілтеп, тұрғындардың күмәнін тудырды. Кейіннен қараша айында зиянды заттардың ауадағы концентрациясы рұқсат етілген нормадан асып кеткені анықталды.

Сенат депутаты Ольга Булавкина үкіметті бұл мәселеге назар аударуға шақырып, бұл тексерудің басталуына түрткі болды.

«Казцинкті» неге тексеруде?

«Казцинк», құрамына бес ірі зауыт кіретін бұл кәсіпорын, экологиялық нормаларды бұзуға байланысты жиі айыппұлға ілігеді. Соңғы жылдары компания бірнеше рет қоршаған ортаға келтірілген зияны үшін жазаланған.

2021 жылы экологтар ауадағы күкіртсутек пен күкірт диоксидінің шекті нормадан асып кеткенін тіркеп, бұл өсімдіктерде химиялық күйік пен тұрғындардың денсаулығына зиян келтірген. Сол кезде компания 326 мың теңге айыппұл төлеп, экологияға келтірілген зиянды 3,5 млн теңгеге өтеді.

Сол жылы Бұқтырма өзеніне ауыр металдардың мөлшері нормадан ондаған есе асып түсетін ағынды сулар тасталғаны үшін компания 291 мың теңге айыппұл төледі, ал экологиялық залал 8,2 млн теңгеге бағаланды.

2023 жылы лайдың ағуынан кәсіпорын Филипповка өзенін ластап, зиянды заттардың концентрациясы нормадан 140 есе артық болды. Ол кезде келтірілген шығын ондаған миллион теңгеге жетті.

Экология министрлігінің деректеріне сәйкес, Өскемендегі жалпы ластанудың 44%-ы «Казцинкке» тиесілі. Қоғамдық пікір мен экологиялық ахуалды ескерген Бас прокуратура тексеруді орынды деп есептеді.

Экологиялық проблемалар мен айыппұлдар

Компанияның экологиялық бұзушылықтарына күкірт диоксиді мен көмірқышқыл газын шығару нормаларының жүйелі түрде асып кетуі жатады. Мысалы, 2022 жылы «Казцинк» рұқсат етілмеген шығарындылар мен Үлбі өзенін ластағаны үшін 45,32 млн теңге айыппұл төледі. Құрал-жабдықтарды жаңғыртуға қаражат салғанымен, ауа мен судың ластану мәселесі шешілмей тұр.

Эколог Роман Честных ірі кәсіпорындардың қымбат тазарту технологияларына қарағанда айыппұл төлеуді тиімдірек санайтынын айтады.

«Казцинк» өндірісті жаңғыртып жатқанына қарамастан, бұл жағдайды жақсарту үшін жеткіліксіз. Кәсіпорынның қалдықтарын азайтуда белгілі бір оң өзгерістер бар, бірақ бұл тұтастай экологиялық ахуалды жақсартпайды», – деді маман.

Экологтың айтуынша, мұндай өндірістерге тәуелді қалаларда ұзақ мерзімді болашақта зауыттарды жабу немесе түбегейлі қайта құру қажеттілігі туындайды.

«Бізде мұндай кәсіпорындардың жұмыс істеп тұруы қалада экологиялық жағдайды жақсартпайды. Олар ерте ме, кеш пе, жабылуы керек», – деп түйіндеді Честных.

«Казцинктің» және аймақтың болашағы

«Казцинк» экологиялық бағдарламаларға миллиардтаған теңге салғанымен, оның әсері минималды болып отыр. Компания 2025 жылға дейін шығарындыларды азайтуға уәде бергенімен, бұл мәселе әлі шешілмеген.

Өскемен үшін ауа мен судың ластануы үлкен мәселе болып қалып отыр. Сарапшылар экологиялық ахуалды жақсарту үшін кешенді шаралар қажет деп есептейді. Бұған министрліктің талаптарын күшейту және кәсіпорындардың жүйелі трансформациясы кіреді.