Иманғали Тасмағамбетов өмірбаян. Жеке өмірі туралы не білеміз?
Қазақстан Республикасының мемлекеттік және саяси қайраткері, саяси ғылымдарының докторы, Қазақстанның Ресейдегі төтенше және өкілетті Елшісі Иманғали Тасмағамбетовтың өмірбаяны.
Иманғал Нұрғалиұлы Тасмағамбетов 1956 жылы 9 желтоқсанда қазіргі Атырау облысына қарасты Махамбет ауданының Новобогат ауылында дүниеге келген. Кіші жүздің Байұлы руынан тараған. Әкесі – Нұрғали Тасмағамбетов болса, анасының есімі Ділда Қилықова.
Иманғали Тасмағамбетов жастық шағынан бастап жаратылыстану ғылымдарына, қолданбалы өнерге және Қазақстан мен Орта Азияның тарихына қатты қызықты. Осылайша, ерте жасында оянған жаратылыстану ғылымына деген қызығушылығы оған болашақ мамандығы мен таныстар таңдауына айтарлықтай әсер етті.
Иманғали он жеті жасында ауылдық спорт мектебінде мұғалім ретінде жұмыс істеп, өз нанын өзі таба бастады. Бірақ оның білімге деген қызығушылығы артпаса, азайған жоқ. Сөйтіп, ол Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің жаратылыстану-география факультетіне түсіп, ғылымға көңіл бөледі. 1979 жылы дипломын үздік қорғап шығып, мұғалім дәрежесін алады.
Университет қабырғасының бірінші курсында оқып жүргенде болашақ жұбайы Клара Бекқұловамен танысып, бесінші курста шаңырақ көтереді. Әйелінің де мамандығы – мұғалім.
Тасмағамбетов диплом алғаннан кейін туған жеріне оралып, Махамбет орта мектебінде география мен биология пәнінен сабақ берді. Дегенмен, қарапайым ауыл мұғалімінің рөлі өршіл жігітті қанағаттандырмады, содан ол педагогикалық қызметкердің жоғары көтерілуінің жалғыз жолы ретінде комсомолдық жұмысты таңдайды.
Осылайша, Тасмағамбетов бірте-бірте мансап сатысымен алға жылжи отырып, 1990 жылға қарай Қазақ КСР комсомол басшысына дейін көтеріледі. Сол уақытта ол аспирантураны сәтті тәмамдап, философия саласында диссертация қорғайды.
Кейін КСРО ыдырап, Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізді және бұрынғы кеңестік органдар таратылды немесе өзгерді. Дегенмен, комсомолдық жұмыс Иманғали Тасмағамбетовтың қолында қалды, бірақ ол Комсомолдың Орталық Комитетінің бірінші хатшысы емес, жастар істері жөніндегі Мемлекеттік комитет төрағасы ретінде тағайындалды. Келешегі бар жас шенеунік билік басында да елеусіз қалмады, және 1993 жылы бұрынғы мұғалім республика президентінің көмекшісі ретінде жұмысқа шақырылды.
Осылайша, тарих, археология және этнографияны жан-тәнімен жақсы көрген Тасмағамбетов ЮНЕСКО-мен тығыз қарым-қатынас ұстап және осы ұйым өткізетін мәдени іс-шараларға ат салысып, көмектесті. Ал 1993 жылы оның қолдауымен Қазақстанның ЮНЕСКО істері жөніндегі Ұлттық Комиссиясы құрылды және бұл комиссияны Тасмағамбетовтың өзі басқарды.
Сондай-ақ, Иманғали Тасмағамбетов Президенттің көмекшісі ретінде білім мен ғылымға қатысты мәселелерді қадағалап отырды, бұл орайда ол Назарбаев үшін таптырмайтын қызметкер болды.
1995 жылы жас саясаткер үкіметке жіберіліп, премьер-министрдің орынбасары лауазымын атқарады. Екі жылдан кейін ол жоғары лауазымынан басқа, білім және мәдениет мәселелері бойынша елдің жетекші маманы ретінде қолына білім мен мәдениет министрінің портфелін алды.
Тасмағамбетов Үкіметте жұмыс істей отырып, өзін айналасында тиімді команда құруға қабілетті, сауатты және шебер ұйымдастырушы ретінде көрсете білді. Екі жыл өтпестен Назарбаев өзінің қамқорлығындағы қызметкерін қайтадан жанына алып, Қазақстан Президентінің әкімшілігі басшысының орынбасары етіп тағайындады.
Сондай-ақ, Тасмағамбетов мемлекет басшысының бірінші көмекшісі болып қызмет атқарды, содан кейін облыстарға тәуелсіз басқару қызметіне ауыстырып, Атырау облысының басшысы болды. Мұнда ол қысқа уақыт жұмыс істеп және бір жылдан кейін үкіметке қайта оралып, қайтадан премьер-министрдің орынбасары қызметін атқарады.
2002 жылы Иманғали Тасмағамбетов, министрлер кабинетінің төрайымы лауазымына келе отырып, өз мансабының шыңына жетті. Ол өзі бірнеше мәрте айтқанындай, ешқашан президенттік амбицияларды сезінбеді және Нұрсұлтан Назарбаевқа деген адалдығына үнемі баса назар аударып, өзін елбасының «рухани азығы» деп атады.
Дегенмен, барлық билік, ең алдымен, жауапкершілікке байланысты. Археология мен қолданбалы өнерді жанымен сүйген Тасмағамбетов мұның бәрін өз басынан өткерді.
Иманғали Тасмағамбетовтің премьер-министр ретіндегі соңғы бастамасы жерді жекешелендіруді қамтамасыз ететін жер реформасы болды. Дегенмен, бұл заңға халықтың белгілі бір бөлігі және парламент қарсылық көрсетті. Сонда заңның қабылданғанына қарамастан, көңілі толмаған премьер-министр отставкаға кетті.
Содан Тасмағамбетов президент әкімшілігінде біраз уақыт жұмыс істеп, 2004 жылы Алматы қаласының әкімі болып тағайындалды. Мұнда ол 2008 жылға дейін ең маңызды мәселелердің бірі – автокөлік қозғалысы мәселелерін шешіп, бұрынғы астананы көркейте отырып, адал еңбек етті. Тасмағамбетов Алматы әкімі болған жылдары елде экономикалық дағдарыс болғанына қарамастан, 4 жылда қаланы барлық жағынан дамытып, гүлдендіре отырып, алматылықтардың сүйікті әкіміне айналды.
Ал 2008 жылы Назарбаев Тасмағамбетовтың қала әкімі болудағы табысты тәжірибесін ескере отырып, оны Астана қаласының басшысы етіп тағайындады. Тасмағамбетов мемлекеттің жаңа астанасын алты жыл басқарып, осылайша, қала басшысы болудан рекорд орнатады. Ол баспана мәселесіне тыңғылықты қарап, халыққа жақын болған әкім.
2014 жылы Тасмағамбетов үкіметке қайта оралады, және онда кезекпен қорғаныс министрі және әлеуметтік мәселелер бойынша министрдің орынбасары міндетін атқарады.
2017 жылы қазақ саясатының патриархы күтпеген жерден Қазақстанның Ресейдегі елшісі қызметін атқару үшін Мәскеуге жіберілді.
Тастамағамбетов өз уақытында тіпті, қазақ мәдениеті мен ғылымының көрнекті қайраткерлерінің мерейтойларын ЮНЕСКО аясында атап өткізген болатын. Оның бастамасымен Абай Құнанбаев пен Жамбыл Жабаевтың 150 жылдығы, Мұхтар Әуезов, Қаныш Сәтпаев, Ғабит Мүсірепов және Әлкей Марғұланның 100 жылдығы мерекеленді.
Ал оның жобалары – халықаралық мәдени экспедициялар. Сондай-ақ, ол «Қазақстанның саяси-әлеуметтік жаңғыруы: тенденциялар мен басымдықтар», «Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі», «Орталық Азияның зергерлік шеберлерінің өнімдері», «Пекиннен Астанаға дейін: астананы ауыстыру тарихы», «Ұлы дала Кентаврлары» және т.б. кітаптардың авторы. Айта кету керек, жоғарыда аталғандардың соңғысы «Кітап өнері» екінші халықаралық конкурсының «Гран-приін» жеңіп алған еңбек.
Сонымен қатар, Тасмағамбетов 2004-2006 жылдарға арналған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі қоғамдық кеңестің төрағасы, ЮНЕСКО істері жөніндегі Қазақстан Республикасы Ұлттық комиссиясының төрағасы, сондай-ақ, 2004-2006 жылдарға арналған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі қоғамдық кеңестің төрағасы болды. Аталған қоғамдық кеңес ғылым мен мәдениеттің, әдебиет және өнердің қоғам қайраткерлерінен, сондай-ақ мемлекеттік органдар мен мәдениет мекемелерінің өкілдерінен құралды.
Сондай-ақ, Тасмағамбетов Астана басшысы болған кезде, ЮНЕСКО-ның Бас директоры Ирина Бокова Иманғали Тасмағамбетовтың ЮНЕСКО мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынасты нығайтуға, сондай-ақ Ұлы Жібек Жолының мұрасын сақтауға қосқан зор үлесі үшін марапаттау туралы шешім шығарып, саясаткер Ұйымның жоғары наградасы – «Жібек жолы» медалімен марапатталды. Ал ЮНЕСКО-ның Жібек жолы медалі қазіргі уақытта Ұйымның жалғыз күміс медалі болып табылады. Себебі, қалған медальдар қоладан жасалады. Және бұл медаль соңғы 20 жылда ешкімге берілмеген.
Бұдан басқа, Тасмағамбетов Моңғолия, Батыс Қазақстан және Ресей Федерациясының Астрахань облысына бірқатар халықаралық мәдени экспедициялар ұйымдастырған болатын. Және 2000 жылы Тасмағамбетов бастаған тарихшылардың Моңғолия Республикасына жасаған экспедицияларының арқасында Күлтегін түрік ескерткіші Қазақстанға жеткізілді.
Жалпы, Тасмағамбетов қандай қызметте жүрсе де мемлекеттік тілге үлкен құрметпен қарайтын тіл жанашыры. Ол жиналыстардың көбін қазақ тілінде өткізіп, барлық жерде ана тіліміздің дамуына елеулі үлесін қосып жүрді. Тасмағамбетов үнемі қазақ тілін құрметтеу керектігін еске салып, басқа шенеуніктерге үлгі көрсете білді.
Ал бүгінде Тасмағамбетов Ресейде елші қызметінде жүрсе де, өзге елде де қазақ тілінде баяндамалар жасап жүрген нағыз тіл жанашыры, дипломат саясаткер.
Белгілі саясаткер Қазақстанның дамуына қосқан үлесі үшін түрлі медальдармен мараптталды. Соның ішінде 1998 жылы «Парасат» орденімен, 2004 жылы «Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев» орденімен, Орыс Православиелік Шіркеуінің «Мәскеулік Даниил қасиетті патшасы» ордені және Ресей Федерациясының «Дружба народов» орденімен, сондай-ақ көптеген алқалармен марапатталған.
