Горбачев КСРО-ны жойған ереуілдер туралы айтты

КСРО — ның соңғы президенті Михаил Горбачев, Кеңес Одағының ыдырауына ең үлкен ықпал еткен екі соққы жайлы айтты. КСРО үшін өлімге соққылардың бірі — мемлекетті әлсіреткен 1991 жылдың тамызында болған төңкеріс әрекеті. Екінші соққы «Ресей, Украина және Беларусь басшыларының желтоқсандағы келісімі болды», — деді Горбачев.

Саясаткер КСРО – ның ыдырауы қайта құрудың нәтижесі болды дегенмен келіспейді. Сонымен бірге Горбачев кеңес басшылығының қателіктер жібергенін жоққа шығармады, деп хабарлады «Россия в глобальном политике» журналы (қараңыз Горбачев М. С. Понять перестройку, отстоять новое мышление // Россия в глобальной политике. — https://globalaffairs.ru/articles/ponyat-perestrojku/). КСРО экс-президентінің айтуынша, мемлекеттің орталықсыздануы мен партияның реформасы ертерек басталуы керек еді. Сонымен қатар, экономиканы неғұрлым белсенді және батыл реформалау қажет болды. Горбачев қайта құрудың тарихи дұрыстығына сенімді.

«Біріншіден, бұл қайта құрылымдау қажет болды, екіншіден, біз дұрыс бағытта келе жатырдық. Қайта құру бастамашыларына көптеген айыптаулар қойылады: «нақты жоспардың болмауы», «аңғалдық», «социализмге опасыздық». Кейбіреулер тіпті қайта құрылымдау қажет емес деп келіседі. Мен мұндай адамдар туралы бір нәрсені айта аламын: олардың есте сақтау қабілеті өте қысқа.

Олар 1985 жылға қарай кеңестік қоғамдағы моральдық -психологиялық ахуал қандай болғанын ұмытып кетті, немесе еске алғысы да келмейді. Адамдар өзгерісті талап етті. Барлығы — басшылар да, қарапайым азаматтар да — елде бірдеңе дұрыс емес екенін терімен сезді. Ел тоқырауға тереңдеп батып бара жатты. Экономикалық өсу іс жүзінде тоқтады. Идеологиялық догмалар интеллектуалды, мәдени өмірді қолда ұстады.

Бюрократиялық машина қоғам өміріне толық бақылауды талап етті, бірақ адамдардың негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыруды қамтамасыз ете алмады. Ол кезде дүкендерде не болғанын еске түсіру жеткілікті. Әлеуметтік жағдай тез көтерілді, наразылық жалпы болды. Басым көпшілігі «бұлай өмір сүруді жалғастыру мүмкін емес» деп есептеді. Бұл сөздер менің ойымда туған жоқ — олар әркімнің аузында болды.

Бізге ауыр мұра қалды. Біз ауқымды, күрт өзгерістер қажет екенін білдік, мұндай өзгерістер әрқашан тәуекелмен байланысты екенін білдік, бірақ біз шешім қабылдауға мәжбүр болдық. КСРО — ның басшылығында, Саяси Бюрода бұл мәселе бойынша бірауыздық болды.

Қайта құрудың басынан бастап бір лейтмотиві болды, ол қызыл жіп, оның барлық кезеңдерінен өтіп, біздің іздеуімізді анықтады. Қайта құру халыққа арналды. Оның мақсаты адамды азат ету, оны өз тағдырының, өз елінің қожайыны ету болды. Біз мұра еткен жүйе жалпы партиялық бақылауға негізделген. Сталин қайтыс болғаннан кейін ол құрған режим жаппай қуғын -сүргіннен бас тартты, бірақ бұл оның мәнін өзгертпеді. Жүйе адамдарға сенбеді, халықтың тәуелсіз тарихи шығармашылық қабілетіне сенбеді. Біз, қайта құрудың бастамашылары, адамдар бостандыққа қол жеткізіп, бастамашылдық пен шығармашылық энергияны көрсететінін білдік.

Қайта құру осылайша ауқымды гуманистік жоба болды. Бұл ғасырлар бойы адам автократиялық, кейін тоталитарлық мемлекетке бағынған өткеннен үзіліс болды және бұл болашаққа серпіліс болды. Бұл — қайта құрудың бүгінгі өзектілігі, себебі басқа стратегиялық таңдау елді тығырыққа тірейді.

Біз Брежнев кезінде біздің жүйені атайтын «нағыз социализмнің» экономикасы нашарлайтынын және ел сөзсіз дағдарысқа ұшырағанын жақсы түсіндік. 1980 жылдардың басында. экономикалық өсу тоқтады, онымен бірге өмір сүру деңгейі төмендеді. Халықтың нақты табысы бойынша КСРО Батыстың дамыған елдерінен едәуір артта қалды. Қаржылық тәртіп бұзылды. Экономика барған сайын теңгерімсіз және тапшы болды. Азық -түлік пен өнеркәсіптік тауарлар ғана емес, сонымен қатар металл, жанармай, біз өндірген барлық өнімдердің жетіспеушілігі болды.

Ресей президенті Владимир Путин өзінің мәлімдемесінде Кеңес Одағының ыдырауының негізгі жауапкершілігін федерацияның лениндік тұжырымдамасына және ондағы кеңестік республикалардың егемендігі принципіне және өзін-өзі басқару мүмкіндігіне бірнеше рет жүктеді. бөлінуге дейінгі шешім. Бірақ сұрақ туындайды: бұл себеп пе? Біз білеміз, көптеген конституцияларда мұндай мүмкіндік қарастырылмаған көптеген империялар мен мемлекеттер күйреді.

Менің ойымша, себептерді басқа жерден іздеу керек. Сталин тұсында көпұлтты мемлекет қатаң супер орталықтандырылған унитарлық жүйеге айнала бастады. Орталық бәрін шешіп, бәрін бақылауға алды. Сонымен қатар, Сталин мен оның серіктері шекараны ерікті түрде кесіп тастады, өйткені ешкім өзін Одақтан тыс елестете алмайтын сияқты. Ұлттық проблемалар тереңде жатыр, бірақ олар ешқайда кетпеді. «Кеңестік халықтардың гүлденуі мен жақындасуының» қасбетінің артында ешкім іздемеген өткір мәселелер жасырылды. Сталин кез келген ұлттық наразылықтар мен ұлтаралық дауларды антисоветтік сипатта қарады және ескертулерге уақыт жоғалтпай оларды басады.

Қайта құру сонымен қатар ұлттық саясат пен федералдық қатынастар саласындағы ауыр мұраны мұра етті. Қайта құруды бастаған әріптестерім мен мен бұл мәселені толығымен көрдік деп айта алмаймын. Енді, әрине, «әлемдер әлемі», халықтар конгломераты болған елдің сақталуы мен жаңаруы, онда тарихи тағдырлардың еркімен Эстония мен Түрікменстан сияқты әр түрлі республикалар бірігіп, объективті түрде үлкен күрделі міндеттерді ұсынды.

Қайта құру жылдарында бұл аймақта ғасырлар мен ондаған жылдар бойы жинақталғанның бәрі жарылып кетті. Мен бұған ешкім дайын емес деп ойлаймын. Тарихқа көз жүгіртсек, Кеңес Одағы Ресей империясын мұра етті. Бұл «халықтар түрмесі» болды ма? Егер біз бұған келісетін болсақ, онда тұтқындардың ішінде бірінші болып орыс халқы деп аталуы керек. Ал сталиндік билік жылдарында ол Кеңес Одағының басқа халықтарынан кем емес қиындық пен азапты басынан кешірді», — солай жазады өз мақаласында КСРО –ның бірінші және соңғы президенті М. С. Горбачев.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ-Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты