Есеп комитеті «Kazakh Tourism» ұлттық компаниясын неліктен қатаң сынға алды
«Kazakh Tourism» ұлттық компаниясының қызметі мемлекеттік бюджетке қымбатқа түседі. Себебі жыл сайын осы мақсатта екі миллиард теңгеге жуық қаржы бөлінеді. Бірақ неліктен Қазақстан осы уақытқа дейін ең танымал туристік бағыттар тізімінде болған жоқ? Orda.kz сайтының редакторлары журналистік зерттеу жұмысын жүргізді.
Есеп комитеті жақында «2023-2025 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» ҚР Заңының жобасын бағалап, жеке мақалада «Kazakh Tourism «ҰК» АҚ-ға елеулі наразылықтарын білдіретінін жеткізді.
Есеп комитетінің пікірінше, ұлттық компания елдің туристік әлеуетін іске асыра отырып, 2017-2021 жылдары туристік саланың теріс сальдосының жалпы сомасы 1,9 млрд долларды құраған. Яғни, көшпелі туристер есебінен шығын 8,9 млрд долларды, келуші туризмнен түсетін табыс 7 млрд долларды құрады.
«Kazakh Tourism» компаниясы неге сынның астында қалды?
«Kazakh Tourism» «ҰК» АҚ 2017 жылдың жазында тіркелді. Жалғыз акционері — Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің Туризм индустриясы комитеті. Ұйымның жарғылық капиталы ҚР Ұлттық музейінің теңгеріміндегі республикалық мүлік есебінен құралады (129,3 млн теңге сомасына 866 бірлік).
Компанияның жарғысы бойынша оның қызметіне мыналар кіреді:
1. Елдің имиджін ілгерілетуге бағытталған халықаралық көрмелер, жәрмеңкелер, аукциондар, іскерлік және ойын-сауық іс-шараларын ұйымдастыру және өткізу;
2. Балалар мен жасөспірімдер туризмін, медициналық туризмді дамыту, туристер ағымын ұлғайту бойынша шаралар ұйымдастыру және өткізу;
3. Сыртқы экономикалық және инвестициялық қызмет.
«Kazakh Tourism» АҚ қаржыландыру процесі?
АҚ жыл сайын 1,5-2 млрд теңге мөлшерінде тікелей мемлекеттен қаржыланады. 2022 жылға дейін бұл қаражат мемлекеттік тапсырма түрінде түскен.
Жарғылық капиталында мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жекелеген мемлекеттік қызметтер көрсетуге, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығын және әлеуметтік-мәдени дамуын қамтамасыз етуге бағытталған басқа да міндеттерді орындауға тапсырыс беру мемлекеттік тапсырма болып табылады. Конкурстық рәсімдерді (мемлекеттік сатып алуды) орындамай бөлінеді.
2022 жылғы республикалық бюджетте «Kazakh Tourism-ге» тиесілі мемлекеттік тапсырма жоқ. Бірақ бұл компания мемлекеттік бюджеттен тікелей қаржыландыруды тоқтатты дегенді білдірмейді. Тек әдіс өзгерді, яғни қаржыландыру мемлекеттік сатып алу порталы арқылы жүзеге асырылады.
Яғни, мәдениет Министрлігінің өзі техникалық өзгерістер жасаған. Әрқайсысы жүздеген миллион теңгені құрайтын ұлттық компаниямен тікелей шарттар жасасады. Биылғы шарттардың сомасы 2 563 687 622 теңгені құрап, алдыңғы жылдардағы мемлекеттік тапсырмалардың сомасынан асып түсті.
Бұл ақшаға «Kazakh Tourism-ге» ұлттық туристік өнімді қалыптастыруға және оны халықаралық және ішкі нарықта ілгерілетуге міндеттелді.
Есеп комитетінің бағалауына сәйкес, «ұлттық компанияға жіберілетін барлық қаражаттың орта есеппен 30% — ы оны ұстауға, оның ішінде жобалау топтарының шығыстарына (еңбекақы төлеу, іс-сапар шығыстары, үй-жайды жалға алу, байланыс қызметтері) тиесілі. Шетелдік роуд-шоулар мен конференциялар өткізуге байланысты жекелеген іс-шаралар бойынша жобалық топтар шығыстарының үлесі бүкіл іс-шара бюджетінің шамамен 50%-ын құрайды. Бұл ретте жобалау топтарының еңбегіне ақы төлеуге бағытталған қаражатқа қажеттілікті есептеу кезіндегі тәсілдер біріздендірілмеген.«
Есеп комитеті «Kazakh Tourism» кадр саясатын бірінші рет сынға алған жоқ. 2019 жылы аудиторлар 50 қызметкердің 24-і басшылар мен кеңесшілер екенін анықтады. Шығынға қарамастан, ұйымда қызметкерлерге мерекелік сыйлықақыларға 25 млн теңге жұмсалады.
Кейін компания сынға қарап мінін түзеуге барын салды. Егер 2018 жылы компанияның аудиторлық есебінде бес басшы болса, 2020 жылы төрт, 2021 жылы үш басшы қалған. Қызметкерлер саны 50-ден 42-ге дейін қысқарды. Бірақ басқарушы құрамның сыйақы сомасы сол деңгейде қалды және осы уақытқа дейін жалпы жалақы төлемдерінің бестен бір бөлігін құрайды. Мәселен, өткен жылы үш басшы 60 млн теңге сыйақы алды. Айта кету керек, сыйақыға жалақы, демалыс және сыйлықақы кіреді.
«Kazakh Tourism» немен айналысады?
2019 жылы есеп комитетінің төрағасы Наталья Годунова:
«компания Туризм индустриясы комитетінің тағы бір делдалына айналды. Транзит арқылы АҚ арқылы мемлекеттік тапсырмалар бойынша қаражаттың 90% — дан астамы аутсорсингке және жеке ұйымдарға қосалқы мердігерлерге кетеді. Қазақстанның халықаралық туристік көрмелерге қатысуы бойынша Мемлекеттік сатып алулар бір көзден негізсіз өткізіледі», — деген еді.
Өткен жылы жеке ұйымдарға кететін қаражат сомасы Мемлекеттік тапсырма сомасының жартысын ғана құрады. Бірақ іске асыру тәсілі бәсекеге қабілетсіз болып қалды. Мемлекеттік сатып алу порталына сәйкес, «Kazakh Tourism» АҚ-ның жеткізушілермен жасасқан шарттарының сомасы 663 млн теңгені құрады. Бұл ретте 112 Шарттың 85-і тікелей бір көзден (бәсекелестік ортадан тыс) жасалған. Тек 27 шарт баға ұсыныстарын сұрау тәсілімен жасалды.
2022 жылдың 1 қаңтарынан бастап компания MITWORK платформасында сатып алу процестерін жүргізген, алайда ол ашықтықтығымен ерекшеленбейді. Шарттардың, төлем актілерінің тізілімі жоқ, бірақ сатып алудың түсініксіз тәсілдері жүргізілген. Бұл ретте маркетингтік зерттеу нәтижелері бойынша Тапсырыс беруші шарт жасасуға міндетті емес. 20 айдың ішінде жалпы сомасы 41,6 млн теңгені құрайтын жеті лот ойнатылды. Олардың ішінде:
1. Маңғыстау облысында ақпараттық тур аясында туристік орындарда oyu Live бейнеролигін 12,8 млн теңгеге жасау, «QARA PICTURES» ЖШС-мен шарт жасалды;
2. Expo аумағында үй – жайды басқа ұлттық компаниядан – «QazExpoCongress» — 11,5 млн теңгеге world Cube Association Кубингінен Азия чемпионаты үшін жалға алу;
3. «ITECA» ЖШС ұйымдастырған KITF халықаралық көрмесіне 13,1 млн теңгеге қатысу.
Биылғы жылдың ең үлкен келісімдеріне келетін болсақ, олар бұрынғыдай ақпараттық технологиялармен байланысты.
Порталды ілгерілету жөніндегі қызметтер бойынша 40 млн теңге, жарнамалық құралдары арқылы «eQonaq» ақпараттық жүйесін техникалық қолдау бойынша 34 млн теңге, Түркістан қаласында этно-фольклорлық әртістер мен ұжымдардың қатысуымен концерт ұйымдастыру және өткізу жөніндегі қызметтер бойынша 19, 9 млн теңге жұмсалған.
Компания Азия мен Таяу Шығыстан көптеген шетелдік өкілдерді әкелуге шешім қабылдады. Мысалы, Үндістанның туристік агенттіктер қауымдастығы үшін тур ұйымдастыруға, тамақтануға және тұруға 18 млн теңге бөлінді. Түркістан және Алматы облыстары бойынша Джакартадан (Индонезия) сегіз адамға арналған Тур 5,7 млн теңгені құрайды. Қазақстанға он түрік өкілінің келуі авиакомпанияны қоспағанда, 6,2 млн теңгені құрады. Өткен жылы Қытайдың танымал әлеуметтік желілерінде Қазақстанның аккаунттарын жүргізуге және ілгерілетуге 6,2 млн теңге жұмсалды. Бір қызығы, Алматыда қалған барлық шетелдік өкілдер Rahat Palace Hotel қонақ үйінде тұрады.
Мүмкін, бұл шарттар туристік саланы дамытудың 2026 жылға дейінгі тұжырымдамасының жобасында Таяу Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азия елдері, сондай-ақ Үндістан, Қытай, Иран мақсатты нарықтармен айқындалғандығына байланысты шығар. Алайда есеп комитеті бұл шешімді сынға алды. Ведомство «осы елдердің көпшілігінен туристердің келу ықтималдығы екіталай, ал осы бағыт бойынша стратегиялық бағдарлар да айтарлықтай жоғары бағаланған» деп санайды.
Есеп комитеті сонымен қатар компанияның туристік әлеуетке және роуд-шоуға талдау жүргізуін сынға алды.
«2023-2025 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» заң жобасының есеп комитетінің бағалауынан «туристік әлеуетті дамытуға тікелей әсері байқалмайтын бірдей іс-шаралардың (туристік әлеуетті талдау), сондай — ақ тиімділігі төмен (күмәнді) іс-шаралардың (роуд-шоу) жыл сайын қайталануы атап өтілді».
Orda.kz тілшісі өткен жылы туристік әлеуетті талдауға кемінде 42,6 млн теңге жұмсалды деп есептейді. 2021 жылы мемлекеттік сатып алу порталында сіз келесі шарттарды таба аласыз:
1. «Қалалық туризмді ілгерілету үшін деректерді зерттеу және жинау жөніндегі қызметтер» — 11,9 млн теңге;
2. «Қазақстан өңірлеріндегі туристік индустрия объектілерін түгендеуді әдістемелік және талдамалық сүйемелдеу жөніндегі қызметтер» — 11,2 млн теңге;
3. «Тұмар-Транс» ЖШС Түркістан және Жамбыл облыстарында 12 млн теңгеге деректер жинады;
4. Алматы облысында көзі көрмейтіндер қоғамы бұл жұмысты 7,5 млн теңгеге жасайды.
Kids Go Free бағдарламасы қалай жұмыс істеп жатыр?
Балалардың әуе саяхатын субсидиялау бағдарламасы «kids go free» іс жүзінде жұмыс істемейді. Есеп комитеті мәлімдегендей, 2022 жылға арналған жоспар бойынша туроператорлардан жалпы сомасы 357,8 млн теңгені құрайтын 24 мың өтінімнің орнына 2 қыркүйекке 40 млн теңгеге 380 өтінім (немесе 11%) төленген. Бұл ретте ұлттық компания kids go free бағдарламасының сәтсіздігіне қарамастан операторлық қызметтер үшін ақша алуын жалғастыра береді.
Есеп комитетінің «2023-2025 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» заң жобасын бағалау қорытындысы бойынша Есеп комитеті:
1.»KazakhTourism «ҰК» АҚ қызметінің туристік саланы дамытуға әсер ету дәрежесіне талдау жүргізілсін;
2.»KazakhTourism «ҰК» АҚ Әкімшілік шығыстарды оңтайландыру және жобалау топтарының қызметтері үшін ақы төлеу бөлігінде қаржыландыру тетігін қайта қаралсын;
3. Қайталанатын іс-шаралар мен күмәнді тиімділігі бар іс-шаралар бойынша 737,7 млн теңге қысқартылсын;
4. Мәдениет және спорт министрлігінің өзге бағдарламаларына ұлттық туристік өнімді қалыптастыруға (kids go free субсидиялауды әкімшілендіру, туристік әлеуетті талдау, Онлайн-академияны дамыту) шығыстар бағытына сәйкес келмейтін 462,2 млн теңге қайта қаралып, қайта бөлінсін, — деген шешімге келді.
Бұған дейін «Kazakh Tourism» жұмысын Мәжіліс депутаты Мақсат Раманқұлов планер отырысында сөйлеген сөзінде сынға алған болатын.
Оның айтуынша, kids go free операторының функциялары жүктелген «Kazakh Tourism» проблемаларды шешудің және жалпы туристік саланы дамытудың орнына, туроператорларға субсидиялар беру жөніндегі мемлекеттік қызметтер үшін 460 млн теңге шегінде комиссияларға үміткер бола отырып, өзін қарқынды дамыта бастаған.
Фото: strategy2050.kz
