Е-Shanyraq қандай жоба? | «Айқын» газеті

Қазіргі заманда жаңалыққа иек артқан елдер ғана жарқын болашақтан үміттене алады. Дамыған елдер санды технологиялардың тамашасын еркін пайдаланып жатыр. Қазақстанда әзірге оны еңсеруге аз саланың ғана шамасы жетіп жүр, қалғандары болса, дүрмекке ілескен дүмше тұтынушы деңгейінен аспаған. 

Осы аптада Үкімет экономика сала­ларын цифрландыру түйт­кіл­дерін тағы да толғады. Бұл жолы қиянға кетіп қалған техно­ло­гияларды қуып жетуге қазақ­стандық тұрғын үй комму­налдық шаруашылық белсеніп отыр.
Шынтуайтына келгенде, жасампаз ой мен өнертапқыш өндірістің жаңашыл өнімдерін ТКШ саласына енгізу дегенде, жауапты шенділер мен әкім-­қара­лар қала көшелерiн немесе биік ғимараттарды жарықтандыратын қызулы лампаны энергия үнем­дей­тiн нұсқаларына ауыстырумен шектелетіні құпия емес. Дегенмен цифрландырудың философиясы әлдеқайда терең. Оның астарында тіпті әділет қағидаттары да тұнып жатыр. Мәсе­лен, жарық, жылу, газ, су алпауыт­тары ай сайын қарапайым тұтынушылардан қыруар алым жинайды, бірақ оның қайда жұм­сала­тыны айтылмайды. Төле­ме­се, тағы болмайды: моно­по­листер қарыз қордалаған клиенттерінің үстінен сотқа бір бума шағым түсіреді. Бұл ретте қазіргі қалып­­тасқан сот тәжірибесі бойын­ша оларды қарау кезінде тіпті берешек болып қалған тұтыну­шылар шақырылмайды, мәжбүр­леп өндіру туралы сырттай шешім шығарыла салады. Яғни, азаматтардың өзін-өзі қорғауға, монополистің қарау қаре­кеттері мен теріс тұстарын нұ­қып көрсетуге еш мүмкіндігі болмай­ды.
Алпауыттардың тонауға тең заңсыз әрекеттері таяуда, 7 қара­шада Елбасының төрағалы­ғымен өткен Қауіпсіздік кеңесінің отырысында жеке қаралғаны есте.
– Энергия жеткізуші және жылу, жарықпен жабдықтаушы ұйымдар әртүрлі адал емес жолдармен өз шығыстарын артты­рып көрсетуге тырысады. Олар халыққа көрсеткен қызметі­нің құнына сыйақыларын, басшылық алатын бонустарды, кредиттер бойынша төлемдерін, іссапар шығындарын, тіпті ешқашан болмаған шығыстарын қоса береді. Тексеріс көрсеткендей, олар халыққа үш жыл ішінде 29 миллиард теңгені заңсыз төлеттірген. Мәселен, «Алатау Жарық Компаниясы» АҚ-сы 2016 жылы төтенше жағ­дай қатері төнгенін сылтау етіп, тарифін 1,4 миллиард теңгеге артты­р­ған. «Ақтөбе ЖЭО»
АҚ-сы биыл өзінің жылу тарифін жоға­рылатып, оған алмаған кре­ди­тін қосып қойған. Сөйтіп, анти­­­монополиялық органның қолдауы­мен елден 893 миллион теңгені заңсыз өндірген, – дейді бас прокурор Қайрат Қожамжаров.
«Астанаэнергосбыт» ЖШС да арзан энергияны екі есе қымбат­татып, 2,6 млрд теңге заңсыз табыс тапқан. Мұндай мысалдар өзге де өңірлерде әшкере болды.
Бұған не тоспа болмақ? Үкі­мет оның шешімін ақпараттық тех­но­логияларды ендіруден іздемек.
– Тұрғын үй коммуналдық шаруа­шылығын цифрландыру сектордағы барлық қатысу­шы­лардың қызметінің ашықтығына қол жеткізу үшін қажет. Сондай-ақ бұл көрсетілетін қызметтердің сапасын көтеру және сол арқылы азаматтардың әлеуметтік қана­ғат­та­нуын қамтамасыз етіп, сектор­ға халық сенімін арттыру үшін керек. Ол үшін бірінші кезекте тұрғын үйлерге аспаптар орнату шараларын жүргізу талап етіледі. Бұл дегеніміз – деректерді қашықтықтан беру мүмкіндігі бар ақылды есептеуіш аспаптарын кең ауқымда орнатып шығу деген сөз,– дейді Инвестициялар және даму министрі Жеңіс Қасымбек.
Әкімдіктердің деректері бойын­ша елімізде көппәтерлі тұрғын үйлердің аспаптану деңгейі небәрі 45% ғана. Жер үйлерге қатысты жайтты айтудың өзі ұят. Бүгінге дейін тек 50 мыңға жуық жалпыүйлік есептеу құрылғылары орнатылған. Қажеттілік одан да орасан, қосымша 62 мың аспап қажет. Басқаша айтқанда, алдағы науқанда бұған дейінгі ширек ғасырдағыдан да ғаламат қарқын мен ауқым талап етіледі.
Талдау көрсеткендей, еліміз бойынша орташа алғанда жалпы­үйлік жылуды есептеу аспаптарын орнату кезінде ауданы 60 шаршы метр болатын екі бөлмелі пәтер үшін жылу төлемі 36%-ға дейін немесе 2 720 теңгеге төмендейтіні анық­т­алып жатыр. Бүкіл рес­публи­ка бойынша үнемдеу көлемі жылына 32,5 млрд теңгеге жетуі мүмкін.
– Тағы бір мысал алайық. Ол Ақтөбе қаласындағы
29,8 шар­шы метр көлемдегі пәтер­ге жалпыүйлік жылуды есеп­теу құрылғысы мен автоматты жылу пунктін орнатқаннан кейінгі үнемді анықтайды. Ол пәтердің нақты түбіртегі бойынша
2017 жылдың қазан айында жылыту құны 3 547 теңгені құраған. Ал жылуды есептеу аспабы мен авто­мат­ты жылу пунктін орнат­қан­нан кейін арада бір жыл өткенде, яғни 2018 жылдың қазан айында дәл сол баспанада жылыту төлемі бар-жоғы 466 теңгені құрады, яғни үнем 3 081 теңгеге немесе 86,8%-ға жетті. Біз жалпыүйлік жы­лу­ды есептеу аспаптары мен автоматты жылу пункттерін бүкіл еліміз бойынша жаппай енгізуге банктердің инвестициялары мен қаражатын тарту үшін құжаттар топтамасын дайындап жатыр-
мыз, – деп хабарлады сала министрі.
Министр осы сейсен­бі­де өткен Үкімет отырысында Е-Shanyraq жобасының да тұса­уын кесті.
– Қазіргі кезде біз Е-Sha­ny­­­­raq деп аталатын тұрғын үй қо­ры мен ТКШ-ның бірың­ғай ақпараттық жүйесін пилот­тық режимде құрдық. Жүйе тұрғын­дар­ға үйді басқару ісіне онлайн режимде қатысу мүмкіндігін бере­ді. Сонымен бірге, оның ашық­­­тығын, халық төлеген қара­жат­­қа мониторинг жүргізуді және басқарушы компанияның шот­­тарды мақсатты жеріне пайда­лануын қамтамасыз етеді. Тұрғындар бекітілген тариф­тер мен есептеуіштердің нақты көр­­сеткішіне сүйене отырып, өздері­нен талап етілген төлемдер­дің қаншалықты дұрыс екенін ғаламтор арқылы осы жүйеде өз беттерінше тексере алады, – деді Инвестициялар және даму министрі.
Оның айтуынша, аталған пилот­тық жобаны іске асыру аясында әу баста 2018 жылдың соңына дейін Е-Shanyraq-қа тек 190 көппәтерлі тұрғын үйді қосу қарастырылған екен. Қазіргі уақытта олардың саны 1 405-ке жеткен. Бұл көпқабатты үйлердің техникалық паспорттарын, сон­дай-ақ 3 862 есептеуіш аспаптар көрсеткіштерін «Е-Shanyraq» табуға болады.
Министрлік жыл соңына дейін осы жүйеге көппәтерлі тұрғын үйлердің шамамен 2 мыңнан астам техникалық паспортын және
4 мыңнан астам есептеу аспап­тарын қосуды жоспарлап отыр. Бүкіл қаланы осы жүйемен 100% қамту 2022 жылға белгіленді.
Дегенмен, әзірге бұл – пилот­тық жоба. Е-Shanyraq-ты Қазақстан бойынша өнер­кәсіп­­тік эксплуатацияға енгізу, яғни ол бір қала емес, барлық өңір­­лерге міндетті жүйеге айна­­луы үшін қолданыстағы заңнамаға өзгертулер енгізу қажет көрінеді. Тиісті түзетулер «Тұрғын үй қатынастары туралы» заң жобасына өзгертулер енгізу жобасы түрінде бүгінде Парла­менттің қарауында жатыр.
Әрине, жоғары технология­лар­ды ендіру мәселесі тек бірыңғай электрон жүйені ел көлемінде енгізумен шектеле алмайды.
– Бүгінде Қазақстан аума­ғын­да жаңа технологиялы пилот­тық жобаларды жүзеге асыру үшін Астана, Алматы, Атырау және Тараз қалаларында тиіс­ті учаскелер анықталды. 30 қара­шада немістің Merus компа­ния­сы елордада «Астана-Тепло­транзит» АҚ-мен бірге ұзындығы 24 шақырым болатын болат құбыр ішіне таттануға қарсы тех­но­ло­гияларды қолдану жоба­сын бастады. Сондай-ақ, Алматы қаласында жапондық Mitsui & Co компаниясының таттануға қарсы технологиясын қолданудың пилоттық жобасын іске асыру мүмкіндігі пысықталып жатыр. Жүргізілген сынақтардың нәти­же­­лері бойынша технология­ларды жаппай енгізу және Қазақстан аумағында осындай технология жабдықтарын өндіретін зауыт салу жөнінде шешім қабылданатын болады, – дейді Жеңіс Қасымбек.
Бұл технологиялардың маңы­зы бар. Себебі, жылу, су моно­­полистері «құбырлардың тозы­ғы жетті» деп тариф көтереді, оның шын мәнінде қажетін дәлелдеп жатпай-ақ, жыл сайын жер қазып, тұрбаларын жиі ауыс­тырады, бұлардың мол шығы­нын тұтынушылар көтереді.
Сондықтан елімізде жылумен жаб­дықтау құбырларының қыз­мет ету мерзімін ұзартатын және сапасын күшейтетін арна­йы аспаптарды орнату және сынақтан өткізу ісі қолға алынады. Алғашқы жобалардың бірін «ТКШ ҚазОрталығы» АҚ-сы мен Merus неміс компаниясы елорданы жылу­мен қамтитын «Астана-Тепло­транзит» базасында жүзеге асыруға кірісті. Бұл құрылғыны сынау жұмыстары ізінше Қызы­л­ор­дада жалғасады.
Неміс компаниясының мәлім­деуін­ше, Merus технологиясы біраз жылдан бері қолдану тәжіри­бе­­сінен өтіп жатыр. Соның бары­сын­да технология жылу және сумен жабдықтау жүйелерінде пайда­лану кезінде жоғары тиім­ділігін көрсеткен.
Германиялық мамандардың түсіндіруінше, бұл технологияда құбырды айнала орнатылатын арнайы сақина молекулалық тер­­б­е­лістер туғызады. Осы арқы­лы құбыр ішінен және ілес­­­пе жабдықтардан қақ, тот және бактериялар алып таста­лы­нады. Судан ажыратып алынған осы қоқ-соқ құбырдан сыртқа шайы­лып шығарылады екен. Осы­лайша, жүйенің бастап­қы жоғары өнімділікті сипат­та­­малары қалпына келтіріледі және экологиялық қауіпсіздік қамтамасыз етіледі. Мұндай технология үйлер мен ғимарат­тарды жылыту және техникалық қызмет көрсету шығындарын айтарлықтай азайтуға жол ашады.
– Неміс технологиясы мен оның жабдығын Астана мен Қызылордада сынақтан өткізу 5 айға созылады. Осы кезең ішінде мамандандырылған зертханалар зерттеулер жүргізеді. Егер оң нәтижелер көрсетсе, жобаны Қазақстанның басқа өңірлерінде жүзеге асыру үшін немістермен одан әрі ынтымақтасу мүмкіндігі қара­с­тырылатын болады. Соны­мен бір мезгілде біз басқа да шетел­дік технологияларды Қазақ­станның тұрғын үй комму­нал­дық секторында сынақтан өткізу үшін зерделеудеміз, – дейді «ТКШ Қаз­Орталы­ғының» басқарма төрағасы Нұрсұлтан Жиенбаев.
«Астана-Теплотранзит» бас­қар­ма төрағасының бірінші орын­ба­сары Сергей Голев мұндай тех­но­­логияға елімізде сұраныс мол боларына сенімді. Өйткені оның дерегінше, соңғы 2 жылда ғана тек бас қалада су және кә­різ құбырларын айтпағанда, ма­гис­тра­льді жылу желілерінің 40 шақы­­рымы пайдалануға берілген.
– Құбырлардың сапалық сипаттамаларын сақтауы және мүмкіндігінше ұзағырақ қызмет етуі өте маңызды. Жылумен жаб­дық­тау жүйелерінің сенім­ді­лі­гі мен үнемділігінің төмендеу себептерінің бірі – құбырлардың ішкі таттануы. Сондықтан біз коррозияға ұшырау жылдамдығын төмендетуге және жылу тасымал­дағыш­тың сапасына оң әсер ететін әлем­дік озық технологияларды бай­қап көруге дайынбыз, – деді С.Голев.
Инвестициялар және даму министрлігінің хабарлауынша, тат­тануға қарсы жаңа техноло­гия­ларды пайдалану арқасында
100 шақырым желіні жаңғыртудың ақырғы құнын орташа алғанда қазіргі 16 млрд теңгеден 2,4 млрд теңгеге дейін азайтуға болады екен. Бұған қоса жылу желілерінің пайдалану мерзімі 30 жылға дейін ұзарады.
Ел Үкіметінің есебінше, ТКШ саласында осы айтылған барлық жаңа технологияларды қолдану нәтижесінде алдын ала бағалау бойынша еліміз 2,4 триллион тең­геден 3,9 триллион теңгеге дейін­гі пайдаға қол жеткізбек. Бұл ретте мемлекеттік бюджетке түсе­тін жүктеме 6,7 есеге төмен­дей­ді. Желілерден жол-жөнекей босқа сыртқа ағып кететін су, электр шығындарын 9%-ға дейін кеміту есебінен жылына
52,7 млрд теңге үнемделеді. Оның үсті­не бастапқы ресурстарды үнем­деу CO2 (көмірқышқыл газы) шығарындыларын жылы­на 5,8 млн тоннаға дейін азай­туға мүмкіндік береді. Жылу же­лілеріндегі шығындарды тө­мендету есебінен тұрғын үй ком­­муналдық шаруашылықтың энергия тұтынуын 17%-ға дейін төмендетуі мүмкін. Бұл эко­но­мика үшін қосымша қуат­ты­­лықтарды босатуға жол ашпақ.

Айхан ШӘРІП